دانلود مقاله مدیریت زنجیره تامین

- مقدمه

در دنیای رقابتی امروز با توجه به ویژگی های محیط های جدید تولیدی و طبیعت مشتریان، دیگر شیوه های مدیریت تولید گذشته که یکپارچگی کمتری را در فرآیندهایشان دنبال می کردند، کارآیی خود را از دست داده اند و امروزه شرکت ها نیازمندند تا یکپارچگی منظمی را در تمام فرآیندهای تولیدی، از ماده خام گرفته تا مصرف کننده نهایی، ایجاد کنند (شان[1]، 2006).

رویکرد جدیدی که در سال های اخیر بر مدیریت عملیات حاکم شده، رویکرد مدیریت زنجیره تامین[2] است. زنجیره تامین[3]، شبکه ای از تسهیلات و مراکز توزیع است که وظایف تهیه و تدارک مواد خام، تبدیل آن به محصولات نهایی و واسطه ای و توزیع محصولات نهایی به مشتریان را انجام می دهد. زنجیره های تامین در سازمان های تولیدی و خدماتی وجود دارند، هرچند که پیچیدگی زنجیره ممکن است از صنعتی به صنعت دیگر و از شرکتی به شرکت دیگر به شدت تغییرکند (فیض آبادی، 1382، ص47). مدیریت زنجیره تامین به عنوان یک رویکرد یکپارچه برای مدیریت مناسب جریان مواد و کالا، اطلاعات و جریان پولی، توانایی پاسخگویی به این شرایط را داراست (غضنفری و دیگران، 1380، ص20).

2- تاریخچه پیدایش مدیریت زنجیره تامین

در طول دو دهه اخیر، مدیران شاهد یک دوره تغییرات شگرف جهانی به واسطه پیشرفت در تکنولوژی، جهانی شدن بازارها و شرایط جدید اقتصاد سیاسی بوده اند. با افزایش تعداد رقبا در کلاس جهانی[4]، سازمان ها مجبور شدند که به سرعت فرآیندهای درون سازمانی را برای باقی ماندن در صحنه رقابت جهانی بهبود بخشند (مونژکا و هندفیلد[5]، 1998).

در دهه های 70- 1960 سازمان ها به توسعه جزئیات استراتژی های بازار همت گماردند که بر برآورده سازی رضایت مشتریان متمرکز بود. آن ها بدین درک نایل آمدند که مهندسی و طراحی قوی و عملیات تولید منسجم و هماهنگ، پیش نیاز دستیابی به نیازمندی های بازار و در نتیجه سهم بازار بیشتر است. بنابراین طراحان مجبور شدند که ایده آل ها و نیازمندی های مورد نظر مشتریان را در طراحی محصولات خود بگنجانند و درحقیقت محصولی را با حداکثر سطح کیفی ممکن، در حداقل هزینه، توام با ایده آل های موردنظر مشتری روانه بازار سازند.

در دهه 1980 با افزایش تنوع در الگوهای موردنظر مشتریان، سازمان های تولیدی به طور فزاینده ای به افزایش انعطاف پذیری در خطوط تولید، بهبود محصولات و فرآیندهای موجود و توسعه محصولات جدید برای ارضا نیازمندی های مشتریان علاقه مندشدند که این موضوع، به نوبه خود، چالش های جدیدی را برای آن ها رقم زد.

در دهه 1990 به موازات بهبود در توانمندی های تولید، مدیران صنایع درک کردند که مواد و خدمات دریافتی از تامین کنندگان مختلف تاثیر به سزایی در افزایش توانمندی های سازمان به منظور برخورد با نیازمندی های مشتریان دارد که این امر به نوبه خود، تاثیرات مضاعفی در تمرکز سازمان بر پایگاه های تامین و استراتژی های منبع یابی برجای نهاد. همچنین مدیران دریافتند که صرفاً تولید یک محصول کیفی، کافی نیست. در واقع تامین محصولات با معیارهای مورد نظر مشتری (چه موقع، کجا و چگونه) و با کیفیت و هزینه موردنظر آنها، چالش های جدیدی را به وجود آورد (وال و وال[6]، 2005).

در چنین شرایطی به عنوان یک نتیجه گیری از تغییرات مذکور، سازمان ها دریافتند که این تغییرات در طولانی مدت برای مدیریت سازمانشان کافی نیست. آنها باید در مدیریت شبکه همه کارخانجات و شرکت هایی که ورودی های سازمان آنها را به طور مستقیم و غیرمستقیم تامین می کردند، و همچنین شبکه شرکت های مرتبط با تحویل و خدمات بعد از فروش محصول به مشتری درگیر می شدند. با چنین نگرشی رویکردهای زنجیره تامین و مدیریت زنجیره تامین پای به عرصه وجود نهادند.

بر طبق این نظریه، زنجیره تامین در یک تعریف ساده، شامل تمام فعالیت های موردنیاز برای ارائه یک محصول به مشتری نهایی بوده و مدیریت زنجیره تامین، در واقع، مدیریت این فعالیت ها در زنجیره تامین است.

عامل بسیار مهمی که شاید مهم ترین و مشکل ترین بخش یک مدیریت زنجیره تامین کارآمد باشد، مدیریت روابط در زنجیره تامین است. این فاکتور در تحلیل های مدیریت زنجیره تامین، تاثیر شگرفی بر روی سطح عملکرد بخش های مختلف زنجیره می گذارد، به طوری که بسیاری از شکست ها و موفقیت ها در زنجیره های تامین، ناشی از این عامل بوده است. بنابراین واضح است که پرداختن به این موضوع در حیطه زنجیره تامین، بسیار مهم و بحرانی به نظر می رسد (غضنفری و دیگران، 1380، صص 21-20).

3- مفهوم زنجیره تامین

محققان و نویسندگان مختلف، نگرش ها و تعاریف متفاوتی را از زنجیره تامین ارائه کرده اند. برخی زنجیره تامین را در روابط میان خریدار و فروشنده محدود کرده اند که چنین نگرشی تنها بر عملیات خرید رده اول در یک سازمان تمرکز دارد. گروه دیگری به زنجیره تامین دید وسیع تری داده و آن را شامل تمام منابع تامین (پایگاه های تامین) برای سازمان می دانند. با این تعریف، زنجیره تامین شامل تمام تامین کنندگان رده اول، دوم، سوم و ... خواهد بود. چنین نگرشی به زنجیره تامین، تنها به تحلیل شبکه تامین خواهد پرداخت. دید سوم، نگرش زنجیره ارزش پورتر است که در آن زنجیره تامین شامل تمام فعالیت های موردنیاز برای ارائه یک محصول یا خدمت به مشتری نهایی است. با نگرش مذکور به زنجیره تامین، توابع ساخت و توزیع به عنوان بخشی از جریان کالا و خدمات به زنجیره اضافه می شود. در واقع با این دید، زنجیره تامین شامل سه حوزه تدارکات[7]، تولید[8] و توزیع[9] است (غضنفری و دیگران، 1380، ص21). شکل 1 حوزه های تدارکات، تولید و توزیع و ارتباطات میان آنها را به تصویرکشیده است.

شکل 1- حوزه های تشکیل دهنده زنجیره تامین و فرایند جریانات فیزیکی، اطلاعاتی و روابط آن (غضنفری و دیگران، 1380، ص21)

حال با توجه به مطالب فوق، تعاریف مختصر و جامعی که می توان از زنجیره تامین ارائه داد، عبارتند از:

زنجیره تامین بر تمام فعالیت های مرتبط با جریان و تبدیل کالاها از مرحله ماده خام (استخراج ) تا تحویل به مصرف کننده نهایی و نیز جریان های اطلاعاتی مرتبط با آنها را مشتمل می شود (دوتی و گلیک[10]، 2004).

در مفهومی دیگر، مجموعه ای از فعالیت های تامین مواد، تولید و توزیع را زنجیره تامین می نامند. هر زنجیره تامین از چندین تامین کننده، کارخانه، انبارمرکزی، عمده فروش و توزیع کننده جزء تشکیل شده است که با یکدیگر در ارتباط می باشند. در هر زنجیره تامین، دو جریان اصلی وجود دارد: یکی جریان مواد و دیگری جریان اطلاعات که هدف از مدیریت زنجیره تامین نیز ایجاد هماهنگی و تسهیل این دو جریان بین اعضای آن زنجیره است (شان، 2006). نمونه ساده شده ای از یک زنجیره تامین را در شکل 2 مشاهده نمایید.

شکل2- جریان اطلاعات و جریان مواد در مدیریت زنجیره تامین (شان، 2006)

بنابراین، اگر ما به بررسی یک سازمان منحصر به فرد در چارچوب این تعاریف علاقه مند باشیم، باید هر دو شبکه تامین کنندگان و کانال های توزیع را در آن بگنجانیم. تعریف ارائه شده برای زنجیره تامین در فوق، موضوعات مدیریت سیستم های اطلاعات، منبع یابی و تدارکات، زمان بندی تولید، پردازش سفارشات، مدیریت موجودی، انبارداری و خدمت به مشتری را در بر می گیرد (غضنفری و دیگران، 1380، ص21).

4- مفاهیم مرتبط با زنجیره تامین

به زنجیره های تامین گاهی اوقات به عنوان زنجیره های ارزش اشاره می شود، واژه ای که چنین مفهوم را منعکس می کند. همان طور که کالاها و خدمات به وسیله زنجیره پیشرفت کرده و به جلو می روند، ارزش آنها بیش تر می شود. زنجیره های عرضه یا ارزش معمولاً به جای اینکه تنها یک سازمان را شامل شوند، سازمان های تجاری جداگانه ای را در می گیرند (هندفیلد و نیکولس[11]، 1999).

به علاوه، زنجیره عرضه یا ارزش برای هر سازمانی دارای دو بخش است: یک بخش عرضه و یک بخش تقاضا. بخش عرضه از شروع زنجیره (ابتدای زنجیره) آغاز شده و با عملیات داخلی سازمان خاتمه می یابد. بخش تقاضا در زنجیره از نقطه ای که ستاده سازمان به مشتری بلافصل آن تحویل داده می شود، شروع شده و به مشتری نهایی در زنجیره پایان می یابد.

زنجیره تقاضا عبارتست از بخش فروش و توزیع در زنجیره ارزش. طول و اندازه هر بخش وابسته به مکانی است که یک سازمان خاص در زنجیره قرار دارد. سازمانی که به مشتری نهایی نزدیک تر است، بخش تقاضای آن کوتاه تر و بخش عرضه آن طولانی تر است (فیض آبادی، 1382، ص48). شکل3 این مفاهیم را نشان می دهد.

شکل3- بخش های عرضه و تقاضای زنجیره ارزش (فیض آبادی، 1382، ص49)

همه سازمان ها، بدون توجه به مکانی که در زنجیره قرار دارند، باید با مباحث و موضوع های عرضه و تقاضا سروکار داشته باشند. هدف مدیریت زنجیره تامین مرتبط کردن همه بخش های زنجیره تامین (عرضه) است به طوری که تقاضای بازار تا اندازه ممکن به طور کارا و موثری در سرتاسر کل زنجیره برآورده شود. این مستلزم تطابق عرضه و تقاضا در هر مرحله از زنجیره است. توجه کنید که به استثناء تامین کننده یا تامین کنندگان اولیه و مشتریان نهایی، سازمان ها در یک زنجیره تامین، هم مشتری و هم تامین کننده، هستند (فیض آبادی، 1382، ص48).

5- مفهوم مدیریت زنجیره تامین

مدیریت زنجیره تامین بر یکپارچه سازی فعالیت های زنجیره تامین و نیز جریان های اطلاعاتی مرتبط با آنها از طریق بهبود در روابط زنجیره، برای دستیابی به مزیت رقابتی قابل اتکا و مستدام را شامل می شود (غضنفری و دیگران، 1380، ص21).

6- ضرورت های مدیریت زنجیره تامین

در گذشته، اکثر سازمان ها کمتر زنجیره های تامین خود را مدیریت می کردند. در عوض تمایل داشتند که بر روی عملیات خود و تامین کنندگان بلافصل خویش تمرکز کنند. هرچند که، چند عامل مدیریت زنجیره تامین را برای سازمان های تجاری ای که زنجیره تامین خود را به طور فعال اداره می کنند، مطلوب می سازد. عوامل عمده عبارتند از:

نیاز به بهبود عملیات: در طول دهه گذشته، بسیاری از سازمان ها فعالیت هایی مانند تولید ناب و مدیریت کیفیت جامع را انجام می دهند. در نتیجه آنها قادر خواهند بود که کیفیت بهبودیافته ای را کسب کرده و در عین حال مقدار زیادی از هزینه های اضافی خارج از سیستم خود را از بین ببرند. اگر چه هنوز جایی برای بهبود وجود دارد. اکنون فرصت به طور عمده در تهیه و تدارک، توزیع و پشتیبانی زنجیره تامین وجود دارد.

افزایش سطح منبع یابی از خارج[12]: سازمان ها در حال افزایش سطوح منبع یابی از بیرون خود هستند؛ این امر به معنای خرید کالا و خدمات به جای تولید یا فراهم کردن آنها توسط خود
سازمان ها است. همان طور که سطح منبع یابی از خارج افزایش می یابد، سازمان ها حجم زیادی از وقت و هزینه خود را بر روی فعالیت های پوشاندن، بسته بندی، جابجاکردن، بارگذاری، بارگیری و تنظیم مربوط به عرضه صرف می کنند. مقدار زیادی از هزینه و زمان بر روی این فعالیت ها و دیگر فعالیت ها نا مربوط که ممکن است غیر ضروری باشند، صرف می شود.

افزایش هزینه های حمل و نقل: هزینه های حمل و نفل در حال افزایش هستند و لازم است که آن ها به طور دقیقی مدیریت شوند.

فشارهای رقابتی: فشارهای رقابتی به سوی تعداد فزاینده برای سفارش سازی هدایت شده است. علاوه بر این، اتخاذ استراتژی های پاسخگویی سریع و تلاش برای کاهش زمان تحویل نیز از این دسته فشارها هستند.

جهانی شدن: گسترش جهانی شدن طول فیزیکی زنجیره های تامین را توسعه و گسترش می دهد.

اهمیت فزاینده تجارت الکترونیک: اهمیت در حال افزایش تجارت الکترونیک ابعاد جدیدی به خرید و فروش تجاری افزوده و چالش های جدیدی را فراهم کرده است.

پیچیدگی زنجیره های تامین: زنجیره های تامین پیچیده هستند؛ آن ها پویا بوده و عدم اطمینان های ذاتی بسیاری همچون پیش بینی های نادرست، تحویل های دیرهنگام، کیفیت غیراستاندارد، از کار افتادگی تجهیزات و سفارش های تغییر یافته یا لغو شده به همراه دارند که می تواند بر زنجیره تامین تاثیر معکوس داشته باشد.

نیاز به اداره کردن موجودی ها: موجودی ها در موفقیت و شکست یک زنجیره تامین نقش عمده ای ایفا می کنند، به طوری که هماهنگ کردن سطوح موجودی در سرتاسر زنجیره تامین امر مهمی به شمار می رود. کمبودها می توانند جریان به موقع کارها و امور را مختل کرده و اثرات نامطلوبی بر عملکرد زنجیره تامین داشته باشد. این در حالی است که موجودی های اضافی هزینه های غیرضروری را افزایش می دهد. غیرعادی نیست که در بخشی از زنجیره تامین کمبود موجودی داشته و در بخش دیگر موجودی اضافی داشته باشیم (کالوری و دیگران[13]، 2004).

7- عناصر مدیریت زنجیره تامین

عنصر اول یعنی مشتریان، عنصر برانگیزاننده است. معمولاً بازاریابی برای تعیین آنچه که مشتریان می خواهند و همین طور پیش بینی مقدار و زمان تقاضای مشتری است. طراحی محصول و خدمات با خواسته های مشتری با قابلیت ها و توانایی های عملیاتی منطبق است. پردازش در هر بخشی از زنجیره تامین که انجام شود، کانون مرکزی هر سازمان است. بخش عمده ای از پردازش در سازمانی که محصول یا خدمت را برای مشتری نهایی تولید می کند، صورت می گیرد و یک جنبه عمده و اصلی این بخش هم برای بخش های داخلی و هم برای بخش های خارجی یک زنجیره تامین برنامه زمان بندی است