دانلود تحقیق مسائل بازاریابی خرمای ایران

مسائل بازاریابی خرمای ایران

بحث آسیب پذیری اقتصاد تک محصولی ولزوم توجه به صادرات غیرنفتی درایران از دیرباز میرح بوده ، اما جهش قابل ملاحظه ای دراین راستا صورت نگرفته است . ایران با توجه به وسعت خاک ، تنوع آب وهوا واستعدادهای بالقوه نیروی انسانی درزمینه های مختلف بخش کشاورزی ، درتولید بسیاری از محصولات زراعی ودرختی از جمله «خرما» مزیت نسبی دارد . به رغم قرارداشتن درجایگاه نخست تولید کنندگان جهانی این محصول ، متأسفانه درمرحله صدورودرصحنه بین المللی به دلیل ناکارایی عملیات بازاریابی ، درمقایسه با کشورهای رقیب ، این مزیت را از دست داده وبا وجود افزایش وزنی صادرات ، مواجه با کاهش درآمد ریالی یا دلاری درصدورخرما است .

مقدمه

سال هاست درمحافل اقتصادی بحث آسیب پذیری شدید اقتصاد تک محصولی ولزوم خروج ایران از وضع اقتصاد مبتنی بردرآمد نفتی میرح است ، لیکن متأسفانه با گذشت بیش از یک ربع قرن از انقلاب وپشت سرگذاشتن سه برنامه توسعه اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی ، گامی جهشی وچشمگیردرراستای هدف فوق برداشته نشده وکماکان اتکا به درآمدهای نفتی اساس وپایه اصلی تأمین هزینه های ملی را تشکیل می دهد . نظربه اینکه درحال حاضرحدود یک سوم صادرات غیرنفتی ایران به بخش کشاورزی اختصاص دارد وبا توجه به ارزبری پایین این بخش درمقایسه با سایربخش های اقتصادی کشوروهمینطورعدم وابستگی آن به فناوری پیچیده ، می توان با توسعه صادرات محصولاتی که تولید آن ها از نظرشرایی اقلیمی واقتصادی دارای مزیت نسبی است . بخشی از ارزمورد نیاز کشورراازطریق این کالاها تأمین کرد .

یکی از محصولات درختی مهم «خرما» است که ایران یکی از مهمترین تولید کنندگان این محصول درجهان است . بالغ بر400 رقم خرما درکشورتولید می شود که اکثراً از بهترین ارقام صادراتی ونوعاً مطلوب کشورهای خریداراست . اما به رغم تولید بسیاربالا(بیش از900 هزارتن درسال1378 ، حدود  تولید جهان ) وصادرات نسبتاً بالا از نظروزن (نسبت میزان صادرات به تولید کشورحدود  است ) ، ارز قابل توجهی نصیب کشورنمی شود (فقط 8/22 میلیون دلاردرسال 1378 معادل7/. درصد از صادرات غیرنفتی کشوردرسال مذکور) .

انواع مختلف وارقام معروف خرما درایران

خرماکلاً به سه دسته تازه یا مرطوب ، نیمه خشک وخشک تقسیم می شود . معروف ترین ارقام خرما وتعداد درختان باروربرحسب نوع درجدول (1) آمده است که مربوط به مناطق زیرمی شود :

- درخوزستان : ارقام زاهدی ، هلاوی ، خضراوز وعبدالهی

- درفارس : ارقام  زاهدی ، کبکاب وشاهانی

- دربلوچستان : انواع مضافتی ، هلیله ، ربی وموسلی

- درکرمان : انواع مضافتی (زرد وسیاه )

« شبکه بازرگانی خرمای بم » بخش عمده ای از خرمای مضافتی مناطق بلوچستان وکرمان را خریداری وتحت عنوان « خرمای مضافتی بم » به فروش می رساند که دربازارداخلی شهرت مطلوبی دارد . هم اکنون حدود 45 هزارتن از خرمای منطقه بم به دلیل وقوع زلزله واختلال درعملیات برداشت وبلاتصدی بودن امورفروش ، انباروبسته بندی وحمل آن ، درمعرض نابودی است . (2)

اشتغال وپراکندگی بهره برداران خرما

براساس آخرین نتایج آمارگیری از بهره برداران خرما درسال 1372 ، بیش از 500 هزارنفردرارتباط مستقیم با بهره برداری خرما فعالیت می کنند ، البته بخشی از این بهره برداران درزیربخش های زراعت ودامپروری نیز اشتغال دارند که اگر نیروی انسانی شاغل درعملیات بازاریابی وصادرات خرما را نیز به این رقم اضافه کنیم ، نشان دهنده درصد قابل توجه اشتغال زایی از سوی این محصول است که بخش اعظم این نیروی کاردرمحروم ترین مناطق کشوربا حداقل امکانات وفرصت های شغلی هستند . جدول (2) پراکندگی بهره برداران را برحسب استان نشان می دهد .

سطح زیرکشت ، تولید و عملکرد خرما درایران

5/95 درصد از تولید خرمای کشورآبی و5/4 درصد دیمی است . جدول (3) سطح زیرکشت ، میزان تولید وعملکرد خرما درکل کشوررا به تفکیک استان ها درسال 1380 نشان می دهد . اوج تولید درسال های گذشته مربوط به سال 1378 است که بیش از 908 هزارتن تولید با متوسط عملکرد بیش از پنج تن درهکتاررا نشان می دهد . (جدول 4)

بیشترین تولید خرمای کشوربه استان هرمزگان با 7/17 درصد از کل تولید تعلق دارد . سپس استان های کرمان ، سیستان وبلوچستان ، فارس وبوشهروخوزستان دررده های بعدی قرارمی گیرند . جمعاً 7 استان کشور99 درصد از خرمای کشور را تولید می کنند .

بالاترین عملکرد تولید آبی با 8022 کیلوگرم درهکتاربه استان کرمان وکمترین عملکرد با 1063 کیلوگرم درهکتاربه استان یزد تعلق دارد . متوسط عملکرد دیم کشور2480 کیلوگرم است . بالاترین عملکرد دیم با 3066 کیلوگرم به استان بوشهرتعلق دارد .

جایگاه ایران درتولید وصادرات جهانی خرما

تولید کشورهای عمده تولید کننده خرما درجهان درسال های 1995 و2002 مطابق جدول (5) است . همانگونه که مشاهده می شود ایران درتولید مقام دوم ودرسهم از صادرات جهانی مقام سوم را با 6/8 درصد دارد وسپس مصروعراق وعربستان وپاکستان به ترتیب درمقام های دوم تا پنجم قرارگرفته اند . نکته بسیارجالب درمورد فرانسه است که بدون هیچ تولیدی ، از طریق صادرات مجدد ، 8/4 درصد از بازارجهانی خرما را به خود اختصاص داده است .

براساس آمارمنتشره از سوی گمرک ، با وجود افزایش 24 درصدی وزن خرمای صادراتی ایران درسال 1337 ، درآمد ناشی از صادرات آن فقط 10 درصد افزایش یافت . درسال مذکورایران حدود 3/67 هزارتن خرما به ارزش 3/16 میلیون دلارصادرکرد . درسال 1378 صادرات خرمای ایران به 1/101 هزارتن به ارزش 8/22 میلیون دلاربالغ شد که نسبت به سال 1377 از نظروزن 3/37 درصد واز نظرارزش 33 درصد فزونی داشت . این رقم نسبت به سالهای پیشین نقطه اوج محسوب می شود . دریازدماه اول سال 1379 جمعاً 3/72 هزارتن خرما به ارزش 5/16 میلیون دلارصادرشد . به این ترتیب درطول برنامه پنج ساله دوم جمعاً 6/365 هزارتن خرما به بازارها جهانی عرضه شده که تقریباً معادل  تولید خرمای کشوردریک سال است : این مطلب نشان می دهد که میزان صادرات خرما تا توانایی های تولید فاصله زیادی دارد . شاید این گونه برداشت شود که مصرف داخلی خیلی بالاست . اما چنین نیست زیرا قیمت برای مصرف کننده داخلی (با درآمد متوسط ) نیز بالاست .

مصرف سرانه خرما درکل کشورحدود هشت کیلوگرم درسال است . البته مصرف سرانه درمناطق تولید حدود 26 کیلوگرم تخمین زده می شود . این رقم درسایرکشورهای تولید کننده مثل عربستان ، عراق ، مصروالجزایربه ترتیب 37و21و5/10و5/8 کیلوگرم درسال است . مصرف سرانه درکل کشورهای درحال توسعه معادل 3/0 کیلوگرم درسال است . (3)

حتی اگرمصرف سرانه سالیانه خرما را برای ایران نه کیلوگرم فرض کنیم که با توجه به درآمد سرانه کشورودرقیاس با دیگرکشورها منطقه تخمینی پایینی نیست باز هم نظربه رقم تولید کل می توان به این نتیجه رسید که حدود 5/22 درصد از تولید خرمای کشوردرجریان داشت ، برداشت ومراحل مختلف بازاررسانی ضایع می شود . دراینجا به علل ضایعات بالا وپایین بودن درآمد ارزی حاصل از صادرات خرما خواهیم پرداخت . لیکن شایان ذکراست که موفقیت های نسبی صادرات خرما درسال های اخیررا باید درارتباط با مسأله تحریم اقتصادی عراق وسپس جنگ درآن منطقه وهمچنین حذف پیمان ارزی دانست . نکته مثبت قابل ذکردیگردرمورد صادرات خرمای ایران مقاصد پراکنده وبسیارمتعدد درصدورآن است (خرمای ایران به کشورهای متعدد صادرمی شود ) اصولاً تمرکز گرایی دربازاریابی کالاها ، به عبارتی تسلیم دربرابرانحصارات خرید است وسرانجام به آسیب پذیری وضع کشورصادرکننده می انجامد . لیکن دراین مورد خاص درخصوص تمرکز زدایی مراکز ارسال محصول تا حدود زیادی موفق بوده ایم . جدول (6) ، میزان واردات کشورهای وارد کننده خرمای تازه وخشک ایران را درسال 1379 نشان می دهد .

مشکلات بازاریابی وصدورخرما

همانگونه که قبلاً هم اشاره شد ، به رغم ظرفیت های بالقوه ، بالای تولید درکشوروهمچنین تولید بیش از 400 رقم خرما ، تولید نزدیک به  تولید جهانی ، عملکرد دربازارهای جهانی ضعیف است وارز مورد انتظاراز صدورآن حاصل نمی شود . درجست جوی علل این ضعف ، کاستی ها ومشکلات موجود به شرح زیرطبقه بندی می شود :

طبقه بندی ارقام تولیدی وتوسعه ارقام صادراتی :

ازآنجایی که برخی انواع خرمای ایران درمیان کشورهای تولید کننده بی نظیروبرخی نیز کم نظیراست ودرتجارت جهانی مشتریان خاص خودرا دارد ، بهتراست دربرنامه ها ی توسعه کشت نهال خرما به انتخاب این ارقام اولویت داده شود وبه تدریج درعملیات به زراعی ، نهال های اصلاح شده ومرغوب جانشین نا مرغوب شود . با توجه به صفات ظاهری خرمای مطلوب خریداران خارجی (اندازه بزرگ با بافتی نیمه خشک وکاملاً گوشتی ، رنگ روشن وپوست بدون چین وچروک وکاملاً چسبیده به بدنه ) ، به نظرمی رسد گونه های استعمران ، زاهدی ، مضافتی ، پیارم وکبکاب ایران کم وبیش دارای این صفات هستند وبرای بازارهای جهانی مناسب اند . دراین باره فناوری ، تحقیق وسرمایه لازم باید بکارگرفته شود .

مسائل مربوط به برداشت محصول :

متاً سفانه برداشت خرما درایران هنوز به روش های بسیارابتدایی وسنتی ، بالا رفتن از درخت همراه سبد وجدا کردن دانه ها از خوشه با تکان های شدید ، صورت می گیرد . دراین روش علاوه برخطرات جانی ، خسارات وصدمات فیزیکی زیادی به شاخه های درخت ومیوه ها نیز وارد می شود . درحالی که درکشورهای پیشرفته عمل برداشت با بکارگیری ادوات مکانیزه وماشینی انجام می شود . ضمناً بهتراست به جای سبدهایی که خاصیت ارتجاعی دارند از ظروف غیرقابل ارتجاع درجمع آوری محصول استفاده شود تا لهیدگی وصدمات فیزیکی محصول کاهش یابد . همچنین میوه های ریخته شده پای درخت که آلوده به خاک وشن شده اند ، جداگانه جمع آوری شوند ودرعملیات برداشت از مخلوط شدن چند رقم خرمای متفاوت دریک ظرف خودداری شود زیرا از درجه مرغوبیت وقیمت محموله کاسته می شود (4)

خشک کردن ، درجه بندی واستاندارد :

اصولاً خرما برای ماندگاری بیشترباید از رطوبتی بین 18 تا 23 درصد برخوردارباشد لذا با استفاده از فن فرآوری باید رطوبت دانه ها را به طوریکنواخت دراندازه فوق تنظیم کرد . عمل خشک ودرجه بندی خرما درایران به طورمناسب وغیراصولی اکثراً توسط کارگران درانبارها درصورت دستی انجام می شود . خرما درسه درجه جداسازی می شود . دردرجه یک حبه ها باید کاملاً جدا از یکدیگر، از نظرظاهری وباطنی سالم ، پوست نازک وبه بدنه چسبیده ، کمی شیره دار، رنگ خرمایی یا زرد ، حبه درشت با هسته کوچک ، شیرین وخوش طعم بدون لکه ولهیدگی ، تخمیرنشده ، تمیزوبدون گردوخاک ومواد خارجی دربسته های کوچک ، کاملاً ضدعفونی شده وعاری از آفات انباری باشد .(5)دردرجه دوبه نسبت ، مرغوبیت اهمیت کمتری دارد . درجه 3 صرفاً مصرف صنعتی دارد وخرما دربسته های بزرگ 10 تا 20 کیلویی به هم چسبیده وفشرده بسته بندی می شود وبرای تهیه شیره الکل ، سرکه ، مخمروسایرفرآورده های صنعتی بکارمی رود . برخی از ارقام خرما جهت کاهش آلودگی اولیه وکم کردن بار میکروبی وفساد وایجاد بیماری باید شست وشو یا ضد عفونی وسپس رطوبت خارجی اش گرفته شود . برای بعضی ارقام نیز بهتراست از گلیسیرین خالص جهت شست وشو وافزایش امکانات فرآوری وگهداری محصول هستند لذا یا تسلیم قیمت های بسیارپایین روزهای برداشت می شوند ویا به دلیل رطوبت بالای خرمای جمع آوری شده وروی هم انباشته شده درجای محدود وغیرمناسب ، بخشی از محصول دراثرفعالیت مخمرها ترش وفاسد می شود وخسارت زیادی به تولید کننده ها واقتصاد ملی وارد می شود . همه ساله به علت نبود امکانات ، حمل ونقل مناسب مانند کانتینرهای سرد خانه دارجهت صدورخرما ، حدود 10 درصد محموله های صادراتی ضایع شده وبرگشت داده می شود .