کلید واژه: سرمایه اجتماعی,تامین اجتماعی,رفاه اجتماعی و توسعه
چکیده: برای درک اهمیت موضوع سرمایه اجتماعی در حوزه رفاه اجتماعی می توان به اهیمت نقش وجایگاه رفاه اجتماعی در برنامه های توسعه کشور رجوع کرد.کارشناسان و صاحب نظران اقتصادی و امور اجتماعی این مسئله را مطرح می کنند که برنامه های توسعه کشور(مانند برنامه های عمرانی پنج ساله)دیگر نمی توانند صرفاً به بعد مادی یا رشد کلان اقتصادی توجه داشته باشند.زیرا این روند،در چند دهه گذشته مشکلات اجتماعی و فرهنگی را نادیدهگرفته است و در نتیجه در میانه مدت و دراز مدت جز زیان و در نهایت ایجاد موانع برایپیشرفت همه جانبه و توسعه پایدار در کشور را نخواهد داشت.بنابراین اهیمت موضوع کلیبحث سرمایه اجتماعی در وهله اول در روش کردن ابعاد اجتماعی در شکل گیری سیاستهای رفاهی کشور است(برای مثال برنامه های تامین اجتماعی)و در نهایت می توان از این طریق،جایگاه ساختار و اشکال اجتماعی و فرهنگی در توسعه جامعه ایران را تبیین نمود. سرمایه اجتماعی مفوهم نسبتاً جدیدی در علوم اجتماعی است و بطور خلاصه به معنای هنجارها و شبکه هایی است که امکان مشارکت مردم در اقدامات جمعی به منظور کسب سود متقابل را فراهم می کند و با شیوه هایی همچون سنجش سطح اعتماد اجتماعی و سطوح عضویت در انجمنهای مدنی رسمی یا غیر رسمی قابل اندازه گیری است.سرمایه اجتماعی مفهومی ترکیبیاست که موجودی یا میزان این هنجارهای و شبکه ها را در یک جامعه و در یک مقطع زمانیخاص تشریح می کند.رابطه متقابل،رفتار غیر خودخواهانه و اعتماد،نمونه هایی از این هنجارها است.همچنین شبکه ها می توانند رسمی یا غیر رسمی باشند.از این منظر،سرمایه اجتماعی یکی از عناصر مهم قدرت"جامعه مدنی"یا ظرفیت جامعه برای مدیریت خویش از طریق فعالیتهای گروهی غیر رسمی،داوطلبانه یا غیر دولتی (و غیر انتفاعی)است. سه نکته بسیار مهم را برای درک پیوندها و روابط میان سرمایه اجتماعی و نظام تامیناجتماعی مطرح است.نخست اینکه سیاستها و برنامه تامین اجتماعی باید به افزایش انگیزهمشارکت مردم در هر سه زمینه نظام تامین اجتماعی،یعنی بیمه،حمایت اجتماعی و امداد اجتماعی کمک کند.دوم اینکه انجمنهای مدنی غیر دولتی از قبیل کارمندان،اتحادیه ها و انجمنهای خیریه می توانند نقش مهمی در مقابله با چالشهایی که در آینده در برابر نظامتامین اجتماعی در ایران"کالای همگانی"محسوب می شود.این به نزله پذیرش این فرض استکه مشکل بالقوه"سواری مجانی" افراد ،عاملی است که کل نظام را تضعیف می کند. این گزارش بررسی مقدماتی وضعیت سرمایه اجتماعی در ایران است و از طریق تحلیل چند مورد تجربی و تاریخی صورت گرفته است.نخستین مورد داده های موجود در باب میزان سرمایهاجتماعی در کشور را بررسی می کند.مورد دوم به بررسی نقش انقلاب اسلامی سال 1357 درکشور دهی به گفتار عمومی در باب مسئولیتهای دولت در زمینه رفاه مردم کشور و تکاملاین گفتار در دو دهه بعد می پردازد و توجه ویژه ای به تاثیر گرایشات سیاسی دارد.پرسشی که در اینجا مطرح می شود این است که آیا از سالهای نخست انقلاب اسلامی شاده نزولسطح سرمایه اجتماعی بوده ایم یاخیر؟ سومین مورد پژوهی به نقش بنیادهای شبه دولتی می پردازد که در زمینه تامین اجتماعیفعالیت دارند،و تاثیر این نهادها بر سرمایه اجتماعی را بررسی می کند.مورد پژوهی دیگر به بررسی سه مورد اختصاص دارد:قرض الحسنه،وقف و انجمنهای خیریه مدرسه سازان.در اینجا وقف به عنوان یکی از تشکلهای سنتی حمایت اجتماعی در نظر گرفته شده است.پرسشی کهدر اینجا مطرح می شود این است که آیا تشکلها و نهادهای سنتی می توانند نیازهای حمایتی را برآورده سازند؟ آیا این شکلهای سرمایه اجتماعی با اهداف (و فرضیات)نظام رفاه و تامین اجتماعی "مدرن"همخوانی دارند؟آخرین مورد پژوهی به دنبال تحلیل تاریخی مقدماتی تکامل خیریه های "مدرن"در ایران است که از دوران مشروطه تا انقلاب سال 1357 در بعضی زمینه های تامیناجتماعی در ایران فعالیت داشته اند.این مورد به دنبال تحلیل تاثیر دخالت فزاینده دولت مرکزی در کارکردهای رفاهی و موسسات خیریه مدرن داوطلبانه و مستقل است.شواهد موجود حاکی از این است که کنترل فزاینده دولت مرکزی بر رفاه و تامین اجتماعی و اقتدارگرایی روز افزون تاثیر مطلوبی بر ظرفیتهای بخش داوطلبانه گذارده است.
عنوان فارسی: سرمایه اجتماعی و اهداف رفاه اجتماعی:بررسی و نقد نظریه ها
مولف (مولفین): علی اصغر سعیدی ,
کلید واژه: سرمایه اجتماعی,محرومیت اجتماعی,سیاستهای رفاهی,یکپارچگی اجتماعی
چکیده: سرمایه اجتماعی ،به معنای شبکه های اجتماعی،حمایتهای متقابل برخواسته از آن،و ارزشاین حمایتها برای دستیابی به اهداف متقابل ،از جمله مفاهیم موثری است که برای فهم دنیای مدرن مورد بحث قرار گرفته و در دو دهه گذشته جای خاصی از علوم اجتماعی باز کرده است.مفهوم سرمایه اجتماعی در رشته های مختلف علوم اجتماعی و از زوایای مختلف موردبررسی قرار گرفته است:در توسعه محیط اقتصادی نهاگرا،در حوزه سیاست و طیف بندی سیاسی،در تعاملات اجتماعی آنگاه که مساله اهمیت روابط اجتماعی با اهداف سیاستهای رفاهیمورد توجه قرار گرفته است.هدف این مقاله بررسی و نقد دیدگاههای اصلی است که مفهوم سرمایه اجتماعی را از دیدگاه رفاهی مورد بررسی قرار داده اند.بر این اساس رابطه سرمایه اجتماعی با یکپارچگی اجتماعی به مثابه یکی از اهداف سیاستهای رفاهی مورد بررسی است،یعنی توجه به شان و منزلت نیازمندان به کمکهای رفاهی و نیز همبستگی اجتماعی پایهتوسعه سیاستهای رفاهی در هر جامعه است.تحلیل مفهوم سرمایه اجتماعی در رابطه با همبستگی اجتماعی بر پایه سیاستهای رفاهی در این چهارچوب تحلیل می شود. این مقاله برای رسیدن به چنین منظوری آرای سایر نظریه پردازانی را که مفهوم سرمایهاجتماعی را آشکارا در چهارچوبهای تحلیلی شان مورد استفاده قرار داده اند نیز اجمالاً بررسی می کند.نظریه پیر بوردیو،جیمز کلمن و رابرت پات نام،که از جمله اولین نظریه پردازانی هستند که هر یک از دیدگاههای مختلف به بررسی مفهوم سرمایه اجتماعی پرداخته اند.نقطه مشترک این نظریه پردازان در این است که تحلیل آنها از سرمایه اجتماعی از چهارچوب نظری وسیع تری برخواسته است.به طور مثال تحلیل پیر بوردیو از سرمایه اجتماعی در چهارچوب نظریه سرمایه فرهنگی قرار دارد در حالی که کلمن و پات نام سرمایه اجتماعی را در رابطه اقتصاد نهادگرا مورد بررسی قرار می دهند. اما آنچه ما را به تحلیل مفهوم سرمایه اجتماعی با گرایش به اهداف رفاهی نزدیک می سازد تحلیل مفهوم سرمایه اجتماعی به مثابه اعتماد(trust) وشبکه (network) همبستگی اجتماعی است.در این قسمت آرای نظریه پردازانی مانند فوکویاما،آلن فوکس،رونالد بارت والیزابت و کاستلز مورد بررسی قرار می گیرد. آنچه در طرح این نظریات مطرح است بررسی این سوال است که آیا تحلیل مفهوم سرمایه اجتماعی در این نظریه ها به اندازه کافی به اموری مانند تضاد،رفاه و محرومیت های اجتماعی مرتبط می شوند.
عنوان فارسی: سنجش سرمایه اجتماعی
مولف (مولفین): غلامرضا غفاری دکترا جامعه شناسی ,
کلید واژه: سرمایه اجتماعی,روش شناسی اثباتی,روش شناسی غیر اثباتی,شاخص های سنجش سرمایه اجتماعی
چکیده: سرمایه اجتماعی یکی از مفاهیم کلیدی علوم اجتماعی است که در دوره جدید بخش قابل توجهی از ادبیات علوم اجتماعی را از حیث نظری و تجربی به خود اختصاص داده است.این مفهوم به دلیل ماهیت و محتوایی که دارد تقریباً با تمامی موضوعات و مسائل مطرح در حوزهانسانی و اجتماعی ارتباط پیدا می کند. این ارتباط و پیوند هر چند که در نوع خود بیانگر اهمیت کارکردی سرمایه اجتماعی میباشد لیکن موجب پیچیدگی ،گستردگی و تنوع موضوع نیز شده است که برآیند آنرا می تواندر چند وجهی بودن،اختیار نمودن سطوح و واحدهای تحلیلی متعدد،پیچیدگی مفهومی و دیگرموارد جستجو نمود. سنجش سرمایه اجتماعی و طرح شاخص های آن بحث محوری این مقاله را تشکیل می دهد.چنینکاری در درجه نخست مستلزم بررسی ابعاد مفهومی و نظری سرمایه اجتماعی به رغم تنوع قابل ملاحظه آن می باشد تا پایه مبنایی برای طرح ابعد عملیاتی آن باشد.در نتیجه بررسیسرمایه اجتماعی در سطوح تحلیلی خرد،میانی و کلان که هر کدام مباحث نظری و عملی ویژه خود را دارند مورد توجه قرار گرفته است.علاوه بر این پس از طرح روش شناسی موضوع نیز پژوهش های تجربی انجام شده از منظر روش شناسی اثباتی و غیر اثباتی در قالب های کمی،کیفی و تطبیقی شاخصهای جزیی و کلی به کار گرفته شده استخراج که پس از مقایسه و بررسی آنها شاخصهای مشترک تعیین شده اند.سنجش و تعیین شاخصهای مربوط به سرمایه اجتماعی مانند دیگر مفاهیم اجتماعی متاثر از تعریف مفهومی اختیار شده برای سرمایه اجتماعی،بینش نظری محقق،سطح تحلیل ،واحد مشاهده ،داده های موجود و یا قابل جمع آوری ،ساختار و شرایط تاریخی و حوزه مورد مطالعه می باشد.بدیهی است که با این تاثیرپذیری سرمایه اجتماعی صورت و محتوای واحدی نمی تواند داشته باشد.شیوه ها و شاخص های سنجش به کار گرفته شده و لحاظ نمودن عوامل تاثیر گذار توانسته غنای لازم را برای کارهای نظریو تجربی حوزه علوم اجتماعی و انسانی فراهم نماید.
عنوان فارسی: نقش سرمایه اجتماعی در برنامه ریزی برای رفاه اجتماعات محلی
مولف (مولفین): مریم شریفیان ثانی استادیار دکتری تخصصی پژوهش علوم اجتماعی , نوین تولایی ,
کلید واژه: سرمایه اجتماعی,رفاه اجتماعی,اعتماد اجتماعی,برنامه ریزی,اجتماع محلی
چکیده: در دهه اخیر برنامه ریزان رفاه اجتماعی محلی ،مفهوم سرمایه اجتماعی را در فرایند برنامه ریزی خود وارد کرده اند.سرمایه اجتماعی مجموعه ای از شبکه ها،هنجارها،ارزش هاو درکی است که همکاری درون گروه ها و بین گروه ها را در جهت کسب منافع متقابل،تسهیلمی کند.معرف های سرمایه اجتماعی شامل مشارکت در اجتماع محلی،کنشگرایی در یک موقعیتاجتماعی،ظرفیت پذیرش تفاوت ها ،بها دادن به زندگی ،پیوندهای کاری است که کمیت و کیفیت هر یک از آنها مشخص کننده روابطی است که امکان دارد رفاه مادی و اجتماعی را افزایش یا کاهش دهد. پرسش اصلی این مطالعه آن است که سرمایه اجتماعی چگونه می تواند در برنامه ریزی برای رفاه اجتماعات محلی موثر باشد؟ برخی از پیش فرض هایی که سرمایه اجتماعی را بعنوان یکی از عوامل مهم در برنامه ریزی برای بالا بردن رفاه اجتماعی تلقی می کند،عبارت اند از: -اجتماع خود یکی از منابع تامین کننده خدمات رفاه اجتماعی است. -نیروهای محلی منبعی جدید برای مدیریت رفاه اجتماعی هستند. -رفاه هر فرد در گرو حس مسئولیت اجتماعی سایر افراد در اجتماعی محلی است. - رفتار مردم را می توان به منظور بالا بردن رفاه اجتماعات محلی جهت داد. -مردم می توانند با همکاری هم تصمیماتی بگیرند که شرایط مادی و اجتماعی محیط زندگیآن ها را به نحو مطلوبی تغییر دهد. این نوع نگرش برای حضور نیروهای اجتماعی فرصت ایجاد می کند،حس مسئولیت و پاسخگوییآنها را بالا می برد و مشارکت داوطلبانه را تعمیم می دهد. سرمایه اجتماعی به دلیل مزایای زیر در برنامه ریزی برای رفاه اجتماعی مناسب تشخیصداده شده است: - شبکه های اجتماعی را با هنجارهای مشترک اعتماد و رابطه متقابل در هم می آمیزد ومحیطی نیرومند برای ایجاد رفاه اجتماعی ایجاد می کند.