دانلود مقاله تعریف موسیقی

واژه موسیقی لفظ موسیقی از واژه ایی یونانی و گرفته شده از Mousika و مشتق از کلمه Muse می باشد که نام رب النوع حافظ شعر و ادب و موسیقی یونان باستان می باشد.

موز به معنی رب النوع است و مانند پسوند «یک» در کلمات کلاسیک، رومانتیک، دراماتیک و غیره، پسوند نسبت و منسوب است اما در لفظ فرانسوی به پیشوند تبدیل می شود مثل: موزیکو- موزیقو و موزیقان یا موزقان و همچنین شکل یافته آن در تلفظ فارسی به مزقان (مزغان) و مزغانجی به معنی موزیک، و موزیک چی یا مطرب و نوازنده ساز می باشد.

به تعابیر دیگر لفظ موسیقی در اصل به قاف مفتوح و الف مقصوره است که آن را مخففی از موسیقار از واژه های عرب می دانند که در زبان عرب ترکیبی است از (موسی) به معنی نغمه و (قی) به معنی خوش و لذت انگیز ذکر شده.

کلمه موسیقی طبق گفته ها از قرن سوم هجری در ایران رایج شده و حکمای قدیمی معتقد بودند که موسیقی معلول صداهای ناشی از تحرک و جنبش افلاک است.

موسیقی علم تالیف الحان و ادوار و نغمات می باشد.

همچنین این واژه به آهنگی که گروهی از نغمات پی در پی و ترکیبی باشد اطلاق می شود.

به هر صورت موسیقی را هنر بیان عواطف و احساسات به وسیله اصوات گفته اند و مهمترین عامل آن را صدا و وزن ذکر نموده اند و همچنین صنعت ترکیب اصوات به لحنی خوش آیند که سبب لذت سامعه و انبساط و انقلاب روح گردد نامیده شده است.

ارسطو موسیقی را از شعب علم ریاضی می‌دانست و ابوعلی سینا نیز در بخش ریاضی کتاب شفا موسیقی را ذکر نموده.

به هر طریق موسیقی امروز علم و هنری (یا صنعت) وسیع و جهان شمول است که دارای بخشهای بسیار متنوع و تخصصی مانند موسیقی ارکستریک، موسیقی جاز، موسیقی محلی، موسیقی آوازی، موسیقی سازی، موسیقی مذهبی، موسیقی عامیانه، موسیقی محلی، موسیقی معماری، موسیقی الکترونیک و غیره می شود.

اجرای موسیقی اجرای موسیقی از جهت روش ارائه بر دو نوع کلی آواز و نوازندگی تقسیم می‌شود.

که در اصطلاح موسیقی سازی و آوازسازی گفته می شود.

موسیقی آوازی را برحسب چگونگی اشعاری که آهنگ روی آنها ساخته شده و از منظور اشعار معرفی شده تقسیم بندی می کنند مثل غزل خوانی، نوحه خوانی، قصیده خوانی، قطعه خوانی و غیره؛ اما نوع دوم از اجرای موسیقی برحسب نوع، نحوه و تعداد آلات موسیقی که نواخته می شوند صحبت می کنند.

موسیقی نظری (تئوریک) شامل مجموعه قواعد و علائمی است که به وسیله آنها ما قادر به ثبت و نوشتن اصوات خواهیم شد و از طریق این علائم و زبان خاص می توانیم اصوات را نظم داده و با یکدیگر ترکیب و تلفیق کنیم.

مهمترین فصول مورد بحث تئوری موسیقی شامل: 1- قواعد و علائم نت نویسی و نت خوانی.

2- علم فیزیک صدا و صوت شناسی و آکوستیک.

3- علم هماهنگی هارمونی و ترکیب اصوات است که اصطلاح ایتالیایی آن آکورد می باشد و بر پایه تلفیق و اجرای همزمان اصوات مختلف استوار است.

4- علم سازشناسی که خود شامل دو بخش الف- شناخت ساختمان، ساختار و چگونگی کارآیی ساز و ب- نحوه بکارگیری و استفاده از هر ساز می باشد.

علوم متفرعه دیگر هستند که اهم آنها عبارتند از آهنگسازی، ارکستراسیون و رهبری ارکستر و همین طور تاریخ نگاری موسیقی، آواشناسی، شناخت موسیقی محلی و فولکلوریک و سایر علوم جدید مربوط مانند: پارتیسیون، کامپوزیشن، فلسفه و ادبیات موسیقایی.

آشنایی با علم نتیک موسیقی پایه و اساس موسیقی کلاسیک و متاخرتر موسیقی ایرانی را نتها و علائمی تشکیل می دهند که به منزله الفبای موسیقی هستند و با یاری این نتها که بر خطوط حامل (قالب در برگیرنده و نگهدارنده نتها یا الفبای موسیقی) تشکیل می شوند و با وسیله این ابزار نوازنده، خواننده و آهنگساز احساسات درونی خود را به وسیله اصوات بیان می کند.

در این میان نت شناسی در واقع رکن و اساس مهم یادگیری موسیقی می باشد و برای هر هنرجو به منزله اعداد ریاضی و الفبای فارسی است همانگونه که یک کودک به وسیله حروف و اعداد تحصیل می کند و می آموزد یک هنرجوی موسیقی نیز با نت می آموزد و فراگیری نتها و سایر علائم موسیقی هنرجو را یاری می کند تا پس از مدتی همچون یک محصل موسیقی را یاد بگیرد و همچون نوشتن و شعر گفتن به تصنیف و تنظیم قطعه موسیقی و آهنگ قادر شده و بدین وسیله اصوات را ثبت نماید.

علائم ثبت زبان موسیقی : همان گونه که هر زبان و گویشی به منظور ایجاد ارتباط بصری و تقریر و ثبت گفتار از حروف و علائم خاص خود بهره می گیرد و هر زبان دارای الفبای مخصوص به خود می باشد در علم و هنر موسیقی نیز برای ثبت اصوات علائم و اشکال خاصی تنظیم گردیده است تا صداهایی را که از تارهای صوتی و یا انواع متفاوت سازها خارج شده و گوش قادر به شنیدن آنها است را بتوان به آسانی و سهولت بر روی کاغذ نوشت.

این اشکال بصری در واقع همان الفبا و علامات بصری موسیقی هستند.

نتها علاماتی هستند که اصوات موسیقی به وسیله آنها نوشته، ثبت و اجرا می شوند.

اسامی نتها : دو-ر-می-فا-سل لا- سی که به طریق معکوس نیز نوشته یا خوانده می شوند.

سی-لا-سل فا- می-ر-دو.

انواع موسیقی موسیقی محلی این نوع موسیقی در برگیرنده قطعات، آهنگها، آوازها و ترانه هایی است که مربوط به مردم یک منطقه و محل خاص در نزد ملل می باشد که بیشتر در مناطق دور از شهر، روستاها، و حتی توسط کوچ نشینان وجود دارد مانند موسیقی محلی لری- گیلکی- کردی و یا موسیقی جنوب که در آنها از یکی دو ساز محدود استفاده می شود و معمولاً با تک خوانی یا گروه خوانی روستائیان همراه بوده و اغلب با حرکات نمایشی گروهی همراهی می شود.

نغمه های دل انگیز- ملودی های طبیعی و دلنشین و نواهایی بدوی و ساده این نوع موسیقی اغلب ملل جهان امروز، از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار شده است و اغلب موسیقی دانها این ملودی ها و مایه های موسیقی محلی را دستمایه ساختن آهنگهای موفق و زیبا نموده اند.

موسیقی ضربی- ضرب‌دار این نوع موسیقی دارای تک مایه های ضربی و پر تحرک است و دارای وزن و ضرب معین است و انواع رقصها، مارشهای نظامی و موزیکهای پر ضرب و مهیج در این گروه قرار می گیرند.

این موسیقی قابلیت تحرک و تهییج زیادی داشته به نحوی که در موقع اجرا هر شنونده ای را بر می انگیزد.

ریتم شاد و سرزنده و فرح بخش این نوع موسیقی قادر به ایجاد احساسات وی و پر شکوه و باوقار می باشد نوع موسیقی ضربی به دلیل خصلت بسیار شاداب و غم زدای خود در ایجاد حس شادی و سرزندگی موثر است.

موسیقی سنتی ما بدون ضرب محزون بوده و برخلاف موسیقی ضربی که برای ایجاد شادی سرور و هیجان و دور شدن از غم و اندوه نواخته می‌شود، دارای ریتم یکنواخت و غم افزایی بوده.

بهترین نمونه موسیقی بدون ضرب انواع ردیف‌ها و دستگاههای موسیقی آوازی ایران است که این نوع موسیقی به دلیل ماهیت عارفانه و شاعرانه خود (غالب بودن مضمون شعری بر نوع موسیقی) تفکر برانگیز و محزون کننده است.

موسیقی کلیسایی یا روحانی این نوع قطعات موسیقی بیشتر به منظور ایجاد حس دوستی و شفقت و همینطور حس نوعدوستی،خداجویی وحالات روحانی و معنوی ساخته واجرا میشوند.

که در کلیساهای کوچک به صورت تک نوازی ارگ یا پیانو و در کلیساهای بزرگ به شکل ارکستر اجرا شده که وظیفه اصلی در این نوع موسیقی نیز بر عهده ارگ یا پیانو می باشد.

در این هماهنگی اغلب تک سرایی یا گروه کر نیز با موسیقی همراه می‌شوند.

نوع اصوات کشیده و ممتد، زیر و بمهای اصوات موسیقی و گروه کر و همین طور وقار و شخصیت نهفته در صداها همگی در خدمت ایجاد حس روحانی و مهرجویی و مهربانی شنوندگان می باشد.

موسیقی مذهبی ایرانی به طور کلی این نوع موسیقی به سه بخش عمده تقسیم می شود.

1- انواع موسیقی و سرودهای مذهبی که امروزه باب شده و بیشتر الهام گرفته از روحیات و خصوصیات مذهبی مردم سازها شروع به اجرا می کنند و گاهاً خوانندگانی با اشعار و مضامین مذهبی و یا اشعار شعرا و ادیبان مشهور ایرانی موسیقی را همراهی می کنند.

2- نوع‌دوم و قدیمی‌تر موسیقی‌مذهبی و روحانی ایرانی بیشتر به شکل تعزیه‌خوانی و روضه خوانی، شبیه خوانی، مرثیه های آهنگین، نوحه خوانی و عزاداریها اجرا می‌شود و در آنها از سازهای محدود برای همراهی خواننده یا خوانندگانی که نقش اصلی و عمده را در اجرای این نوع موسیقی دارند بکار گرفته می شود.

3- انواع تک خوانی بدون ساز که در خواندن مناجات نامه ها، مرثیه ها، اجرای اذان و تلاوت و قرائت قرآن مجید با آهنگی مطبوع و دلنشین صورت می گیرد و با آهنگ محزون و جدایی این موسیقی سعی در تلطیف روحیه و ایجاد آرامش و روحانیت در دل مومنین و شنوندگان می نماید.

موسیقی یکنواخت موسیقی یک تن، یکمایه و یکنواخت نوعی از موسیقی است که همیشه مایه و تن آن یکنواخت و تکراری بوده و هیچگونه تنوع و تغییری در آن دیده نمی شود.

مانند اقسامی از موسیقی ایرانی مانند ابوعطا، بیات ترک و… هیچ گونه تغییری در آن وجود ندارد.

در موسیقی اغلب ملل مایه ها و تنالیته هایی وجود دارد که از قدیم الایام به همان شکل یکنواخت و تکراری خود اجرا شده و این نوع دقیقاً برعکس موسیقی کلاسیک، موسیقی مدرن و موسیقی الکترونیک می باشد.

موسیقی توصیفی نوعی از موسیقی به همراه صحنه یا در صحنه نمایش که وصف کننده حالات انسانی می باشد این نوع موسیقی ملهم از حقایق زندگی است که اگر با کلام نباشد با صحنه های نمایش آن حالات و عواطف و احساسات همراه و بیان می شود.

این نوع موسیقی دارای فهم بصری و حضوری می باشد.

موسیقی دراماتیک از انواع موسیقی نمایشی و یا داستانی که بر پایه یک درام تاریخی و غیره و به منظور نمایان تر نمودن خط اصلی داستان و درام و ماجراهای نمایشی درست می‌شود.

این نوع موسیقی می تواند از انواع موسیقی سازی، آوازی، ترکیبی، رقصی، سمفونیک و مجلسی باشد که با مقدمه یا اراتوریو، موسیقی زمینه و موسیقی متن و موسیقی نهایی ترکیب شود.

موسیقی سنتی این نوع موسیقی ریشه در سنت قومی ملتها و تمدنها با فرهنگهای متغیر شده و یا پیشرفته شده دارد.

در محور این موسیقی نکاتی چند مانند تداوم اجرای آن برای شنونده همراه با ایجاد جو و فضای تأثیر کننده و حاکم بر شنونده در محدوده قوانین و قواعد تئوریک مدون و ارائه توسط موسیقی دانان و اساتید حرفه ای که سعی در ارائه تسلط خود به همراه بیان سنن گذشته دارند، مشاهده می شود.

تسلط بر مراحل شناخت و اجرای موسیقی سنتی ملل و اقوام مستلزم سالها شناخت، و جمع ‎آوری و بررسی اصول گذشته این هنر است مثل موسیقی سنتی ایران که در مجموعه ای از ردیفها، قوانین اجرایی و تئوریک در قالب آوازی، سازی، و درک مفاهیم ابعاد و حرکت ملودیها و از طریق آواز دستگاهها و ردیفها و گوشه‌ها صورت می پذیرد.

موسیقی کلاسیک نوعی موسیقی که در آن عامل زیبایی و تناسب حرف اول را در مقابل بیان احساس می بزند و در این مفهوم این موسیقی در مقابل موسیقی رومانتیک قرار می گیرد.

در دوره شناسی موسیقی غربی به اسامی مانند موسیقی باستانی قرون وسطی، کلاسیک، رومانتیک، امپرسیونیسم، اکسپرسیونیسم، نئوکلاسیسم، و غیره برخورد می‌کنیم که مانند ادبیات هر کدام سبک، روش و طریقه خاص اجرا و بیان آثار موسیقایی غربی است.

نوعی موسیقی که در آن عامل زیبایی و تناسب حرف اول را در مقابل بیان احساس می بزند و در این مفهوم این موسیقی در مقابل موسیقی رومانتیک قرار می گیرد.

موسیقی معماری در چند دهه اخیر نکات مشابهی بین موسیقی و معماری به دست آمده و به صورت فرضیه تدوین شده.

این موسیقی به ارتباط بین عناصر کلی و جزئی معماری گذشته و حال با موسیقی گذشته و حال می‌پردازد.

و مفاهیمی چون فضا در معماری و موسیقی، معماری بومی و موسیقی عامیانه، معماری مذهبی موسیقی مذهبی معماری منومونتال موسیقی یادمانی‌معماری سودبخش موسیقی تبلیغاتی و سرگرم‌کننده، تقلید، رنگ‌آمیزی، سنگینی و ثقل، تقارن و توازن در معماری و موسیقی، کشش در موتیفهای بنا و قرینه‌سازی در بنا و موسیقی و بسیاری از مضامین دیگر که در این نوع موسیقی مطرح می شود.

موسیقی نظامی این نوع موسیقی برای تحریک حس میهن پرستی، ایجاد احساسات خاص وطن خواهی، ایجاد شجاعت، تهور و غرور ملی ساخته می شود.

در موسیقی نظامی سازهایی استفاده می شوند که صدای آنها بلند.

رسا و مهیب و باوقار و پرشکوه باشد و نشاط و نیروزایی آن قابل لمس باشد یک ارکستر نظامی دارای آلات مختلف موسیقی است که به سه نوع تقسیم می شوند.

آلات چوبی، آلات مسی و آلات ضربی در صورتی که تنها سازهای مسی باشند به موسیقی فانفار (Fanfare) موسوم است.

موسیقی اتاقی ارکستر سمفونیک بر دو نوع است.

ارکستر بزرگ و ارکستر کوچک.

موسیقی اتاقی در واقع ارکستر کوچکی است که محل اجرای آن به جای هال و سالنهای بزرگ مخصوص این کار در اتاقهای کوچک مهمانخانه ها، هتلها، مجالس خصوصی و دیگر اماکن اجرا می شود و بر چند قسم اجرا می شود.

الف- تک‌خوانی یا تک‌نوازی که به آن سلو solo می‌گویند و در آن یک آوازه‌خوان با یک ساز مشغول اجرای برنامه می شود.

ب- دوبل خوانی یا دوبل نوازی که به آن دو dou می گویند و در آن دو آوازه‌خوان با دو ساز متفاوت یا هم شکل اجرای برنامه می نمایند.

در این روش بر طبق قواعد یک هماهنگی بین خوانندگان و یا سازها وجود دارد.

ج- سه خوانی یا سه نوازی که در آن سه آواز خوان یا سه ساز یک شکل یا متفاوت اجرای برنامه می کنند.

این شیوه را سه قسمتی یا تریو trio می نامند.

هماهنگی بین سازها و یا خواننده ها در این قسم نیز وجود دارد.

د- موسیقی چهار سازی یا آواز خوانی توسط چهار خواننده که به آن چهار قسمتی یا کواتور Quatuor می گویند.

ه- ارکستر کوچک که در آن تعداد محدود اما بیشتر از چهار نفر یا چهار ساز شرکت دارند و در آن یک قطعه موسیقی یا آواز به صورت هماهنگ و با رهبری اجرا می شود.

نکته قابل ذکر در مورد تمامی قسمتها حضور پیانو است که اغلب وظیفه مهم و اصلی را برعهده دارد و در ارکسترهای کمتر از 6 نفر معمولاً رهبر ارکستر ماهرترین نوازنده است که این وظیفه را بر عهده می گیرد و سازهای مورد استفاده در این قبیل ارکسترها عبارتند از پیانو، ویلن، ویولونسل سل، کنترباس، فلوت و قرنی (کلارنیت) و تعدادی سازهای بادی مثل ترومپت.

موسیقی باستانی از بخشهای موسیقی ادواری و تاریخی بخشی شامل موسیقی باستانی ملل می شود که به بررسی موسیقی ملل و اقوام کهن باستانی و فرهنگهای باستانی مانند ایران، روم، هند، مصر، عربی، یونانی تا فواصل قبل از سالهای میلادی و شروع دوره تمدن جدید می پردازد.

موسیقی تاریخی مبحثی از موسیقی نظری و یا تاریخ هنری است که از تغییرات، پیشرفتها و سیر تحولات موسیقی قرون متمادی و نزد ملل مختلف صحبت می نماید از این طریق دوره‌های ترقی و اوج و افول موسیقی اقوام تعریف می شود که در عین حال ارتباط تنگاتنگ با شعر و ادبیات آن قوم خاص دارد.

موسیقی تاریخی به چند دوره متمایز تقسیم می شود که اهم آن عبارتند از: 1- موسیقی قدیم و باستانی شامل موسیقی ملل و تمدنهای قدیمی از قبیل ایرانیها، مصریان، آشور، کلده، بابل، هندیها، کلدانیها، یونان، روم و سایر ملل متمدن قدیم می‌باشد.

2- موسیقی قرون وسطی از قرن پنجم میلادی شروع و به اواخر قرن شانزدهم ختم می شود.

3- موسیقی‌کلاسیک از اواخر قرن‌هفدهم تا اوایل قرن‌نوزدهم و مربوط به دوره‌های پیدایش آهنگسازان شهیری است که هر یک از نوابع این علم و هنر شناخته شده اند مثل هایدن، موزار، موتسارت، بتهون، باخ و غیره.

4- موسیقی جدید از قرن نوزده تا قرن بیستم.

5- موسیقی معاصر شامل کلیه تغییر و تحولات انواع موسیقی کلاسیک و مدرن می‌شود که زمینه های تغییرات و پیشرفت این هنر در زمینه تئوریک، سازسازی و سازشناسی، ارکستراسیون، موسیقی الکترونیک و غیره می باشد.

موسیقی تک صوتی نوعی از موسیقی است که از نغمه ها تشکیل شده و علوم هماهنگی، هارمونی و ترکیب در آن دخالت ندارد.

موسیقی ملل قدیم، تا قرن دهم میلادی و موسیقی ایرانی غالباً تک صوتی می باشد.

موسیقی صوتی این نوع موسیقی نیز تنها به وسیله صوت انسان اجرا شده و می تواند تک صوتی یا چند صوتی باشد.

اگر یک صوتی باشد از یک نغمه تشکیل شده و اگر چند صوتی باشد آواز جمعی نمونه ای از آن است که مردها و زنها در آن حضور دارند.

موسیقی چند صوتی این نوع موسیقی از چند صوت (صدا) تشکیل می شود به صورتی که صداها با یکدیگر ارتباط و تناسب مطابق با قواعد هماهنگی داشته باشند.

موسیقی کر و ارکستر نمونه های موسیقی چند صوتی هستند.

موسیقی نمایشی به قول استاد خالقی این موسیقی توصیف کننده حالات و روحیات آدمی در زندگی و در دورانهای مختلف است که در آن احساسات روحیات و عواطفی از قبیل نشاط و شادمانی، خرمی و طراوت دوره جوانی و یا ضعف و ناتوانی دوران پیری، رنج و هرمان و آلام عاشق دلسوخته غم و تأثیر دوران فراق و یا لذت و کامرانی ایام و دوران صلح و وصال عاشق و معشوق است.

زمان جنگ و نزاغ و یا در وصف طبیعت و زیبایی های فصول سال زیبایی و طراوت بهاری گرمی و نشاط تابستان، حزن و اندوه طبع شعر گونه پاییز و پاکی و سفیدی زمستان به طور کلی این موسیقی همیشه با نمایش مناظر طبیعی همراه بوده و محل اجرای آن در سالنهای نمایش و تئاتر و محل اپرا می باشد.

موسیقی افقی نوعی از موسیقی است که در آن ملودیها با شخصیت انفرادی ظاهر می شوند.

(موسیقی موازی که ملودیها در آن به اتفاق به گوش می رسند).

مانند موسیقی تکصدایی یا مونودیک که نمونه موسیقی افقی است.

موسیقی الکترواکوستیک این فرم موسیقی از 1950 میلادی در غرب مرسوم شد.

اولین اثرش توسط اشتکهاوزن به اجرا در آمد.

موسیقی فوق الذکر را می توان همان موسیقی دانست که در استودیوهای مجهز با دستگاههای خاص صدابرداری و تخفیف، تبدیل یا تغییر و اکوی صدا را ذکر کرد که به طریقه حضور در فضای با اکوستیک صورت می گیرد.

موسیقی الکترونیک به وجود آمدن این نوع جدید از موسیقی مرهون ظهور دستگاههای مدرن و فوق مدرن صوتی و ضبط اصوات و ژنراتورهای صوتی و سازهایی برقی و سیستم راه‌اندازی الکترونیک سازها می باشد در موسیقی الکترونیک آهنگساز، اصواتی را به کمک دستگاههای مورد نظر که تعبیه نموده و در بازشنوی قسمتهای ملزوم از آهنگ را گرفته و بکار می برد.

در واقع خلق آهنگ به وسیله سنته تیزرها، ارگها و گیتارهای الکترونیکی صورت گرفته است.

موسیقی تصادفی از انواع موسیقی است که در آن عوامل اتفاق و شانس و وجود صداهای اتفاقی و تصادفی دخیل است که با مجموعه ای از اصوات الکترونیکی نیز تلفیق می شود مثل چکش، مباران، تصادف اتومبیل، حرکت قطار و غیره و ترکیباتی که طبق اصول ریاضی نیز بعضاً صورت می گیرد.

موسیقی ایرانی دستگاه به آوازی اطلاق می شود که طرز بستن درجات گام آن، و فواصل جزء آن شباهت به گام دیگر نداشته باشد.

مثل اینکه وقتی می گوییم دستگاه ماهور، منظور نشان دادن کلیه ملودی های مختلفی است که از گام بزرگ تشکیل شده است.

شرط دستگاه بودن آن است که از حیث گام چهارم و پنجم درست بوده و ضمناً در فواصل بین نتها نیز مستقل باشد یعنی شباهت به گام دیگری نداشته باشد.

این نوع را دستگاه می توان گفت چون این قابلیت را دارد که دارای نغمه ها و گوشه های مختلف باشد.

مانند دستگاههای: شور، ماهور، چهارگاه، همایون و غیره.

در هر دستگاه دو نوع آواز اصلی و فرعی وجود دارد.

آواز اصلی آن است که در همان گام است مثل داد آذربایجانی و غیره.

اما آواز فرعی و آوازی است که از دستگاههای دیگر قرض شده است.

دستگاه در ایرانی کلمه دستگاه مرکب از دو واژه دست به معنی روش، نوع، نوبت، قانون و قاعده و پسوندگاه (محل) می باشد که معنی آن محل استقرار فواصل (مسند آهنگ و نغمه‌ها) بر روی تارها (سیمها) و دسته آلات موسیقی است.

دستگاه نسبت به موسیقی مثل عروض نسبت به شعر می باشد.

در واقع دستگاه در موسیقی امروز جایگاهی چون مقام در موسیقی گذشته دارد.

مقامها مرکب از اجزاء بوده اند با این تفاوت که دستگاه هیاتی دارد که تحول و تغییر ملودی در قالب آن شکل می گیرد و آن را پنج قسمت پیش درآمد، چهار مضراب، آواز، تصنیف و رنگ تشکیل می دهد.

بنای یک دستگاه شامل اجزایی از گوشه، نغمه، تیکه و غیره است که هر کدام نیز خود اجزائی دارند مثل درآمد تحریر، فرود یا مجموعه ای از الحان جمع شده در یک گام یا مقام را با حفظ حدود و رعایت فواصل معین را دستگاه می نامند.

امروزه هفت دستگاه و پنج آواز، مجموعه ردیفهای موسیقی ایرانی را تشکیل می دهند که عبارتند از: دستگاه شور، سه‌گاه، چهارگاه، همایون، نوا، ماهور، راست پنج‌گاه و آواز ابوعطا، بیات ترک، افشاری، دشتی و اصفهان.

ردیف مجموعه ای از موسیقی مقامی قدیمی و متشکل از لحن های طبقه بندی شده شامل دستگاه، آواز، نغمه، گوشه، تیکه، کرشمه، چهار مضراب، رنگ و غیره که از قرن یازدهم هجری تا به امروز به نام ردیف موسیقی ایرانی ثبت شده است و ماخذ ردیفهای موجود دو استاد قدیمی میرزا عبدالله و میرزا حسینقلی می باشند.

بطور کلی توالی دستگاهها و آوازهای موسیقی رکن اصلی ردیف را تشکیل می‌دهد و آن چه موجب تفاوت ردیفها با یکدیگر می شود اعتبار راوی و پختگی مطالبش می‌باشد.

درآمد موسیقی هر یک از دستگاهها و آوازهای موسیقی ایران درآمد و درآمدهایی دارد که مخصوص به همان دستگاه یا آواز می باشد.

تنوع درآمدهایی که در ردیفهای موجود ملاحظه می شود، مبین اعتبار در نظر اساتید پیشین است که بنابر تشخیص هر ردیفی از ردیفهای معتبر، به درآمد اول یا دوم یا سوم تعبیر شده است.

درآمد ساخته شده برای لحنی که ابتدا در آن دستگاه شروع می شود.

گاهی درآمدها نیز مانند بعضی الحان یا تحریرها به نام یکی از استادان قدیم منسوب شده مانند درآمد احمد صاد خانی در آواز دشتی که به شکل گوشه ای کوتاه ثبت شده است.

نغمه نغمه را می توان به منزله شهری از یک ولایت یا استان تصور نمود.

و همانطور که هر شهر یک استان دارای رنگ و بو و آداب و سنن و فرهنگ و هنر خاص خود می‌باشد اما می توان عادات کلی آن استان را نیز در آنها دید در دستگاه شور هم از نغمات ابوعطا، دشتی، بیات ترک و غیره رنگ کلی و لهجه مخصوص دستگاه شور را می توان استنباط نمود.

گوشه گوشه عبارت از آهنگی است که در فاصله یک دانگ یا یک پنجم ادا می شود.

که عموماً از چند نت نیز تجاوز نمی کند.

گوشه دارای تقسیمات جزئی نمی باشد.

رنگ از فرمهای موسیقی ایرانی، فرمی موزون و ریتم دار و بدون کلام که به گونه رایج در قالب 8/6 ارائه می شود.

رنگ در هر دستگاه و آوازی براساس الحان (ملودیها) و گشوه های مشهور همان دستگاه یا آواز ساخته می شود.

رنگ دارای ویژگی های مختص به خود می باشد که براساس گوشه ها لحن بندی می شود و در عین حال فاقد پایه است و در عین جدی بودن به خاطر نوع وزن و ضربش نشاط آور است.

و به طور معمول در آخر یک دستگاه اجرا می شود.

آواز اصلی و آواز فرعی هر دستگاه از موسیقی ایرانی دارای دو نوع آواز اصلی و فرعی می باشد.

آواز اصلی در گام دستگاه بوده اما با تنبک متفاوت است یعنی نتهای دیگر گام هم می توانند تونیک قرار گیرند مانند داد در ماهور و آواز فرعی از دیگر دستگاهها اخذ شده و حالت مدگردی دارد و در انتها باید به دستگاه اصلی یا پایه فرود آید مانند دلکش در ماهور.

ترانه از اقسام تصنیف های موسیقی ایرانی دو بیتی، سرود، آواز، نغمه، نقش و صوت و غیره.

ترانه را تصنیفی گویند دارای سه گوشه هر یک به یک شکل یک بیتی، مدح و تلاوتلالا.

از خصوصیات ترانه این است که در هر وزنی که باشد مانند ترانه های اصیل امروزی بر سر زبان می ماند و معمولاً دارای اشعار ساده و روان می باشد و این سادگی از ویژگیهای آن است.

ترانه خوانی، ترانه زدن، ترانه سازی، ترانه بستن و ترانه برداشتن به معنای سرود و نغمه ساده و دلنشین است.و این شکل از قالبهای موسیقی آوازی ایرانی می باشد که از قدیم الایام در فرمها و اشکال مختلف رواج داشته و معمولاً با ابیاتی به شکل رباعی، غزل و غیره همراه بوده است و انواع متفاوت ترانه نیز وجود دارد مانند ترانه شهری- ترانه روستایی، ترانه توصیفی، ترانه پندآمیز، ترانه عامیانه، ترانه خزانگی، ترانه عاشقانه، ترانه عارفانه، ترانه مذهبی و غیره.

تصنیف در موسیقی انواعی از شعر که با آهنگ موسیقی خوانده می شوند و یا ترکیب و ترتیب نواهای موسیقی شعردار، یا تلفیق شعر و موسیقی به روش استقرار موسیقی بر روی شعر و یا شعر بر آهنگ تصنیف اشعار لحن داری است که برحسب ظاهر با سایر اشعار معمولی تفاوتی ندارد اما وزن و ترکیب الفاظ آن دارای خصوصیاتی است که با لحنها و مقامهای موسیقی و نغمات زیر و بر ساز و آواز همراه شده و قابلیت هماهنگی یافته باشد.

در عصر ما تصنیف حالت و شکل خاص جدیدی یافته است تصانیف رزمی، بزمی، انقلابی، جنگی، عرفانی و غیره.

با این حال تصانیف امروزه نیز از قوانین موسیقی و اوزان عروضی پیروی می کند.

این تصانیف همچنان در گوشه ها و آوازهای دستگاههای ایرانی هستند.

به هر طریق شعر آهنگین یا آهنگ شعردار در ساختن تصنیف لازم و ملزومند.

مقامات موسیقی ایرانی تقسیمات موسیقی ایرانی براساس آوازها طبقه بندی شده است.

امروزه آوازهای بزرگ را دستگاه نامیده و موسیقی ایرانی شامل هفت دستگاه است: ماهور، شور، نوا، همایون، سه گاه، چهارگاه، و راست پنج گاه.

این طبقه بندی عمری پنجاه ساله دارد که هنوز مترادف است و ردیفهای مختلف موسیقی دانان مشهوری مانند حسینقلی و درویش نیز از روی همین ترتیب است.

در میان دستگاههای فوق شور از همه بزرگتر است.

سازهای موسیقی ایران اولین مدارک تاریخی درباره وجود سازهای موسیقی در ایران به حدود سه هزار تا پنج هزار سال قبل می رسد.

وجود نقوش روی جامهای طلایی و نقره‌ای، کنده‌کاری و حجاری روی کوهها، نام سازها در کتابهای کهن و از همه مهم تر، چندساز بسیار قدیمی و باستانی که در کاوشهای باستانشناسی به دست آمده، وجود هنری غنی و سرشار در ایران باستان را ثابت می کند.

امروزه در موسیقی ایران، چهار دسته سازهای موسیقی به کار می رود: 1- سازهای اصلی موسیقی ردیف: تار، سه تار، کمانچه، نی، سنتور و تنبک.

2- سازهایی با اصالت ایرانی: بتدریج این سازها از موسیقی ایران خارج شده و به اقوام دیگر پیوسته و اکنون دوباره به کار گرفته شده اند: عود (بربط)، قانون، رباب و قیچک.

3- سازهای موسیقی مقامی: که انواع بسیار گوناگون دارند: تنبور(ها)، نی(ها)، دف و دایره(ها)، قیچک، کمانچه، دهل، سرنا، کرنا و… 4- سازهای اروپایی: از قبیل: ویولون، پیانو، کلارینت (قره‌نی)، فلوت و سازهای الکترونیکی (Keyboard).

این سازها گاهی به تنهایی و گاهی همراه با یکدیگر به کار می روند.

حدود چهار دهه است که در ارکستر سمفونیک ایران نیز یک یا چند ساز ایموسیقیانی به صدا در می‌آید و این سازها وظیفه رنگ آمیزی صوتی و القای حس ایرانی به قطعه مورد نظر را دارند.

موسیقی کلاسیک و ارکستراسیون عوامل درک و تفسیر موسیقی کلاسیک 1- تصنیف ملودی 2- لحن و ریتم آهنگ 3- اصالت محلی یا بومی 4- کیفیت هارمونی 5- سبک موسیقی 6- تکنیک موسیقی 7- عوامل جنبی سازهای موسیقی کلاسیک سازشناسی غربی انواع مختلفی از سازهای بکار رفته در موسیقی های ملل مختلف جهان از جمله ایران و انواع متنوع تر آنها که در موسیقی غربی و بیشتر به صورت دسته جمعی در ارکستراسیونهای غربی بکار گرفته می شوند دارای ساختار مختلف و مواد بکار رفته متفاوتی می باشد، اما تمامی سازها را می توان به طور کلی به چهار دسته یا گروه اصلی تقسیم بندی نمود که عبارتند از: 1- سازهای زهی 2- سازهای بادی A- سازهای بادی چوبی B- سازهای بادی برنجی و مفرغی 3- سازهای ضربی A- سازهای ضربی پوستی B- سازهای ضربی سنجی یا فلزی 4- سازهای کلاویه‌ای (پدال دارد)