در تمدنهای گذشته
درمطالعه تاریخچه استعمال افیون دیده می شود که بشر افیون را از سالهای نخستین تاریخ می شناخته و به نوعی استعمال می کرده است . به طور کلی کشت تریاک دیرینه ای دارد . حمر Homer نخستین کسی است که در نوشته های خود به گل خشخاش اشاره کرده و آن را جزء گلهای زینتی باغهای روم در هشتصد سال قبل از میلاد مسیح به شمار آورده است . سومریان و گشودیان از کهن ترین اقدامی بودند که با سواد افیونی آشنائی داشتند . از این رو می بینیم که در خط و زبان سومریان کلمه تریاک به کار رفته است و نوشته هائی که از تمدن نخستین سومریان باقی است تائید می کند که در تمدن آنان ، نه تنها افیون شناخته شده بود و استعمال می گردید ، بلکه برای آن نامی نهادند ( گیاه لذت ، گیاه شادی آور ) که امروز هم آن را داراست .
همچنین پزشکان آشوری صد سال پیش از میلاد مسیح به خواص دارویی تریاک پی برده بودند .
نوشته های قدیمی ثابت می کند که استعمال افیون در سراسر ادوار ظهور و سقوط امپراتوری های بابل ، مصر ، یونان و روم متداول است . یافته های تاریخی بازگو
می کند که مصریان حدوداً از پانصد سال قبل از میلاد مسیح و اروپائیان دست کم چهار هزار سال قبل کوکنار و خشخاش را می شناختند .
تاریخچه کشت و استعمال تریاک در ایران :
مطالعات و شواهد موجود ، نشان می دهد که مصرف تریاک به منزله دارویی مسکن و اثر بخش در ایران نتیجه تحقیقات دو پزشک ایرانی ابوعلی سینا و کلیمه فخررازی بوده است . آنان در شمار نخستین پزشکانی بوده اند که در قرن دهم میلادی به گونه ای همه جاذبه خواص تریاک را شناختند و برای پیشبرد هدفهای پزشکی در طب ، مواد افیونی و استعمال آنان را به عنوان پادزهر مورد استفاده قرار دادند و این ماده را به جهانیان شناساندند . ولی به اثر سوء آن بر بدن نیز آگاه بودند .
به طور کلی استعمال تریاک در ایران را برخی ره آورد حمله اعراب یا چنگیز به ایران
می دانند و دسته ای معتقدند که سپاه نادر شاه به هنگام اقامت خود در هندوستان تریاک کشی را از هندیها فرا گرفته ، با خود به ارمغان آوردند .
ولی آنچه مسلم است در زمان صفویه استعمال تریاک بیشتر به منظور تعدیل اضطراب خاطر بزرگان و درباریان و رجال علی مقام و خوشگذرانی و تفریح معمول شد . در قرن 15 هجری ، شاه طهماسب صفوی خط مصرف مواد افیونی را جدی تلقی می کند و دستور می دهد تا تریاک موجود در دربار را معدوم نمایند .
در زمان شاه عباس ظاهراً باید مصرف این ماده توسعه بیشتری پیدا کرده باشد ، زیرا می گویند شربت کوکنار که همان جوشانده خشخاش است ، بسیار رایج بوده است به طوری که شاه عباس دوم ضرورت مبارزه با آن را دریافته ، برای جلوگیری از مصرف آن و جمع کردن بساط افیون ، ناگزیر از صدور فرمانها و حکمهای مؤکدی می شود .
در این مورد سیاح فرانسوی ، شارون در سیاحت نامه خود چنین توضیح می دهد که
( مصرف این دارو ، تریاک ، در حقیقت نتیجه یک تکامل عمومی است که به زحمت از 10 نفر یکی را می توان یافت که به این عادت شوم آلوده نشده باشد ) و تاورنیه سیاح دیگر فرانسوی درسفرنامه خود از شروع خوردن شربت کوکنار و بنگ در دوران صفویه خبر داده است .
هر چند در یادداشتهای این دو سیاح اغراقهایی وجود دارد ولی آنچه مسلم است در زمان صفویان خوردن حب تریاک و نوشیدن شربت کوکنار ( که همان جوشانده خشخشاش است ) به ویژه در اصفهان بسیار متداول بوده است ولی از دود کردن تریاک در این دوره اطلاعی در دست نیست و با باز شدن پای اروپائیان به ایران تریاک دراین سرزمین رواج یافت و بسیاری از شاهزادگان دربار و صاحب منصبان لشکری و کشوری را به دام انداخت .
چنانکه ملاحظه می شود همراه با رشد استعمار در جامعه های در حال رشد ، کشت خشخاش و اعتیاد به تریاک در روستاهای ایران متداول گشت و خرید و فروش آن معمول شد . چون انگلیسیها تریاک ایران را خوب می خریدند ، کشاورزان دست از زراعت گندم کشیدند و قسمت زیادی از اراضی گندم خیز را به کشت خشخاش و اعتیاد تخصیص دادند ، به طوری که تریاک به صورت یکی از مهمترین اجناس صادراتی ایران درآمد . قانونهای تحریر تریاک ( 1329 ) و انحصار تریاک و مجازات ارتکاب قاچاق مواد افیونی و تولید و توزیع غیرقانونی ( 1307 ) هر چند ظاهراً در جهت کاهش مصرف این ماده و مبارزه با آن دفع گردیده بود ولی عملاً مردم را به تریاک کشی دعوت و تشویق می نمود .
در این دوره دستگاه حکومتی تریاک را فقط به عنوان یک منبع درآمد برای دولت در نظر می گرفت و با دریافت سوخته حق الزحمه هم می داد ! در سال 1320 این انحصار و کنترل محدود هم از بین رفت و در سالهای جنگ جهانی دوم و بعد از قاچاق مواد افیونی و اعتیاد آن رواج بیشتری پیدا کرد . در سال 1334 قانون منبع کشت خشخاش و جلوگیری از مصرف غیر طبی تریاک از تصویب مجلس گذشت و وزارت بهداری را مسئول مسئله معتادان قرار داد . در سال 1348 دولت قانون منبع کشت خشخاش را لغو کرده و به جای آن قانون کشت محدود خشخاش و سهمیه کوپن تریاک را مطرح کرد .
بررسی علل و عوارض فردی خانوادگی و اجتماعی اعتیاد :
قرنهاست که انسان به دلیل مختلف مواد مخدر مصرف کرده است چون اولین بار در سال 1804 مورفین در طب برای رهایی از درد عملیات جراحی و دردهای بعد از عمل مورد استفاده قرار گرفته و به دلیل لذتی که بعد از تزریق و مصرف مرفین به بیمار دست می دهد به خارج از بیمارستان راه پیدا نموده و مورد استفاده قرار گرفته است و در این انتقال ، بیمارستان برای استفاده مادی نقش داشته است .
هروئین نیز در سال 1898 برای اولین بار به صورت کود سفید رنگ مورد استفاده قرار گرفت و متاسفانه به علت اثرات روحی آن در آغاز به مصرف کنندگان دست می دهد ، ممکن است احساس لذت ببرند ، و کم کم به وابستگی جسمی و روانی معتاد منتهی می گردد . چون کاربرد و مصرف داروهای مخدر برای لذات روحی و شادمانی زاید الوصف و همچنین شدید و طولانی کردن لذت جسمی و تاخیر در ارضای جنسی و شهوت در موقع مقاربت استفاده می شود .
افراد زیادی به آن گرایش پیدا نموده ، معتاد می شوند ولی متاسفانه پس از مدتی مصرف ، لذت فوق به صورت احتیاج جنسی و روانی در می آید .
واکنشهای اجتماعی در برابر اعتیاد :
معمولاً واکنش اجتماعی مردم در مورد مصرف مواد مخدر در طول قرون متفاوت است . متاسفانه باید به این حقیقت تلخ اعتراف کرد که اعتیاد را بیشتر یک مسئله شخصی و فردی می دانند نه اجتماعی ، در حالی که برعکس است و بیشتر مسئله و مشکل اجتماعی است نه شخصی و فردی .
متاسفانه در ایران در گوشه و کنار شهر و روستا هر کس دردی داشته باشد حتی هرقدر مزمن باشد به وسیله مردم پزشک نما فوراً تریاک تجویز می شود . بدون این که بفهمند چه تاثیر نامطلوبی دارد و عوارض جسمی آن چیست و حتی بی توجه به این که رهایی از درد موقتی است و برای رهایی همیشگی از آن به صورت مصرف روزانه درمی آید و شخص را معتاد می کند .
در ایران مصرف تریاک مدتها عادی و رایج بود . حتی اغلب خانواده ها مقداری تریاک را با آب حل می کردند و به کودکان خود می خوراندند تا شب راحت بخوابند به حدی که کودکان نیز به آن مواد نیاز پیدا کرده و معتاد می شدند و حتی مدتی هم خرید و فروش آن کاملا آزاد بود و مجازاتی نداشت و این خود یکی از عوامل رواج مصرف دارو می شد تا این که در ایران و حتی آمریکا قوانینی وضع و تصویب شد تا جلوی مصرف این مواد را بگیرند . در امریکا و اخیراً در ایران فقط با تجویز پزشک قابل خرید و مصرف است .
واکنش اخیر مردم در برابر معتاد آن است که آنان معتقدند ، افراد معتاد با استفاده از این مواد روح و فکر افراد دیگر اجتماع را خراب می کنند و علاوه بر ازبین بردن تدریجی خود ، باعث بیماری افراد دیگر اجتماع می گردند .
در ایران هم چنین برای تولید کنندگان شدیدترین مجازات ، حتی مجازات مرگ و برای مصرف کنندگان زندانهای طولانی به مورد اجرا در می آید . ولی مسئله مهم این است که با توجه به شدیدترین مجازات برای تولید و مصرف مواد مخدر هر ساله بر تعداد معتادان افزوده می شود و جامعه هر روز با فقر نیروی انسانی کارآمد و سازنده بیشتر مواجه می شود .
شناخت شخصیت و طرز رفتار معتادان :
معتادان از گروههای مختلف اجتماعی و اقتصادی هستند . چون هم افراد مرفه و هم افراد فقیر معتاد می شوند وهم افراد بیکار ، هم آنانی که پایگاه اجتماعی خوبی ندارند معتاد می شوند و هم آنانی که موقعیت اجتماعی جالبی دارند . بنابر این در این گونه مواقع افراد از هر طبقه اجتماعی و اقتصادی ممکن است معتاد شوند ، حتی میمون در آزمایشگاه معتاد می شوند . افراد معتاد یعنی کسانی که به این بیماری اجتماعی مبتلا شده اند اغلب به ارتکاب جرم می پردازند ، چون برای تمین مواد مورد نیاز خود ، به پول احتیاج دارند و این پول را باید اغلب از راه نامشروع تامین کنند و به همین علت به ارتکاب جرم می پردازند .
به هیچ کس و هیچ چیز وفادار نیستند و تنها سعی آنان به دست آوردن مواد مورد نیازشان است . از هر طریقی و به هر شکلی که امکان پذیر باشد . بیشتر لذت طلب وخشن هستند و از اطرافیان توقع زیادی دارند . از لحاظ عاطفی در برابر هیچ کس و هیچ چیز مسئولیت احساس نمی کنند و همیشه همه مردم به ویژه اطرافیان خود را مسئول رفتار خویش می دانند ، همواره یک نوع مکانیسم دفاعی در برابر دیگران دارند و همیشه در حال اعتراض هستند .
انواع مواد مخدر و اثرات جسمی و روانی آنها :
معتاد کسی است که عادت به مصرف دارو دارد و در نتیجه مصرف که نیاز جسمی و روانی است اخلاق عمومی ، سلامت و رفاه خود ، خانواده و اجتماعش را به خطر می اندازد . یا به عبارت دیگر ، اعتیاد را می توان یک مسمومیت مزمن دانست که برای مشخص و هم برای خانواده و جامعه اش مضر است و انواع آن به شرح زیر است :
1 تریاک : یکی از قدیمی ترین مواد مخدری است که در اغلب جامعه ها ، بویژه کشورهای آسیایی و آفریقایی بوسیله افراد مسن مصرف می شود .