بخش اول
تکنولوژی نظامی در عهد کهن
دستیابی به تکنولوژی جدید از گذشته‌های بسیار دور در زندگی انسانها و در تعیین سرنوشت جوامع بشری تاثیر فراوان داشته و در روند تکامل تمدن بشری خصوصاً در عهد باستان هر گاه انسان به تکنولوژی جدیدی دست می‌یافت، تحول عظیمی در زندگی او رخ داده است.
تحولات تکنولوژی در زمینه‌های متفاوت و در جوامع مختلف در گذشته به طرق و روش‌های گوناگون به وقوع می‌پیوسته، ولی به علت نبودن ارتباطات و تبادل اطلاعات لازم بین جوامع، این تحولات از پویایی بسیار کمی برخوردار بوده‌اند و بسیار کند صورت می‌گرفته و انتشار می‌یافته‌اند.
انسانهای اولیه به ناچار برای حفظ جان خود به فکر کردن و ابداع وسایل زندگی و دفاع پرداختند و به مرور وسایل کشاورزی و ادوات جنگی را ساختند.
ترابری بسیار کندرو با گنجایش حمل بار و مسافر کم در عهد باستان و در نتجیه آن، ضعف ارتباطات و عدم انتقال سریع تکنولوژی بین جوامع مختلف، نبودن تکنولوژی پیشرفته در بخش کشاورزی و استفاده از ابزار و ادوات بسیار ابتدایی و ساده که تمام نیروی کار را صرف تهیه مواد مورد نیاز روزانه انسان می‌کرد و مجال فکر کردن در سایر امور مخصوصاً امور نظامی را برای انسانهای آن دوره فراهم نمی‌کرد و اصولا پایین بودن پایه و درجه تکنولوژیک صنایع در آن زمان، از دلایل عمده پیشرفت بسیار کند و روند نامنظم و نامرتب تحولات تکنولوژی نظامی به شمار می‌آیند. از طرفی پدیده‌های بازدارنده طبیعی نیز به نوعی در راه پیشرفت و گسترش این تکنولوژی موانعی را به وجود می‌آورده‌اند که اغلب از کنترل انسان خارج بوده است.
انسان جستجوگر و سخت کوش در آرزوی دستیابی بر فراز آسمان و قعر دریاها هرگز از تلاش و جدیت در راه رسیدن به ترقی و تعالی و آینده‌ای بهتر دست برنداشته و با تکیه به هوش نبوغ خود گام به گام پیش رفته و بر قهر طبیعت فایق آمده است؛ برای تامین نیازمندی‌های خود ابزار لازم را اختراع نموده و برای مبهمات و نادانسته‌های خود نیز پاسخ یافت، لیکن هنوز هم بسیاری از سوالات او بدون پاسخ است و تلاش در جهت یافت پاسخ همچنان ادامه دارد.
تکنولوژی در عهد باستان بسیار ساده و ابتدایی بوده و اگرچه بیشترین فکر انسانهای اولیه معطوف و متوجه تامین امنیت و تهیه ابزار مبارزه با بلاهای طبیعی و بهره‌برداری از محیط اطراف خود بوده است، پیشرفت در این زمینه‌ها نیز بسیار کند بوده و قرنهای متمادی سپری می‌شده تا تحولی که امروز بسیار ساده و پیش پا افتاده به نظر می‌رسد، در تکنولوژی نظامی آن روز پیش می‌آمده است. ابزار نظامی آن روز منحصر به آلات و ادوات شکار حیوانات و دفاع شخصی در مقابل خطرات بوده است.
اولین چیزی که توجه انسانهای اولیه را برای ساخت ابزار زندگی و جنگ افزار تدافعی به خود جلب کرده سنگ و گل و شاخه درختان بوده است و سپس پوست و استخوان حیوانات نیز در فرایند تکنولوژی نظامی عهد باستان جایگاه خاصی را به خود اختصاص داده است.
تکنولوژی نظامی در عهد باستان بسیار ساده و معمولا به صورت ابزاری غیر مرکب و ساخته شده از سنگ، چوب یا استخوان حیوانات بوده و اولین تحولی که در این زمینه رخ داده است در حقیقت توانایی ترکیب این مواد و ساخت جنگ افزارهای مرکب بوده است.
انسان پس از اینکه وسیله بستن اجسام و متصل نمودن آنها را به یکدیگر کشف کرد، تحول بزرگی در زندگی او رخ داد. او توانست سنگهای تیز و صیقلی را به نوک چوبهای بلند ببندد و در نتیجه موفق به ساخت نیزه شد و توانست حیوانات بیشتر و بزرگتری را شکار کند و از گوشت و پوست واستخوان آنها بهره برداری کند.
تحولات تکنولوژی نظامی در عهد کهن به همین ترتیب با پیشرفتی بسیار کند صورت می‌گرفته است.
صورت نظامیگری در تاریخ بشری
انسانها نیز همچون اغلب موجودات زنده و دارای حواس، موجوداتی اجتماعی‌اند و در طول تاریخ بر اساس همین خصلت طبیعی گرد هم جمع آمده و اجتماعات کوچک و سپس گروه‌های بزرگ انسانی را در قالب دهکده‌ها، شهرها و کشورها تشکیل داده‌اند.
ابتدا خانواده اولین گروه اجتماعی بوده است و سپس اقوام کوچک در گذر زمان به مرور گسترده‌تر و بزرگتر شده، نواحی جغرافیایی خاصی را پوشش داده‌اند. قبایل اولیه ابتدا بر اساس تغییرات جوی و شرایط آب و هوایی زندگی کوچ نشینی داشته‌اند و مبادرت به ییلاق و قشلاق می‌کرده‌اند و سپس جوامع ثابت و ساکن را به وجود آورده‌اند.
اصلی‌ترین گروه‌های اجتماعی پس از خانواده قبیله و ایل بوده و افراد با اتکا به قبیله، شخصیت اجتماعی برای خود قایل بوده‌اند. تعصبات قومی و قبیله‌ای در قالب تیره‌های نژادی شکل گرفته و با ساکن شدن قبایل انسانی مالکیت شخصی، خانوادگی و قبیله‌ای مطرح و اولین چیزی که ارزش مادی و معنوی یافته زمین‌های حاصلخیز، مراتع سرسبز و سواحل رودخانه‌ها بوده است. جوامع کوچک ایلی و قبیله‌ای پس از ساکن شدن به صورت دهکده‌ها و شهرهای بزرگ در آمده و انسان به مرور متمدن و متمدن‌تر گشته و به مازاد تولید دست یافته است.
با وجود این همه پیشرفت در زمینه‌های مختلف اجتاعی متاسفانه خوی تجاوزگری و روحیه زیاده طلبی انسان نیز که پس از کشته شدن هابیل به دست قابیل، همواره تاریخ بشریت را بر لوح زمان رنگ خون بخشیده است، همگام و هماهنگ با تحولات اجتماعی، قتل‌ها و غارت‌های فجیعی را رقم زده است.
یورش وحشیانه قبایل بیابان‌نشین به شهرها، غارت اموال، قتل عام فجیع مردان و به اسارت بردن زنان و کودکان، جنگهای خونین بین کشورها، لشکرکشی‌های سرداران و جهان گشاها در اقصی نقاط گیتی و در ادوار مختلف، حتی کشتار بیش از 20 میلیون انسان در آغاز قرن بیستم در دو جنگ جهانی با فاصله‌ای کمتر از 20 سال، در حالی که انسان دروازه‌های طلایی تمدن را گشوده بود، و همچنین تجاوز ناجوانمردانه عراق به جمهوری اسلامی ایران و اشغال زورگویانه کویت توسط عراق یا کشتار وحشیانه و آواره نمودن ملت مسلمان و مستضعف کوزوو در سالهای پایانی این قرن، همه و همه بیانگر این واقعیت است که زیاده طلبی و تجاوز به حقوق دیگران و دفاع در مقابل این تجاوزها نه تنها کماکان وجود دارد، بلکه ابزار آن از شمشیر و سپر به جنگ افزارهای کشتار جمعی و انهدام کلی تبدیل گردیده است.
در طول تاریخ انسانهای زورگو و متجاوز به منظور قتل و غارت دیگران به پیشرفت تکنولوژی نظامی کمک کرده‌اند و از سوی دیگر نیز جوامع مترقی و رشد یافته برای دفاع از منافع خود در مقابل غارتگران به توسعه و گسترش تکنولژی نظامی پرداخته‌اند.
بدین ترتیب همیشه ابزار نظامی و نظامیگری خصوصا پس از اینکه اجتماعات شهری شکل گرتفه و منافع ملی جایگزین منافع شخصی و خانوادگی شده ضرورت داشته است.
نشر و گسترش تکنولوژی نظامی در قدیم
آثار پدیده‌های جغرافیایی به ویژه آثار توپوگرافی زمین بر روی عوامل پیشرفت چون ارتباطات و ترابی غیر قابل انکار است و نقش این پدیده‌ها در برقراری روابط اجتماعی بین انسانها و تبادل فکر و اندیشه‌ها بسیار موثر بوده است.
این پدیده‌ها منجر به ایجاد نواحی گوناگون جغرافیایی شده که موجب شکل گیری محدوده‌های انسانی با مرزهای مشخص گردیده و در طول زمان با یورش نظامی به وسیله اقوام و ملل گاز طبیعی و گوناگون دستخوش تغییرات کلی شده اند.
توپوگرافی زمین و برخی از پدیده‌های جغرافیایی در شکل گیری سازمان‌ها و نهادهای انسانی نیز موثر بوده و تکنولوژی نیز هر زمان توانسته این آثار را تقویت و یا خنثی نموده است. پیشرفت‌های قابل توجهی که پس از قرن پانزدهم میلادی نصیب انسان شد دگرگونی‌های بی شماری را در امر ترابری پدید آورد و عوامل و موانع بازدارنده موجود بین نواحی جغرافیایی یک مرتبه فروریخت. جهان از نظر شکل و نقشه سیاسی دگرگون شد و بیشتر نواحی انسانی جزء قلمروهای نظامی قدرت‌های بزرگ قرار گرفت.
این نواحی، امریکای مرکزی، ژاپن، هندوستان، جنوب شرقی آسیا، چین و بخشی از اروپا را در گرفت، تمام کشورهای کناره‌های دریای مدیترانه را شامل شده و تا رودخانه‌های دجله و فرات ادامه داشته است. از جمله دگرگونی‌های مهم در فرایند این تحولات پیدایش سواره نظامهای مسلح به کمان بود که در تیراندازی بی مانند بودند و این کمانداران خیزش خود را از استپ‌های اوراسیا به سوی سایر نواحی انسانی آغاز کرده و دگرگونی‌هایی را در جهان پدید آوردند. از سوی این مهاجمان بیشترین تاثیر تکنولوژی نظامی به اروپا و چین و آسیای جنوب غربی وارد شد و با توجه به اینکه ژاپن نیز در این مواقع به یک قلمرو ویژه‌ای چیره شده بود آثار تکنولوژی نظامی آن نیز در پیشرفت و توسعه ملل همجوار بسیار موثر واقع گشت.
در هندوستان و آسیای جنوب شرقی و امریکای مرکزی با وجود اینکه تکنولوژی نظامی بخوبی با شرایط جغرافیایی آنها همخوانی داشت ولی آنان توانایی بهره گیری از این پیشرفت و توسعه تکنولوژی نظامی را نداشتند و برعکس در استپ‌های اوراسیا این رویداد‌ها کاملا متفاوت بوده و مردمان این نواحی از دانش و اطلاعات کسب شده از اروپا و به ویژه از چین بهره برداری کرده و تحت تاثیر تکنولوژی نظامی این نواحی قرار گرفتند. از طرف دیگر شرایط جغرافیایی منطقه مورد بحث نیز مستقیما به این توسعه و پیشرفت کمک کرد.
در پایان دوره کلاسی و در طی قرون وسطی بیشتر کشورهای اروپایی به طور طبیعی دوره توسعه تکنولوژی نظامی را تجربه و سپری می‌کردند و همزمان با آن سواره نظامهای مسلح به کمان به صورت یگان‌های متشکل و سازمان یافته، نخست کشور بزرگ چین و به دنبال آن قاره اروپا را به مبارزه فراخواندند و دژهای شکست ناپذیر و دیوارهای عظیم آنان را یکی پس از دیگری گشودند در این هنگام دگرگونی‌هایی که در امر ترابری پدید آمده بود، منجر به تحولات شگرفی در ترابری نظامی گردید و موجب دستیابی به نواحی انسانی و سقوط دژهای نظامی در اروپا شد.
حمله برق آسای مغول به فرماندهی خان بزرگ به سوی چین و شکسته شدن دیوار بزرگ آن و به دنبال آن حمله تاخت به سوی قاره اروپا دگرگونی‌های بزرگی را در تکنولوژی نظامی پدید آورد و به آن جان تازه‌ای بخشید. رفته رفته این توسعه طلبی پس از گذشتن چند قرن در بین حکومت‌های فئودالی اروپایی قوت گرفت و در قرون پانزدهم و شانزدهم با پیروی از این دکترین نظامی پس از گذشتن از اقیانوسهای پر جوش و خروش به وسیله کشتی‌های مسلح به توپخانه قوی و آتشین با انگیزه تسلط بر جهان، کشورها را یکی پس از دیگری فتح کردند. با وجود اینکه بهره گیری از تکنولوژی نظامی در اروپا نیز دارای نقص‌های بی شماری بود ولی آثار تکنولوژی نظامی در این قاره به حدی بود که از جنگهای محدود زمینی گرفته تا جنگهای جهانی در آن شاهد بوده‌ایم.
دوره پیش از تاریخ
سلاح‌های نظامیان در دوره‌های نخستین
گمان می‌رود در دوره‌های نخستین پیش از آنکه انسان به دانش و فن کار با آهن آشنایی پیدا کند ساخت سلاح به صورت کاملا ابتدایی و اکتسابی بوده است. بهترین گواه بر این مسئله هم دیوارهای سنگی شهر باستانی جریکو است که بنای آن مربوط به 8000 سال ق م بوده است. در این مدرک زنده که بخشی از آن در کاوشهای باستان شناسی سالم به دست آمده بر روی دیوارهای آن کنده کاری‌هایی از مردانی مسلح دیده می‌شود که با بهره گیری از تکنولوژی نظامی آن عصر با سلاح و تجهیزات آن دوره ایستاده اند. در این دژ نظامی دیوارهایی به ارتفاع 4 متر با پلکانهایی تراشیده شده از سنگ که راه رسیدن به برجهای دیده بانی را ممکن می‌کرده است وجود دارد. بلندی این برجها از سطح زمین 5/8 بوده که برای پشتیبانی از شهر و استحکامات نظامی و جلوگیری از حملات مهاجمان بنا می‌شده‌است.
از آثار بر جای مانده در این شهر مشخص می‌شود که مدافعان شهر پادگان نظامی از سنگهای تراشیده شده و صیقل یافته و نوک تیز را به جای خنجر و تبر و از چوبهای بسیار مقاوم بعنوان گرز و نیزه و خدنگ استفاده می کردند. بدون شک در آوردن سنگ به شکل دشنه و صیقل دادن آن با ظرافت کامل همانا آغاز تکنولوژی نظامی است. کمان‌هایی به صورت ابتدای و نیزه‌های دستی و نیزه‌های پرتابی و سنگ قلاب‌های چرمی، تجهیزاتی بودند که همگی توان رزمی آن دوره را بخوبی نشان می‌دهند. گرزهای به دست آمده از این کاوشها ساختمان بسیار ساده‌ای داشته و سنگ یا استخوان‌های تراشیده شده بعنوان دسته در آن تعبیه شده است که باید اذعان کرد در آن زمان کار ساده‌ای نبوده است از این تاریخ به بعد است که گرز به صورت ماهرانه ساخته شد و در اختیار شخصهای بزرگ آن دوره چون پهلوانان، قهرمانان و فرمانروایان قرار گرفت.
نخستین آثار به جا مانده از وجود گرز کتیبه‌هایی است از 3100 ق م. مربوط به شاه نارمر. در این کتیبه شرحی از مینس اولین فرعون مصر به چشم می‌خورد که او با تشکیل اتحادیه‌ای از بیشتر قبایل مصری در یک تشریفات و آیین مذهبی با گرز ضربه‌ای بر سر دشمن خود می‌زند.
گرز یک سلاح تهاجمی بود و ابتکاری است از انسانهای هوشمند که به این نحو توانسته‌اند درهایی را به روی تکنولوژی نظامی باز کنند. در میانه‌های هزاره سوم ق‌م. وسیله جدیدی به تکنولوژی نظامی افزوده شد و آن سپرهای مسی بود و نخستین مردمانی که از این سلاح بهره گرفتند ساکنان ناحیه مزوپتامی و همسایگان آنان چون ایلام و آ‌شور بوده‌اند. سپر مسی حاصل زحمات شبانه روزی پیشه وران آن زمان بوده که توانسته بودند با طراحی و ساخت قالب‌های دایره‌ای شکل از فلز مس که در بدو امر برای ساختن زیور آلات به کار می‌رفت، آن را در خدمت تکنولوژی نظامی درآوردند.