شهر الکترونیک
زمینه ایجاد شهر الکترونیک را می توان در پنج مرحله پیدایش، ارتقاء، تعامل، تراکنش و یکپارچگی در نظر گرفت. بخشی از شهرهای الکترونیک در کشورهای در حال توسعه در مرحله پیدایش هستند بعضی در این شهرها اقدامات نخستین برای ایجاد شهر الکترونیک در حال شکل گیری است. اقدامات مزبور با انجام مطالعات راهبردی و تدوین برنامه های جامع توسعه شهر الکترونیک و اطلاع رسانی عمومی آغاز می شوند و به مرور باید زیرساختار فناوری ارتباطات و اطلاعات شهر توسعه یابد.
در مرحله ارتقاء شهرها اقدامات نخستین را پشت سر می گذرانند و خود را توسعه می دهند، بهبود وضعیت وب سایتها، ارائه خدمات ابتدایی برروی وب سایتها، توسعه زیرساختار و آموزش کارکنان از اقدامات اساسی این مرحله می باشد. تعدادی از شهرها و شهرداری های جهان در این مرحله از توسعه قرار دارند.
در مرحله تعامل وب سایتها امکان برقراری ارتباطات دوطرفه برقرار می گردد و شهروندان به راحتی می توانند با ادارات شهری و مسوولین شهر ارتباط برقرار کنند. طی این مرحله معمولاً برخی از خدمات شهری نیز از طریق اینترنت ارائه می گردد که از جمله این خدمات می توان از بانک اطلاعات شهری نام برد.
در مرحله تراکنش، انواع پرداختها و انتقالات پولی از طریق اینترنت امکان پذیر می شوند و هیچ محدودیتی در این مرحله در امر دریافت و پرداخت وجود نخواهد داشت. کارت های اعتباری، کارت های خرید اینترنتی و دیگر گونه های پرداخت الکترونیکی جای تبادلات فیزیکی پول را می گیرند. شهرهای برتر الکترونیک در دنیا همچون برلبنی و بوستون در این مرحله قرار دارند.
در مرحله یکپارچگی، اغلب خدمات شهری مورد نیاز مردم توسط وب سایتها قابل ارائه هستند و شهرواندان می توانند با استفاده از اینترنت به آنها دسترسی داشته باشند. این حالت زمینه ساز برپایی اداره الکترونیکی شهر می باشد.
ایجاد سازمانها و ادارات مجازی و سیستم کار از راه دور Teleworking از برنامه های آینده شهرهای الکترونیک است. با دنبال کردن این برنامه ها مراجعه مردم به ادارات دولتی به حداقل می رسد و کارمندان نیز می توانند در هر مکانی وظایف خود را انجام دهند. ارایه متد و روشی برای زندگی الکترونیک در خور جامعه اطلاعاتی نیز از دیگر برنامه های شهرهای الکترونیک در جهان است. سبک زندگی در جامعه اطلاعاتی تضادها و ناهنجاری های خاص را بدنبال خواهد داشت.
بنابراین ارایه یک الگوی مناسب زندگی با توجه به شرایط فرهنگی و اجتماعی جامعه مورد نظر و همراستا با جامعه اطلاعاتی یکی از برنامه های شهر الکترونیک جهان است. علاوه بر موارد فوق در سطح بین المللی نیز اقداماتی صورت گرفته است که از آن جمله می توان به طرح اتحادیه اروپا برای یکپارچه‌سازی سیستم شهرداری های الکترونیک اروپا و ارتباط آنها به یکدیگر اشاره نمود که طی آن یک سیستم یکپارچه برای شهرداریهای اروپایی جهت تسهیل امورشان تهیه و اجرا می شود. اتحادیه اروپا برای این طرح سرمایه گذاری خوبی کرده است.
اما زمانیکه مشکل بشر در زمینه تولید و دسترسی به دانش حل شود و اطلاعات به شکل گسترده ای در اختیار تمامی مردم قرار گیرد، آیا بشر باز با موج جدیدتری روبرو خواهد بود؟ آیا باز تحولی جدید در انتظار او است؟ به نظر بنده پاسخ این سؤال مثبت و موج چهارمی در راه خواهد بود که عصر مجازی نامیده می شود. در دنیای آینده بیشتر کارهای روزمره ارفاد به صورت غیرفیزیکی انجام خواهد شد. در آینده بیشتر کارهای روزمره افراد به صورت غیرفیزیکی انجام خواهد شد. مثلاً برای خرید از فروشگاهی در کشور دوردست نیاز به حضور فیزیکی نخواهد بود. دانشجویان برای گذراندن دوره تحصیلی خاص الزامی ندارد به صورت فیزیکی در مدارس و دانشگاه ها حضور یابند بلکه می توانند در منزل یا هر نقطه دلخواه در هر گوشه از جهان به تحصیل بپردازند. آموزش در این حالت در فضای
شهر الکترونیک و عصر مجازی
شهر الکترونیک ثمره توسعه دنیای اطلاعات و موج سوم است. اولین بار آلوین تافر نظریه موج سوم را مطرح نمود. او معتقد بود که بعد از عصر صنعتی در جهان عصر اطلاعاتی پدید خواهد آمد. در این عصر فعالیتهای روزانه انسان متحول خواهد شد و دولت الکترونیک، آموزش الکترونیک و تجارت الکترونیک چهره زندگی افراد را متحول خواهند ساخت. تقریباً از دو دهه قبل موجی که تافلر از آن سخن می گفت عمومیت یافت و زندگی بشر را دستخوش تغییر نمود.
اینترنت به سرعت در جهان گسترش یافت و دولت الکترونیک در کشورها پدید آمد و شهرها نیز به سمت الکترونیکی شدن پیش رفتند اگرچه بیش از چند سال از آغاز این موج نمی گذرد ولی بدون شک جامعه اطلاعاتی و موج سوم طی چند سال آینده جهان را تسخیر خواهد نمود.
صورت می گیرد اما به واسطه فناوری خاص، محیط مجازی فوق، شرایط و حالت یک محیط طبیعی را خواهد داشت. به گونه ای که حواس پنج گانه انسان همگی در محیط مجازی دقیقاً شبیه دنیای واقعی عمل خواهند کرد. تجارت مجازی، دولت مجازی و آموزش مجازی در فضای سه بعدی مانند حالت طبیعی موجود شکل خواهند گرفت.
زمانیکه تمامی امور زندگی افراد تحت تأثیر عصر مجازی قرار گیرد، چهره شهرها نیز تغییر خواهد کرد و شهرهای مجازی، پایتخت مجازی و حتی کشورهای مجازی به جای شهرها و کشورهای الکترونیکی ایجاد خواهند شد که در آنها شکل زندگی کاملاً با آنچه امروز دارم متفاوت خواهد بود.
جمع بندی
شهر الکترونیک واقعیت آینده شهرهای سنتی ما با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات است. با مباحث جدیدی که تحت عنوان جامعه اطلاعاتی در جهان مطرح شده است و در اجلاس جهانی ژنو در سال 2003 میلادی اعلامیه اصول و طرح اجرایی آن تصویب شده است. بحث شهرهای الکترونیکی جدی تر خواهد شد. تجربیات محدود کشورمان در این زمینه نشان می دهد که هنوز عزم و اراده لازم در بین مسوولین کشورمان برای ایجاد شهرهای الکترونیکی وجود ندارد. لذا باید با طرح مباحث فرهنگی و ایجاد شهرهای کوچک نمونه در این زمینه تلاش نمائیم تا هرچه زودتر در جامعه اطلاعاتی مورد نظر جهان ما هم جایگاه ویژه ای داشته باشیم و طبق روال سابق جزء آخرین مسافران قطار توسعه ICT نباشیم.
شهر الکترونیکی در ایران
موضوع شهر الکترونیک در ایران به پیشنهاد دکتر علی اکبر جلالی و پذیرش آن توسط سازمان منطقه آزاد کیش برمی گردد.
طبق تفاهم نامه ای بین دانشگاه علم و صنعت ایران و سازمان منطقه آزاد قرار بود جزیره کیش به اولین شهر الکترونیکی و اینترنتی ایران تبدیل شود. پس از طرح موضوع، همایش جهانی شهرهای الکترونیکی و اینترنتی در جزیره کیش برگزار شد تا ابعاد مختلف موضوع شهر الکترونیک کیش مورد نقد و بررسی قرار گیرد..
در این همایش پیشنهاد ایجاد شهر الکترونیک در جزیره کیش مورد استقبال متخصصان داخلی و خارجی قرار گرفت. از آن زمان فعالیتهای پراکنده ای جهت اجرایی شدن این طرح صورت گرفت و در آخرین تصمیمات مسئولین قرار شد جزیره کیش به مرکز فناوری و اطلاعات کشور تبدیل شود. همچنین در سال 1381 موضوع شهر الکترونیک مشهد با محوریت شهرداری مشهد مطرح شد. پروژه سند راهبردی شهر الکترونیک مشهد به عهده دانشگاه علم و صنعت ایران قرار گرفت و پژوهشکده الکترونیک مجری این سند بوده است. این سند در مهلت مقرر تهیه و تحویل شهرداری مشهد شد و فضای فرهنگی لازم برای اجرای شهر الکترونیکی مشهد آماده شده است. علاوه بر موارد فوق اقدامات پراکنده دیگری مانند شهر الکترونیک اکباتان، شهر الکترونیک کرج و شهر الکترونیک شیراز هم تا کنون در رسانه ها مطرح شده است. اما به دلایل مختلف که عملاً بی اطلاعی از موضوع و عدم شناخت مسوولین در حمایت از اینگونه طرحها است. تاکنون هیچکدام از طرح های فوق به مراحل اجرائی نرسیده اند.
شهر الکترونیکی کیش
در اردیبهشت ماه سال 1379 پیشنهاد ایجاد اولین شهر الکترونیکی و اینترنتی ایران در جزیره کیش مطرح شد. شهر کیش با جاذبه ها و پتانسیل های مطلوبی که دارد محل مناسبی برای ایجاد یک منطقه الکترونیکی است. جزیره کیش پس از بررسی های مفصل و کاملی انتخاب شده بود زیرا به عقیده برخی از محققین کشور، این جزیره به یک کشور کوچک می ماند که همه امکانات را در خود دارا است. تفاوت شهر اینترنتی کیش با دیگر شهرهای مشابه در این است که در شبکه اینترنتی این جزیره بعلت نو بودن و امکان تغییرات اهداف مختلفی می تواند در فضای محدود و کم هزینه دنبال شده و پایلوت ملی کشور گردد. اما سایر شهرها این موقعیت را نداشتند و نمی توانستند پایلوت مناسب برای یک شهر الکترونیکی نمونه باشند.
یکی از نخستین اقدامات فراگیر برای ایجاد شهر الکترونیک کیش برپایی «همایش جهانی شهرهای الکترونیکی و اینترنتی» بوده است که اردیبهشت 1380 در کیش برگزار شد.
در این همایش بیش از 1500 نفر از کارشناسان و متخصصان داخلی و خارجی در مورد شهر اینترنتی کیش و مقوله های جدید فناوری اطاعات به تبادل نظر پرداختند.
این همایش نخستین گردهمایی ملی برای بحث در مورد فناوری اطلاعات در کشور بود و بسیاری از مباحث نوین همچون دولت الکترونیک، تجارت الکترونیک، بانکداری الکترونیک و آموزش الکترونیک برای اولین بار در آن مطرح شد.
در همایش جهانی شهرهای الکترونیکی و اینترنتی کیش، برخی از مسوولین عالی رتبه کشور شرکت فعال داشتند و ضمن تایید اجرای پروژه شهر الکترونیکی کیش، قول مساعدی برای همکاری در اجرایی نمودن پروژه دادند.
ویژگی شهر الکترونیک کیش نسبت به سایر شهرهای الکترونیکی جهان بر آن بود که در آن، انجام کلیه امور شهری شهروندان به وسیله رایانه و اینترنت از طریق شبکه های اطلاع رسانی جهانی پیش بینی گردیده بود که در صورت موفقیت اجرای این پروژه کلیه امور اقتصادی، اداری، آموزشی، فرهنگی و بهداشتی شکل جدیدی به خود می گرفت و تجربیات مفید آن بر اساس الگوی ارائه شده جهت توسعه شهرهای الکترونیکی در ایران به سایر نقاط کشور تعمیم می یافت. اما این امر به دلایل مختلف هیچگاه به وقوع نپیوست. شاید بزرگترین اثر طرح موضوع شهر الکترونیک کیش در کشو.ر را بتوان ایجاد فضای فرهنگی توسعه ICT در کشور دانست. تأثیر این فضای فرهنگی در خود جزیره کیش بیشتر مشهود است. جزیره کیش با نصب دو حلقه فیبر نوری و توسعه ارتباطات، اجرای چندین پروژه کافی نت، توسعه کارت ثمین و کارت های اعتباری دیگر، اجرایی کردن دانشگاه اینترنتی کیش و ایجاد وب سایتهای متنوع در بخش بازرگانی و توریسم شاید یکی از شهرهای توسعه یافته در استفاده از ICT باشد. به نظر دکتر جلالی هنوز برای اجرایی شدن شهر الکترونیک کیش دیر نیست و باید این پروژه ملی نهایتاً اجرا شود تا از مزایای تجربی آن سایر نقاط کشور بهره مند شوند.
سند راهبردی شهر الکترونیک مشهد
ایده ایجاد شهر الکترونیکی مشهد در اوایل سال 1380، با برگزاری دو سمینار توسط دکتر جلالی در مشهد، مورد توجه مسوولین این شهر و شهرداری مشهد قرار گرفت. پس از انجام این سمینارها، شهرداری مشهد اقدامات مطالعاتی اولیه را توسط سازمان آمار، اطلاعات و خدمات کامپیوتری شروع نمود. با درخواست شهردار وقت مشهد، مطالعات اولیه در خارج و داخل کشور از طریق متخصصین ایرانی فناوری اطلاعات انجام شد. پس از انجام مطالعات اولیه مشخص گردید که اولین قدم در ایجاد شهر الکترونیک مشهود، تهیه سند راهبردی آن است تا صورت مسئله کاملاً مشخص شود و طی آن، موقعیت فعلی، چالش ها و نیازهای شهر مشهد مورد ارزیابی و مطالعه قرار گیرد. پس از این مرحله لازم بود که محورهای کلیدی شهر الکترونیک مشهد تبیین شده و روش های اجرایی آن بر اساس فرضیات اولیه مشخص گردد. بنابراین در اواخر سال 1381، زمینه تدوین این سد با پروژه‌ای تحت عنوان «سند راهبردی شهر الکترونیک مشهد» با محوریت شهرداری مشهد، از طریق پژوهشکده الکترونیک دانشگاه علم و صنعت ایران رفاهم آمد.
انتخاب شهر مشهد به عنوان شهر الکترونیکی با محوریت شهرداری که بیشترین ارتباط را با مردم را دارد، دلایل متعددی را به همراه داشته است. ازجمله این دلایل می توان به حضور و مسافرت 13 میلیون زائر سراسر کشور به مشهد اشاره نمود که بهترین عامل در اشاعه فرهنگ استفاده از فناوری اطلاعات و آشنا نمودن بخشی از مردم با خدمات مناسب آن خواهد بود و زمینه فرهنگی لازم را برای توسعه این فناوری به سایر نقاط کشور فراهم خواهد نمود. همچنین اهمیت شهر مشهد به عنوان دومین شهر بزرگ کشور و یکی از چهار نقطه اصلی توسعه وسیع فناوری اطلاعات در برنامه‌های دولت با پتانسیل های فراوان ازجمله وجود فرصت ها اقتصادی و سرمایه گذاری مناسب وجود فرودگاه بین المللی گمرک،علاقمندی مسوولین دولتی و بخش خصوصی شهر مشهد، همجواری با افغانستان و استقرار در دروازه های آسیای میانه، سابقه اجرای طرح های مختلف به صورت پراکنده در این زمینه و وجود دانشگاه ها معتبر از جمله ده ها دلیل دیگر برای انتخاب این شهر بعنوان یک شهر الکترونیکی بوده است.