بلوچ ها شامل طوایف نیمه چادرنشین متعددی هستند که درنقاط مختلف استان خراسان و همچنین استان سیستان و بلوچستان و حتی گنبدکاووس از قرنها قبل به کار دامداری و قالیبافی اشتغال داشته اند
بلوچها شامل طوایف نیمه چادرنشین متعددی هستند که درنقاط مختلف استان خراسان و همچنین استان سیستان و بلوچستان و حتی گنبدکاووس از قرنها قبل به کار دامداری و قالیبافی اشتغال داشته اند . اگرچه موطن اصلی آنان را نمی توان با اطمینان جنوب و مرکز ایران دانست ، اما آنچه روشن است این است که در پی سیاستهای نادرشاه برای حفاظت از مرزها گروهی از آنان به خراسان کوچانده شدند که بیشتر در شهرهای تربت جام و تربت حیدریه ساکن شده اند به غیر از این دو شهر گروهی از این طوایف در شهرهای درگز ، سرخس ، تایباد و حتی مشهد اسکان یافتند . و بیشتر قالیهای بلوچی متعلق به بلوچهای همین مناطق هستند ، چراکه اقوام بلوچ ساکن در مناطق مرزی جنوبی مبادلات مرزی را به کار قالیبافی ترجیح داده اند . قالیبافی بصورت حرفه ای در میان طوایف بهلوری ، سالارخانی و رحیم خانی رواج دارد . بلوچها اغلب بافته های بدون گره از قبیل : گلیم ، ورنی و ... می بافند و بافته های گره دارشان نیز برای استفاده شخصی است و تقریباً تمامی دستبافته های آنها به بازار مشهد روانه می شود .
ساختار
استفاده از پشم برای تار و پود و پرز ، مختص قالیهای اصیل بلوچی است که اکنون تارهای پشمی جای خود را به تارهای پنبه ای داده اند . یکی دیگر از ویژگیهای قالیهای بلوچی استفاده از موی بز ( قهوه ای تیره و مشکی ) در دوخت شیرازه است ، که امروزه دیگر کاربردی ندارد . استفاده از گره فارسی بیان کننده مشخصه دیگری در این قسم از بافته های خراسان می باشد و بندرت ازگره ترکی در آنها استفاده می شود . شیوه بافت معمولاً یک پوده ( پود نازک ) است و گلیم بافی های طویلی در ابتدا و انتهای قالیها دیده می شود .
- طرحهای رایج
قالیهای بلوچی اغلب در سبکهای هندسی بافته می شوند و نقوش آنها تا حد زیادی متأثر از اقوام دیگر چون ترکمن ها ، افشاری ها و حتی افغانی ها مى باشد . بطوریکه در نوشته ها و کتابهایی که در مورد قالیهای شرقی نوشته شده اند ، بافنده های بلوچ را کپی کار می نامند ولی در هر صورت نقوش بافته شده ، حال و هوای محلی و قومی به خود گرفته اند . عمده طرحهای بلوچی از قرار زیر هستند :
طرح درخت زندگی : این طرح تنها در قالی های محرابی بلوچ دیده می شود . در دو سوی محراب گاه کتبه هایی با آیات قرآنی و یا شهادتین مشاهده می شوند . اساس طرح بر درخت زندگی استوار است که از آن شاخه های پربرگ منشعب شده اند .
طرح طاووسی : طرحی که در آن تمام زمینه بوسیله مرغی که طاووس نامیده می شود ، پر شده است در این طرح این مرغ بصورت مسلسل وار در ردیفهای مورب بافته می شوند و تمام زمینه بوسیله آن پر می شود .
طرحهای دارای نگاره S
طرح بندی
طرح بوته سراسری : بوته در طرحهای بلوچ شکلی خاص دارد . چنانکه دورتادور آن دندانه دار شده است و تنه بر روی یک پایه استوار است .
طرح میناخانی
کلاه دراز یا کلاه بلند
سه خشتی .
گاو و برج
سنگ چولی
گل شفتالو
فتح الله خانی
یعقوب خانی
مدد خانی
علی اکبر خانی
گوزنی
چشمه گل
دختر قاضی
کله قندی یا گل شیخی
گل بادامی
برگ تاکی
گل اشرفی
گل ستاره
تیمنگ
چهار مرغ
عبدالسرخ کاشمر
پر جلکی
کشمیری
رنگبندی
بهترین روش تشخیص یک قالی قدیمی بلوچ رنگ آن است . بافندگان بلوچی بیشتر تمایل به رنگهای تیره دارند و شاید این دلیلی است که در بازار این دست بافتها را بعضاً سیاهکار می نامند رنگهای اصلی مورد استفاده در قالی های بلوچی عمدتاً عبارتند از : آبی، قرمز ، قهوه ای ، مشکی و تونالیته های آنها . البته ذکر این نکته ضروری است که از رنگ استخوانى ( شیری ) نیز به میزان کم استفاده می شود . بیشترین رنگ مورداستفاده در قالی بلوچهای ایرانی رنگ سرمه ای است ( آبی تیره ) درحالی که بافندگان بلوچ در افغانستان بیشتر از رنگ قهوه ای استفاده می کنند رنگ شتری نیز در قالیهای بلوچ بویژه در قالیهای محرابی مورد استفاده قرار می گیرد . رنگهای فرعی مورد استفاده در قالی بلوچ بطور معمولی : سبز روشن و طلایی ، سبز آبی ، بنفش ، زیتونی تیره ، قرمز نارنجی ، زرد سبز ، نخودی و سرخابی است که در اغلب قالیها هرچند به میزان بسیار کم ، مورد استفاده قرار می گیرد . در اکثر قالیهای بلوچی گلیم بافی های دوسر قالی بسیار چشمگیر و زیباست . زیرابه طرز ماهرانه ای با پودهای رنگی بصورت برجسته تزئین شده اند .