دندانه و عمل آن در رنگرزی رنگهای طبیعی :
برای اینکه بتوان مواد نساجی را به هر شکل که هست رنگ نمود لازم است عملیاتی بر روی انها با شرایطی انجام شود تا ماده رنگی بتواند لاکهای غیر قابل حل را بر روی الیاف تشکیل دهد و بدین سان در جسم رسوخ نموده و مایع ثبات رنگ میشوند . یکی از ان شرایط عبارتند از دخالت دادن مواد کانی در نسوج که برای افزایش زمان جذب رنگ و ثبات ان بکار میروند در صورتی که برخی از مواد رنگی بدون واکنش مواد کمک کننده کم و بیش بر روی الیاف جای میگیرند ولی ثباتشان رضایت بخش نیست زیرا بسیاری از رنگهای طبیعی و شیمیایی که بدون کمک مواد تعاونی بر روی الیاف جای گرفته اند بر اثرشستشو ، استهکاک ، برخورد نور و عوامل دیگر از بین میروند . شماری میپندارند که علت جای نگرفتن رنگ بر روی الیاف ، صافی سطح الیاف میباشد و املاح کانی مایع خراش و پدید آمدن سوراخهای ریز در سطح الیاف میگردند که خود باعث جذب رنگ به داخل لیف خواهد شد .
دخالت مواد کانی در عمل رنگرزی را دندانه مینامند بنا بر این میتوتن گفت که آمیختن مواد رنگی در هنگام رنگرزی با یکدیگر ایجاد لاکهای غیر قابل حلی بر روی الیاف مینمایند که همین عمل مایع ثبات در رنگرزی میگردند .
انواع دندانه :
1 – دندانه های کانی
2 _ دندانه های نباتی
دندانه های کانی : مانند کلرر ها و سولفاتهای کانی ( مس ، قلع ، سرب ، روی ) از میان دندانه ها برخی ها سفیدند و بی رنگ و برخی هم از خودشان رنگ دارند مانند سولفات مس Cu SO4 ، بی کرومات پتاسیم ( نارنجی ) Cr2 O7 K2 خوبی دندانه های سفد در این است که در رنگرزی تغیر شیت و ته رنگ نخواهد گذاشت ولی دندانه هایی که خود دارای رنگ هستند رنگهای بدست آمده را تغییر میدهند .
دندانه های نباتی : عبارتند از مواد مازوجی مانند : مازوج ، سماق ، پوست پسته ، حلیله ، بلوط و ...
برخی از این مواد مانند پوست پسته فاقد رنگ میباشد ولی بعضی ها مانند مازوج دارای رنگ میباشند و در تمام دندانه هایی که به کار میروند اگر با مواد رنگی جوشانده شوند کمی رسوب میدهند .
بعضی ها گمان میکنند همه مواد کانی با محلول های رنگی تولید رسوب نموده و میتوان برای دندانه به کار گرفت . مواد کانی که زود رسوب میدهند مرغوب تر بوده زیرا این مواد به محض این که تولید رسوب کرده بی درنگ وارد الیاف میشوند . شناخته ترین آنها عبارتند از : املاح آلومین ، املاح اهنی ، املاح مس ، املاح قلع ، روی و سرب ، دندانه آلومین از قدیمی ترین دندانه هایی است که در کلیه مواد نساجی به کار برده میشوند و امروزه هم پس از املاح کرم بیش از سار دندانه ها در رنگرزی مواد رنگین طبیعی بکار میروند .
خصوصیات دندانه ها
نمک فلزات
الف زاج : سولفات مضاعف پتاسیم آلومینیم است که به صورت تکه ای بلور سفید رنگ وجود دارد ، استفاده بیش از اندازه از آن اسباب درهم رفتگی و چسبندگی پشم می شود .
ب کروم : از این ماده به صورت دی کرومات پتاسیم یا سدیم استفاده می شود . این ماده به شکل کریستالهای ریز پرتقالی رنگ ، در مقابل نور حساس است ، و تماس مستقیم با آن برای پوست دست سوزش و ناراحتی می آورد .
ج آهن : به صورت سولفات فرو به رنگ سبز کمرنگ وجود دارد و به زاج سبز معروف است . زاج سبز علاوه بر ثبات ، باعث تیرگی و سختی پشم نیز می شود .
د قلع : به صورت کلر و استانو و به شکل گرد سفیدی است . مصرف بیش از اندازه آن باعث زبری و شکنندگی پشم خواهد شد .
دندانه های دیگر
الف اسید استیک : برای اسیدی کردن مواد محلول حمام رنگ و خنثی کننده آب قلیائی و همین طور به عنوان حلال ماده رنگی به کار می رود .
ب آمونیاک : از هیدرا کسید آمونیوم استفاده می شود که به راحتی در دسترس است .
ج کات کبود : سولفات مس است که به شکل بلورهای آبی رنگ وجود دارد .
د سود سوزآور : همان هیدراکسید آمونیوم ( سدیم ) است که به شکل بلورهای نامنظم وجود دارد . در کاربرد این ماده باید دقت کافی به عمل آید ، زیرا اگر بروی لباس یا فرش بریزد آن را سوراخ می کند .
ه اسید تانیک : ماده قابضی است که در تمام قستمهای سماق ، پوست بلوط و مازو وجود دارد ، پودر آن قهوه ای رنگ است .
و اسید تارتاریک : تارتارات پتاسیم است و به صورت گردی سفید رنگ در داروخانه موجود است .