نیاز به جانشین ساختن مواد رنگی طبیعی دانشمندان را بر آن داشت که تحقیقات و کشفیاتی را در این باره بوجود آورند و از زمان عصر کیمیا گری رنگ سازی نیز مورد توجه بوده است .
به طوری که در قرن 17 میلادی صنعت رنگ سازی حالتی اسرار آمیز و کیمیا گری داشته است .
در قرن 18 میلادی در اروپا ، فن رنگسازی برای اولین بار به صورت صنعت در آمد و از موادی چون ماستیک Mastic و کپال Copal و روغن بزرک و یا کتان برای ساختن رنگ استفاده شد .
در سال 1834 رونگ در آزمایشهای خود به رنگهای متعددی دست یافت و در سال 1856 شیمی دان جوان انگلیسی به نام ویلام هنری پرکین از طریق سنتز ( تهیه مصنوعی و شیمیایی مواد ) اولین رنگ مصنوعی را بوجود آورد این ماده رنگی موسوم به آنلین زرد که با عمل اکسیداسیون آن با بی کرومات پتاسیم K2 Cr2 O7 رنگ ارغوانی درخشانی حاصل میکرد .
با ایجاد کارخانه ای در گرین فورد ، نزدیک لندن ، این محصولات ساخته شد و وارد بازار مصرف گردید .
از این تاریخ به بعد انواع ماده های رنگی مصنوعی تولید شد .
دو سال بعد ، در سال 1858 توسط ورگن رنگ فوکسین اولین دسته رنگهای تری فنیل متان ، کشف و به بازار عرضه شد .
در ادامه کشفیات قرن 19 : در سال 1862 ، توسط گریس رنگهای آزو کشف شد .
در سال 1868 ، توسط لبرمان و گرابه شیوه های جدید تولید رنگ از طریق اشباع را گرد آوردند .
در سال 1876 ، توسط ویت تئوری ساختمان شیمیایی رنگ عرضه شد .
در سال 1880 ، توسط دانشمندان انگلیسی رنگهای آزو نامحلول بدست آمد .
در سال 1883 ، توسط والتر و عرضه آن توسط گایگی ، رنگ استیلنن انجام شد .
در قرن بیستم با افزایش روز افزون اکتشافات و اختراعات صنعت رنگسازی رو به تکامل خود نهاد و انواع رنگهای بی شماری عرضه و به بازار فرستاده شد که در زیر به برخی از نمونه های کاربردی و تجارتی آن با ذکر کشورهای سازنده اشاره میشود .
رنگهای شیمیایی پشم : 1 – رنگهای اسیدی : این دسته از رنگها شامل رنگهای اسیدی یکناخت شونده ، رنگهای اسیدی میلینگ و رنگهای سوپر میلینگ است .
2 _ رنگهای پره متالیزه یا رنگهای متالیک : این رنگها بواسطه وجود یک کمپلکس فلزی در داخل مولکول رنگ ثبات خوبی از خود در برابر شستشو و نور از خود نشان میدهند .
این رنگها خود شامل سه گروهند : الف : رنگهای پره متالیزه نوع 1 ب : رنگهای پره متالیزه نوع 2 پ : رنگهای راکتیو پره متالیزه 3 _ رنگهای دندانه ای : رنگهایی هستند که کاربردشان مانند رنگهای طبیعی است .
چون این رنگها با دندانه کرم به ثبات ممکن دست میابند و به همین علت به انها رنگهای کرومی نیز میگویند .
4 _ رنگهای خمی : بجز نیل شیمیایی عده محدودی از این رنگها در رنگ امیزی پشم پیشنهاد شده است .
ثبات خوبی دارند ولی طرز کاربرد انها نسبتا مشکل است و عدم توجه به نکات عمده کاربرد آن باعث پوسیدگی پشم خواهد شد .
5 _ رنگهای راکتیو : این دسته از رنگها جدید ترین نوع رنگ است که به بازار عرضه شده اند .
مصرف عمده این رنگها بیشتر در الیاف سلولزی است و مصرف آن برای رنگرزی پشم بسیار محدود است .
6 _ رنگهای مستقیم : این دسته از رنگها در پشم دارای ثباتی ضعیف تا متوسط هستند و معمولا پشم را در حمام خنثی و یا اسیدی ضعیف رنگ میکنند .
7 _ رنگ های گوگردی : رنگهایی که از ذوب ترکیبات آلی با سولفیت سدیم Na2 S حاصل میشود ، جزو رنگهای گوگردی به حساب می اید .
باید به خاطر داشت که هر رنگی را که دارای گوگرد است نمیتوان از این دسته دانست .
این رنگها غیر محلولند و در احیا کننده هایی مانند هیدرو سولفیت سدیم Na S2 O4 و سولفیت سدیم Na2S و همچنین ماده ای به نام رنگالیت حل و قابل جذب میگردد .
این گروه رنگها بیشتر در رنگرزی کاغذ ، چوب ، چرم و همچنین در چیت سازی مصرف میشود .
رنگ های مصنوعی (رنگهای جوهری _ رنگهای شیمیائی ) 1 رنگهای آنیلینی بعضی از این رنگها در مقابل شستشو مواد قلیائی و نور آفتاب ثبات خود را از دست می دهند ، بنابراین مصرف این رنگها برای فرش مناسب نیست .
2 رنگ های کرمی (دندانه ای ) چون در رنگرزی این رنگها از مواد دندانه دار استفاده می شود ، از نظر ثابت بودن رنگ ، برای فرش مناسبند.
سایر رنگهای مصرفی در فرش عبارتند از رنگهای اسیدی رومتالیز ، رآکتیو و اندیگو .
3 رنگهای آنیلی رنگهای شیمیایی آنیلی ، به واسطه شفافیت و خوشرنگی فوق العاده و طریقه سهل تهیه آنها ، و بهای نازلشان و مدت زمان کمی که برای تهیه آنها صرف می شد ، در اندک مدتی به عنوان مایه اصلی انواع رنگهای سرخ مورد توجه رنگرزان قرار گرفت ؛ زیرا ماده رنگی قدیمی یعنی روناس که ایرانیان برای به دست آوردن مایه قرمز از آن استفاده می کردند ، نه تنها ماده ای گران قیمت بود ، بلکه آسان نیز به دست نمی آمد و برای تهیه آن بایستی به رنگرزانی مراجعه می شد که به اینکار وارد بودند ، در حالی که با استفاده از رنگهای آنیلی ، هر فرد روستایی می توانست هر مقدار نخ را با مقدار کمی آنیلین ، بر روی اجاق خانه اش رنگ کند ، و برای تهیه انواع رنگ های قهوه ای و زرد همچنان از پوست و برگ گیاهان مخصوصی که فراوان و سهل الوصول بودند استفاده نماید .
و انواع آبی را با استفاده از نیل پر طاووسی به دست آورد .
اما این روش نیز دیری نپایید ، زیرا عدم ثبات کافی در مقابل نور و شستشو با آب و مواد قلیایی که گاه ماهها حاصل تلاش بافنده را به هدر می داد ، تأثیر بدی در اذهان باقی گذاشت .
رنگزاهای شیمیاییرنگهای شیمیایی نیاز به جانشین ساختن مواد رنگی طبیعی دانشمندان را بر آن داشت که تحقیقات و کشفیاتی را در این باره بوجود آورند و از زمان عصر کیمیا گری رنگ سازی نیز مورد توجه بوده است .
7 _ رنگهای گوگردی : رنگهایی که از ذوب ترکیبات آلی با سولفیت سدیم Na2 S حاصل میشود ، جزو رنگهای گوگردی به حساب می اید .
رنگهای مصنوعی (رنگهای جوهری _ رنگهای شیمیائی ) 1ـ رنگهای آنیلینی بعضی از این رنگها در مقابل شستشو مواد قلیائی و نور آفتاب ثبات خود را از دست می دهند ، بنابراین مصرف این رنگها برای فرش مناسب نیست .
2ـ رنگهای کرمی (دندانه ای ) چون در رنگرزی این رنگها از مواد دندانه دار استفاده می شود ، از نظر ثابت بودن رنگ ، برای فرش مناسبند.
3ـ رنگهای آنیلی رنگهای شیمیایی آنیلی ، به واسطه شفافیت و خوشرنگی فوق العاده و طریقه سهل تهیه آنها ، و بهای نازلشان و مدت زمان کمی که برای تهیه آنها صرف می شد ، در اندک مدتی به عنوان مایه اصلی انواع رنگهای سرخ مورد توجه رنگرزان قرار گرفت ؛ زیرا ماده رنگی قدیمی یعنی روناس که ایرانیان برای به دست آوردن مایه قرمز از آن استفاده می کردند ، نه تنها ماده ای گران قیمت بود ، بلکه آسان نیز به دست نمی آمد و برای تهیـه آن بایسـتی به رنگرزانی مراجعـه می شـد که به اینکار وارد بودند ، در حالی که با اسـتفاده از رنگهای آنیـلی ، هر فرد روسـتایی می توانست هر مقدار نخ را با مقدار کمی آنیلین ، بر روی اجاق خانه اش رنگ کند ، و برای تهیه انواع رنگهای قهوه ای و زرد همچنان از پوست و برگ گیاهان مخصوصی که فراوان و سهل الوصول بودند استفاده نماید .
گرچه عدم ثبات کافی رنگها با ورود رنگهای ترکیبی جوهری برطرف شد ، اما کاربرد رنگهای جوهری نشان داد که استفاده از این مواد در رنگرزی قالی ، نه تنها پشم را خشن و خشک می سازد ، بلکه ثبات بیش از اندازه این مواد در مقابل شستشو با مواد قلیایی – فرسایش و نور خورشید – به ندرت موجب رنگ باختگی شده و گذشت زمان هیچ گونه تأثیری در بهتر شدن رنگها ندارد و برخلاف رنگهای گیاهی که به هنگام شستشو به اصطلاح جا افتاده و هماهنگ و دلنشین می شوند ، آنها از ثبات بیش از اندازه ای برخوردارند که مطلوب فرش نیست ، و رنگها همچنان تند و خام باقی می مانند .
رنگهای جوهری همچنین نشان داده اند که استفاده از آنها یکنوع سختی فلز گونه به فرش می دهد ، بطوری که وقتی فرش کهنه می شود ، با توجه به قدمت آن ، فاقد درخشندگی و نرمی لازمه ای است که می بایست در فرش باشد .
با توجه به مطالب فوق ، گرچه در این بخش ، نفی رنگهای شیمیایی ، منظور نظر ما نیست ، ولی با توجه به اینکه رنگها نشان دهنده خصوصیات قالی ایرانی و منطقه بافته شده هستند ، با از بین رفتن رنگهای طبیعی و جایگزین شدن رنگهای شیمیایی ، خصوصیات محلی قالیها نیز از بین خواهد رفت .
تعداد رنگهایی که در بافت یک فرش مورد استفاده قرار گرفته از نظر مرغوبیت فرش دارای اهمیت است ؛ و البته هر چه تعداد رنگها بیشتر و متنوعتر باشد به همان نسبت دستباف ارزش بیشتری خواهد داشت .
عامل اصلی در تعیین تعداد رنگها ، تشخیص دفعاتی است که برای تهیه یک رنگ مشخص ، عمل رنگرزی جداگانه انجام گرفته است .
بنابراین ، تنها رنگهایی بحساب می آید که حاصل یک مرحله رنگرزی باشد و رنگهایی که رگه دار و به اصطلاح ابرش است و یا اینکه به علل مختلف یک رنگ معین که نتیجه یک بار رنگرزی است یک جا تیره جای دیگری روشن درآمده باشد ، ملاک شمارش قرار نمی گیرد