دانلود مقاله فرش بلوچ خراسان

چکیده :

این مقاله حاصل تحقیقی با عنوان (( سیمای فرش بلوچ خراسان )) است . به همین جهت با پی جویی نقوش بلوچی ، رنگبندی ، پتانسیلهای باالقوه و باالفعل و مواد اولیه مورد مصرف بلوچ نشینان خراسان و همچنین بررسی شیوه های مختلف بافت بر روی فرش های بلوچی مطالعه ونتیجه گیری مختصری شده است .

اما فرش ایران و فرهنگ بافت آن دارای خرده فرهنگ های بی شماری است که امروزه یا زوال یافته اند و یا رو به نابودی می باشند . از جمله این فرهنگهای کوچک می توان به فرش های بلوچی اشاره کرد .

مناطق بلوچی باف خراسان شامل شهرستانهای سرخس ، تربت حیدریه ، تربت جام ، خواف ، تایباد ، قائنات و بخشهایی از شهرستانهای مشهد و بیرجند می باشد که با مراجعه به برخی از مهمترین مراکز تولید فرشهای بلوچی ، بررسی خود را به صورت میدانی در این شهرستان ها به انجام رسانیده ام . علاوه بر مطالعه میدانی از منابع قابل دسترس اسنادی نیز بهره کافی را برده و در تحلیل های خود در موارد متعدد استفاده کرده ام .

با نگاهی به نمونه های ارائه شده در این تحقیق ، می توان به اهم طرح های بلوچی به صورت مختصر و کلیدی و همچنین اهم رنگبندی مورد استفاده در این فرشها می باشد .

فصل اول :

1-1 مقدمه :

با مشاهده وضعیت جغرافیایی گرم و خشک ، بیابانهای سوزان بی آب و علف و گذری کوتاه بر سیر تحولات تاریخی و اجتماعی مردمان بلوچ نشین استان خراسان هیچ گاه انتظار پیدایش چنین فرشها و قالیچه های گرانبها و زیبایی را نمی توانستم داشته باشم که بدان دست یافتم .

سخن پیرامون هنر قالیبافی ، به مثابه توصیف ارزشهای دریا در کنار کرانه آن است که شاهد افقی آرام ، موج های غلطان و کف بر لب نشسته ، بر ساحل هاست . قالی ایران امروز نقطه وصل تاریخ پرفراز و نشیب تمدن ایرانی با آرمان استقلال خواهی ، حفظ کرامت والای انسانی و عدم وابستگی به بیگانگان است . طراحان ، نقاشان ، رنگرزان ، نخ تابان ، بافندگان گمنام ، تاجران و دهها صنف وابسته دیگر در فرایند تولید این اثر هنری نفیس ، نقش دارند . تنوع و خلاقیت های هنر والای این هنر است که با باورهای قومی و دینی خود ممزوج گشته و تجزیه آن به منزله جدا سازی روح از بدن موجود زنده است ، شاید یکی از مولفه های زیبایی و حسن فرش در این آمیختگی نهفته باشد .

طرح و نقشه و رنگ فرش ، از مهمترین عوامل این خلاقیتهای هنری است . در این راستا با هدف کلی ایجاد تنوع تولید و همچنین شناسایی ، ریشه یابی ، جمع آوری و طبقه بندی عناصر ، اجزا و نقش ها ، رنگها و نقش مایه های فرش بلوچ خراسان عنوان مقاله خود را سیمای فرش بلوچ خراسان (( کیمیای کویر)) منظور نموده ام .

با این شعر حضرت حافظ که کار تحقیقی خود را شروع کرده ام ، مقدمه این مقاله را به پایان می برم :

 آن که پر نقش زد این دایره مینایی

کس ندانست که در گردش پرگار چه کرد

1-2 بیان مسئله :

با آغاز به کار تحقیقی برای وی سوالاتی بوجود آمد که با تلاش برای بدست آوردن پاسخ برای آنها سعی در اشنایی هر چه بیشتر و کسب اطلاعات مورد نظر بر آمدم ؛ از جمله سولات اولیه و مهمی که برای شروع به کار تحقیقی در رابطه با فرش بلوچ خراسان به ذهن می آید عبارتند از :

1.    اقوام بلوچ به چند دسته تقسیم می شوند و هر کدام در چه مناطقی از خراسان زندگی می کنند؟

2.    هر یک از اقوام مختلف بلوچ چه فرشهایی با ابعاد ، طرح ، رنگ و نقش مایه های مختلفی را تولید می کنند ؟

3.    به طور کلی فرشهای بلوچی از نظر طرح به چند دسته تقسیم می شوند ؟

4.    فرشهای بلوچ خراسان چه ویژگی هیی از لحاظ رنگ آمیزی و رنگرزی بسبت به سایر تولیدات منطقه دارا می باشد ؟

5.                   مشخصات فنی بافت و تولید این فرشها چه می باشد ؟

1-3 ضرورت و اهمیت تحقیق :

با گذشت سالیان دراز همراه با خشکسالی ، فقر ، مشکلات اجتماعی و … که در شرق ایران بخصوص حوزه زندگی اقوام بلوچ نشین خراسان بر این مردم مظلوم گذشت و این مردم همانگونه که بسیاری از مال و اموال خود را به دلایل متعدد از دست دادند ، متاسفانه از اصیل ترین و قدیمی ترین فرشهای بلوچ هم نمونه های بسیار کمی بر جای مانده در نتیجه به مرور زمان نتنها فرشهای بلوچی با رنگها ، طرحها و نقشمایه های مختلف به تعداد بسیار کمی از تعداد کثیر آنها بر جای مانده بلکه اطلاعات مربوط به آنها نیز رو به فراموشی می باشد ؛ بنابراین محقق بر خود لازم می بیند در جهت ماندگار نگه داشتن این هنر زیبای اقوام بلوچ ، قدم بر داشته تا حداقل اطلاعاتی که در مورد گذشته و حال فرش بلوچ این خطه باقی مانده است به نوعی حفظ گردد .

1-4 اهداف تحقیق :

از مهمترین اهداف محقق همانا آشنایی و شناختن انواع و اقسام طرح و رنگ و نقوش فرش های بلوچ و علاقه شخصی خود محقق نسبت به فرش بلوچ اقوام مختلف خراسان می باشد ؛ همچنین به دلیل بها ندادن به این فرش و مطالعه و بررسی کمتر و در نتیجه فقر اطلاعاتی نسبت به فرش بلوچ ، لزوم کار تحقیقی در این رابطه را جایز دانسته و خواهان بالا بردن سطح اطلاعاتی خود و دیگر دانش پژوهان نسبت به فرش بلوچ خراسان می باشم .

1-5 فرضیه تحقیق :

نوع دستبافته ، تکنیک بافت ، طرح و نقشه و نقشمایه های قالی سبک بلوچ خراسان با آداب و رسوم ، فرهنگ و عقاید و شیوه معیشت آنها ارتباط مستقیم دارد .

1-6 پیشینه تاریخی تحقیق :

این موضوع تحقیقی را آقایان سیاوش آزادی در کتابی تحت عنوان belutsch tradition  ، بلیک در کتابی با نام rugs of the wandering baluchi    ، بوچر در کتاب خود baluchi woven treasures  ، کونیسنی ( konieczny   ) در کتابی تحت عنوان textiles of baluchistan  به بررسی قالی و قالیچه های بلوچی پرداختند و همچنین سیسیل ادواردز در کتاب معروف خود قالی ایران در بخش کوتاهی به قالی و قالیچه های بلوچ شمال استان خراسان می پردازد.

فصل دوم : مواد و روشهای تحقیق

2-1 روش تحقیق و نوع تحقیق :

در این پژوهش سعی بر این شده است که از هر دو روش تحقیقی استفاده گردد ، به عبارت دیگر از روش تحقیق میدانی و اسنادی استفاده گردیده است که تحقیق میدانی این پروژه شامل شهرستانهای خواف ، تربت حیدریه ، تربت شیخ جام و سرخس می شود که با بازدید از کارگاه های مختلف و صحبت با تولید کنندگان ، بافندگان ، رنگرزان و طراحان گوناگون که هر یک در روستا ها و شهر های مختلفی به سر می برند کار تحقیق میدانی به سرانجام رسیده است .

2-2 جامعه آماری :

جامعه آماری تحقیق و پژوهش فرش بلوچ خراسان شامل شرکت تعاونی های دستباف شهرستانهای خواف ، تربت حیدریه ، سرخس و همچنین مجموع 8 کارگاه قالی بافی ، 4 کارگاه رنگرزی ،170 بافنده در شهرستانهای مذکور می باشد ؛ همچنین با کمک گرفتن از تعداد یک کارخانه ریسندگی پشم ، یک کارخانه ریسندگی ابریشم کجین ، یک کارگاه ریسندگی ابریشم دستی و یک کارخانه ریسندگی کرک به کار تحقیقی خود پایان داده ام .

2-3 روش نمونه گیری :

روش نمونه گیری من به صورت کاملا تصادفی بوده ، به طوری که برای طرحها و نقشمایه ها ، به صورت تصادفی فرشهایی را انتخاب و آنها را مورد بررسی قرار داده ام ؛ و به همین صورت در دیگر بخشها از جمله رنگرزی به طور تصادفی واحد کارگاهی رنگرزی را انتخاب و در رابطه با رنگرزی فرش های بلوچی کار تحقیقی خود را ادامه داده ام .

2-4 ابزارهای جمع آوری اطلاعات : 

در این تحقیق که بخش اعظم آن را تحقیق میدانی شامل می شود از هر سه نوع ابزار جهت جمع آوری اطلاعات مورد نیاز کمک گرفته شده است . بدین ترتیب که با بافندگان ، تولید کنندگان ، رنگرزان و کارخانه داران مصاحبه به عمل آمده است و در حین سفر به شهرستانهای مختلف بلوچ نشین خراسان مشاهده لازم از مرحله قبل از تولید قالی و قالیچه بلوچ تا تولید و عرضه آن به بازار مصرف انجام گرفته است ؛ سپس با ارائه پرسشنامه هایی به ادارات دولتی از آنان اطلاعات لازم گرفته و در این تحقیق آورده شده است .

فصل سوم : یافته های تحقیق

1-3 ارائه یافته های قومی و قبیله ای

تعریف عشایر

در متون فارسی واژه های ایل ، عشیره ، طایفه ، قبیله ، اویماق و نیز اولوس به ویژه در حالت جمع – ایلات، عشایر ، طوایف ، قبایل ، اویماقات و اولوسات – غالبا مترادف با یکدیگر آمده اند . در فرهنگ ها این واژه ها قوم ، تبار ، دودمان ، خانواده و گاهی جماعت و لشکریان معنی شده اند ، که البته به درک تفاوت های عملی آنها نمی کند . علاوه بر واژه هایی که گذشت ، در کتابهای قدیمی جغرافی ، هنگام توصیف کردن استان فارس ، کلمه رموم جمع رم ( = رمه ) نیز به معنی ایل و طایفه و قبیله بکار رفته است ، چنانکه اصطخری در قرن چهارم هجری می نویسد : (( چند جایگاه است در پارس که آن را رم باز خوانند و مراد از آن قبیله است )) در مشترک یاقوت حموی ، متعلق به قرن هفتم ، می خوانیم : ((     … رم در نزد کردان به معنی تیره است که به تازی حی گویند )) و می دانیم که تیره در فارسی از ایل ، و حی و بطن در عربی از قبیله ، کوچکترند . گاهی به جای رموم ، زموم جمع زم نیز نوشته اند . محمد قزوینی زموم الاکراد را تصحیف رموم الاکراد دانسته ، حال آنکه لسترنج با استناد به ابن خردادبه و دخویه ، زم را از کلمه زومه که گویا به کردی معنی قبیله می دهد ، شناخته است . اما در درستی این تعبیر برخی از متاخران تردید کرده اند . به هر حال ، در عرف عشایر کنونی ایران ، مگر در موارد بسیار استثنایی ، واژه های رم ( جز به صورت رمه ) و زم و اویماق و اولوس متروکند و تقسیمات بزرگ ایلی بیشتر با کلماتی چون طایفه و تیره مشخص می شوند .