تاریخچه
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357، به موجب قوانین و مقرراتی که به تصویب شورای انقلاب رسید شرکتها و مؤسسات انتفاعی و غیرانتفاعی متعددی ملی شدند یا تحت مدیریت دولت قرار گرفتند. برای حسابرسی این گونه مؤسسات، سه مؤسسه حسابرسی در بخش عمومی ایران به نامهای مؤسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه) مؤسسه حسابرسی بنیاد مستضعفان (1359) و مؤسسه حسابرسی شاهد (1362) تشکیل شد و هریک حسابرسی و بازرسی قانونی گروهی از شرکتها و مؤسسات را عهده‌دار گردیدند.
در سال 1362 به موجب قانونی که به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید مقرر شد با ادغام این سه مؤسسه و شرکت سهامی حسابرسی (که در سال 1350 تشکیل شده بود و حسابرسی شرکتهای دولتی را به عهده داشت) سازمان حسابرسی تشکیل شود. اساسنامه قانونی سازمان حسابرسی در سال 1366 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید؛ و به این ترتیب، سازمان حسابرسی به صورت مؤسسه‌ای دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی و وابسته به وزارت امور اقتصادی و دارایی تشکیل شد که ضمن ادامه اجرای وظایف مؤسسات مذکور به فعالیت در سایر زمینه‌های مقرر در اساسنامه خود پرداخت.
در سال ،۱۳۷۲ قانون «استفاده از خدمات تخصصی و حرفه ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی» به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. به موجب این قانون، دولت می تواند حسب مورد نیاز از خدمات حسابداران رسمی در مواردی چون حسابرسی و بازرسی قانونی شرکت های سهامی عام، شرکت های سهامی خاص، شرکت های غیرسهامی و شرکت های موضوع بندهای الف و ب ماده(۷) اساسنامه قانونی سازمان حسابرسی و همچنین حسابرسی مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی استفاده کند.
در سال ۱۳۷۴ آیین نامه «تعیین صلاحیت حسابداران رسمی و چگونگی انتخاب آنان» موضوع تبصره یک قانون فوق الذکر به تصویب هیات محترم وزیران رسید و متعاقب آن هیات تشخیص صلاحیت حسابداران رسمی توسط وزیر امور اقتصادی و دارایی تعیین و معرفی شد.
در اوایل سال ۱۳۷۵ در اجرای آیین نامه تعیین صلاحیت حسابداران رسمی، وزیر محترم امور اقتصادی و دارایی، هیاتی ۱۰ نفره متشکل از ۷ نفر عضو هیات تشخیص صلاحیت حسابداران رسمی و ۳ نفر حسابدار دیگر را به عنوان نخستین حسابداران رسمی معرفی کردند تا ظرف شش ماه، اساسنامه جامعه مزبور را تهیه و برای تصویب نهایی به هیات وزیران تقدیم کند. این اساسنامه در مهلت مقرر تهیه شده و در شهریورماه ۱۳۷۸ به تصویب هیات محترم وزیران رسیده است.
همچنین در سال ۱۳۷۸ آیین نامه چگونگی استفاده از خدمات و گزارش های حسابداران رسمی و موسسات حسابرسی موضوع تبصره (۴) ماده واحده «قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی» توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی و با شرکت جمعی از کارشناسان و صاحب نظران تهیه شده و به تصویب هیات محترم وزیران رسید.
برگزاری اولین گردهمایی حسابداران رسمی ایران در پایان خردادماه ،۱۳۸۰ عملیات اجرایی شناسایی متقاضیان عضویت در جامعه حسابداران رسمی ایران به پایان رسید و این افراد در پایان خردادماه ۱۳۸۰ دعوت شدند.
نخستین مجمع عمومی جامعه حسابداران رسمی ایران در دوم شهریورماه ۱۳۸۲ با هدف انتخاب اعضای شورای عالی تشکیل شد. در این جلسه ۱۱ نفر اعضای اصلی شورای عالی و ۳ نفر اعضای علی البدل توسط رای مستقیم اعضای جامعه انتخاب شدند و فعالیت جامعه حسابداران رسمی ایران رسماً آغاز شد. در ادامه به تدریج اعضای هیات مدیره و کارگروه های تخصصی توسط شورای عالی و اعضای هیات عالی نظارت توسط وزیر محترم امور اقتصادی و دارایی تعیین شدند و کار خود را آغاز کردند.
اینک سه سال است که از عمر جامعه حسابداران رسمی ایران گذشته و از این پس نیز موفقیت جامعه در گرو همکاری و همدلی اعضای محترم جامعه و دیگر افراد ذی نفع است.
موضوع سازمان
موضوع سازمان عبارت است از:
تأمین نیازهای اساسی دولت در زمینه حسابرسی و ارائه خدمات تخصصی مالی به بخشهای دولتی و تحت نظارت دولت،
تدوین و تعمیم اصول وضوابط حسابداری و حسابرسی و آیین رفتار حرفه‌ای منطبق با موازین اسلامی، و
تحقیق و تتبع در روشهای علمی و عملی به منظور اعتلای دانش تخصصی منطبق با نیازهای کشور.
اساسنامه سازمان حسابرسی
فصل اول- کلیات
ماده 1- در اجرای قانون تشکیل سازمان حسابرسی مصوب پنجم دی ماه یکهزار و سیصد و شصت و دو مجلس شورای اسلامی، سازمان حسابرسی که از این پس در این اساسنامه « سازمان » نامیده شده است و بصورت شرکت سهامی اداره می شود، تشکیل می گردد.
ماده 2- سازمان دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی بوده و وابسته به وزارت امور اقتصادی و دارائی می باشد و بر طبق قانون تشکیل سازمان حسابرسی و مفاد این اساسنامه و آئیننامه های مربوط اداره خواهد شد.
ماده 3- سازمان برای مدت نامحدود تشکیل میگردد و انحلال آن فقط بموجب قانون میسر خواهد بود.
ماده 4 - مرکز اصلی سازمان تهران است و در صورت لزوم سازمان می تواند در سایر نقاط کشور شعبه دائر نماید.
ماده 5- سرمایه سازمان معادل پنجاه میلیون ریال می باشد که به پانصد سهم با نام یکصد هزارریالی تقسیم شده است و تماماً متعلق به دولت می باشد. سرمایه سازمان از محل صرفه جوئی اعتبارات جاری وزارت امور اقتصادی و دارایی قابل تأمین و پرداخت است.
فصل دوم- موضوع، وظایف و اختیارات
ماده 6- موضوع سازمان عبارتست از تأمین نیازهای اساسی دولت در زمینه حسابرسی و ارائه خدمات مالی لازم به بخشهای دولتی و تحت نظارت دولت و تدوین و تعمیم اصول و ضوابط حسابداری و حسابرسی منطبق با موازین اسلامی و تحقیق و تتبع در روشهای علمی و عملی بمنظور اعتلای دانش تخصصی منطبق با نیازهای کشور.
ماده 7 -وظایف و اختیارات سازمان عبارتست از :
الف - انجام وظایف بازرس قانونی و امور حسابرسی کلیه دستگاههائی که بر طبق اصول 44 و 45 قانون اساسی که مالکیت عمومی بر آنها مترتب می باشد از قبیل بانکها و مؤسسات و شرکتهای بیمه و همچنین شرکتهای دولتی و مؤسسات و سازمانهای انتفاعی دولتی، مراکز تهیه و توزیع وابسته به وزارت بازرگانی، بنیاد مستضعفان و بنیاد شهید و سایر نهادهای انقلاب اسلامی و مؤسسات و شرکتهای تحت پوشش آنها و شرکتها و کارخانجات و مؤسساتیکه صرفنظر از چگونگی مالکیت سرمایه آنها بموجب قوانین و مقررات مربوط توسط مدیریت منتخب دولت و یا تحت پوشش دستگاههای اجرائی اداره می شوند و سایر دستگاههای عمومی که طبق اساسنامه و مقررات مورد عمل مکلف به تعیین بازرس قانونی و انجام حسابرسی می باشند.
ب - انجام وظایف بازرس قانونی و امور حسابرسی شرکتها، مؤسسات و دستگاههائیکه در مجموع بیش از 50% سرمایه آنها بطور مستقیم و یا غیرمستقیم متعلق به دستگاههای موضوع بند الف فوق می باشد.
ج - حسابرسی طرحهای عمرانی (سرمایه گذاری ثابت) مورد اجراء در دستگاههای موضوع بندهای الف و ب این ماده.
د - انجام حسابرسی و خدمات مالی موردی ارجاعی توسط وزیر امور اقتصادی و دارائی در حدود امکانات سازمان.
ه - ارائه خدمات و مشاوره مالی به وزارتخانه ها و مؤسسات دولتی و دستگاههای مذکور در بندهای الف و ب فوق، در صورت نیاز و درخواست دستگاههای مزبور و در چارچوب امکانات و برنامه های سازمان.
و - تربیت و آموزش و جذب افراد متعهد جهت تأمین کادر متخصص مورد نیاز بمنظور خودکفایی از طریق ایجاد مؤسسه آموزشی و همچنین تنظیم و اجرای برنامه های مداوم آموزشی بمنظور ارتقاء سطح دانش شاغلین در سازمان و همکاری با سازمانهای دولتی، دانشگاهها، مراکز آموزشی و سایر سازمانها در زمینه آموزشی و آماده سازی نیروی انسانی مورد نیاز برای امور حسابرسی و حسابداری.
ز - مرجع تخصصی و رسمی تدوین اصول و ضوابط حسابداری و حسابرسی در سطح کشور این سازمان می باشد. گزارشات حسابرسی و صورتهای مالی که در تنظیم آنها اصول و ضوابط تعیین شده از طرف سازمان رعایت نشده باشد در هیچیک از مراجع دولتی قابل استفاده نخواهد بود.
ح - تدوین موازین اخلاقی و رفتار حرفه ای حسابرسان سازمان براساس اصول و موازین اسلامی.
ط - انجام تحقیقات و مطالعات لازم به منظور کسب آخرین اطلاعات در زمینه حسابداری و حسابرسی و سایر رشته های مربوط و نشر و اشاعه نتیجه حاصل به منظور افزایش مستمر سطح دانش تخصصی حسابداری و حسابرسی.
تبصره 1- انجام وظایف مندرج در بندهای الف و ب و ج فوق در مورد شرکتها و مؤسساتیکه شمول قانون بر آنها مستلزم ذکر نام است، نیز توسط سازمان صورت خواهد گرفت.
تبصره 2- سازمان مجاز است در حدود امکانات و برنامه های اجرائی خود علاوه بر دستگاههای مذکور در بندهای (الف و ب) فوق امور بازرسی قانونی، حسابرسی، ارائه خدمات و مشاوره مالی و طرح و استقرار سیستمهای مالی سایر دستگاهها را بنا به درخواست ارگان مجاز آنها پذیرفته و انجام دهد.
فصل سوم - ارکان سازمان
ماده 8- ارکان سازمان به شرح زیر است :
مجمع عمومی
هیأت عامل
مدیرعامل
هیأت عالی نظارت .
مجمع عمومی
ماده 9- اعضاء مجمع عبارتند از :
1. وزیر امور اقتصادی و دارائی (رئیس مجمع)
2. وزیر برنامه و بودجه .
3. رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران .
4. دو نفر دیگر از وزراء به انتخاب هیأت وزیران .
ماده 10- مجمع عمومی سازمان حداقل سالی دو بار با دعوت کتبی رئیس مجمع به منظور اتخاذ تصمیم در مورد صورتهای مالی و بودجه سازمان و سایر وظایف تشکیل میشود و علاوه بر آن با پیشنهاد مجمع عمومی، مدیرعامل و یا حداقل چهار نفر از اعضای هیأت عامل و یا هیأت عالی نظارت حداکثر ظرف 15 روز با دعوت کتبی رئیس مجمع تشکیل خواهد شد.
تبصره - جلسات مجمع عمومی با حضور حداقل چهار عضو رسمیت خواهد داشت و تصمیمات آن با اکثریت آراء معتبر میباشد.
ماده 11- وظایف مجمع عمومی عبارتست از :
1. نصب و عزل رئیس و اعضاء هیأت عامل به ترتیب مقرر در این اساسنامه.
2. تعیین حقوق و مزایای مدیرعامل، اعضاء هیأت عامل، رئیس و اعضای هیأت عالی نظارت.
3. تصویب بودجه و صورتهای مالی و اتخاذ تصمیم نسبت به گزارشات هیأت عامل و هیأت عالی نظارت.
4. تصویب تشکیلات سازمان و اتخاذ تصمیم در مورد خط مشی و برنامه های کلی و آموزشی سازمان.
5. تصویب آئیننامه های مندرج در این اساسنامه که تصویب آن به عهده مجمع عمومی واگذار گردیده است.
هیأت عامل
ماده 12- هیأت عامل سازمان از یکنفر رئیس که سمت مدیرعامل را نیز خواهد داشت و یک قائم مقام و هفت عضو دیگر که بطور موظف انجام وظیفه خواهند نمود و همگی متخصص و متعهد و متدین و دارای حسن شهرت در حرفه میباشند تشکیل میگردد.
تبصره- قائم مقام در غیاب مدیرعامل عهده دار وظایف وی خواهد بود.
ماده 13- اعضای هیأت عامل باید دارای تحصیلات عالی در یکی از رشته های حسابداری و حسابرسی، و مالی، بازرگانی و بانکداری و یا رشته های وابسته به آنها بوده و حداقل 7 سال تجربه در رشته حسابرسی بعد از اخذ مدرک کارشناسی داشته باشند.
ماده 14- مدیرعامل به پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارائی و تصویب مجمع عمومی و قائم مقام مدیرعامل و سایر اعضاء هیأت عامل به پیشنهاد مدیرعامل و تأیید وزیر امور اقتصادی و دارائی و تصویب مجمع عمومی برای مدت سه سال تعیین و منصوب میشوند.
تبصره- وزیر امور اقتصادی و دارائی میتواند عزل و یا تغییر سمت مدیرعامل و هر یک از اعضاء هیأت عامل را قبل از پایان دوره عضویت آنان به مجمع عمومی پیشنهاد نماید.
ماده 15- هر یک از اعضاء هیأت عامل عهده دار بخشی از فعالیت سازمان خواهند بود و قبول سمتهای غیرموظف فقط در مؤسسات عام المنفعه و اجتماعی با تصویب وزیر امور اقتصادی و دارائی بلامانع است.
ماده 16- در صورت استعفاء، عزل و بازنشستگی و یا فوت هر یک از اعضاء هیأت عامل وزیر امور اقتصادی و دارائی موظف است به ترتیب مقرر در این قانون حداکثر ظرف مدت یکماه جانشین وی را به مجمع عمومی پیشنهاد نماید.
ماده 17- جلسات هیأت عامل با حضور حداقل هفت نفر از اعضاء رسمیت خواهد یافت. ریاست جلسات هیأت عامل با مدیرعامل خواهد بود و تصمیمات متخذه با حداقل 5 رأی موافق معتبر است.
ماده 18- تصمیمات هیأت عامل در دفتری ثبت و به امضاء اعضاء حاضر در جلسات خواهد رسید. مسئولیت ابلاغ و پیگیری مصوبات هیأت عامل با مدیرعامل است.