مقدمه
صنعت چاپ در جامعه امروزی نقش بسزایی یافته و بر همگان آشکار است که این صنعت عظیم که بزرگترین و مهمترین انتشار دهنده هنر و فرهنگ و دانش بشری است ، تأثیر بسیاری بر آگاهی و فهم مردم جهان گذارده است. در ایجاد این صنعت عظیم ، مردان بزرگی با عزمی استوار و محکم ایستادگی کردند و حتی عده ای از آنان همه زندگی و کوشش خود را بر سر این مهم گذاردند. گرچه عدهای از آنان نه تنها از این فداکاری در زمان حیات خویش بهره نگرفتند ، بلکه حتی هستی خویش را نیز در این راه از دست دادند.
با همه ارزشی که چاپ و چاپخانه در دنیا دارد ، متآسفانه در ایران به این امر مهم توجه چندانی نشده است. با این که در سی سال اخیر جهشی نسبی در امر چاپ و چاپخانه به وجود آمده ، هنوز به گونه ای شایسته بدان ارج ننهاده و محققان و صاحبنظران ، دقیق و موشکافانه به تحقیق و پژوهش درباره آن نپرداخته اند. جز چند مقاله و رساله مختصر در کتابها و بعضی روزنامه ها و مجلات چیز در خوری راجع به چاپ نوشته نشده است.
فصل اول :
تاریخچه صنعت چاپ
چاپ در جهان
تاریخ چاپ ، به استناد اسناد و مدارک موجود ، به پنج قرن قبل از میلاد یعنی زمان هخامنشیان می رسد. در این دوره برای امضای اسناد ، مهرهایی به کار می رفت که از چوب تهیه شده بود و به اعتباری می توان آن را ابتدایی ترین نمونه چاپ دانست که بعد ها به چاپ چوبی شهرت یافت. هنر چاپ با قالبهای چوبی ای که حروف به طور بر عکس بر آنها حک شده بود ، در صومعه ای بودایی در چین بنیان نهاده شد. این روش در چین که خود مبدع آن بود بیش از کشورهای اروپایی معمول بود به طوری که نمونه منقوش در صفحاتی از چوب کنده کاری می شد و نسخ متعددی از آن تکثیر می یافت و موجب بسط علم و دانش می گردید.
قدیمیترین کتاب چاپ شده که هنوز باقی مانده است و می توان تاریخش را به طور موثق تعیین کرد ، متنی بودایی به نام سوترای الماسی است که در سال 868 میلادی به چاپ رسیده است.
تحول صنعت چاپ و ابزار آن
صنعت چاپ در نیمه دوم قرن بیستم پیشرفت برق آسایی داشت به نحوی که هم اکنون مدرنترین دستگاههای چاپ رایانه ای در خدمت این صنعت عظیم به کار گرفته شده اند.
اولین ماشین چاپ که به وسیله نیروی بخار کار می کرد در سال 1811 در لندن به وسیله کوئیننگ Koening آلمانی اختراع شد. روش فوتوگراور در سال 1850 و هلیوگراور در سال 1838 اختراع شد. چاپ رنگی در آغاز قرن بیستم شرئع و به دنبال آن ماشین های چاپ با سرعت زیاد تکمیل شد تا بصورت امروزین در آمد.
پرس آهنی که جای پرس چوبی را گرفت در اواخر قرن 18 به وسیله یک نفر انگلیسی به نام استن هوپ Stanhope ساخته شد.
تهیه حروف و روش حروف چینی نیز از پیشرفت بی بهره نمامد. در قرن 19 کوششهای دیگری برای سرعت عمل در حروفریزی و حروفچینی به عمل آمد که در نتیجه در سال 1886 مرجن تایلر لاینوتایپ و راگر در سال 1890 تیپوگراف و لنستون در 1886 مونو تایپ را اختراع کردند. در سال 1944 حروفچینی از طریق عکاسی و در سال 1954 حروفچینی به وسیله ماشینهای حسابگر و در سال 1966 با درست کردن دستگاه چاپگر لیزری عملی گردید.
آغاز چاپ در ایران
ساخت مهر را نخستین اقدام انسان برای چاپ می دانند. این مهر ها را که برای تأیید فرامین و احکام پادشاهان و حکام ایرانی به وجود آمد ، روی نگین انگشتری و سنگهای عقیق و در و زمرد و یاقوت حک می کردند و با مرکب مخصوصی روی طومارها و کاغذ های فرامین و احکام می زدند.
یکی از مدارک بدست آمده در این زمینه ، مهر داریوش ، پادشاه هخامنشی است که هم اکنون در موزه لندن نگه داری می شود. در موزه مونیخ آلمان هم مهرهای برنجی بزرگی همراه با نمونه چاپ شده آن وجود دارد که مربوط به قرن هفدهم بوده و بر آنها سوره حمد نقش شده است.
اما واژه ای که امروز در ایران به نام « چاپ » می شناسیم ، در اواخر قرن هفتم هجری قمری به صورت « چاو » به زبان فارسی وارد شد. کلمه چاپ ، لفظی است که از اصل چینی ( کااو Cao ) گرفته شده است ، و بین سالهای 690 – 694 زمان سلطنت گیخاتوخان پادشاه مغول ایران به صورت « چاو » وارد زبان فارسی گردیده است و عبارت از پول کاغذی است که گیخاتوخان ، در سال 693 طی فرمانی به کلیه بلاد تابعه ، دستور استفاده آن را در معامله به جای زر و سیم صادر کرد.
دستگاهی که برای تهیه و اشاعه « چاو » دایر شد « چاوخانه » نامیده گشت و بعد ها چاو و چاوخانه به ترتیب به نام چاپ و چاپخانه مستعمل گردید.
نخستین چاپخانه و چاپ اولین کتاب در ایران
در زمان صفویان ( قرن یازدهم ) عدهای از مبلغان مذهبی و کشیشان فرقه « کرملیت » در محوطه کلیسا و نمارخانه خود در میدان نیر اصفحان چاپخانه ای با حروف سربی دایر کردند. آنان بعضی از ادعیه و اذکار مسیحی و سپس انجیل و تورات را با حروف سربی عربی به دو زبان عربی و فارسی چاپ کردند.
در سال 1050 قمری پس از آن که ارامنه ارمنستان را شاه عباس صفوی به اصفهان کوچ داد ، در کلیسای « وانک » یا کلیسای سن سور واقع در جلفای اصفهان اسقفی به نام خاچاطور گیساراتسی چاپخانه ای دایر کرد که برای اولین مرتبه در ایران با حروف و وسایل ابتدایی توسط کشیشان ساخته شده بود. در این چاپخانه کتابی به زبن ارمنی به نام ساغموس یا زبورداوود چاپ کردند که چاپ آن یکسال و نیم طول کشید. در مدت 330 سالی که چاپخانه در کلیسای وانک دایر بود ، علاوه بر تقویمها ، گزارشهای جلسات مذهبی و غیره ، حدود 263 جلد کتاب با کوشش خلیفه های کلیسا چاپ و منتشر شد.
چه کسانی به فکر تأسیس چاپخانه در ایران افتادند ؟
همرمان با تأسیس چاپخانه کلیسای وانک در ایران ، عده ای از رجال و درباریان و شاهان صفوی به فکر تأسیس چاپخانه در ایران افتادند. اما ایرانیان در حدود یکصد و پنجاه سال اقدامی برای ایجاد چاپخانه فارسی نکردند. تا اینکه در زمان فتحعلی شاه قاجار ، به همت ولیعهد او ، عباس میرزا چند تن برای آموختن فن چاپ به انگلستان و روسیه فرستاده شدند و آنها پس از آموختن این فن ، اول بار دستگاهای چاپ حروف سربی و سپس دستگاه چاپ سنگی را به ایران آوردند.
فصل دوم :
کلیات و اهداف شرکت
تاریخچه تأسیس و اهداف شرکت به نشر:
شرکت به نشر ( انتشارات آستان قدس رضوی ) بصورت شرکت سهامی خاص تأسیس شده وطی شماره 20674 مورخ 9/11/1353در اداره ثبت شرکتها ومالکیت صنعتی تهران به ثبت رسیده است.
در سال 1375 دفتر مرکزی آن به مشهد منتقل شد و به جهت رسیدن به هدف اولیه صاحبان سهام از بوجود آوردن این شرکت واحد انتشارات مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی در مورخه 25/12/76 به شرکت ملحق گردید. شرکت به نشر از شرکتهای عضو گروه عمران وخدمات سازمان اقتصادی آستان قدس رضوی می باشد.
فعالیت خود را در سال 1364 بمنظور ارائه بهتر محصولات واحدهای فرهنگی آستان قدس رضوی در تهران آغاز کرد. در سال 1376با ادغام بخش انتشارات و فروشگاههای کتاب مؤسسه چاپ و انتشارات بر اساس اهداف زیر به فعالیت ادامه داد :
1 – تولید و انتشار کتاب و محصولات فرهنگی
2 – توزیع و خرید و فروش کتاب در داخل و خارج کشور
3 – تأسیس فروشگاهها و نمایشگاههای دائمی کتاب و محصولات فرهنگی
موضوع فعالیت شرکت طبق اساسنامه :
1 - چاپ و انتشار انواع کتب و مطبوعات
2 - تأسیس فروشگاههای محصولات کتاب
3 - خرید و فروش و پخش کتب در سراسر کشور و خارج از کشور
4 - مشارکت در سایر شرکتها
5 - انجام هرگونه عملیات مجاز بازرگانی که با موضوع فعالیت شرکت ارتباط داشته باشد.
فعالیت اصلی شرکت
موضوع فعالیت شرکت طبق اساسنامه عبارت است از‌چاپ و انتشار انواع کتاب و مطبوعات تأسیس فروشگاههای مخصوص خرید و فروش و پخش انواع کتاب در سراسر ایران و خارج از ایران و مشارکت در سایر شرکتها و هر نوع عملیات مجاز بازرگانی‌که با موضوع فعالیت شرکت ارتباط داشته باشد.
وضعیت اشتغال
متوسط تعداد کارکنان دایم و موقت طی سال به شرح زیر بوده است :
سال مالی منتهی سال مالی منتهی
به 31/01/1384 به 31/01/1383
کارکنان رسمی 44 45
کارکنان قراردادی 37 46
کارکنان ساعتی 9 8
جمع 90 99
داراییهای ثابت مشهود
داراییهای ثابت مشهود بر مبنای بهای تمام شده در حسابها ثبت می شود.مخارج بهسازی وتعمیرات اساسی که باعث افزایش قابل ملاحضه در ظرفیت یا عمر مفید داراییهای ثابت یا بهبود اساسی در کیفیت بازدهی آنان می گردد ، به عنوان مخارج سرمایه ای محسوب و طی عمر مفید باقیمانده داراییهای مربوط مستهلک می شود. هزینه های نگهداری و تعمیرات جزئی که به منظور حفظ یا ترمیم منافع اقتصادی مورد انتظار واحد تجاری از استاندارد عملکرد ارزیابی شده اولیه دارایی انجام می شود هنگام وقوع به عنوان هزینه های جاری تلقی و به حساب سود و زیان دوره منظور می گردد.
استهلاک دارایی های ثابت با توجه به عمر مفید برآوردی داراییهای مربوط و بر اساس نرخهای زیر محاسبه می شود :
دارایی نرخ استهلاک روش استهلاک
ساختمان وتأسیسات 7% نزولی
وسائط نقلیه 35-25% نزولی
اثاثیه و منصوبات 10ساله مستقیم
ابزار آلات 100 % -
مستحدثات 3ساله مستقیم
مستحدثات(سوییتهاوانبارها) 15ساله مستقیم
نرم افزارهای رایانه ای 5 ساله مستقیم
حق الامتیاز چاپ کتاب 10 ساله مستقیم
حق الامتیاز فیلم وزینک 15ساله مستقیم
برای داراییهایی که در خلال ماه تحصیل و مورد بهره برداری قرار می گیرد ، استهلاک از اول ماه بعد محاسبه و درحسابها منظور می شود. در مواردی که هر یک از داراییهای استهلاک پذیر پس از آمادگی جهت بهره برداری به علت تعطیلی کار یا علل دیگر برای مدتی مورد استفاده قرار نگیرد ، میزان استهلاک آن برای مدت یاد شده معادل 30 % نرخ استهلاک منعکس در جدول بالا است.
موجودی مواد وکالا
موجودی مواد وکالا به اقل بهای تمام شده و بصورت بر آوردی ارزشیابی می شود.