مفاسد مالی
موضوع پول شویی از لحاظ واژه شناسی ، اولین بار پس از رسوایی «واتر گیت» مطرح شد. لیکن این پدیده اصولا“ همزمان با پیدایش پول و رواج نظام پایه پولی ، مد نظر متفکران اقتصادی سیاسی قرار گرفته است .
در حقیقت روند پول شویی و دلیل انجام آن بستگی به شرایط اقتصادی جامعه دارد . معمولا“ در جوامع دیکتاتوری ، سیاستمدارانی هستند که پولهای کثیف را بدست می آورند . بامطالعه تاریخ متوجه می شویم که بسیاری از سیاستمداران هم از این پدیده دراهداف سودجویانه خود زمینه های استفاده های نابجا از فعالیتهای غیر رسمی را داشته اند . این شرایط در کشورهایی که اقتصاد متمرکز دولتی در آن جریان دارد، درآمدهای نا مشروع و غیر قانونی نیز از این طریق بدست می آید که برای سالم سازی و تطهیر آن اقدام به پول شویی می کنند.
برای مثال بعضی از دولت های پیشین کشورهای کمونیستی مثل رئیس جمهور لهستان 5/1 میلیارد دلار از طریق نقل و انتقال غیر قانونی پول بدست می آورد و در چین کارخانه موتور سیکلت سازی یک میلیارد دلار پول شویی داشته است .
بررسی نظام اقتصادی کشورها نشان می دهد که هر چه از یک سیستم اقتصادی رقابتی متکی به مالکیت فردی دور شویم ، شرایط مناسب تری برای چنین اعمالی به وجود می آید و این یک اصل کلی است .
تعریف
پول شویی زمانی اتفاق می افتد که درآمد های کسب شده توجیه قانونی ندارد و برای اینکه از حالت غیر قانونی خارج شوند و مشکل پولهای معمول را به خود بگیرند، به وسیله پول شویی تطهیر می شوند .
پول شویی به مجموعه عملیاتی گفته میشود که شخص یا اشخاص حقیقی یا حقوقی برای مشروعیت بخشیدن به درآمدهای نامشروع آن عملیات انجام می دهند . انواع پولهایی که می تواند به صورت نا مشروع در جامعه مطرح باشد، به سه گروه پولهای کثیف و یا پولهای آغشته به خون ، پولهایی سیاه و پولهای خاکستری تقسیم می شود .
پولهای خاکستری ، درآمدهای حاصل از فروش کالا و یا انجام دادن کارهای تولیدی است، ولی از نظارت دولت پنهان می ماند و دولت از آنها بی اطلاع است که معمولا“ برای فرار از مالیات این کارها را انجام می دهند .
پول های سیاه پولهای حاصل از قاچاق کالا است ، به طوری که درآمدهای حاصل از قاچاق کالا و شرکت در معاملات پر سود دولتی که خارج از عرف طبیعی در جامعه صورت می گیرد، باعث پیداش این پول می شود .
پولهای کثیف یا پولهای آغشته به خون ، مربوط به نقل و انتقال مواد مخدر است .
مراحل عملیات پول شویی
1 ایجاد پول غیر قانونی
معمولا“ پول غیر قانونی از سوی بنگاههای غیر مشهور و غیر رسمی و اشخاصی که در رابطه با این بنگاهها به صورت غیر قانونی فعالیت دارند تولید می شود. این بنگاهها معمولا“ از طریق روشهای غیر مجاز و ارتباط با مسئولان پر نفوذ کالاهای ارزشمند و یا خدمات ویژه ای را خارج از رویه معمول و با سقفی بیش تر از میزانی که تعیین شده است دریافت می کند و معمولا“ با استفاده از روشهای برنامه ریزی شده برای فرار از پرداخت مالیات ، پول غیر قانونی را بیشتر رواج می دهند.
در کشورهایی که توزیع با روش یارانه ای صورت می گیرد و یا از مراکز غیر قابل حسابرسی حمایت می شود، فضای مطلوبی برای رواج پول غیر قانونی فراهم می شود ورانت خواران حداکثر بهره برداری را از تفاوت قیمت مصوب و قیمت آزاد به عمل می آورند .
2 سند سازی مالی
معمولا“ پول غیر قانونی از طریق بنگاهها و واسطه های مالی غیر مجاز و غیر متعهد به مقررات نظام بانکی و با استفاده از اسناد جعلی وارد شبکه بانکی می شود .امکان جلوگیری از این جریان به خصوص با گسترش فن آوری الکترونیک ، مشکل است ، لیکن همین فن آوری قادر است که درآینده ای نزدیک به نحو رضایتبخشی ، طرفهای اصلی و صاحبان واقعی منابع مالی را به طور دقیق شناسایی کنند.
بدیهی است استفاده از هر نوع فن آوری جدید ، در مراحل اولیه با مشکلاتی مواجه خواهد بود، لیکن به تدریج که جوامع استفاده از فن آوری الکترونیک را قانونمند می کنند، ابهامات در رابطه با فرآیند پول شویی کاسته خواهد شد و برعکس تفکر برخی بانکداران ، می توان امیدوار بود که بتدریج با قبول مقررات بین المللی در زمینه بانکداری الکترونیک ، این مشکل نیز نسبت به وضعیت متداول کاهش یابد .
در این خصوص آنچه باید مورد تأمل قرار گیرد ، بازسازی فضایی است که مؤسسات واسطه مالی می توانند درآن به صورت قانونی رشد کنند ، بدیهی است در صورت حمایت مستقیم یا غیر مستقیم از انحصارهای بزرگ دولتی ، به خصوص در زمینه مالی، عرضه کنندگان و تقاضا کنندگان وجوه مالی به ناچار به بازار سیاه کشیده خواهند شد و در نهایت با گسترش نهادهای مالی غیر متشکل و زیر زمینی ، فضای تاریک و غیر قابل کنترلی برای پول شویی به وجود خواهد آمد.
هرگز نباید با بازارهای غیر متشکل پول جز حالتهای استثنایی بصورت مستقیم برخورد شود ، بلکه با تشویق و حمایت از واسطه های مالی سالم و با بهره برداری از مشورتهای این نهادها می توان زمینه را برای از بین بردن پول شویی فراهم کرد.
تضعیف پایگاههای واسطه های مالی غیر متشکل ، همزمان با ایجاد فضای آزاد معاملاتی ، عملیات پول شویی را با مخاطراتی رو به رو خواهد کرد. در صورتی که نتوان بین اشخاص و واسطه های مالی شفافیت قابل قبولی برقرار کرد ، نوعی « اختلاط مالی» پدید می آید که فرآیند پول شویی را تسهیل می کند.
3 اختلاط مالی
اختلاط مالی ، پیچیده ترین مرحله از فرآیند پول شویی است ، زیرا در این مرحله که معمولا“ مبادلات پولی از طریق نهادهای واسطه و یا کارگذاران مالی صورت می گیرد ، به سهولت سر نخ اصلی مبادله ، یعنی عرضه کنندگان پول در ابهام قرار می گیرند.
پیچیدگی اختلاط مالی زمانی که داد و ستد جنبه بین المللی پیدا می کند به مراتب افزایش می یابد، زیرا در بسیاری از کشورها ، مقررات بین المللی در رابطه با پول شویی به تصویب نرسیده است و یا رعایت نمی شود.
از این رو کسانی که از طریق پول شویی به مبادلات مواد مخدر و یا قاچاق کالا می پردازند در واقع با اختلاط پولهای آلوده ، مجددا“ با قدرت بیشتری نهادهای سالم و واقعی هر کشور را نشانه گرفته اند . گاهی کسانی که به محافل تصمیم گیری نزدیک می شوند ، با استفاده از رانت اطلاعاتی ثروت قابل ملاحظه ای را بدست می آورند این مسئله نیز باید نوعی «پول شویی ضمنی» تلقی شود .
در هر حال ، وقتی از طریق رانت اطلاعاتی ثروتی به وجود می آید و با سایر منابع بانکها و مؤسسات اعتباری مخلوط می شود ، بلافاصله جناح سیا سی تحت تأثیر خود را تقویت خواهد کرد و در این حال مبارزه با مسئله پول شویی تا حدود زیادی دشوار خواهد شد .
4 تشویق پول شویی
فرض می کنیم که منابعی از طریق دزدی و یا خرید و فروش کالاهای قاچاق و غیر مجاز ، تحصیل کرده ، با سپرده گذاری در شبکه بانکی و با استفاده از خدمات بانکی ، بتواند از طریق روشهای قانونی مثل سایر افراد عملیات بانکی در جهتی که می خواهد انجام دهد . تا زمانی که صاحبان غیر قانونی پول با فریب مجریان قانون به عملیات خود مبادرت می ورزند ، پول شویی یک مسئله ساده است ، (لیکن پس از اینکه صاحبان غیر قانونی پول برخورد قانون و شکل دادن آن به نفع خود دسترسی پیدا کند مثل برخی کشورهای آمریکای لاتین آنگاه با مسئله پول شویی شتابنده مواجه خواهیم بود .)
در هر حال موضوع پول شویی در ابتدا ممکن است موردی و تحت تأثیر عوامل مختلف آسیب شناختی روی دهد . این مسئله نیز مثل اکثر آسیبهای اجتماعی قابل رفع است ، لیکن زمانی که پول شویی به عنوان یک هدف سازمان یافته سیاسی مشروعیت پیدا کند ، در آن صورت آتشی فراگیر ، دامن همه جامعه را شعله ور خواهد ساخت . امروزه این هجوم سرطان پولی که بلافاصله موجب تشکیل تومورهای مختل کننده اقتصادی می شود، تحت عنوان پول شویی مطرح شده است .
آمار مربوط به پول شویی
با آنکه با توجه به ویژگی خاص فرایند پول شویی ، آمار و اطلاعات مربوط به آن در خارج از حوزه طبیعی آمارهای اقتصادی کشورها قرار دارد با این حال آمارهای تقریبی و مقدماتی در این باره همراه با سایر ارقام اقتصاد زیر زمینی داده شده است . به عنوان مثال در مورد ارقام پول شویی صندوق بین المللی پول (IMF)برآورد کرده است که حجم کل پول شویی در دنیا مبلغی حدود 2 تا 5 در صد تولید نا خالص داخلی دنیا است این مقدار با توجه به ارقام تولید ناخالص داخلی سال 1996 بیانگر آن است که حجم پول تطهیر شده در جهان در سال مذکور در حدود 590 میلیارد دلار تا 5/1 تریلیون دلار آمریکا بوده است .
تنها حد پایین ارقام یاد شده معادل ارزش کل تولیدات اقتصادی کشوری به اندازه اقتصاد اسپانیا است . این حجم عظیم پول شویی می تواند بیانگر تأثیرات منفی بالقوه ای باشد که بر اقتصادکشورها و اقتصاد جهانی خواهد بود .
فن آوری و خدمات مالی اینترنتی
امروزه برای هر کسی استفاده از رایانه ها ی قابل حمل ، یک خط تلفن و نرم افزارهای مناسب انجام معاملات بانکی ، برداشت از حسابها ، عملیات بازار بورس و ... در هر زمانی از شبانه روز و در هر مکانی از جهان امکان پذیر است . تمام این عملیات از طریق شبکه اینترنت با استفاده از یک خط تلفن همراه که مجهز به سیستم WAP است صورت می گیرد . خطر این نوع ارایه خدمات مالی آن است که صرفنظر از اینکه با استفاده از چه روشی عملیات مالی را از طریق شبکه اینترنت انجام
می دهیم تبهکاران می توانند به صورت ریاکارانه ای درعملیات اختلال ایجاد کنند و این امر ناشی از این حقیقت است که در شبکه اینترنت ، نام کاربران به صورت نا شناس باقی خواهد ماند .
از زمانی که این ابزار نوین ( اینترنت) ظهور کرده و اساس روابط تجار ی و بازرگانی بین بانکدار و مشتری دگرگون شده است واکنون مشتر ی بدون آنکه هر گونه تماس فیزیکی با بانکداران داشته باشد، قادر است برای خود حساب بانکی افتتاح کند، سپس مسئله ازدیاد شمار این قبیل عملیات بانکی موجب شد شبکه ای متشکل از افراد ناشناس برای جابه جایی پولهای مشکوک در سراسر جهان ایجاد شود . به عنوان مثال ، در شماره یازدهم مه سال 2000 مجله «بررسی اقتصادی خاور دور » چنین آمده است: اداره مبارزه با مواد مخدر بانکوک معتقد است قاچاقچیان تایلندی مواد مخدر از طریق اینترنت شبکه غیر قانونی توزیع مواد مخدر خود را تقویت می کنند . همچنین این گونه مواد را به صورت online به مشتریانشان در تایلند ، هنگ کنگ و اندونزی عرضه می کنند . معضل مشابهی نیز در ارتباط با دلالی online از طریق شبکه اینترنت به وجود آمده است . گر چه تعداد این گونه موارد بسیار اندک بود اما متخصصان اداره یاد شده از آمادگی لازم برای مبارزه قاطعانه با دلالان این گونه شرکتها برخوردار نیستند . این دلالان با تمام قوا در پی یافتن مشتریان جدید و افزایش ارزش معاملات در بازار سهام هستند.
همچنین در چند سال اخیر شاهد رشد سریع شرکتهای تأمین کننده خدمات مالی از طریق اینترنت هستیم . شرکتهای مذکوربه نقل و انتقال حواله های وجوه از طریق اینترنت می پردازند. بعضی از این گونه شرکتهای خدماتی برای خرید کالا از طریق اینترنت به خصوص برای فروشندگانی که از امکان پذیرش کارتهای اعتباری بی بهره اند ، تسهیلاتی فراهم آورده اند . به عنوان مثال ، می توان از شرکت اینترنتی Ebay که از بزرگترین شرکتهای حراج اینترنتی جهان به شمار می آید، نام برد . همچنین خریداری که به طور معمول ، خرید هایش را از طریق کارت اعتباری انجام می دهد، می تواند با استفاده از تسهیلات شرکتهای خدمات مالی وجه مورد نظر را به فروشندگان بپردازند . برای این کار ،( فقط کافی است خریداری آدرس E-Mail خریدار و فروشنده را تعیین کند و از خدمات مورد نظر بهره مند شود. در این گونه عملیات لازم نیست مشخصات ذینفع خریدار برای شرکت ارائه کننده خدمات اینترنتی به طور دقیق اعلام شود .) در روش مذکور برای انتقال وجوه از طریق یک معامله مشخص ، محدودیت مبلغ وجود ندارد . به این ترتیب ، واضح است شرکتهای فراهم آورنده انتقال وجوه از طریق اینترنت می توانند از راه عملیات خود فعالیتهای بازرگانی الکترونیک را به طور محسوسی گسترش دهند و تقویت کنند . خدمات آنها همچنین می تواند به پول شویان برای جابه جایی پولهای کثیف در سراسر جهان به صورت ناشناس کمک کند.
بنابراین با درنظر گرفتن مسائل یاد شده ، ضروری است برای مبارزه با پول شویان تمامی معیارها و قوانین بازرگانی الکترونیک به طور کامل اجراشود تا به این طریق بتوان از چالشها که ممکن است در سالهای آتی اقتصاد کشور با آن مواجه شود ، دست و پنجه نرم کرد .
به منظور ارزیابی چگونگی عملیات پول شویی از طریق اینترنت ، به بررسی بازرگانی الکترونیک در جهان می پردازیم .
بازرگانی الکترونیک
اکنون در هر بخش از اقتصاد جهانی بازرگانان به صورت فزاینده ای از شبکه اینترنت به منظور کاهش هزینه های خرید، مدیریت روابطشان با عرضه کنندگان کالاهای مورد نیاز، تقویت تدارکات ، موجودی انبار و همچنین برنامه ریزی برای تولیدات جدید و حفظ کردن مشتریانشان به طور بسیار مؤثری استفاده می کنند . شبکه جهانی اینترنت برای معاملات بازرگانی به عنوان یک وسیله جدید که تأثیر چشمگیری در روند معاملات بر جای گذاشته ، تلقی می شود . فروش های اینترنتی کالاها و خدمات به طور فزاینده ای رشد کرده اند . به این ترتیب ، شرکتهایی که از فن آوری اقتصاد قدیم بهره می برند، مجبور به طراحی مجدد فعالیتهای تجاری خود بر اساس تحولات دنیای اینترنت شده اند. با این حال به وضوح مشاهده می شود سیر حرکت شرکتهای قدیم به سمت استفاده از راهبردهای اینترنتی ، به اندازه شرکتهای متوسط و کوچک سنتی کند است، رشد تعداد شرکتهایی که به بازارهای آزاد و رقابتی روی آورده اند ، روز به روز در حال افزایش است ، اما به دلایل تجاری آنان توانایی مشارکت در زنجیره مجازی عرضه را در بازار های الکترونیک ندارد .