مقالات >فرش خراسان/مشهد
عنوان مقاله:
فرش خراسان /مشهد
تهیه کننده:
مهدیه مهذب/ مرسده قسمتی/امیر سلیمانی
استاد راهنما :
مهندس عبد الله احراری
منبع :
www. rugart.org
مهمترین مراکز قالیبافی مشهد :
از مهمترین مراکز قالی بافی حومه مشهد می توان از طرقبه ، جاغرق ، شاندیز ، زشک و نوغند نام برد .
دوران اوج هنر و صنعت فرش مشهد و علل ضعف و افول این هنر در سالهای اخیر
طی گفتگویی با آقای احمد بزمی از تولیدکنندگان برتر خراسان و مشهد و شاگرد استاد صابر ایشان درباره فرش مشهد و دوران طلایی آن و همچنین علل ضعف این صنعت در سالهای اخیر برای ما توضیحاتی دادند که توجه شمار را به آن جلب می کنم :
ایشان بیان کردند که قبل از انقلاب ( اوایل دوره پهلوی ) فرش خراسان و بخصوص فرش مشهد یکی از بهترین فرشهای ایران بود و دلیل و مدرک آن را قالیهای بازمانده که در موزه های دنیا نگهداری می شوند عنوان کردند .
همچنین در گذشته افرد نامی و مشهوری همچون عبدالمحمد عمواوغلی ، علیخان عمو اوغلی ، محمد ابراهیم مخملباف ، خلیل خدیوی و … کار تولید فرش را در این منطقه به عهده داشتند که در هیچ جای ایران این همه افراد معتبر و نامی را در یکجا نداشته ایم .
از نظر مواد اولیه و رنگرزی استان خراسان خود کفا بوده و بهترین کیفیت را در طول زمان داشته است.
وی دلایل ضعف تدریجی این هنر و صنعت را بدین شرح بیان نمودند :
1 فرزندان تولیدکنندگان فرش خراسان ( که در بالا به آنها اشاره شد ) با دیدن مشکلات و سختی هایی که بر پدران خود دیده بودند هیچ تمایلی به ادامه کار پدر نداشتند گویی که بعضی از پدران آنها با آن همه اسم و رسم در پایان عمر خود ریالی نداشتند .
2 وضع قوانین دست و پا گیر و همچنین وضع مالیاتهای بسیار سنگین که نتیجه آن فشار به تولید کننده می باشد باعث شد که کارگاههای متمرکز در این منطقه جمع و به صورت پراکنده ای در درون اطاقهای بدون نور و غیر بهداشتی به ادامه کار بپردازند.
3 پایین آمدن سطح درآمد تولید کنندگان باعث شد که برای به صرفه در آمدن تولیدات کیفیت تنزل یابد .
4 نبود مسئولین دلسوز و کار آشنا برای احیای این هنر و صنعت و ضعف مدیریتی بخصوص در سطح استان پهناور خراسان .
نام آوران و تولید کنندگان فرش مشهد :
تاسفانه نامی از بافندگان هیچ گاه برده نمی شود زیرا آنچه که بر روی فرش می ماند و می آید نام شرکت تولیدی می باشد بنابراین نامی از آنها در اختیار نیست ؛ اما می توانیم از تولید کنندگان معروف و معتبر مشهد به محمد عمواوغلی ، عبدالمحمد عمواوغلی ، علیخان عمواوغلی ، محمد ابراهیم مخملباف، حاج علی خامنه ای ، عباسقلی صابر ، حاج غلامرضا اخوان نساج ، حاج علی مدد ، شیخ بورنگی ، حاج عبدل مومنی ، خلیل خدیوی ، حیدر حیدر پور کافی ، کاظم ششکلانی ، قاضی خانی ، محمد مهدی مخملباف ، محمد رضا مخملباف ، فکور نیشابوری ، احمد بزمی و مرحوم زرینه اشاره کنیم که برگزیده ای از تولید کنندگان معاصر قالی مشهد هستند . از میان این عزیزان برادران عمواوغلی ( بخصوص عبدالمحمد عمواوغلی ) ، عباسقلی صابر ، حاج علی خامنه ای ، محمد ابراهیم مخملباف ، کاظم ششکلانی و فکور نیشابوری از بافندگان صاحب نام هستند . تهدادی از قالیهای عمواوغلی ، استاد کار بافنده ، در موزه فرش ایران موجود است . بی تردید دستبافته های کارگاه عمواوغلی در شمار نفیسترین قالیهای زمان معاصر محسوب می گردند .
طراحان فرش مشهد :
طراحان برجسته فرش خراسان و بخصوص فرش مشهد عبارتند از :
علیپور ، میرزا حسن زرین کلک ، میرزا حسن طرحچی ، علی اکبر طرحچی ، میرزا محمد طرحچی ، سید محسن صانعی ، احمد بهبودی ، عبدالحمید صنعت نگار ، محمد حسن شهیدی ، محمد شالبافان ، حاج سید مهدی جواهر قلم ، حاج سید مهدی یزدی ، حاج اسماعیل ایرانی ، محمد حسینی ، اصغر زردمند ، محمد حسین فخرالواعظین مهدوی علی اصغر مهدوی ، مرتضی مهدوی ، حمید رضا مهدوی ، شهرام مهدوی ، شاهرخ مهدوی ، علی رضا مهدوی و عباس برزگر.
طرح و رنگبندی :
الف ) شاخصهای طرحهای مشهد عبارتند از :
1- سپه داری یا سپه سالاری ( که در دید اول یک لچک ترنج می باشد )
شیخ صفی یا شاه صفی
کوزه کنانی ( افشانی است که دارای گلدانی می باشد )
ساموراد ( فرشهایی که به سفارش دکتر ساموراد بافته شده اند که به این نام معروف شده )
افشان گل ریز ( که به افشان عمواوغلی معروف است )
افشان گل درشت ( که به افشان شاه عباسی معروف است )
افشان بندی - سراسری
لچک ترنج که خود انواع مختلفی را شامل می شود :
1-8 لچک ترنج شاه عباسی
2-8 لچک ترنج اسلیمی
3-8 لچک ترنج کف ساده گل فرنگ
4-8 لچک ترنج سعدی ( البته مود بافته می شده (
5-8 لچک ترنج حیواندار
6-8 لچک ترنج با نقش جنگل و حیوان
7-8 لچک ترنج درختی
8-8 لچک ترنج افشان
9-8 لچک ترنج دسته گلی ( که بسیار کم بافته شده )