دانلود تحقیق فرش خراسان مشهد

مقالات >فرش خراسان/مشهد عنوان مقاله: فرش خراسان /مشهد تهیه کننده: مهدیه مهذب/ مرسده قسمتی/امیر سلیمانی استاد راهنما : مهندس عبد الله احراری منبع : www.

rugart.org مهمترین مراکز قالیبافی مشهد : ‏ از مهمترین مراکز قالی بافی حومه مشهد می توان از طرقبه ، جاغرق ، شاندیز ، زشک و نوغند نام برد .‏ دوران اوج هنر و صنعت فرش مشهد و علل ضعف و افول این هنر در سالهای اخیر ‏ طی گفتگویی با آقای احمد بزمی از تولیدکنندگان برتر خراسان و مشهد و شاگرد استاد صابر ایشان درباره فرش ‏مشهد و دوران طلایی آن و همچنین علل ضعف این صنعت در سالهای اخیر برای ما توضیحاتی دادند که توجه ‏شمار را به آن جلب می کنم :‏ ایشان بیان کردند که قبل از انقلاب ( اوایل دوره پهلوی ) فرش خراسان و بخصوص فرش مشهد یکی از بهترین ‏فرشهای ایران بود و دلیل و مدرک آن را قالیهای بازمانده که در موزه های دنیا نگهداری می شوند عنوان کردند .‏ همچنین در گذشته افرد نامی و مشهوری همچون عبدالمحمد عمواوغلی ، علیخان عمو اوغلی ، محمد ابراهیم ‏مخملباف ، خلیل خدیوی و … کار تولید فرش را در این منطقه به عهده داشتند که در هیچ جای ایران این همه ‏افراد معتبر و نامی را در یکجا نداشته ایم .‏ از نظر مواد اولیه و رنگرزی استان خراسان خود کفا بوده و بهترین کیفیت را در طول زمان داشته است.‏ وی دلایل ضعف تدریجی این هنر و صنعت را بدین شرح بیان نمودند :‏ ‏1 فرزندان تولیدکنندگان فرش خراسان ( که در بالا به آنها اشاره شد ) با دیدن مشکلات و سختی هایی که بر پدران ‏خود دیده بودند هیچ تمایلی به ادامه کار پدر نداشتند گویی که بعضی از پدران آنها با آن همه اسم و رسم در پایان ‏عمر خود ریالی نداشتند .‏ ‏2 وضع قوانین دست و پا گیر و همچنین وضع مالیاتهای بسیار سنگین که نتیجه آن فشار به تولید کننده می باشد ‏باعث شد که کارگاههای متمرکز در این منطقه جمع و به صورت پراکنده ای در درون اطاقهای بدون نور و غیر ‏بهداشتی به ادامه کار بپردازند.‏ ‏3 پایین آمدن سطح درآمد تولید کنندگان باعث شد که برای به صرفه در آمدن تولیدات کیفیت تنزل یابد .‏ ‏4 نبود مسئولین دلسوز و کار آشنا برای احیای این هنر و صنعت و ضعف مدیریتی بخصوص در سطح استان ‏پهناور خراسان .‏ نام آوران و تولید کنندگان فرش مشهد :‏ تاسفانه نامی از بافندگان هیچ گاه برده نمی شود زیرا آنچه که بر روی فرش می ماند و می آید نام شرکت تولیدی ‏می باشد بنابراین نامی از آنها در اختیار نیست ؛ اما می توانیم از تولید کنندگان معروف و معتبر مشهد به محمد ‏عمواوغلی ، عبدالمحمد عمواوغلی ، علیخان عمواوغلی ، محمد ابراهیم مخملباف، حاج علی خامنه ای ، عباسقلی ‏صابر ، حاج غلامرضا اخوان نساج ، حاج علی مدد ، شیخ بورنگی ، حاج عبدل مومنی ، خلیل خدیوی ، حیدر ‏حیدر پور کافی ، کاظم ششکلانی ، قاضی خانی ، محمد مهدی مخملباف ، محمد رضا مخملباف ، فکور نیشابوری ، ‏احمد بزمی و مرحوم زرینه اشاره کنیم که برگزیده ای از تولید کنندگان معاصر قالی مشهد هستند .

از میان این ‏عزیزان برادران عمواوغلی ( بخصوص عبدالمحمد عمواوغلی ) ، عباسقلی صابر ، حاج علی خامنه ای ، محمد ‏ابراهیم مخملباف ، کاظم ششکلانی و فکور نیشابوری از بافندگان صاحب نام هستند .

تهدادی از قالیهای عمواوغلی ‏، استاد کار بافنده ، در موزه فرش ایران موجود است .

بی تردید دستبافته های کارگاه عمواوغلی در شمار ‏نفیسترین قالیهای زمان معاصر محسوب می گردند .‏ ‏ ‏ طراحان فرش مشهد :‏ طراحان برجسته فرش خراسان و بخصوص فرش مشهد عبارتند از :‏ علیپور ، میرزا حسن زرین کلک ، میرزا حسن طرحچی ، علی اکبر طرحچی ، میرزا محمد طرحچی ، سید محسن ‏صانعی ، احمد بهبودی ، عبدالحمید صنعت نگار ، محمد حسن شهیدی ، محمد شالبافان ، حاج سید مهدی جواهر قلم ‏، حاج سید مهدی یزدی ، حاج اسماعیل ایرانی ، محمد حسینی ، اصغر زردمند ، محمد حسین فخرالواعظین ‏مهدوی علی اصغر مهدوی ، مرتضی مهدوی ، حمید رضا مهدوی ، شهرام مهدوی ، شاهرخ مهدوی ، علی رضا ‏مهدوی و عباس برزگر.‏ طرح و رنگبندی :‏ الف ) شاخصهای طرحهای مشهد عبارتند از :‏ ‏1- سپه داری یا سپه سالاری ( که در دید اول یک لچک ترنج می باشد )‏ شیخ صفی یا شاه صفی ‏ کوزه کنانی ( افشانی است که دارای گلدانی می باشد )‏ ساموراد ( فرشهایی که به سفارش دکتر ساموراد بافته شده اند که به این نام معروف شده )‏ افشان گل ریز ( که به افشان عمواوغلی معروف است )‏ افشان گل درشت ( که به افشان شاه عباسی معروف است )‏ افشان بندی - سراسری ‏ لچک ترنج که خود انواع مختلفی را شامل می شود :‏ ‏1-8 لچک ترنج شاه عباسی ‏ ‏2-8 لچک ترنج اسلیمی‏ ‏3-8 لچک ترنج کف ساده گل فرنگ ‏ ‏4-8 لچک ترنج سعدی ( البته مود بافته می شده (‏ ‏5-8 لچک ترنج حیواندار ‏ ‏6-8 لچک ترنج با نقش جنگل و حیوان‏ ‏7-8 لچک ترنج درختی ‏ ‏8-8 لچک ترنج افشان ‏ ‏9-8 لچک ترنج دسته گلی ( که بسیار کم بافته شده )‏ مهمترین مراکز قالیبافی مشهد : ‏ از مهمترین مراکز قالی بافی حومه مشهد می توان از طرقبه ، جاغرق ، شاندیز ، زشک و نوغند نام برد .‏ دوران اوج هنر و صنعت فرش مشهد و علل ضعف و افول این هنر در سالهای اخیر ‏ طی گفتگویی با آقای احمد بزمی از تولیدکنندگان برتر خراسان و مشهد و شاگرد استاد صابر ایشان درباره فرش ‏مشهد و دوران طلایی آن و همچنین علل ضعف این صنعت در سالهای اخیر برای ما توضیحاتی دادند که توجه ‏شمار را به آن جلب می کنم :‏ ایشان بیان کردند که قبل از انقلاب ( اوایل دوره پهلوی ) فرش خراسان و بخصوص فرش مشهد یکی از بهترین ‏فرشهای ایران بود و دلیل و مدرک آن را قالیهای بازمانده که در موزه های دنیا نگهداری می شوند عنوان کردند .‏ همچنین در گذشته افرد نامی و مشهوری همچون عبدالمحمد عمواوغلی ، علیخان عمو اوغلی ، محمد ابراهیم ‏مخملباف ، خلیل خدیوی و … کار تولید فرش را در این منطقه به عهده داشتند که در هیچ جای ایران این همه ‏افراد معتبر و نامی را در یکجا نداشته ایم .‏ از نظر مواد اولیه و رنگرزی استان خراسان خود کفا بوده و بهترین کیفیت را در طول زمان داشته است.‏ وی دلایل ضعف تدریجی این هنر و صنعت را بدین شرح بیان نمودند :‏ ‏1ـ فرزندان تولیدکنندگان فرش خراسان ( که در بالا به آنها اشاره شد ) با دیدن مشکلات و سختی هایی که بر پدران ‏خود دیده بودند هیچ تمایلی به ادامه کار پدر نداشتند گویی که بعضی از پدران آنها با آن همه اسم و رسم در پایان ‏عمر خود ریالی نداشتند .‏ ‏2ـ وضع قوانین دست و پا گیر و همچنین وضع مالیاتهای بسیار سنگین که نتیجه آن فشار به تولید کننده می باشد ‏باعث شد که کارگاههای متمرکز در این منطقه جمع و به صورت پراکنده ای در درون اطاقهای بدون نور و غیر ‏بهداشتی به ادامه کار بپردازند.‏ ‏3ـ پایین آمدن سطح درآمد تولید کنندگان باعث شد که برای به صرفه در آمدن تولیدات کیفیت تنزل یابد .‏ ‏4ـ نبود مسئولین دلسوز و کار آشنا برای احیای این هنر و صنعت و ضعف مدیریتی بخصوص در سطح استان ‏پهناور خراسان .‏ نام آوران و تولید کنندگان فرش مشهد :‏ تاسفانه نامی از بافندگان هیچ گاه برده نمی شود زیرا آنچه که بر روی فرش می ماند و می آید نام شرکت تولیدی ‏می باشد بنابراین نامی از آنها در اختیار نیست ؛ اما می توانیم از تولید کنندگان معروف و معتبر مشهد به محمد ‏عمواوغلی ، عبدالمحمد عمواوغلی ، علیخان عمواوغلی ، محمد ابراهیم مخملباف، حاج علی خامنه ای ، عباسقلی ‏صابر ، حاج غلامرضا اخوان نساج ، حاج علی مدد ، شیخ بورنگی ، حاج عبدل مومنی ، خلیل خدیوی ، حیدر ‏حیدر پور کافی ، کاظم ششکلانی ، قاضی خانی ، محمد مهدی مخملباف ، محمد رضا مخملباف ، فکور نیشابوری ، ‏احمد بزمی و مرحوم زرینه اشاره کنیم که برگزیده ای از تولید کنندگان معاصر قالی مشهد هستند .

بی تردید دستبافته های کارگاه عمواوغلی در شمار ‏نفیسترین قالیهای زمان معاصر محسوب می گردند .‏ ‏ ‏ طراحان فرش مشهد :‏ طراحان برجسته فرش خراسان و بخصوص فرش مشهد عبارتند از :‏ علیپور ، میرزا حسن زرین کلک ، میرزا حسن طرحچی ، علی اکبر طرحچی ، میرزا محمد طرحچی ، سید محسن ‏صانعی ، احمد بهبودی ، عبدالحمید صنعت نگار ، محمد حسن شهیدی ، محمد شالبافان ، حاج سید مهدی جواهر قلم ‏، حاج سید مهدی یزدی ، حاج اسماعیل ایرانی ، محمد حسینی ، اصغر زردمند ، محمد حسین فخرالواعظین ‏مهدوی علی اصغر مهدوی ، مرتضی مهدوی ، حمید رضا مهدوی ، شهرام مهدوی ، شاهرخ مهدوی ، علی رضا ‏مهدوی و عباس برزگر.‏ طرح و رنگبندی :‏ الف ) شاخصهای طرحهای مشهد عبارتند از :‏ ‏1- سپه داری یا سپه سالاری ( که در دید اول یک لچک ترنج می باشد )‏ شیخ صفی یا شاه صفی ‏ کوزه کنانی ( افشانی است که دارای گلدانی می باشد )‏ ساموراد ( فرشهایی که به سفارش دکتر ساموراد بافته شده اند که به این نام معروف شده )‏ افشان گل ریز ( که به افشان عمواوغلی معروف است )‏ افشان گل درشت ( که به افشان شاه عباسی معروف است )‏ افشان بندی - سراسری ‏ لچک ترنج که خود انواع مختلفی را شامل می شود :‏ ‏1-8 لچک ترنج شاه عباسی ‏ ‏2-8 لچک ترنج اسلیمی‏ ‏3-8 لچک ترنج کف ساده گل فرنگ ‏ ‏4-8 لچک ترنج سعدی ( البته مود بافته می شده (‏ ‏5-8 لچک ترنج حیواندار ‏ ‏6-8 لچک ترنج با نقش جنگل و حیوان‏ ‏7-8 لچک ترنج درختی ‏ ‏8-8 لچک ترنج افشان ‏ ‏9-8 لچک ترنج دسته گلی ( که بسیار کم بافته شده )‏ ‏9- طرحهای تصویری و شکار گاه ( که البته در قالیهای معاصر مشهد به ندرت بافته می شوند )‏ ب ) رنگبندی و رنگهای بکار رفته و تعداد آنها :‏ شاخص رنگ بکاررفته در قالی خراسان و مشهد لاکی آن است که فرشبافی استان خراسان را با رنگ لاکی آن می ‏شناسند .

قرمز دانه ای که در خراسان تولید می شود منحصر به فرد است ( البته در کرمان قدیم مرحوم ارجمند هم ‏از این قرمز دانه استفاده می کردند ) به مرور زمان سورمه ای که از نیل استفاده می شد به بازار عرضه شد و ‏بعد از انقلاب به دلیل درخواست بازار فرشهایی با زمینه کرم هم تولید شد .‏ اما به طور کلی رنگهایی که در فرش مشهد استفاده می شوند عبارتند از : لاکی ، عنابی ، کرم ، انواع سبز ، آبی ، ‏سرمه ای و قهوهای .‏ متاسفانه انواع رنگهای صورتی و زرد در طرحهای گل فرنگ به سبک تبریز نیز مورد استفتده قرار می گیرد که ‏هیچگونه تناسبی با طرحها و رنگهای قالی اصیل مشهد و حتی خراسان ندارد.‏ شیرازه بافی :‏ عمل شیرازه بافی قالی های مشهد تا حدود 50 سال قبل همزمان با بافت انجام می شد اما از آن زمان تا امروز قالی ‏های مشهد پس از پایان بافت شیرازه بافی می شوند .

در برخی از نمونه های نفیس قالی های مشهد نظیر قالی های ‏برادران عمو اوغلی و عباسقلی صابر به جای شیرازه ، شیوه ای شبیه به گلیم بافی فرش را در کناره های طولی ‏فرش ، جایگزین شیرازه نموده اند که به همراه گلیم بافی اول و آخر فرش همچون قابی فرش را در میان گرفته اند ‏‏.

این گلیم بافیها نیز عموما با ابریشم بوده است .‏ پرداخت و رو گیری :‏ این کار در حال حاضر اغلب پس از پایان بافت قالی به وسیله قیچی های برقی انجام می شود .‏ گلیم بافی :‏ تقریبا همه قالیهای مشهد از قدیم دارای گلیم بافی به سبک فارسی هستند .‏ نوع دار قالی :‏ دستگاههای قالی بافی همگی از نوع عمودی و ثابت هستند .‏ نوع چله کشی:‏ چله کشی قالی های مشهد به روش معروف ترکی ( تار ممتد ) و بر روی دار قالی انجام می شود .( باید متذکر شد ‏این شیوه مشخصه اصلی فرش معاصر شده است و شیوه قدیمی آن که سالهای زیادی است به فراموشی سپرده شده ‏همان روش معروف چله کشی فارسی یا تار کوتاه است ) .‏ نحوه پود کشی :‏ قالیهای مشهد همگی از نوع دو پود هستند و عمدتا در گروه قالیهای لول باف قرار می گیرند و از سفتی و استقامت ‏خاصی بر خوردار هستند .‏ مواد اولیه مورد مصرف : ‏ پشم به عنوان پرز قالی و نخ پنبه به عنوان تار و پود بیشترین مواد اولیه مورد مصرف هستند .

در برخی از نمونه ‏های قدیمی و مشهور استفاده از ابریشم نیز دیده شده است .

‏ ابعاد قالی : ‏ ابعاد متداول قالی مشهد عموما 6 متری ، 12 متری ، 15 متری و حتی در ابعاد برزگتر متغیر است .

اما ابعاد ‏کوچکتر بسیار نادر است .

در برخی از قالی های قدیم مشهد همچون قالیهای عمواوغلی ابعاد بیش از یکصد متر ‏مربع نیز دیده می شود .‏ رجشمار :‏ اغلب قالی های اصیل و قدیمی مشهد دارای رجشماری بین 30 تا 35 و در موارد نادر تا 40 رج است .

در برخی ‏از نمونه های قدیمی همچون قالیهای معروف صابر و عمواوغلی تا رجشمار 130 نیز می توان دید .

در حال ‏حاضر برخی تولید کنندگان قالیهایی با رجشمار 50 الی 80 نیز عرضه می کنند که تعداد آنها در مقابل کل قالی ‏های مشهد ناچیز است .‏ نوع گره : ‏ در منطقه مشهد هر دو نوع گره متقارن و نا متقارن از قدیم استفاده می شود اما گره نامتقارن در مشهد قدیمی تر و ‏متداول تر است .‏ عنوان مقاله:فرش خراسان /مشهدتهیه کننده:مهدیه مهذب/ مرسده قسمتی/امیر سلیمانیاستاد راهنما :مهندس عبد الله احراریمنبع :www.

rugart.org