انجیر
نام جنس انجیر Ficus L. است .که از نام لاتین قدیم گیاه گرفته شده است . این جنس از تیره توت یا Moraceae است و دارای 800گونه می باشد .
- ویژگی های گیاه شناسی جنس انجیر :
درختان ، درختچه ها و یا گیاهان اپی فیت و بالارونده خزان پذیر و یا همیشه سبز با شاخه های کوتاه است . این درخت دارای پوست قهوه ای یا خاکستری و برگهای متناوب بوده تمام قسمتهای گیاه دارای شیرابه می باشد.
گلها تک جنس و گیاه تکپایه یا دو پایه است . گل آذین به شکل کوزه در آمده و گلهای کوچک تک جنس فاقد گلبرگ به سطح داخلی آن چسبیده اند در گونه های مختلف انجیر گلهای نر و گلهای ماده به شکلهای متفاوت و در مواقع مختلف سال تشکیل می شوند مثلاً در کوزه(گل آذین) های بهاره ، گلهای نر که دارای گلپوش سه قطعه ای و سه پرچم هستند همراه با گلهای سترون و نازا که خامه ای کوتاه دارند ، دیده می شوند . در کوزه های تابستانی فقط گلهای ماده بارور با خامه بلند وجود دارد در کوزه های پائیزی فقط گلهای پنبه ای دیده می شود .
عمل گرده افشانی و لقاح در این گیاهان بوسیله حشره کوچکی به طول 2تا3میلیمتر بنام Blastophago glossorum انجام می گیرد و در جریان گرده افشانی ابتدا حشره ماده به داخل گل آذین کوزه مانند که دارای گلهای پنبه ای است وارد می شود و داخل آن تخمگذرای می کند . سپس حشرات به وجود آمده از تخم در داخل نهنج جفت گیری می کنند بعد بلافاصله نرها می میرند و حشرات ماده در حالی که دانه های گرده به بدن آنها چسبیده از کوزه مربوطه خارج می شوند و وارد گل آذین دیگر برای تخمگذاری می شوند. بدین ترتیب دانه های گرده را به داخل کوزه پایه های دیگرمی برند و سبب لقاح گلهای ماده موجود در آنها می شوند .
میوه انجیر خوراکی در واقع نوعی میوه کاذب است که از گل آذین کوزه مانند آبدار بوجود آمده است . کاسبرگهای هر گل نیز گوشتی شده است . میوه های حقیقی گیاه فندقه بوده که به تعداد بی شماری در هرکوزه (گل آذین ) قرار دارند . دانه انجیر دارای جنین مستقیم یا خمیده و شامل آلبومن یا فاقد آن است .
- معرفی گونه های جنس Ficus :
لول یا لور Ficus bengalensis L.
از درختان بزرگ کائوچویی در جزایر و بنادر جنوب مانند آبادان و بوشهر تا چا ه بهار و تیس می باشد . اصل این گیاه از هند شرقی است .
از ساقه های هوایی آن ریشه های هوایی بی شماری ظاهر می شوند به طوری که به زمین می رسند و در اطراف درختان بزرگ صدها متر مربع زمین را اشغال می کنند . این ریشه ها را ریشه های شمعی گویند . برگهای لور بیضی شکل و درست و براق و طول آن به cm 25 بالغ می گردد .
میوه گیاه بی پایه و به درشتی فندق است و چوب آن خاکستری رنگ می باشد و سختی و دوام چندانی ندارد ولی در آب دوام می کند و چوب ریشه های هوایی آن سخت است .
نام این درخت در جنوب لول ، لور ، درخت مکرزن است و در جزیره خارک ، لیل و در جزیره کیش لیر نامیده می شود و در کتب مختلفه به اسامی اثاب ، الول بروبرگت و کراک نامبرده شده و تصور می شود . که سه نام اخیر نامهای این درخت در هند است.
2- انجیر ( Ficus carica L.)
این گونه دارای واریته های زیر است :
Ficus carica var genuine Boiss.
Ficus carica var Johannis Boiss
Ficus carica var rupestris Hausskn
Ficus carica var genuina : درخت انجیر در اغلب جنگلهای شمال و ساحل دریای خزر وجود دارد ولی بیشتر طالب نقاط گرم و خشک می باشد و بطور پراکنده می روید . در جنگلهای ارسباران و گلی داغ نیز دیده می شود اما تا ارتفاع زیادی از جنگل بالا نمی رود .
پائین ترین نمونه های آن در سواحل شمال است و حد اعلای آن در ارتفاع m 1800 اسالم است . درخت انجیر علاوه بر جنگلهای شمال در استپهای مختلف و جنگلهای غرب نیز دیده می شود . چوب آن در شمال مصرف روستایی ندارد و فقط برای تهیه تخته صندوقهای مرکب مصرف می گردد .
ارتفاع درخت انجیر به 6 متر و قطر آن به 40 سانتی متر می رسد دارای تنه ای صاف و خاکستری است و برگهایش لوب دار و زبر می باشد و نهنج میوه آن گوشتی و شیرین است . نامهای محلی آن عبارت است از :
انجیل ( در مازندران) – انجیر ( درنور )- شال انجیر (در آمل )– گم شو(درارسبلان )
دیوانجیر ( در رامسر )- انجی ( در طوالش ) هنجیر ( در کردستان)- کشکل ( در رودسر ) و نام عربی آن تین است .
Ficus carica var Johannis
این انجیر در طبس و بلوچستان و فارس و درنقش شاهپور کازرون و ارتفاعات تخت جمشید و در ارتفاع m 1500 از سطح دریا دیده می شود . درختچه ایست کم برگ برگهای آن خیلی بریده است و روی آن زبر و پشت آنها کرکدار است میوه آن تخم مرغی گلابی شکل و کمی مخملی است .
Ficus carica var rupestris
این انجیر در استپهای غرب و جنوب مانند لرستان و اراک و کهکیلویه و فارس می روید و تا ارتفاع m 1800 بالا می رود برگهای آن کامل است و فاقد بریدگی
می باشد و کشیده و تخم مرغی است میوه آن گلابی شکل و کم و بیش کرکدار است .
- فیکوس برگ درشت ( Ficus elastica Roxbg.):
این درخت در جنگلهای مرطوب آسیای حاره می روید درختی است زیبا با برگهای درشت یشمی رنگ و براق جوانه انتهایی آن را برگه سرخ رنگی می پوشاند .
این گیاه بعنوان گیاه زینتی در منازل بکار می رود و زمستان در داخل گلخانه آن را از سرما محفوظ نگاه می دارند. نام فارسی آن که در بین باغبانان متداول شده : فیکوس ، کائو چوک و فیکوس برگ درشت است . فیکوس ابلق و اریته ای از آن می باشد .
– فیکوس ابلقFicus elastica Roxbg. var aurea :
این فیکوس با برگهای سفید متمایل به کرم رنگ خود از ارقامی است که مورد توجه بعضی از علاقه مندان قرار گرفته است و مانند گونه خود باید در زمستان از سرما محفوظ گردد .
5- فیکوس برگ ریز ( Ficus eriobotryoides Kunth. & Bouche)
موطن اصلی این درخت معلوم نیست و به عنوان درختان زینتی در گلخانه حفظ می شود و با سایر گونه های فیکوس مخلوط می باشد . سطح تحتانی برگهای آن قهوه ای رنگ است و ساقه درخت از موهای ریز پوشیده شده است .
- فیکوس پرسیکا( Ficus persica Boiss. )
درختچه ایست با شاخه های بلند و برگهای گرد یا تخم مرغی و لوب دار که میوه آن تخم مرغی و گلابی شکل است و از ارتفاعات جنوب غربی ایران در دالکی نامبرده شده است .