تفاله چغندر
1-مقدمه
امروزه استفاده از تولیدات کارخانه های قند در جهان به صورت وسییع و چشمگیری مورد توجه صنایع پلاستیک و داروئی غذایی قرار گرفته است و با مطالعات مداومی که انجام شده همه ساله تولیدات نوینی به بازار صنعت عرضه میگردد بطوریکه عنوان SUCROHIMIE در مقابل PETROCHIMIE صورت حقیقت به خود گرفته است.
در کاخانجات قند اعم از چغندری و نیشکری سه محصول جنبی تولید می شود که این محصولات جنبی در صنایع دیگر و مصارف دیگر مورد استفاده قرار می گیرد .
در حال حاضر در ایران معمولا تمامی تفاله چغندر ومقدار ملاس به عنوان خوراک دام و قسمت مهمی از ملاس تولیدی از چغندر در قندگیری از ملاس مورد استفاده مجدد قرار گرفته و از پس آب آن استفاده مجدد نمی شود . مقدار کمی از ملاس نیز در کارخانه الکل سازی به اتانول تبدیل می شود . مقداری از باگاس یا تفاله نیشکر در صنعت کاغذ سازی استفاده می شود و مقدار بیشتری از آن بعنوان سوخت در کوره بخار مورد استفاده واقع می شود .
در فن قند سازی خشک کردن مواد اهمیت شایان توجهی دارد زیرا پس از بکار گرفتن مواد تر در کارخانه ی قند فراورده های کارخانه باید بصورت خشک به بازار فروش عرضه شود . دست کم دو فرآورده ی اصلی کارخانه یعنی شکر وتفاله تر چغندر باید خشک شود . شکر همیشه بصورت خشک و تفاله ی چغندر گاهی بصورت تر ولی بیشتر بصورت تفاله ی خشک بفروش میرسد . افزوده بر دو فرآورده فوق بخشی از ملاس (پاشیره ) همراه با تفاله ی چغندر خشک می شود و برگ و سرچغندر خوراک سبز دام و گل اضافی و دیگر مواد نیز خشک شده با بازار هرضه می گردد . بخش بزرگی از فرآورده هائی که در کارخانه ی قند به بازار عرضه میشود باید خشک شده باشد .
از دیدگاه نیاز کلی کارخانه به گرما خشک کردن مواد یک عامل بسیار مهم است . باید در نظر گرفته شود که کارخانه ی قند چغندر زدیک به 25 تا 30 % گرم و گاهی بیشتر تنها برای خشک کردن تفاله ی چغندر بکار برده می شود . از اینرو خشک کردن مواد در پایان کار قرار دارد . خشک کردن در چگونگی فرآورده های کارخانه یک عامل شناسگر است هر چند که نمی تواند با عدد یا پول نشان داده شود . موادی که از خشک کن بیرون داده می شود فراورده ی پایانی کارخانه است . اگر هنگام خشک کرن فراورده زیانی ببیند جبران ناپذیر بوده و قابل تبدیل نمی باشد . فراورده ی خشک شده با همه نقص خود نشانگر همه هزینه ی فرایند های کارخانه قند می باشد . هر چند که خشک کردن در پایان کارهای کارخانه قند قرار دارد نباید با توجه کمتری انجام گیرد .
فصل اول
2- فرآیند تولید تفاله چغندر
چغندر پس از خلال شدن در اسیاب خلال وارد دستگاه عصاره گیری یا دیفوزیون شده در دستگاه دیفوزیون خلال در اثر تماس با آب گرم ابتدا دفاتوره شده و سپس عملیات دیفوزیون زبق قانون فیک انجام می شود . در حین این عملیات ساکاروز و یک سری از مواد غیر قندی داخل خلال به درون آب نفوذ کرده و خلال تبدیل به تفاله شده و آب خام تبدیل به شربت می شود . تفاله از یک طرف و شربت خام از طرف دیگر خارج میشود .
3-تعریف تفاله چغندر
تفاله چغندر یکی از محصولات جنبی در کارخانه قند است و خلالی است که در دستگاه دیفوزیون تا حد امکان که از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد قند آن استخراج شده باشد.
4-ترکیبات شیمیایی تفاله چغندر
تفاله چغندر همان استخوان بندی سلولهای چغندر است که از سلولوز تشکیل شده است و آنرا در لصطلاح قند سازی مارک می نامند . مارک 4 تا 5 درصد از ترکیبات چغندر را تشکیا می دهد .
مارک چغندر عمدتا از مقادیر مساوی سلولز هستند که موجب استحکام سلول چغندر می شوند در صورتیکه مواد پکتیکی مانند سیمان موجب چسبیدن سلولها به یکدیگر می گردد .
علاوه بر ترکیبات فوق مارک دارای پروتئین ها و ساپونین و مقدار بسیار جزئی مواد آلی و مواد معدنی می باشد .
همی سلولز عبارتند از پلیمرهای هیدرات دو کربن و از نقطه نظر شیمیایی هیچگونه تشابهی با سلولز ندارد و اسم اینگونه مواد بدان جهت همی سلولز می باشد که همراه با سلولز در مواد سلولزی یافت می شود . همی سلولزها معمولا از زنجیره آرابینوز که نوعی ماده قندی دارای 5 اتم کربن است تشکیل شده است این زنجیره پلی سلکارید معمولا با مواد پکتیکی ترکیب شده و جدار سلولها را تشکیل می دهند.
سلولز زنجیره ای است مرکب از گلوکز (قند با شش کربن ) که به یک ملکول بسیار طولانی و بسیار ثابت از گلوکوزیدیک مرتبط شده است . سلولز ماده ای است که در آب نا محلول ولی در معده حیوانات نشخوار کننده هضم می شود .
لیکن زنجیره است با ده کربن که برروی سلولز مستقر و موجب استحاکام بیشتر سلولهای گیاهی می گدد ولی بدون ارزش غذایی بوده و خوبخاتانه بمقدار خیلی کمی در مارک چغندر وجود دارد .
پکین ها زنجیره اسید است با ده کربن که بر روی سلولز مستقر و موجب استحکام بیشتر سلولهای گیاهی میگردد ولی بدون ارزش غذایی بوده و خوشبختانه بمقدار خیلی کمی در مارک چغندر وجود دارد .
پکین ها زنجیره اسید D گالاکنورونیک همراه بندهای گلوکوزیدیک است . پکتینه حاوی تقریبا 7% گروه متیل کاربوکسیلیک و 6% گروه استیل ها هستند .
پکینها تفاله چغندر شامل قسمت عمده ای از گروه استیل ها می باشد که به مراتب بیشتر از سایر پکین های گیاهی است .
تفاله کارگاه شربت گیری (دیفوزیون)
برای اینکه تفاله ی شربت گیری بتواند خوب ترابری شود باید نزدیک به 8% مواد خشک داشته باشد .
تفاله ای که از بیشتر دستگاههای شربت گیری بیرون ریخته می شود کمتر از این مواد خشک دارد و از اینرو باید پیش از ترابری چلاونده شود در بسیاری از جاها مثلا در آلمان تفاله ی چغندر که 45% وزن چفندر است با 10% مواد خشک به کشاورزان پس داده می شود . گاهی مواد خشک تفاله تا 22% نیز بالا می رود که آنوقت مقدار تفاله نسبت به چغندر کمتر از 45% می شود .
تفاله ی تر تازه یا ترشاندههمراه با برگ چغندر قند یک خوراک دام آبداری است که شیر گاوهای شیرده را افزایش میدهد . نسبت مواد پروته اینی آن به یگان نشاسته 9/10: 1 بسیار نامساعد است چنانچه خوراک دام نشاسته دار یک جانبه نامیده می شود . گذشته از این بیشترین بخش املاح چغندر در فرایند شربت گیری در شربت می رود و تنها در بخشی از آن پس از دادن ملاس به خوراک دام بهره گیری می شود .
دادن تفاله ی تازه و تر به دام تنها در زمان بهره برداری و در موسسه های کشاورزی که در نزدیکی کارخانه ی قند قرار گرفته انجام میگیرد . چون مقدار آب این تفاله ها زیاد است ارزش خوراک دهی آن کم است . اینگونه تفاله میتواند روزانه 20 کیلوگرم به گاو ماده و 30 کیلوگرم به گاو نر داده شود . به گوسفند هم بمقدار کمی می تواند داده شود ولی برای اسب و حیوانات جوان و بچه دار خوب نیست .
تفاله چغندر ترشانده از دیفوزیون
تفاله ی تر بصورت تازه به مقدار کمی به دام داده می شود و بقیه ی آن برای خوراک دادن در وقت دیگر از راه ترشاندن یا خشک کردن دیر داشت و نگهداری می شود بهترین راه آنست که تفاله چغندر در چاله هائی که دور آن دیوار ساخته شده ریخته و ترشانده شود . از این راه تفاله بهم چسبیده و سفت می شود و حیوانات نشخوارکننده آنرا با میل می خورند چون برای ساختن اینگونه چاله ها نیاز به جای بزرگی است که در بیشتر کارخانه های قند آلمان وجود ندارد عمل ترشاندن آلمان در موسسه های کشاورزی انجام می گیرد .
ارزش خوراک دهندگی تفاله ی ترشیده همانند تفاله ی تر است ولی چنانکه گفته شد از آمیختن تفاله تر با برگ چغندر قند و علف کاه به نسبت 0/1-5/0: 2 : 3 (کاه و علف :تفاله : برگ) ارزش خوراک دهی آن افزایش داده می شود و نسبت مواد پروتئینی و یگان نشاسته ی آن بهتر می گردد و دارای ویتامین هم می شود . مهم آنست که در طی عمل ترشاندن اشکالی روی ندهد .