مقدمه :
تنوع زیستی به مجموعه ای از ذخایر ژنی گونه ای و اکوسیستمی اطلاق می شود . ذخایر زیستی کنونی کره زمین حاصل صدها میلیون سال تاریخ تکامل است. در طی ادوار فرهنگهای انسانی زیادی ظاهر شده اند و با شرایط محیطی سازگاری یافته اند و منابع زیستی متعددی را کشف و مدیریت و بهره برداری کرده اند. تنوع فرهنگی انسان نیز بخشی از تنوع زیستی است . همانند تنوع ژنی و گونه ای .
بعضی از جنبه های فرهنگی انسان راه حلهایی را برای حل مشکلات زیستی در مناطق خاصی تامین کرده است و بدین وسیله تنوع فرهنگی در سازگاری انسان با شرایط محیط در حال تغییر خود کمک کرده است. تنوع فرهنگی در تنوع زبان ، مذهب ، اعتقادات و سنت ها و بهره برداری از زمین ، هنر ، موسیقی ، ساختار اجتماعی ، نوع غذا و ... پدیدار است . تنوع فرهنگی باعث حفظ تنوع واریته های گیاهی و نژادهای دامی و زیستگاه ها می شود .
همانطور که ذکر شد تنوع زیستی به مجموعه ای از تنوع ژنی و گونه ای و اکوسیستم گفته می شود. تنوع زیستی ژنی به تنوع ژنها در داخل گونه ها اطلاق می شود و جمعیت های مشخصی از یک گونه را در بر می گیرد. تنوع گونه ای به غنای گونه ای یا تنوع گونه ها در یک منطقه اطلاق می شوند و در این مورد هرچه تعداد گونه ها بیشتر باشد غنای گونه ای بیشتر است. باید توجه داشت که هرچه درجه خویشاوندی گونه ها بیشتر باشد تنوع کمتر است . برای مثال گرچه گونه های زیادتری در خشکی های سطح زمین نسبت به آبها وجود دارد ولی چون گونه های خشکی ها به هم نزدیک ترند تنوع در اکوسیستم های آبی بیشتر است. تنوع اکوسیستمی به تنوع اکوسیستم های یک منطقه اطلاق می شود و چون تشخیص دقیق مرز اجتماعات و جوامع مشکل است اندازه گیری تنوع اکوسیستمی مشکل تر است.
تنوع زیستی چیست ؟
روند تکمیل و تکامل گونه های جدید و نیز انقراض گونه هایی که توان سازگاری با تغییرات شرایط محیطی را نداشتند، بیش از چند میلیارد سال طول انجامید تا سرانجام سیاره ای موسوم به کره زمین به وجود آمد که ارزشمند ترین منبع آن تنوع زیستی است. این تنوع از سه مفهوم مرتبط به هم تشکیل شده است :
- تنوع ژن
- تنوع گونه
- تنوع زیست بوم (اکوسیستم)
تنوع زیستی بخش حساسی از سرمایه ای طبیعی است که خوراک، پوشاک، مسکن و بسیاری از داشته های ما از این سرمایه تامین می شود و روند آن، با سرازیر شدن میلیاردها دلار سود به بازارهای اقتصادی جهان، همچنان ادامه دارد.
در حقیقت تنوع زیستی نوعی بیمه طبیعت در مقابل حوادث بد و ناگوار است.
- تنوع زیستی، حکمت مجسم خالق بی همتاست.
- تنوع زیستی، یک تک سلولی در اعماق اقیانوس و یا یک بوته گوجه فرنگی روی خاک یا یک آهوی زیبا در دشت است.
- تنوع زیستی، تفاوت در شکل و نوع درختان یک جنگل، جانوران یک بیشه یا ساختمان بدن یک یوزپلنگ است.
- تنوع زیستی، گوناگونی حیات است.
- تنوع زیستی، مجموعه ای از موجودات زنده به شکل های متفاوت است.
- تنوع زیستی، وجود تمام مخلوقات الهی با نظم ذاتی بر روی کره زمین است.
- تنوع زیستی، تفاوت در ژن های به وجود آورنده یک گونه یا تمام گونه ها است.
- تنوع زیستی، تفاوت رنگ چشم و موهای فرزند با والدین اوست.
ما و تنوع زیستی
تنوع زیستی شبکه ای از همه موجودات زنده، اعم از گیاهی و جانوری است و نژادهای انسانی، جانوران، گیاهان، قارچ ها و سایر جانداران تک سلولی را در بر می گیرد.
در مورد تعداد گونه های موجود روی کره زمین نمی توان آمار دقیقی ارائه داد، اما این مجموعه را دانشمندان بیش از دو میلیون گونه برآورد کرده اند. با آنکه سیر تکاملی این موجودات چند میلیون سال طول کشیده است، امروزه به دلیل بدرفتاری انسان با طبیعت پیرامون خود و تخریب زیستگاه ها، پراکندن آفت های گیاهی و جانوری، تخلیه آلاینده ها در هوا، خاک و آب، روند انقراض این گونه ها با سرعت بسیار نگران کننده ای افزایش یافته است. بر اساس برآورد متخصصان علوم زیستی، در هر ساعت حدود 8 گونه از جانداران از دست می روند و به این ترتیب، 000/70 گونه در طول سال در دنیا نابود می شود.
تنوع زیستی، علاوه بر آنکه نیازهای ضروری و اولیه انسان ها نظیر خوراک، پوشاک و مسکن را فراهم می آورد، سلامت و شادابی روح و جسم، رونق اقتصادی و پیشرفت روزافزون و همه جانبه ما را نیز تضمین می کند. با این وجود و به گفته یکی از دانشمندان علوم زیستی : کاری که هم اکنون ما با تنوع زیستی می کنیم همانند سوزاندن شاهکارهای هنری دوره رنسانس برای پختن غذا است!
در حقیقت، تنوع زیستی میراث ارزشمندی است که آن را از نسل های قبل به امانت گرفته ایم و به نسل های بعد خواهیم سپرد. اما چگونه می توانیم بدون تخریب این موهبت الهی، سود و بهره مناسبی نیز از آن ببریم؟
تنوع زیستی پیرامون ما
تنوع زیستی – یا گوناگونی موجودات زنده روی زمین – پیرامون ما را فرا گرفته است حتی در شهرها نیز تنوع زیستی یک بخش جدایی ناپذیر زندگی محسوب می شود. در حقیقت، ما در تمام بخش های زندگی به تنوع زیستی اتکا داریم.
برای یادآوری :
- زادآوری طبیعی گیاهان را پرندگان، پروانه ها و حشرات به عهده دارند.
- از اکسیژنی تنفس می کنیم که درختان آن را تولید می کنند.
- درختان، میزان دی اکسید کربن هوا را را که به طرز خطرناکی در حال افزایش است، کاهش می دهند.
- گیاهان برای آرامش ما مناظری دل انگیز و برای ادامه حیات هوای تازه و سالم فراهم می آورند.
- باکتری های بسیار کوچک، زباله هایی را که ما بوجود آورده ایم به مواد حاصلخیر کننده خاک تبدیل می کنند.
- حشرات و پرندگانی که از انواع آفت ها تغذیه می کنند، در حقیقت با انجام مبارزه بیولوژیک، کار حفاظت از محصولات کشاورزی را به عهده دارند.
- جانداران زیر دریا، لجن هایی را که آدمیان به داخل اقیانوس ها می ریزند پاکسازی می کنند.
- تالاب ها، به صورتی فعال، آلودگی را از آب های کثیف می زدایند و پیوسته در کار پالایش آب ها هستند.
- گیاهان آبزی در حین رشد، مواد غذایی و فلزات سنگین را از لجن بیرون می کشند و اکسیژن مورد نیاز برای تنفس موجودات زنده را تولید می کنند.