دانلود مقاله گیاه ارزن

ارزن نام علمی pancium miliaceum انکلیسی mill فرانسه : millet تاریخچه و کلیات ارزن گیاهی است که دارای دانه های خیلی کوچک بوده و دانه های آن از دانه ذرت خوشه ای به مراتب کوچکتر می باشد و در بین غلات به غله دانه ریز معروف است.

این گیاه درایران و دیگر کشورهای گرمسیر که سابقه تاریخی زیادی در امر زراعت دارند و نیز در مناطق گرم به مقدار زیاد کاشته شده و زراعت آن در مصر به زمانهای دور باز می‌گردد و در چین قدیم حدود 2600 تا 2700 سال قبل از میلاد ارزن ، برنج ، گندم و دیگر غلات از گیاهان زراعتی درجه اول بوده اند به روایت تاریخ زراعت ارزن در چین و روم و یونان حتی به حدود 2600 سال قبل از میلاد می رسد در حال حاضر به مقدار زیاد در آفریقا ، هندوستان چین و بعضی از کشورهای آمریکای جنوبی کاشته می شود و در ایران نیز زراعت ارزن از قرن سیزدهم متداول بوده است.

ارزن در برخی از کشورهای اروپا نیز از قدیم برای تغذیه انسان ، حیوانات و بخصوص پرندگان به مقدار زیاد کاشته می شد لکن پس از آنکه کشت سیب زمینی و ذرت در اروپا توسعه پیدا کرد سطح زیر کشت ارزن کاهش یافت و اهمیت خود را از دست داد.

مشخصات گیاه شناسی ارزن در رده بندی گیاهی از تیره غلات gramineae بوده و دارای جنسهای مختلفی است این گیاه مانند سایر غلات دارای ریشه افشان و ساقه های ماشوره ای و بدون انشعاب و گره دار می باشد.

برگهای ارزن باریک، کشیده و به طور متناوب در روی ساقه قرار دارند و به نیامی منتهی می شوند که ساقه را در بر گرفته است.

گل آذین ارزن به صورت خوشه سنبل بوده، میوه آن گندمه و دارای دانه های ریز و کوچک و گرد است، دانه های ارزن به وسیله پوشینه کاملا پوشیده شده و رنگ دانه در نژادهای مختلف متفاوت است ارتفاع بوته ارزن بسته به انواع آن متفاوت بوده و بین 45 سانتی متر تا 2 متر و گاهی نیز تا 3 متر متغیر می باشد.

ارزن دارای گونه های زیادی است که مهمترین آنها عبارتند از: 1- ارزن معمولی Panicum miliaceum L ارتفاع بوته آن نسبتا کوتاه و حدود 50/1 متر بوده.

تعداد برگهای روی ساقه آن کم و گل‌آذین آن خوشه سنبل باز(پانیکول) و سست است.(شکل 147) دانه ها پس از رسیدن کامل در داخل پوشینه ها(گلومل ها) باقی مانده و خیلی شفافند.

دانه ها به رنگهای سفید، زرد، قرمز روشن و حتی سیاه بودن و نسبتا مسطح هستند.

وزن هزار دانه آنها 5 تا 7 گرم است.

مبدا این ارزن از آسیا و بخصوص چین بوده و در اروپای مرکزی و روسیه نیز به مقدار زیاد کشت می‌گردد.

همچنین زراعت آن در شرق آفریقا، آمریکا، اتازونی، بریتانیا، چین، ژاپن، کره و هندوستان رایج است.

این ارزن به مصرف تغذیه انسان و حیوانات رسیده و دارای چند زیر‌گونه می باشد که عبارتند از: پانیکول آن باز می باشد Panicum miliaceum ssp .

efusum پانیکول آن فشرده بوده Panicum miliaceum ssp .

compactum پانیکول آن نیمه فشرده می باشد(شکل 148) Panicum miliaceum ssp.

compactum در سال 1922 دانشمندی به نام شوالیه Chevalier در هندوستان رقم دیگی از این گونه به نام Panicum miliaire بدست آورد که دارای دانه های خیلی ریز با وزن هزار دانه 2 تا 3 گرم بوده و در مقابل خشکی بسیار مقاوم می باشد.

سایر گونه های این ارزن عبارتند از : Panicum antidotale Retz Panicum maximum L.

2- Digitaria exilis Stap f ( Paspalum langiflorum A.

Chev) ارتفاع بوته این ارزن خیلی کم و حدود 45 سانتی‌متر بوده و به ارزن کوچک موسوم است.

هر گل آذین آن دارای 2 تا 4 شاخه فرعی خیلی نازک می باشد که هر یک بین 5 تا 5/12 سانتی متر طول دارند.

دانه ها پوشیده و خیلی کوچکند.

وزن هزار دانه آنها 5/0 تا 6/0 گرم بوده.

مرکز اصلی آن از آفریقاست و در گینه، سیرالئون، سودان و شمال نیجریه نیز کشت می‌شود.

3- Echinochloa frumentaceum Link Syn.

Panieum frunentaceum Roxb.

ارتفاع بوته آن حدود 2 متر بوده، پانیکول آن فشرده، رنگ دانه هایش قهوه ای، وزن هزار دانه آن 3 تا 4 گرم است.

این ارزن وحشی بوده و مبدا آن از آفریقاست و در چین و هند نیز کشت می شود.

گیاهی است زودرس و به مناسبت آنکه دوره زندگی دو ماهه دارد به ارزن 60 روزه معروف می باشد.

سرعت رشد آن خیلی زیاد است و در بعضی کشورها بخصوص در مصر جهت اصلاح زمینهای شور در تناوب قبل از برنج قرار می گیرد و در مصرف آن بیشتر برای علوفه دامها است.

4- Paspalum scrobiculatum L.

var.

frumentaceum Stapf این رقم در هندوستان کشت می شود و برای رشد و نمو خود احتیاج به خاکهای قوی دارد.

دانه های آن نسبتا درشت و وزن هزار دانه آن 5 تا 6 گرم است.

5- گاورس Setaria italica Beav .

Syn.

Panicum italicum L .

Panicum germanicum Moench.

این ارزن دارای ارقام مختلف است وارتفاع بوته های آن در بعضی از ارقام حدود 2 متر و در پاره ای دیگر از ارقام از 80 سانتی متر تجاوز نمی کند.

گل آذین هایش (پانیکول) فشرده و بین 3 تا 30 سانتی متر طول دارد.

قطر گل آذین آن بین 25/1 تا 5 سانتی متر و وزن هزار دانه آنها 6/1 تا 4 گرم است.

در ابتدا به صورت علف هرز بوده ولی در حال حاضر در اروپا و اتازونی به عنوان علوفه کشت گردیده و در هندوستان و مالزی از دانه آن برای تغذیه انسان استفاده می شود.

در هندوستان به ارزن کودو و در ایران به گاورس معروف است.

این ارزن دیپلوئید و با 18 = n 2 کروموزوم می باشد.

6- Pennisetum americanum L این ارزن دارای گل آذین طویل و باریک بوده و در سال 1936 دانشمندانی مانند Hutchison و Daiziel از این جنس 8 گونه تشخیص داده اند که عبارتند از : Panicum sncylochaete Panicum cinereum .

Panicum gambiense.

Panicum gibbosum.

Panicum leonis .

Panicum maiwa.

Panicum nigritarum.

Panicum pycnostachyum.

طول دوره رشد این ارزن ها بین 60 تا 350 روز تغییر نموده و وزن هزار دانه آنها 4 تا 8 گرم است.

ساقه آنها استوانه ای بوده، گره های موجود در روی ساقه ذرت می باشد.

پانیکول آنها نیز استوانه ای و طویل بوده و ارتفاع کلی ساقه به 3 متر می رسد.

پانیکول ضخیم و قطر آن حدود 1 تا 7 سانتی متر و طول آن بین 5 تا 40 سانتی متر است.

به علت آنکه گل آذین آن استوانه ای و طویل و شبیه شمع می باشد به ارزن شمعی موسوم شده است.

مبدا آن از آفریقا بوده و منحصرا در مناطق خشک و گرم مانند هند و آفریقا کشت می شود و در هند نیز ارزن مرواریدی نامیده می شود.

7- Eleusine coracana Gaerth.

Eleusine cerealis.

ارتفاع بوته آن بین 60 تا 120 سانتی متر متغیر بوده و گل آذین آن دارای 5 تا 10 سنبلک است که هر کدام از یکدیگر کمی فاصله دارند و انتهای آنها به طرف داخل خم می شود دانه‌های آن رنگی و وزن هزار دانه آن 2 تا 3 گرم است.

برگهای ان خیلی طویل و پهن می‌باشد و در مناطق گرم و معتدل رشد می نماید.

مهمترین مناطق کشت آن هندوستان، چین، ژاپن، کنگو، اتیوپی و موزامبیک است و در اتازونی به عنوان علوفه دام کشت می گردد؛ در هند نیز به ارزن راجی معروف است.

8- Eragrostis terotter Eragrostis abyssinica Link ارتفاع بوته آن کم و حدود 60 تا 80 سانتی متر و گل آذین آن طویل و دارای محورهای زیادی است.

در روی هر سنبلک 3 تا 10 گل فشرده ظاهر می شود.

دانه های آن خیلی کوچک و وزن هزار دانه آنها 3/0 تا 5/0 گرم است دوره رشد آنها 150 روز می باشد.

این ارزن در جنوب آفریقا، هندوستان و استرالیا برای تهیه علوفه کاشته می شود.

9- شمال تسبیح Coix lacryma jobi L.

این ارزن خیلی سریع الرشد بوده و ارتفاع بوته آن به 120 تا 180 سانتی متر می رسد.

دانه‌های آن خیلی سخت وسفید رنگ و گاهی اوقات رنگ دانه های آن سفید مایل به خاکستری و حتی آبی رنگ تغییر می نماید.

مراکز اصلی آن ایران، هندوستان و مالزی است و در مالزی و هندوستان و ژاپن به منظور استفاده از دانه آن کشت می شود.

در هندوستان علاوه بر آنکه از دانه آن استفاده می شود.

برای تهیه علوفه حیوانات نیز زراعت می گردد.

مهمترین ارزن هایی که در برخی از مناطق مستعد ایران کاشته می شوند عبارتند از: گاورس کاشان : ارتفاع بوته آن حدود یک متر بوده و در مقابل آفات و بیماریها مقاوم است و از دانه آن برای مصارف مختلف استفاده می شود.

ارزن مازندران: گونه ای دیررس بوده، برای تهیه غذای انسان و پرندگان کشت می‌شود.

ارزن معمولی : از دانه آن به منظور تغذیه پرندگان استفاده می شود.

ارزن انگشتی (Eleusine Coracana L.

Gaertn) مقدمه ارزن انگشتی عمدتاً در آسیا و آفریقا زراعت می شود و در انگلستان به «پای برنده» (کوراکانا)[1]، در زبان هندی به «راجی»[2] (نانگلی)[3] و در اتیوپی به «داقوزا»[4] معروف است.

ارزن انگشتی بطور وسیع در ایالتهای کارناتاکا، آندراپرادش و تامیل نادو شبه جزیره هند بصورت دیم کشت می گردد.

این نوع ارزن حدود 40 درصد میزان کل تولید ارزن های دانه‌ریز (تقریباً معادل 2/3 میلیون هکتار) را در هندوستان شامل می شود.

شایان ذکر است که سطح عملکرد ارزن انگشتی در طی چهار دهه اخیر در سایه برنامه های اصلاحی و بهبود عملیات زراعی بطور یکنواخت از حدود 650 به 1000- 750 و حداکثر 1500 کیلوگرم در هکتار افزایش پیدا کرده و گزارشات زراعتی نیز حاکی از آن می باشد که سطح عملکرد ارزن انگشتی تحت شرایط آبی تا 5/4 – 0/4 تن در هکتار نیز رسیده است.

در واقع می توان گفت که با انجام تلاقی های بین ارقام ارزن انگشتی در کشور هندوستان و آفریقا ثبات عملکرد واریته های این گیاه افزایش یافته است.

غذاهای کنسانتره ارزن راجی عمدتاً با ذائقه مردمان روستایی جنوب هندوستان سازگاری دارد و از نظر کربوهیدرات و مواد معدنی بخصوص کلسیم، فسفر و آهن غنی است.

چون آمار میزان تولید ارزن راجی در آفریقا سایر انواع ارزن را نیز شامل می شود.

لذا تعیین سهم عملکردی ارزن راجی تا حدی مشکل خواهد بود.

در کل متوسط عملکرد در حالت مصرف کمتر نهاده های کشاورزی و روشهای کشت دیم و سنتی در محدوده 600-500 کیلوگرم در هکتار متغیر است.

لازم به ذکر است که سطح زیر کشت ارزن انگشتی در مناطق جنوبی و شرقی آفریقا تقریباً 10 هزار هکتار می باشد.

2.

منشاء و پراکندگی در کشور هندوستان «راجی» به نویسندگان ادبیات سانسکریت قدیمی که به ارزن اصطلاح«راجیکا»اطلاق می‌کردند‌اشاره دارد.‌عقیده بر‌این‌است‌که‌Eleusine coracana یک لاین از گونه های وحشی ارزن نظیر E.

Indica می باشد و توسط بشر اولیه در کشور هندوستان اهلی گردیده است.

قبل از ورود آریایی ها به شبه جزیره هند کشت E.

Indica در هندوستان مرسوم بود.

بعضی از محققین بر این عقیده اند که منشاء E.

Coracana هندوستان بوده و از آنجا به کشورهای عربی و آفریقا حدود سه هزار سال قبل گسترش یافته ‌است.

با توجه به سطح زیر کشت آن در قسمتهای جنوبی کشور هندوستان، این منطقه به عنوان خاستگاه اولیه ارزن راجی محسوب می شود.

اما واویلوف حبشه را منشاء اصلی آن می‌داند.

ارزن انگشتی بطور وسیع در قسمتهای جنوب آسیا و شرق و جنوب آفریقا زراعت می‌شود.

E.

Coracana sub sp.

Africana از نزدیکترین گونه های وحشی ارزن راجی محسوب می شود (پراسادا رائو و همکاران، 1986).

از روی شکل ظاهری گل آذین می توان گونه ها و زیر گونه های ارزن راجی را از هم تشخیص داد.

بعنوان مثال در زیر گونه آفریکاناساقه ها باریک و ارتفاع ساقه حداکثر 135 سانتی متر است و سنبلچه ها در دو ردیف و در دو طرف محور راکیس قرار گرفته اند.

همچنین گلوم ها کوتاه تر از سنبلچه ها در دو ردیف و در دو طرف محور رایکس قرار گرفته اند.

همچنین گلوم ها کوتاه تر از سنبلچه ها و نوک تیز یا مستطیلی شکل می باشند.

دانه ها بیضی شکل و دارای خطوط برجسته ای است.

زیر گونه کوراکانا یکساله و کرک دار و دارای ساقه ایستاده است.

همچنین گلوم ها منشعب و پنجه ای بوده و سنبلچه ها دارای 9-6 گلچه و 10-6 سانتی متر طول می باشند.

طول گلوم ها غیر یکنواخت و رنگ دانه سیاه، قهوه ای، قرمز و یا سفید است.

گونه الانگاتااز روی گل آذین طویل و باریک و گونه پلاناز روی سنبلچه های بزرگ قابل تشخیص است.

پراکندگی ارزن گونه کومپاکتا که اصطلاحاً تاج خروش نامیده می شود، در آفریقا و هندوستان زیاد است.

گل آذین گونه های E.

Compacta و که همان ارزن انگشتی معمولی است به انگشتان بسته دست (مشت) شباهت زیادی دارد.

از زیر گونه های مهم گونه E.

Vulgaris می توان به موارد ذیل اشاره نمود: Liliacea ، که دارای انشعابات برگشته در روی گل آذین است.

Stellate که دارای گل آذین پیچ خورده می باشد.

Incurvata که فرم گل آذین در آن به شکل انگشتان بسته دست است.

Digitata که قسمتهای بالای گل آذین به انگشتان بسته شبیه است.

ذخایر توارثی ارزن راجی در مرکز ملی منابع ژنتیکی گیاهان(NBPGR) در شهر دهلی‌نو هندوستان و انستیتوی بین المللی تحقیقات گیاهان زراعی در مناطق گرمسیری نیمه خشک در شهر حیدرآباد هندوستان نگهداری می شود (راچی و پترز، 1977).

3.

خصوصیات آب و هوایی و مناطق کشت از مناطق عمده کشت ارزن راجی در جهان می توان قسمتهای جنوبی کشور هندوستان شامل ایالتهای‌کاناتاکا، آندراپرادش و تامیل نادو (واقع در عرضهای جغرافیایی80-75 و 15-10 درجه عرض شمالی) و دریای ویکتوریا در شرق آفریقا (واقع در عرضهای جغرافیایی 40-15 درجه عرض شمالی و 35 درجه عرض جنوبی تا 20 درجه عرض شمالی) را نام برد که نزدیک به 75 درصد تولید جهانی ارزن را به خود اختصاص می دهند.

گونه های مختلف جنس.

Eleusine spp در کوهپایه های هیمالیا نیز رشد پیدا می کنند.

در کشور هندوستان ارزن راجی در دو فصل کشت می شود.

امکان کشت واریته های زودرس ارزن انگشتی در مناطق دارای بارندگی زیاد وجود دارد.

نوعی ارزن راجی که اصطلاحاً «گیدا»نامیده می شود، در ماه می (اردیبهشت) کاشت و در طی ماههای سپتامبر (شهریور) و اکتبر (مهر) برداشت می گردد.

لازم به ذکر است که در اغلب ممالک واریته های دیررس ارزن راجی (هینو دودا) را در طی ماههای جولای (تیر) و آگوست (مرداد) کاشته و در ماههای نوامبر (آباد) و دسامبر (آذر) برداشت می کنند.

در کشور هندوستان ارزن راجی را تحت شرایط آبی نیز می‌کارند.

در شرایط کشت آبی ارزن راجی بعنوان یک گیاه خشکی دوست و تابستانه، اصولاً در فاصله بین ماههای فوریه (بهمن) تا می (اردیبهشت) در خاکهای لوم شنی قرمز کشت می‌شود.

از تیپ های مختلف خاکها که ارزن انگشتی در آنها کشت می شود می توان خاکهای لومی قرمز لاتریتیک و لوم شنی را نام برد که از نظر مواد غذایی پرمصرف فقیر می باشند.

درجه حرارت در طی فصل رشد گیاه بین 32-25 درجه سانتی گراد متغیر بوده و میزان بارندگی حدود 500-400 میلی متر گزارش شده است.

بدیهی است که تحت این شرایط قدرت بازیافت گیاه بعد از استرس خشکی بهتر خواهد بود.

بنابراین در این مناطق که استرسهای خشکی بصورت متناوب اتفاق می افتد، دیمکاری ارزن راجی نتایج مطلوبی خواهد داشت.

همچنین در سالهای خشک گیاه آب کمتری دریافت می کند.

ارزن راجی در ارتفاع 1800-1000 متر از سطح دریا رشد پیدا می کند.

از مناطق کشت ارزن راجی در آفریقا می توان اوگاندا، جمهوری آفریقای مرکزی، قسمتهای جنوبی چاد، زئیر، کنیا، رواندا، زیمبابوه و ماداگاسکاری را نام برد.

زراعت این گیاه در آفریقا بصورت دیم و با سرمایه گذاری اندک انجام می گیرد، ولی در صورت کشت آبی عملکرد قابل توجهی تولید خواهد کرد.

کشت ارزن انگشتی اغلب در خاکهای لوم شنی و مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری انجام می شود.

فصل رشد گیاه در قسمتهای جنوبی و جنوب شرقی ممالک آفریقایی از ماههای سپتامبر (شهریور) و اکتبر (مهر) شروع و تا آوریل (فروردین) ادامه پیدا می کند.

در مناطق مرطوب آفریقا کشت ارزن انگشتی با زمان شروع فصل بارندگی در ماههای ژوئن (خرداد) و جولای (تیر) مصادف است.

در کشور سودان ارزن راجی عمدتاً در خاکهای با بافت سبک و بصورت تک کشتی و یا مخلوط با سورگرم و کنجد کشت می شود.

بطوریکه کشت بذر در ماه سپتامبر (شهریور) و برداشت محصول در دسامبر (آذر) انجام می گیرد.

در اوگاندا کشت دیم این گیاه همزمان با اولین بارندگیها در ماه فوریه (بهمن) و کشت آبی آن در سرتاسر طول سال امکان پذیر است.

Eleusine sp در قاره آمریکا بندرت کشت می شود.

کشتهای آزمایشی ارزن راجی در آرژانتین، مکزیک و ایالات متحده امریکا عملکرد مطلوب، ولی با قابلیت بازار پسندی پایینی را ارائه نموده اند.

4.

خصوصیات مرفولوژیکی و فیزیولوژیکی تمامی گونه های یکساله و چند ساله ارزن انگشتی به جنس Eleusine تعلق دارند.

در گونه های یکساله غلاف های برگهای پائینی در قسمت قاعده صاف و بدون کرک و سنبله باریک (دارای 5 میلی متر عرض) و راست است.

بذرها کشیده و یا نسبتاً مثلثی شکل (Eleusine indica) می باشد.

گونه های زراعی E.

Coracana دارای سنبله قوی، نسبتاً پهن (یک سانتی متر عرض) و در قسمتهای پایین کرک دار بوده و بذرها کروی شکل است.

ارزن راجی چند ساله با دارا بودن ساقه خزنده و تارهای ریشه ای منشعب از محل گرههای ساقه تشخیص داده می شود.

قاعده غلافهای برگی قسمتهای پایین ساقه در گونه دائمی E.

Compressa صاف و یا پشمی است.

ساقه ساقه ارزن انگشتی ایستاده و بدون کرک است و برگها به تعداد زیاد در دو طرف ساقه تشکیل می شوند.

غلافهای برگ ممکن است فشرده، باز، شیاردار و یا صاف با حاشیه های کرک دار باشند.

لیگول (زبانک) کوتاه، غشایی و مضرس و پهنک برگ باریک و نوک تیز است.

گل آذین گل آذین با آرایش چتری و بطول 10-2 سانتی متر در انتهای ساقه قرار گرفته و معمولاً دارای سنبله های ضخیم بدون دمگل با 12-8 سانتی متر طول است.

سنبلچه ها هر سنبلچه حدود 10-2 گلچه دارد.

گلوم ها بصورت تخم مرغی و قایقی شکل بوده و گلوم های بالایی نسبتاً طویل می باشند.

همه گلچه ها کامل و بارور هستند، بجز گلچه انتهایی که عقیم است.

دانه ها کشیده و به رنگ قهوه ای مایل به قرمز بوده و در مرحله رسیدگی ریزش پیدا می کنند.

فتوسنتز و ذخیره ماده خشک مکانیسم ها فیزیولوژیکی مختلف پتانسیل عملکرد و راندمان خالص تولید ارزن انگشتی را در شرایط آب وهوایی مشخص تعیین می کنند.

ارزن راجی جزء گیاهان تیپ C4 است و پتانسیل عملکرد دانه و میزان ذخیره ماده خشک توسط فتوسنتز کانوپی تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

کارآیی فتوسنتزی بالا در ارقام دیم و آبی ارزن راجی یکی از خصوصیات مطلوب تلقی می شود.

در مرحله گرده افشانی متوسط میزان فتوسنتز معادل 35 میلی گرم CO2 در دسی متر مربع در ساعت گزارش شده است.

بدیهی است که ژنوتیپ تأثیر زیادی روی میزان فتوسنتز دارد.

بعنوان مثال میزان فتوسنتز در ارقام جی.

ای.

476 و جی.ای.

187به ترتیب برابر با 23 و 36 میلی متر CO2 در دسی متر مربع در ساعت است.

مقایسه میانگین های حدود 100 واریته ارزن راجی نشان داده است که در این گیاه شاخص برداشت در محدوده 50/0- 25/0، عملکرد دانه بین 301- 153 گرم در مترمربع و عملکرد کلش برابر 801-222 گرم در مترمربع تغییر می کند (یودی کومار و همکاران، 1989).

در ارزن انشگتی فتوسنتاتهای حاصل از فتوسنتز سنبله در تکامل و پر کردن دانه ها شرکت می کند.

تحت شرایط استرس، کاهش در میزان فتوسنتز سنبله در مقایسه با فتوسنتز برگها پایین است.

طول دوره رشد ارزن راجی توسط واکنشهای فتوپریودیک و ترموپریودیک تحت تأثیر قرار می گیرد.

لازم به ذکر است که استرس کوتاه مدت رسیدگی را تسریع می کند.

بین متوسط طول دوره رشد و عملکرد کل دانه در اکثر ژنوتیپهای دارای عملکرد بالا علاوه بر عدم حساسیت به طول روز، سازگاری زیادی نسبت به تغییر تاریخ کاشت و طول دور رشد از خود نشان می دهند.

جوانه زنی بذر ارزن انگشتی به بارانهای موسمی وابستگی زیادی داشته و در خاک نسبتاً مرطوب کشت می شود.

بذرها و یا گیاهچه های سبز شده رطوبت خاک را به سرعت و بطور موثر جذب می‌کنند و ریشه زایی سریع تا حدی این پدیده را تعدیل می کند.

پریودهای خشکی در مزارع ارزن انگشتی باعث پیدایش سله در سطح خاک شده و در نتیجه سبز شدن گیاهچه ها بطور یکنواخت انجام نمی شود.

تغییرات ژنتیکی از نظر جوانه زنی و استقرار گیاهچه در بین واریته‌ها، بایستی در کشتهای وسیع و تجارتی در نظر گرفته شود.

بدیهی است که سلکسیون واریته ها از نظر قابلیت جوانه زنی و سبز شدن بالا امکان پذیر خواهد بود.

میزان بالای جذب آب و رشد متابولیکی با اسقرار مطلوب گیاهچه ها ارتباط نزدیک دارد.

استرس خشکی ارقام مختلف ارزن انگشتی از طریق مکانیسم های فرار از خشکی، اجتناب و مقاومت به خشکی، با استرس خشکی مقابله می کنند.

کشت زود از تأثیر نامطلوب خشکی در مراحل انتهایی رشد گیاه جلوگیری می کند.

در ژنوتیپ های دارای سیستم ریشه ای گسترده حجم بیشتری از خاک مورد بهره برداری قرار گرفته و نتیجتاً خسارت خشکی کاهش پیدا می کند.

همچنین افزایش کارآیی مصرف آب در شرایط دیم می تواند اهمیت زیادی داشته باشد.

بدیهی است که عملکرد کل ارزن انگشتی به تبخیر و تعریق (ET)، کارآیی مصرف آب (WUE) و شاخص برداشت (HI) بستگی دارد.

اجزای عملکرد ستارام(1989) خصوصیات مورفولوژیکی مهم در گزینش و اصلاح گیاهان از نظر عملکرد بالا را که بایستی در شناسایی لاینهای الیت ارزن انگشتی مدنظر قرار گیرند، بشرح ذیل طبقه بندی نموده است: الف- خصوصیات کمی نظیر میزان ماده خشک در مرحله 40 روز بعد از کاشت، تعداد پنجه های بارور، تعداد روزهای از کاشت تا گلدهی، تعداد روزهای از کاشت تا رسیدگی، ارتفاع ساقه، طول و عرض برگ پرچم، طول دمگل، گل آذین، وزن پانیکل اصلی، تعداد انشعابات اولیه در هر پانیکل، تعداد بذر در هر ساقه فرعی، وزن بذر و پانیکل، عملکرد بذر و تک بوته، وزن کاهش و شاخص برداشت.

ب- خصوصیات کیفی مهم نظیر رنگی شدن غلاف برگ پرچم، گلوم و کلاله و رنگ و اندازه بذر 5.

نیازهای خاکی و کودی ارزن انگشتی با انواع مختلف خاکها سازگاری وسیعی دارد.

بطوریکه در خاکهای رسوبی، یا لومی و شنی و دارای زهکشی مناسب رشد خوبی خواهد داشت.

خاکهای سیاه با ظرفیت زهکشی کافی برای رشد ارزن انگشتی مطلوب است و در قسمتهای جنوبی کشور هندوستان ارزن راجی در خاکهای حاشیه ای لاتریتی و لوم شنی قرمز کشت می شود.

همچنین این گیاه در خاکهای نسبتاً قلیایی بخوبی رشد می کند.

در این نوع خاکهای علائم کمبود عناصر غذایی اصلی نظیر از، فسفر و پتاسیم و میکروالمانهایی از جمله روی به وفور مشاهده می شود.

میزان مصرف نهاده های کشاورزی در ارزن راجی کمتر، ولی بازتاب آن نسبت به کاربرد کود زیاد است.

شایان ذکر است که اگر این گیاه در تناوب بعد از گیاهانی که بخوبی کود دریافت کرده اند کشت شود، شاید نیازی به مصرف مجدد کود وجود نداشته باشد.

در ارزن انگشتی میزان کاربرد ازت در شرایط کشت دیم حدود 50-20 کیلوگرم و در کشت آبی تا 100 کیلوگرم در هکتار خواهد بود.

در صورت مصرف کود ازت در مرحله کاشت و پنجه زنی میزان عملکرد دانه 60/2-40/2 تن در هکتار گزارش شده است.

کود ازت یا به روش دستپاشی و یا از طریق دستگاههای کودکار در خاک استفاده می شود.

لازم ذکر است که مصرف کود سرک بصورت نواری در امتداد ردیف ها کارآیی مصرف ازت (NUE) را افزایش می دهد.

از جمله منابع کود ازت دارای کارایی مصرف بالا می توان دی ‎آمونیوم فسفات (DAP)، نیتروفسفاتها و اوره را نام برد.

مصرف کود دامی به مقدار 10 تن در هکتار حدود 50 درصد نیاز به ازت را در ارزن انگشتی تأمین می کند.

شایان ذکر است که استفاده از ترکیب کودهای غیر آلی (معدنی) و کود دامی بسیار مرسوم بوده و نتایج مطلوبی به دنبال خواهد داشت.

ارزن انگشتی جهت تولید عملکرد بالا به مقادیر کافی و قابل دسترس فسفر در خاک نیاز پیدا می کند.

کود فسفره رشد گیاه، گلدهی و دانه بندی را تحت تأثیر قرار می دهد.

سوپرفسفات ساده، سوپرفسفات تریپل و دی کلسیم فسفات از منابع مهم کود فسفر بشمار می‌روند.

ارزیابی های انجام شده در ارتباط با پتاسیم در خاکهای قسمتهای جنوبی هندوستان نتیجه داده اند که عملکرد گیاه هیچ نوع بازتاب معنی داری نسبت به مصرف پتاسیم از خود نشان نمی دهد.

روی این اصل به نظر می رسد که میزان پتاسیم قابل دسترس خاک در حد کافی باشد.

در صورت مشاهده علائم کمبود کاربرد میکروالمانها از طریق پاشیدن آنها روی شاخ و برگ قابل توصیه است.

کودهای بیولوژیکی نظیر آزوسپیریلوم که در بعضی مناطق از آنها استفاده به عمل می آید، تأثیر کمتر و ناپایداری روی افزایش میزان ازت خاک و عملکرد گیاه دارند.

با اینکه تلقیح ریشه با قارچهای همزیست (قارچهای میکوریز) کارآیی مصرف فسفر و جذب آن را در خاک افزایش می دهد، ولی بایستی بررسیهای مزرعه ای در این مورد انجام گیرد.

در آسیا از ترکیبات مختلف کودهای از ته، فسفره و پتاسه و نیز کودهای بیولوژیکی استفاده به عمل می آید.

آزمایشات انجام یافته در کشور سری لانکا نشان داده اند که میزان افزایش عملکرد در نتیجه مصرف کود حدود 20/4-60/2 تن در هکتار بوده است.

در حالیکه در نپال مصرف تقریباً 80 کیلوگرم کود ازت و 30 کیلوگرم کود فسفر (P2O5) در هکتار بیشترین عملکرد را تولید نمود.

آزمایشات بررسی میزان کود در کمربند ارزن انگشتی آفریقا نتیجه داده اند که مصرف 60 کیلوگرم کود ازت و 50-30 کیلوگرم کود فسفره (P2O5) در هکتار تأثیر مطلوبی روی عملکرد ارزن انگشتی خواهد داشت.

همچنین در مالاوی میزان افزایش عملکرد 0/2-7/1 تن در هکتار گزارش شده است.

در بعضی از قسمتهای زامبیا و سایر ممالک جنوب شرقی آفریقا در زراعت ارزن انگشتی که یکی از گیاهان مهم بشمار می رود، میزان مصرف کود خیلی پایین است.

شوری خاک جوانه زنی بذر، قدرت رویش اولیه، طول دوره رشد گیاه و دانه بندی را تحت تأثیر قرار می دهد.

شوری حاصل از کلریدها در غلظت PPm 4000-2000 در خاکهای لومی قرمز درصد جوانه زنی و ارتفاع ساقه گیاه را کاهش می دهد.

سی.

او.7 و ای.

اچ.

840 به ترتیب از ارقام مقاوم و حساس به شوری ارزن راجی محسوب می شوند.

6.

عملیات آماده سازی زمین و استقرار گیاه شخم بسته به قدرت مالی زارعین و ارزش نهایی محصول، به منظور آماده سازی زمین جهت کشت ارزن انگشتی از سیستمهای مختلف خاکورزی مرسوم و جدید استفاده بعمل می آید.

شخم عمیق زمین با گاو آهن سوک دار آهنی بلافاصله بعد از برداشت محصول قبلی و یا در مرحله قبل از شروع بارانهای موسمی نتایج مطلوبی خواهد داشت .

در قسمتهای جنوبی کشور هندوستان خاکها بعد از دومین و یا سومین بارش بارانهای موسمی کاملاً نرم و آماده شخم می‌باشند.

این روش تهیه زمین در مقایسه با سیستم خاکورزی مرسوم که زمین را توسط ادوات چوبی 3-2 بار شخم می زنند، حدود 300-200 کیلوگرم افزایش عملکرد خواهد داشت (هوج و لینگ گودا،1989).

در اغلب مناطق زمین بعد از انجام 6-5 بار شخم سبک در مرحله شروع بارانهای موسمی و در طی ماههای می (اردیبهشت) و ژوئن (خرداد) جهت کشت آماده می‌شود.

تسطیح و کلوخ شکنی با استفاده از هرس دندانه دار سطح خاک را نرم نموده و انجام دو یا سه بار عملیات بین ردیفی به منظور شل کردن سطح خاک و مبارزه با علفهای هرز مفید خواهد بود.

کاربرد قسمتی از کود ازت در مرحله 8-6 هفته بعد از جوانه زنی میزان پنجه زنی و رشد ریشه را افزایش می دهد.

گفتنی است که زارعین عمده شاید انجام شخم توسط ادوات مکانیکی را ترجیح دهند، اما استفاده از نیروی حیوان برای این منظور متداول تر است.

کاشت و میزان بذر مصرفی کشت ارزن انگشتی به دو روش مستقیم و نشاکاری (کشت در خزانه) انجام می شود.

در کشت مستقیم پس از پخش بذرها، روی آنها را توسط شخم، هرس زنی و یا لگدکوبی توسط حیوانات پوشش می دهند.

بدیهی اس که به منظور رساندن تراکم نشاها به حد مطلوب انجام 3-2 بار تنک در ردیفهای کاشت ضروری خواهد بود.

کشت مستقیم بذر با استفاده از کولتیوارهای چند ردیفه دارای پیش بر در جنوب هندوستان رواج بیشتری دارد.

در این روش کاشت فاصله بین ردیفهای کاشت 30-20 سانتی متر و فاصله بوته ها روی ردیف 20-15 هزار بوته در هکتار متغیر خواهد بود.

در اغلب مناطق زارعین کشت نشایی را به کشت مستقیم ترجیح می دهند، چون در این روش علاوه بر کوتاه شدن فصل رشد گیاه، مبارزه با علفهای هرز نیز به نحو مطلوبی امکان پذیر می گردد.

در صورتیکه جهت کشت ارزن راجی از خزانه کاری استفاده شود، میزان بذر مصرفی به 4-3 کیلوگرم در هکتار (در مقایسه با 20-10 کیلوگرم در هکتار در کشت مستقیم) کاهش پیدا می کند.

شایان ذکر است که تکثیر کلونی گیاه با استفاده از پنجه ها امکان پذیر خواهد بود، که حتی ممکن است تحت شرایط کوتاهی طول دوره رشد عملکرد حاصل از کشت کلون های مورد نظر بیشتر باشد.

انتظار می رود که کلونهای ارزن انگشتی عملکردی حدود 0/3 تن در هکتار دانه تولید کنند.

در آفریقا فاصله ردیفهای کاشت و فاصله بذرها روی ردیف را به ترتیب 90 و 20 سانتی متر در نظر می گیرند.

بدیهی اس که در ارقام پر پنجه ارزن انگشتی فواصل زیادتری بین بوته‌ها منظور می کنند.

میزان مصرف بذر بسته به اندازه و وزن آزمایشی بذر بین 10-5 کیلوگرم در هکتار متغیر است.

به نظر می رسد که کاشت متراکم ارزن انگشتی و تنک بوته‌های اضافی در مراحل بعدی جهت رسیدن به پوشش گیاهی مناسب روش مطلوبی باشد.

7.

آبیاری کشت ارزن انگشتی اغلب بصورت دیم در طی فصل بارندگیهای موسمی انجام می پذیرد و نیاز آبی آن حدود 650-400 میلی متر است.

تحت این شرایط در صورتی که حدود 4-3 بار آبیاری نیز در طول دوره رشد ارزن انگشتی انجام گیرد، رشد بهینه و عملکرد دانه مطلوب را می توان از این گیاه انتظار داشت.

لازم به ذکر است که پنجه زنی و مرحله قبل از گلدهی از جمله مراحل بحرانی نیاز به آب در ارزن انگشتی محسوب می شوند.

تحت شرایط کشت آبی این گیاه در طول فصل تابستان کشت شده وفواصل آبیاری حدود 12-10 روز خواهد بود.

در قسمتهای جنوبی کشور هندوستان ارزن راجی در شرایط کشت دیم در معرض خشکی های متناوب قرار یم گیرد.

روی این اصل توصیه می شود که مازاد آب باران را با استفاده از احداث حوضچه های کوچک که می توانند آب مورد نیاز یک یا دوبار آبیاری اضافی را در خود ذخیره کنند جمع آوری نمود.

8.

حفظ نبات بیماریها بیماریهای قارچی، باکتریایی و ویروسی عملکرد ارزن انگشتی را کاهش می دهند (ویش وانات و ستارام، 1989).

بلاست ارزن انگشتی (pyricularia grisae) می تواند حدود 80-50 درصد به محصول خسارت وارد کند.

آلودگی پایه (گردن) گل آذین علاوه بر کاهش تعداد و وزن دانه ها، عقیمی سنبلچه ها را نیز به دنبال خواهد داشت.

شایان ذکر است که تعدادی از والدین ژن دهنده دارای ژنهای مقاوم معرفی شده اند.

به عنوان مثال ژنوتیپ آی.

1012 دارای ژنهای مقاوم است که می توان این ژنها را به لاینهای الیت انتقال داد.

بیماریهای سوختگی برگ (Drechslera nodulosum) یکی از بیماریهای مهم ارزن راجی در کشور هندوستان بشمار می رود که می تواند تمام قسمتهای گیاه را تحت تاثیر قرار دهد.

این بیماری بذرزاد به سهولت از طریق ضدعفونی بذر توسط ترکیبات شیمیایی جیوه ای قابل کنترل است.

پژمردگی ارزن انگشتی به عنوان یک بیماری خاکزاد، در فصل بارندگیهای موسمی شیوع بیشتری پیدا می کند.

انجام شخم عمیق در مرحله قبل از کاشت و استفاده از تناوبهای زراعی صحیح و عدم کشت گیاهان تیره گرامینه در تناوب با ارزن انگشتی شدت این بیماری را کاهش می دهد.

ولی کنترل شیمیایی آن از نظر اقتصادی بصرفه نخواهد بود.

سفیدک دروغی که اصطلاحاً تحت نام بیماری سنبله سبزارزن راجی شناخته می شود، توسط قارچ Sclerophthora macrospora بوجود می آید.

بوته های بیمار از نظر شکل ظاهری کوتوله و پاکوتاه بوده و سنبله ها نیز پیچیده و کوتاه می شوند.

قارچهای عامل بیماری که در داخل بذر زندگی می کنند، با استفاده از ترکیبات شیمیایی جیوه ای قابل کنترل می باشند.

شایان ذکر است که مقاومت ژنتیکی نسبت به بیماری سفیدک دروغی امکان پذیر ولی بایستی بررسی های لازم انجام شود.

سیاهک (Melanopsichium eleusinis) در کشت ارقام پرمحصول ارزن راجی از اهمیت زیادی برخوردار است.

آلودگی های گل آذین از طریق باد انتقال پیدا می کند.

قارچکشهای سیستمیک نظیر ویتاواکس و آلیت رشد قارچهای عامل بیماری را کاهش خواهند داد.

در بین بیماریهای ویروسی لکه ابلق یکی از مهمترین بیماریها در کشور هندوستان محسوب می شود.

در آفریقا عملکرد ارزن راجی عمدتاً توسط بلاست و لکه قیری تحت تأثیر قرار می گیرد.

ارقام شناسایی شده مقاوم به بیماری بلاست در کشورهای اوگاندا و مالاوی نسبت به بیماری لکه قیری که در مراحل انتهایی رشد به گیاه خسارت وارد می کند، مقاومت نسبی از خود نشان می دهند.