دانلود مقاله گیاه ارزن

ارزن

نام علمی pancium miliaceum 

انکلیسی mill

فرانسه : millet

تاریخچه و کلیات

ارزن گیاهی است که دارای دانه های خیلی کوچک بوده و دانه های آن از دانه ذرت خوشه ای به مراتب کوچکتر می باشد و در بین غلات به غله دانه ریز معروف است.

این گیاه درایران و دیگر کشورهای گرمسیر که سابقه تاریخی زیادی در امر زراعت دارند و نیز در مناطق گرم به مقدار زیاد کاشته شده و زراعت آن در مصر به زمانهای دور باز می‌گردد و در چین قدیم حدود 2600 تا 2700 سال قبل از میلاد ارزن ، برنج ، گندم و دیگر غلات از گیاهان زراعتی درجه اول بوده اند به روایت تاریخ زراعت ارزن در چین و روم و یونان حتی به حدود 2600 سال قبل از میلاد می رسد در حال حاضر به مقدار زیاد در آفریقا ، هندوستان چین و بعضی از کشورهای آمریکای جنوبی کاشته می شود و در ایران نیز زراعت ارزن از قرن سیزدهم متداول بوده است.

ارزن در برخی از کشورهای اروپا نیز از قدیم برای تغذیه انسان ، حیوانات و بخصوص پرندگان به مقدار زیاد کاشته می شد لکن پس از آنکه کشت سیب زمینی و ذرت در اروپا توسعه پیدا کرد سطح زیر کشت ارزن کاهش یافت و اهمیت خود را از دست داد.

مشخصات گیاه شناسی

ارزن در رده بندی گیاهی از تیره غلات gramineae  بوده و دارای جنسهای مختلفی است این گیاه مانند سایر غلات دارای ریشه افشان و ساقه های ماشوره ای و بدون انشعاب و گره دار می باشد. برگهای ارزن باریک، کشیده و به طور متناوب در روی ساقه قرار دارند و به نیامی منتهی می شوند که ساقه را در بر گرفته است. گل آذین ارزن به صورت خوشه سنبل بوده، میوه آن گندمه و دارای دانه های ریز و کوچک و گرد است، دانه های ارزن به وسیله پوشینه کاملا پوشیده شده و رنگ دانه در نژادهای مختلف متفاوت است ارتفاع بوته ارزن بسته به انواع آن متفاوت بوده و بین 45 سانتی متر تا 2 متر و گاهی نیز تا 3 متر متغیر می باشد.

ارزن دارای گونه های زیادی است که مهمترین آنها عبارتند از:

1- ارزن معمولی Panicum miliaceum L

ارتفاع بوته آن نسبتا کوتاه و حدود 50/1 متر بوده. تعداد برگهای روی ساقه آن کم و گل‌آذین آن خوشه سنبل باز(پانیکول) و سست است.(شکل 147) دانه ها پس از رسیدن کامل در داخل پوشینه ها(گلومل ها) باقی مانده و خیلی شفافند. دانه ها به رنگهای سفید، زرد، قرمز روشن و حتی سیاه بودن و نسبتا مسطح هستند. وزن هزار دانه آنها 5 تا 7 گرم است. مبدا این ارزن از آسیا و بخصوص چین بوده و در اروپای مرکزی و روسیه نیز به مقدار زیاد کشت می‌گردد. همچنین زراعت آن در شرق آفریقا، آمریکا، اتازونی، بریتانیا، چین، ژاپن، کره و هندوستان رایج است. این ارزن به مصرف تغذیه انسان و حیوانات رسیده و دارای چند زیر‌گونه می باشد که عبارتند از:

پانیکول آن باز می باشد

Panicum miliaceum ssp . efusum

پانیکول آن فشرده بوده

Panicum miliaceum ssp . compactum

پانیکول آن نیمه فشرده می باشد(شکل 148)

Panicum miliaceum ssp. compactum

در سال 1922 دانشمندی به نام شوالیه Chevalier در هندوستان رقم دیگی از این گونه به نام Panicum miliaire  بدست آورد که دارای دانه های خیلی ریز با وزن هزار دانه 2 تا 3 گرم بوده و در مقابل خشکی بسیار مقاوم می باشد.

سایر گونه های این ارزن عبارتند از :

Panicum antidotale Retz

Panicum maximum L.

2- Digitaria exilis Stap f ( Paspalum langiflorum A. Chev)

ارتفاع بوته این ارزن خیلی کم و حدود 45 سانتی‌متر بوده و به ارزن کوچک موسوم است. هر گل آذین آن دارای 2 تا 4 شاخه فرعی خیلی نازک می باشد که هر یک بین 5 تا 5/12 سانتی متر طول دارند. دانه ها پوشیده و خیلی کوچکند. وزن هزار دانه آنها 5/0 تا 6/0 گرم بوده. مرکز اصلی آن از آفریقاست و در گینه، سیرالئون، سودان و شمال نیجریه نیز کشت می‌شود.

3- Echinochloa frumentaceum Link                                               

 Syn.

 Panieum frunentaceum Roxb.

ارتفاع بوته آن حدود 2 متر بوده، پانیکول آن فشرده، رنگ دانه هایش قهوه ای، وزن هزار دانه آن 3 تا 4 گرم است. این ارزن وحشی بوده و مبدا آن از آفریقاست و در چین و هند نیز کشت می شود. گیاهی است زودرس و به مناسبت آنکه دوره زندگی دو ماهه دارد به ارزن 60 روزه معروف می باشد. سرعت رشد آن خیلی زیاد است و در بعضی کشورها بخصوص در مصر جهت اصلاح زمینهای شور در تناوب قبل از برنج قرار می گیرد و در مصرف آن بیشتر برای علوفه دامها است.

4-                                                  Paspalum scrobiculatum L.

 var. frumentaceum Stapf

این رقم در هندوستان کشت می شود و برای رشد و نمو خود احتیاج به خاکهای قوی دارد. دانه های آن نسبتا درشت و وزن هزار دانه آن 5 تا 6  گرم است.

5- گاورس

 Setaria italica Beav .

 Syn.

 Panicum italicum L .

 Panicum germanicum Moench.

این ارزن دارای ارقام مختلف است وارتفاع بوته های آن در بعضی از ارقام حدود 2 متر و در پاره ای دیگر از ارقام از 80 سانتی متر تجاوز نمی کند. گل آذین هایش (پانیکول) فشرده و بین 3 تا 30 سانتی متر طول دارد. قطر گل آذین آن بین 25/1 تا 5 سانتی متر و وزن هزار دانه آنها 6/1 تا 4 گرم است. در ابتدا به صورت علف هرز بوده ولی در حال حاضر در اروپا و اتازونی به عنوان علوفه کشت گردیده و در هندوستان و مالزی از دانه آن برای تغذیه انسان استفاده می شود. در هندوستان به ارزن کودو و در ایران به گاورس معروف است. این ارزن دیپلوئید و با 18 = n 2 کروموزوم می باشد.

6-                                                    Pennisetum americanum L

این ارزن دارای گل آذین طویل و باریک بوده و در سال 1936 دانشمندانی مانند Hutchison و Daiziel از این جنس 8 گونه تشخیص داده اند که عبارتند از :

Panicum sncylochaete

Panicum cinereum .

Panicum gambiense.

Panicum gibbosum.

Panicum leonis .

Panicum maiwa.

Panicum nigritarum.

Panicum pycnostachyum.

 طول دوره رشد این ارزن ها بین 60 تا 350 روز تغییر نموده و وزن هزار دانه آنها 4 تا 8 گرم است. ساقه آنها استوانه ای بوده، گره های موجود در روی ساقه ذرت می باشد. پانیکول آنها نیز استوانه ای و طویل بوده و ارتفاع کلی ساقه به 3 متر می رسد. پانیکول ضخیم و قطر آن حدود 1 تا 7 سانتی متر و طول آن بین 5 تا 40 سانتی متر است. به علت آنکه گل آذین آن استوانه ای و طویل و شبیه شمع می باشد به ارزن شمعی موسوم شده است. مبدا آن از آفریقا بوده و منحصرا در مناطق خشک و گرم مانند هند و آفریقا کشت می شود و در هند نیز ارزن مرواریدی نامیده می شود.

7-                                                    Eleusine coracana Gaerth.

 Eleusine cerealis.

ارتفاع بوته آن بین 60 تا 120 سانتی متر متغیر بوده و گل آذین آن دارای 5 تا 10 سنبلک است که هر کدام از یکدیگر کمی فاصله دارند و انتهای آنها به طرف داخل خم می شود دانه‌های آن رنگی و وزن هزار دانه آن 2 تا 3 گرم است. برگهای ان خیلی طویل و پهن می‌باشد و در مناطق گرم و معتدل رشد می نماید.

مهمترین مناطق کشت آن هندوستان، چین، ژاپن، کنگو، اتیوپی و موزامبیک است و در اتازونی به عنوان علوفه دام کشت می گردد؛ در هند نیز به ارزن راجی معروف است.

8-                                                                     Eragrostis terotter      

 Eragrostis abyssinica Link

ارتفاع بوته آن کم و حدود 60 تا 80 سانتی متر و گل آذین آن طویل و دارای محورهای زیادی است. در روی هر سنبلک 3 تا 10 گل فشرده ظاهر می شود. دانه های آن خیلی کوچک و وزن هزار دانه آنها 3/0 تا 5/0 گرم است دوره رشد آنها 150 روز می باشد. این ارزن در جنوب آفریقا، هندوستان و استرالیا برای تهیه علوفه کاشته می شود.

9- شمال تسبیح Coix lacryma jobi L.

این ارزن خیلی سریع الرشد بوده و ارتفاع بوته آن به 120 تا 180 سانتی متر می رسد. دانه‌های آن خیلی سخت وسفید رنگ و گاهی اوقات رنگ دانه های آن سفید مایل به خاکستری و حتی آبی رنگ تغییر می نماید. مراکز اصلی آن ایران، هندوستان و مالزی است و در مالزی و هندوستان و ژاپن به منظور استفاده از دانه آن کشت می شود. در هندوستان علاوه بر آنکه از دانه آن استفاده می شود. برای تهیه علوفه حیوانات نیز زراعت می گردد.

مهمترین ارزن هایی که در برخی از مناطق مستعد ایران کاشته می شوند عبارتند از:

گاورس کاشان : ارتفاع بوته آن حدود یک متر بوده و در مقابل آفات و بیماریها مقاوم است و از دانه آن برای مصارف مختلف استفاده می شود.

ارزن مازندران: گونه ای دیررس بوده، برای تهیه غذای انسان و پرندگان کشت می‌شود.

ارزن معمولی : از دانه آن به منظور تغذیه پرندگان استفاده می شود.

ارزن انگشتی

(Eleusine Coracana L. Gaertn)

مقدمه

ارزن انگشتی عمدتاً در آسیا و آفریقا زراعت می شود و در انگلستان به «پای برنده» (کوراکانا)[1]، در زبان هندی به «راجی»[2] (نانگلی)[3] و در اتیوپی به «داقوزا»[4] معروف است.

ارزن انگشتی بطور وسیع در ایالتهای کارناتاکا، آندراپرادش و تامیل نادو شبه جزیره هند بصورت دیم کشت می گردد. این نوع ارزن حدود 40 درصد میزان کل تولید ارزن های دانه‌ریز (تقریباً معادل 2/3 میلیون هکتار) را در هندوستان شامل می شود. شایان ذکر است که سطح عملکرد ارزن انگشتی در طی چهار دهه اخیر در سایه برنامه های اصلاحی و بهبود عملیات زراعی بطور یکنواخت از حدود 650 به 1000- 750 و حداکثر 1500 کیلوگرم در هکتار افزایش پیدا کرده و گزارشات زراعتی نیز حاکی از آن می باشد که سطح عملکرد ارزن انگشتی تحت شرایط آبی تا 5/4 – 0/4 تن در هکتار نیز رسیده است. در واقع می توان گفت که با انجام تلاقی های بین ارقام ارزن انگشتی در کشور هندوستان و آفریقا ثبات عملکرد واریته های این گیاه افزایش یافته است. غذاهای کنسانتره ارزن راجی عمدتاً با ذائقه مردمان روستایی جنوب هندوستان سازگاری دارد و از نظر کربوهیدرات و مواد معدنی بخصوص کلسیم، فسفر و آهن غنی است. چون آمار میزان تولید ارزن راجی در آفریقا سایر انواع ارزن را نیز شامل می شود. لذا تعیین سهم عملکردی ارزن راجی تا حدی مشکل خواهد بود. در کل متوسط عملکرد در حالت مصرف کمتر نهاده های کشاورزی و روشهای کشت دیم و سنتی در محدوده 600-500 کیلوگرم در هکتار متغیر است. لازم به ذکر است که سطح زیر کشت ارزن انگشتی در مناطق جنوبی و شرقی آفریقا تقریباً 10 هزار هکتار می باشد.