دانلود مقاله صنعت دارو سازی

مقدمه: داروسازی، پنجاه قرن است که سابقه خدمت به بشریت را دارد و به عنوان یکی از شناخته شده‌ترین و معتبرترین رشته‌های مطرح می‌باشد.

همانند پزشکی، داروسازی نیز شاهد تحولات زیادی بوده است و بسیاری از روش‌های قدیمی آن منسوخ و کنار گذاشته شده‌اند و آموخته‌های نوینی به پیکره این رشته افزوده شده‌اند.

داروسازان از جمله افشار دارای تحصیلات آکادمیک در جامعه می‌باشند در شاخه‌های مختلف شامل داروخانه، بیمارستان‌ها، آموزشی (در سطح دانشگاه)، تحقیقات، صنایع داروسازی (شامل تحقیق و توسعه تولید و غیره)، تدوین استانداردها و توزیع داروها فعالیت دارند.

از دیدگاه تاریخی می‌توان گفت که پیشرفت علم داروسازی همگام با تکامل بشر بوده است.

انسان اولیه به طور ذاتی یا از طریق مشاهده حیوانات یا پرندگان معلومات خود را کسب نمود و دریافت که آب سرد، برگ و گل دارای کاربردهای درمانی و التیام دهندگی هستند.

ولی به طور تجربی دریافت که کدامیک از دیگری بهتر است و بدین وسیله دانسته‌ها و آموخته‌های خود را در اختیار دیگران استفاده نمود.

باید توجه داشت که هر چند روش‌های انسان غارنشین ابتدایی بودند، و لیکن بسیاری از داروهای امروزی از همان منابعی که در اختیار انسان اولیه بودند منشأ گرفته‌اند.

مجموعه حاضر شرحی است از برخی فرآورده‌های داروئی شرکت ابوریحان و اشارات مختصری به دسته دارویی، مشکل دارویی، فارماکوکنیتیک، موارد مصرف، موارد منع مصرف، عوارض جانبی، مقدار و نحوه‌ی مصرف و نوع بسته‌بندی داروها و نوع تستی که بر روی داروها رد قسمت آزمایشگاه تحقیقات و توسعه و همچنین آزمایشگاه شیمی (کنترل کیفی) انجام شده را دارا می‌باشد.

امید است مطالب این مجموعه مفید برای خواندگان واقع گردد.

فصل اول: آشنایی با شرکت داروسازی ابوریحان تاریخچه: شرکت داروسازی ابوریحان با بیش از 20 سال تجربه در عرضه فرآوردههای هورمونی دارای نقشی ویژه در صنایع داروئی کشور می‌باشد.

ابوریحان فعالیت خود را در زمینه ساخت داروهای هورمونی از سال 1348 (تحت نام شرینگ برلیمد) آغاز نمود و پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در سال 1359 با توجه به قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران کلیه سهام آن خریداری و با مدیریت دولتی تحت پوشش سازمان صنایع ملی ایران قرار گرفت.

فعالیت‌ها متعاقب انتخاب طرح ژنریک به عنوان سیستم نوین نظام داروئی کشور، ابوریحان با پشتوانه‌ای قوی از تکنولوژی داروسازی و بهره‌گیری از نیروهای متخصص و تلفیقی از تجربه و دانش نوین داروسازی وارد مرحله جدیدی از فعالیت خود گردید بطوری که در حال حاضر بطور متوسط 38 میلیون جعبه محصول نهائی در پتج گروه آمپول تزریقی، قرص، دراژه، پماد و کرم و شیاف به بازار عرضه می‌نماید که این مقدار نسبت به ده سال گذشته از رشدی معادل 400 درصد برخوردار است.

شرکت داروسازی ابوریحان علاوه بر ساخت داروهای انسانی از سال 1365 اقدام به برنامه‌ریزی در زمینه ساخت کیت‌های آزمایشگاهی و دیسک‌های آنتی‌بیوگرام نمود که در این راستا با احداث واحد جدیدی تحت عنوان واحل تشخیص طبی و با برخورداری از متخصصین پزشک داروساز، فارماکولوژیست، میکروبیولوژیست و متخصصین دیگر از سال 1367 با عرضه بیش از 735، 103 کیت آزمایشگاهی و 184و 102 دیسک آنتی‌بیوگرام به مرحله بهره‌برداری رسید و گامی دیگر در راه نیل به خودکفائی ملی برداشت.

همچنین در سالهای اخیر با توجه به اهمیت گسترش دامپروری و نیاز به استفاده از هورمونها در زمینه بیماریهای تولید مثل شرکت ابوریحان را بر آن داشت تا با تاکید بر تکنولوژی بر تکنولوژی خود و با استفاده از نیروهای متخصص دامپزشک و همکاری سازمان دامپزشکی کشور طرح تولید هورمونهای دامی را در دست مطالعه قرار دهد.

بطوریکه در سال 1367 با کسب مجوز از سازمان دامپزشکی کشور با فرمولاسیون و ارائه نمونه‌های آزمایشی سه نوع داروی هورمونی دامی فعالیت جدیدی را پی‌ریزی نمود.

باشد که در سالهای آینده شاهد تولید هورمونهای دامی در داخل کشور باشیم.

لذا شرکت ابوریحان را می‌توان اولین کارخانه تولید کیت‌های آزمایشگاهی و دیسک‌های آنتی‌‌بیوگرام و هورمونهای دامی دانست که خود از افتخارات این واحد تولید محسوب می‌شود.

نگاهی به محصولات ابوریحان مؤید این واقعیت است که کلیه محصولات تولیدی این شرکت با رعایت آخرین استاندارد های داروسازی و رعایت کامل اصول GMP تولید و عرضه می‌شود.

آزمایشگاه‌های کنترل و تحقیقات آزمایشگاه‌های مجهز کنترل ابوریحان ضمن نظارت دقیق در مراحل مختلف تولید از مرحله انبارداری مواد اولیه و بسته‌بندی تا خروج کالای ساخته شده از شرکت، الزام در اجرای کامل مقررات GMP را نیز بطور جدی در دستور کار خود قرار داده است.

تکیه بر تحقیقات و پژوهش در ابوریحان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌باشد بطوری که علاوه بر فعالیت آزمایشگاه‌های کنترل، واحد مستقل و جدیدی نیز تحت عنوان آزمایشگاه تحقیقات در ابوریحان مشغول فعالیت می‌باشد این واحد با مشارکت فکری منابع دانشگاهی در سال 1367 آغاز به کار نمود و اولین اقدام آن طرح تبدیل پروژسترون به دیدروژسترون می‌باشد که صرفه جویی ارزی معادل یک میلیون دلار در سال را به خود اختصاص می‌دهد از سوی دیگر واحد تحقیقات ابوریحان اقدام به فرموله کردن یازده قلم داروی جدید تحت عناوین: 1- شیاف دیکلوفناک 2- پماد لیدوکائین اچ 3- شیاف استامینوفن 4- کنتراسپتیو تری فاز یک 5- قرص پرودنیزولون 50 میلی گرم 6- آمپول متیل پردنیزولون استات 7- قرص استروژن کونژوگه 625/0 میلی گرم 8- قرص استروژن کونژوگه 25/1 میلی گرم 9- آمپول تتراکوزاکترین 10- آمپول اوروگرافین 65 درصد 11- آمپول اورگرافین 75 درصد نموده که مجوز ساخت آنها از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (اداره کل امور دارو) صادر گردیده است.

پروژه‌های طرح و توسعه مشارکت و سرمایه‌گذاری: به منظور قطعه وابستگی به منابع خارجی که جزء اهداف دراز مدت سیاست حاکم بر نظام داروئی کشور می‌باشد و همچنین استفاده از تجربیات نیروهای متخصص در جهت تولید مواد اولیه داروهای مورد تعهد در داخل کشور، این شرکت اقدام به مشارکت و سرمایه‌گذاری در چند شرکت داروئی تحت عناوین شرکت شیمی داروئی امین و داروسازی شهید مدرس نموده است که هر یک از این پروژه‌ها سالیانه میلیونها دلار صرفه‌جوئی ارزی به دنبال خواهند داشت.

صادرات: به منظور تحقق بخشیدن به توسعه صادرات غیر نفتی که از رئوس مهم برنا‌مه‌های توسعه اقتصادی دولت جمهوری اسلامی ایران است و با توجه به کیفیت بسیار مطلوب محصولات تولید شده، شرکت ابوریحان در طی پنج سال گذشته با همکاری شرکت صادراتی سازمان صنایع ملی ایران (فارمیکو) مبادرت به بازاریابی و شرکت در مناقصه‌های بین‌المللی نموده که با توجه به کیفیت و نوع محصولات ارائه شده این شرکت موفق به صدور چندین محصول به کشورهای الجزایر، لبنان، یمن، … گردیده است.

کامپیوتر: همگام با مدرنیزه کردن ماشین آلات بخش‌های مختلف تولید و آزمایشگاه‌های کنترل و تحقیقات، شرکت ابوریحان اقدام به کامپیوترایز نمودن کلیه صورت‌حسابهای مالی شرکت اعم از فاکتورهای خرید، فروش، صورت موجودی مواد اولیه و بسته‌بندی و همچنین فرمولاسیون و پروداکشن اوردر دارو ها نموده است.

فصل دوم تست‌ها که در این جا گفته می‌شود و تست‌های دیگر تماماً مرتبط به گروه شیمی است و تمامی افراد کارشناس شیمی این تست‌ها را انجام دادند و گروه شیمی است و تمامی افراد کارشناس شیمی این تست‌ها را انجام دادند و گروه داروسازان هیچ ارتباطی با این نوع تست‌ها نداشتند.

زیرا این تست‌ها مربوط به افراد مشخص شیمی است.

و همچنین دستگاه‌های HPLC و اسیکتوفتوتری و فلورومتر دستگا‌ههایی هستند که کارشناسان شیمی با آن سر و کار دارند تا بتواند بوسیله این دستگاه‌ها میزان ماده موثر در داروها را بسنجند.

تست Assay (مقدار ماده موثر) هرگاه ماده اولیه‌ای وارد آزمایشگاه می‌شود آن ماده تست Assay می‌شود تست Assay مقدار ماده موثر در ماده اولیه را نشان می‌دهد.

این تست همچنین بر روی قرص‌ها و به طور کلی دارو‌های ساخته شده توسط خود شرکت صورت می‌گیرد و مقدار ماده مؤثر در این داروها بررسی می‌شود.

مثلاً بر روی قرص استامینوفن ساخته شده توسط شرکت این تست انجام می‌شود که دیده شود مقدار استامینوفن که باید وارد می‌شد تا محصول مورد دلخواه بدست آید آیا اندازه‌اش درست است یا نه.

تست Content: در این تست مقدار ماده اصلی یا هورمونی که در دارو وجود دارد را تعیین می‌کنند و فرقش با تست Assay در این است که مقدار هورمون در هر قرص را محاسبه می‌کنند.

مثلاً‌ محاسبه قرص LD که یک قرص هورمونی است.

تست Dissolution: در این تست مقدار حل شدن یا باز شدن قرص را اندازه می‌گیرند.

دمای بدن انسان است و دستگاه Dissolution نیز طبق دمای بدن انسان تنظیم می‌شود.

را روی مورد نظر را در داخل دستگاه قرار می‌دهند.

حلال مورد نیاز دارو آب مقطر می‌باشد.

«این دستگاه مقدار زمانی را که دارد باز می‌شود و واکنش می‌دهد را مدنظر قرار می‌دهند.

کد یا دراژه: لایه‌ای است که دور هورمونی که در داخل قرص قرار دارد کشیده می‌شود تا هضم آن در داخل بدن انسان به راحتی انجام گیرد.

دستگاه HPLC کروماتوگرافی دستگاهی است که برای انجام کارهای ذیل به کار می‌رود: الف: جداسازی ب: شناخت ج: ارزیابی این دستگاه با نام دستگاه‌های کارخانه Waters بعنوان پیشگاهی در دنیای نامتناهی کار ماتوگرافی می‌باشد استفاده در آزمایشگاه و آموزش‌های آکادمیک در صنعت نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در زمینه کروماتوگرافی مایع با کارکرد عالی (HPLC)، که یکی از ابزارهای بی‌مانند Waters است، تمامی اصول علمی وقتی بدست داده و در نهایت آنرا چون مجموعه‌ای بس آسان و دقیق در فضای کروماتوگرافی ارائه کرده است.

از آنجائی‌ که کارخانه فوق مصراً خواستار و خواهان بکارگیری طویل المدت دستگاه‌های HPLC به بهترین وجه ممکنه است از این رو در طول هر سال کلاسهای آموزشی خاصی برای منظور فوق و استفاده جامع و دقیق HPLC با حساسیت بسیار بالای آن و بررسی کلیه اشکالات ممکنه و روش مرتفع نمودن آنها دایر می‌کند.

از آنجائیکه فلسفه تشکل و ساختار شرکت صنایع پزشکی جهان، لزوم ارائه خدمات علمی را اولی‌ترین امر در زمینه فعالیت‌های خود می‌داند از این‌رو بخش علمی ـ پژوهشی این شرکت، افزون بر تهیه و ارائه جدیدترین موارد علمی HPLC، برای شناساندن هر چه ژرف‌تر جایگاه علمی ـ کاربردی کروماتوگرافی مایع با کارکرد عالی، تهیه نوشتاری بس جامع و آکادمیک را جهت « آموزش و فرادهی مبانی علمی و عملی HPLC «در راس کارهای خود قرار داده بود.

این نوشتار عمدتاً بر اساس کتاب LIQUID CHROMATOGRAPHY SCHOOL که در دوره‌های آموزشی کمپانی MILLIPORE برای پژوهشگران ارائه می‌شود، تنظیم شده است و به علت پیش‌بینی کلیه مسائلی که تا به امروز در پژوهشهای کروماتوگرافیک دیده شده و نیز مشکلاتی که احتمال بروز آنها ولو با درصد بسیار اندک ممکن می‌نماید، و مآلاً ارائه راه حلهای عملی، با استفاده از صدها مقاله پژوهشی، کتب تراز اول و نیز تجربیات چندین دهه بخش علمی ـ پژوهشی کمپانی MILLIPORE –WATRS چهره بسیار استثنائی بخود گرفته است.

کروماتوگرافی روشی برای جداسازی و آنالیز اجزاء مخلوط می‌باشد که بطور بسیار وسیعی در گونه‌های مختلف خود در راستای مقاصد ذکر شده بکار گرفته شده است.

در میان شیوه‌های گوناگون کروماتوگرافی، گاز- کروماتوگرافی از ارزش بسیار والائی برخوردار است ولی کروماتوگرافی ـ مایع به صورت مختلف اعم از کروماتوگرافی کاغذی، غشاء نازک (TLC)، تبادل یونی، نفوذ به ژل و پالایش توسط ژل به سبب عدم کفایت و کارآیی مناسب و زمان طولانی آنالیز، که از سرعت اندک حرکت و عبور فاز متحرک نشئات می‌گرفت، نتوانسته بود به چنان حالت ارزشمندی برسد.

تقریباً از سال 1967 امتیازات برجسته کروماتوگرافی مایع در مقایسه با گاز ـ کروماتوگرافی، در رابطه با کارآیی ستون و سرعت آنالیز مطرح و عنوان گردید.

این گونه، خاص از کروماتوگرافی مایع در خلال سالیان گذشته اسامی و عناوین مختلفی به خود گرفت که از آن میان می‌توان کروماتوگرافی مایع، با سرعت زیاد (HIGH-SPEED LIQUID CHROMATOGRAPHY =HSLC)و با کارآیی بالا (HIGH EFF ICIENCY LIQUID CHROM = HELC) و کروماتوگرافی مایع با فشار زیاد یا کارکرد عالی (HIGH PRESSURE OR HIGH PERF PERMANCE =HPLC) را نام برد.

در حال حاضر HPLC ، یعنی کروماتوگرافی مایع با کارکرد عالی مورد پذیرش عامه قرار گرفته است.

این اسامی در ارتباط با گاز ـ کروماتوگرافی مطرح شده‌اند.

در هر صورت در این شیوه فاز ثابت ماده جامد، مایع، رزین تبادل یونی یا یک پلیمر روزنه‌دار است که در یک ستون فلزی جای گرفته است و فاز متحرک که مایع می‌باشد با فشار از آن عبور می‌کند.

از آنجائی که اغلب مواد آلیط ناپایدار و یا کم فرار هستند بنابراین نمی‌توان مستقیماً آنها را با گاز کورماتوگرافی تحت آنالیز قرار داد و لازم است توسط معرفهای مشتق‌ساز به مشتقات فرار تبدیل شوند.

ایجاد مشتقات فرار مناسب، بازماندن مقادیر بس اندکی از معرف مشتق‌ساز به مشتقات فرار تبدیل شوند.

ایجاد مشتقات فرار مناسب، بازماندن مقادیر بس اندکی از معرف مشتق‌ساز، باعث ایجاد پیکهائی می‌شود که در نهایت استنتاج اصولی و درست آنالیز را مختل می‌سازد.

حال آن که جداسازی و آنالیز چنان موادی و حتی جداسازی در حوزه وسیعی از مواد داروئی، خوراکی صنعتی و حیاتی با HPLC بطور ایده‌آل انجام پذیر است.

از آن جائی که در HPLC دو فاز ثابت و متحرک بطور رقابتی در مورد نمونه آزمایشی عمل می‌کنند (برخلاغ گاز ـ کروماتوگرافی که در آن یک فاز، یعنی فاز ثابت عامل عمل است) بنابراین کلیه جدا سازیهائی که توسط GC امکان پذیر نیست با HPLC براحتی انجام می‌گیرد.

علاوه بر آن یکی از مزایای بسیار ارزنده HPLC وجود دتکتوری را انتخاب نمود که اجزاء مورد نظر را مشخص نماید.

سرانجام باید خاطر نشان کرد که در HPLC، دستاوری پیکهای بسیار جالب به مراتب آسانتر از GC، امکان پذیر بوده و بعلاوه تعیین رفتار مواد فوق العاده حساس و دقیق می‌باشد.

به هر صورت در مقایسه با سایر گونه‌های کروماتوگرافی، HPLC دارای امتیازات امتیازات زیرین می‌باشد: 1- ستون‌های HPLC را می‌توان به دفعات بسیار زیاد بکار گرفت هیچ نیازی به بازسازی مجدد آن وجود ندارد.

2- آشکارسازی توسط HPLC، فوق العاده بیشتر از دیگر گونه‌های کروماتوگرافی انجام پذیر است.

3- کار با این تکنیک به مهارت خاصی نیاز ندارد و قابلیت ایجاد مجدد شرایط فوق العاده آسان است.

4- ابزارمندی HPLC آن چنان طراحی شده است که به طور اتوماتیک عمل نموده و برآورد و ارزیابی را با دقت پیکوگرم انجام می‌دهد.

5- مدت زمان آنالیز فوق‌العاده اندک است.

6- کروماتوگرافی LC فرآوری، در مقیاسهای بسیار وسیع انجام پذیر است.

H.PLC کروماتوگرافی مایع با کاکرد عالی (HPLC ) نامی آشنا برای کسانی است که در زمینه آنالیز دستگاهی فعالیت می‌کنند.

و اکنون کاربرد وسیعی در کلید آزمایشگاه‌های صنعتی و تحقیقاتی یافته است.

همان طور که می‌دانید قلب سیستم HPLC، ستون کروماتوگرافی است که جداسازی مواد، درون آن انجام می‌شود.

ستون‌های مورد استفاده در مقیاس آنالیتیکال معمولاً دارای قطر داخلی 2 تا 4.6 میلی‌متر بوده و در نتیجه میزان فلول حلال مورد استفاده در محدوده 0.2 تا2 میلی‌ لیتر در دقیقه قرار می‌گیرد.

اما در HPLC امر از ستون‌های با قطر بسیار کمتر استفاده می‌شود که در نتیجه فول حلال مورد استفاده نیز بسیار پائین‌تر از حد مورد استفاده در کروماتوگرافی آنالیتیکال خواهد بود.

HPLC بسته به سرعت عبور جریان حلال و قطر ستون‌های مورد استفاده به سه دسته مختلف تقسیم‌بندی می‌شود که جدول شماره (1) این تقسیم‌بندی را نشان می‌دهد.

مزایای HPLC مزایای این نوع از کروماتوگرافی نسبت به نوع آنالیتیکال آن به شرح زیر است: الف‌ـ مصرف بسایر کم حلال: همانطور که از جدول شماره (1) پیدا است فلوی حلال در محدوده 0.1 تا 100 میکرولیتر بر دقیقه بوده که نشان دهنده کاهش بسیار زیاد در مصرف حلال می‌باشد.

ب- حساسیت بسیار بالاتر: این سیستم‌ها معمولاً حساسیت حداقل 100 برابر سیستم‌های آنالیتیکال دارا می‌باشند.

ج- امکان تزریق بسیار کم نمونه: این امر به خصوص در آنالیز‌های بیوشیمیایی و نور شیمیایی که مقدار نمونه‌ها ممکن است بسیار کم باشند اهمیت می‌یابد.

د- قابلیت اتصال مستقیم به طیف سنج جرمی: جریان بسیار کم حلال در این نوع از کروماتوگرافی باعث حذف اثر آن در طیف جرمی نمونه شده و به تمیزی و خوانایی آن کمک می‌کند.

دستگاه HPLC در واقع همان سیستم HPLC است با این تفاوت که باید پمپ آن بتواند فلوی مورد نظربرداری ستون‌های کاپیلادل را با دقت فوق‌العاده تنظیم نموده و آشکار ساز آن نیز توانایی آشکارسازی مقادیر بسیار اندک نمونه را داشته باشد.

بنابراین بخش‌های عمده زیر در HPLC نسبت به نوع آنالیتیکال آن متفاوت خواهد بود: 1- پمپ: اگر چه امروزه سازندگان پمپ‌های آنالیتیکال محدود فلوی آنها را یک میکرولیتر بر دقیقه تا ده میلی لیتر بر دقیقه معرفی می‌کنند.

ولی طبعاً چنین پمپ‌هایی دقت کافی در محدوده یک میکرولیتر بر دقیقه را نداشته و همچنین توانایی کار در محدوده پایین میکرولیتری و نانولیتری نیستند.

بعضی سازندگان دیگر از روش تقسیم جریان حلال استفاده می‌کنند.

در این روش قطعه‌ای به نام تقسیم کننده جریان حلال استفاده می‌کنند.

در این روش قطعه‌ای به نام تقسیم کننده جریان پس از پمپ آنالیتیکال قرار گرفته و جریان حلال را با نسبت دلخواه به دو بخش تقسیم می‌کند.

مثلاً اگر از ستون با قطر داخلی 300 میکرون استفاده کنیم، فلوی حلال مورد نیاز 4 میکرولیتر بر تقسیم خواهد بود.

بنابراین اگر فلوی پمپ آنالیتیکال را 200 میکرولیتر بر دقیقه تنظیم کنیم، تقسیم کننده ما باید قابلیت تقسیم 1 به 50 را داشته باشد.

این قطعات را به صورت مجزا نیز می‌توان تهیه نموده و به پمپ آنالیتیکال اضافه کرد تا کارآرایی آن را به Capilary LC ارتقاء داد.

در چنین تقسیم کننده‌های جریانی، می‌توان نسبت تقسیم را با تغییر طول و یا قطر داخلی لوله‌های مورد استفاده در داخل آن تغییر دارد.

2- اینجکتور: با توجه به این که میزان تزریق نمونه در سیستم‌های Capilary LC بسیار کم می‌باشد، استفاده از اینجکتورهای معمولی باعث توزیع بسیار کم می‌باشد، استفاده از اینجکتورهای معمولی باعث گسترده نمونه داخل حلال و در نتیجه پهن شدگی چک می‌گردد.

به همین دلیل باید از میکرواینجکتوری که دارای لوپ‌های در حد چند صد نانو لیتر می‌باشند، استفاده کرد.

3- ستون: همان‌طور که از جدول شماره (1) پیداست، ستون‌های مورد استفاده در HPLC با قطر داخلی 50 تا 1000 میکرون به صورت تجاری در دسترس می‌باشند.

طول این ستون‌ها نیز معمولاً از 50 تا 250 میلی متر می‌باشند.

هم چنین تمام فازهای موجود در بازار را نیز می‌توان داخل آنها پر نمود.

4- اتصالات: لوله‌های مورد استفاده در HPLC آنالیتیکال معمولاً دارای قطر خارجی و قطر داخلی 0.25 تا 1 میلی‌متر می‌باشند.

در حالی که لوله‌های مورد استفاده در HPLC باید قطر داخلی در حد چند ده میکرون داشته باشند.

دو نوع عمده از این لوله‌ها به صورا تجاری در دسترس است: الف- نوع Fused silica با اتصالات مربوطه.

ب- نوع هر لایه P EEK/Fused که با نام تجاری PEEK sil عرضه می‌شود و قطر خارجی آن و یا بوده و با استفاده از اتصالات مربوط به راحتی قابل نصب روی HPLCهای آنالیتیکال می‌باشند و می‌توان از آن برای تبدیل چنین HPLC هایی به HPLC استفاده نمود.

در این لوله‌ها لایه داخلی از جنس Fused silica و لایه خارجی از جنس PEEk می‌باشند.

قطر داخلی چنین لوله‌هایی معمولاً از 25 تا 300 میکرون را شامل می‌شود.

اهمیت استفاده از لوله و اتصالات مناسب در سیستم HPLC تبدیل شود، تعویض سل آن می‌باشد.

اکثر شرکت‌های سازنده، سل‌های مختلفی از رنج میکرو تا Preparative ارائه می‌دهند.

البته تعویض سل در بعضی از مدل‌ها راحت‌تر بوده در بعضی لوی دیگر پیچیده‌تر می‌باشد.

بنابراین از مطالب فوق می‌توان نتیجه گرفت با هزینه بسیار کم می‌توان یک سیستم Analytial HPLC را به HPLC مورد نظر در هر کدام از محدوده‌های مذکور در جدول شماره (1) تبدیل نمود و تفاوتی نمی‌کنند که سیستم آنالیتیکال مورد استفاده چه مدلی باشد.

برای این کار فقط باید اجزاء زیر را تهیه نمود: تقسیم کننده جریان حلال (Flow Splitter) 2- ستون مناسب 3- لوله‌ها و اتصالات مناسب 4- Lnjeetor 5- Flow Coll آشکار ساز مورد استفاده.

فصل سوم روش‌های نمونه برداری: 1- مقدمه و تعاریف: هرگاه امکان مطالعه تک تک افراد یک «جامعه میسر نباشد، به ناچار مطالعه بر روی بخش کوچکی از جامعه که «نمونه» نامیده می‌شود، صورت خواهد گرفت.

مهمترین ویژگی نمونه این است که «نمونه باید تمام ویژگی‌های جامعه را داشته باشد یا به عبارتی نماینده جامعه باشد».

به این ترتیب، نتیجه بدست آمده از مطالعه بر روی نمونه را می‌توان به کل جامعه تعمیم داد.

در انجام آزمون‌های تجزیه‌ای و کنترلی، مطالعه جامعه دراغلب موارد مقدور نیست دلایل این امر عبارتند از: 1- عدم دسترسی به کل جامعه، مانند مطالعه بر روی آلودگی‌های یک رودخانه.

2- تخریبی بودن آزمون مانند اغلب آزمون‌های تجزیه‌ای فیزیکی و شیمیایی، برای مثال می‌توان آزمون سختی قرص‌ها (آزمون فیزیکی) یا آزمون تعیین مقدار ماده مؤثره (آزمون شیمیایی) را نام برد.

3- بالا بودن هزینه مطالعه جامعه.

در اغلب آزمون‌های کنترلی فرآورده‌های دارویی، به یکی از سه دلیل فوق امکان مطالعه جامعه (یک سری Batchllot) وجود ندارد.

البته موارد استثناء نی دیده می‌شوند.

آزمون تشخیص ذرات معلق در آمپول‌های تزریقی از جمله آزمون‌های غیر تخریبی و با صرفه است که قابل انجام بر روی کل جامعه (یک بچ آمپول تولید شده) می‌باشد.

نمونه‌برداری عملیاتی است که در آن بخش کوچکی از یک مجموعه به صورت تصادفی و بدون توجه به کیفیت آن به منظور خاص انتخاب و برداشته می‌شود.

در صنعت داروسازی به منظور حصول اطمینان از کیفیت اقلام دارویی (مواد مؤثره، مواد جانبی، مواد و ملزومات بسته‌بندی، ‏فرآورده‌های نهایی و غیره) نمونه‌ برداری انجام می‌گیرد.

بنابراین عمیات نمونه‌برداری بسیار مهم بوده و یک بخش اساسی از سیستم تضمین کیفیت را تشکیل می‌دهد، چون بر اساس آزمایش بر روی نمونه‌هایی که نماینده کل ماده نیستند، نمی‌توان نتیجه‌گیری معتبری در مورد کیفیت کل مجموعه انجام داد.

عملیات نمونه برداری باید با هدف آن، نوع کنترلی که باید انجام شود و نوع ماده متناسب باشد.

این عملیات باید به صورت مکتوب و با شرح کلید جزئیات موجود بوده و نیز در حین انجام کار نیز به طور کامل مستند و ثبت گردد.

نمونه: بخشی از ماده که براساس عملیات مشخصی برداشته می‌شود.

میزان هر نمونه باید جهت انجام کلیه آزمایشات پیش‌بینی شده، از جمله تکرار و بایگانی نمونه نیز کافی می‌باشد.

سری بچ (batch/ lot): یک مفدار معین از ماده اولیه، بسته‌بندی و یا محصول نهایی که در یک فرآیند واحد و یا یک مجموعه فرآیند، فرآوری شده و می‌توان آن را همگن در نظر گرفت.

در تولید پیوسته، یک سری به بخش زمانی معینی از تولید نسبت داده می‌شود که همگن هستند و همچنین شرایط تولید پایدار و بدون تغییر باشد.

محموله: مقداری از ماده اولیه و یا محصول دارویی که به وسیله یک سازنده تولید شده در یک زمان دو پاسخ به درخواست و یا سفارش خاصی ارائه و فروخته می‌شود.

یک محموله می‌تواند شامل یک یا چند واحد بسته‌بندی و همچنین چندین سری باشد.

محصول نهایی: محصولی که تمامی مراحل تولید از جمله بسته‌بندی به فرم نهایی و برچسب زنی را پشت سر گذاشته باشد.

ماده بسته‌بندی: هر ماده‌ای، از جمله مواد چاپ شده است.

مواد بسته‌بندی بر اساس این که در تماس مستقیم با محصول باشند یا نه، به انواع اولیه و ثانویه تقسیم می‌گردند.

ماده اولیه: هر ماده‌ای با کیفیت معین که در تولید یک محصول دارویی بکار رفته باشد، به استثنای مواد بسته‌بندی.

نمونه‌ نهایی: نمونه‌ای که جهت انجام عملیات ‌آزمایش آماده است.

نمونه اصلی: نمونه‌ای که مستقیماً از ماده برداشته شده است.

نمونه بایگانی: نمونه‌ای که به عنوان بخشی از نمونه اصلی جهت کنترل‌های آینده نگهداری و ذخیره می‌گردد.

مقدار نمونه بایگانی باید جهت حداقل دو بار آزمایش کامل کافی باشد.

نمونه تصادفی: نمونه‌ای که در آن بخش‌های متفاوت ماده، ماده شانس یکسانی جهت انتخاب داشته‌اند.

نمونه بردار: شخص مسئول جهت انجام عملیات نمونه برداری.

طرح نمونه برداری: توصیف محل، تعداد واحدها و یا مقدار ماده‌ای که باید برداشته شود، به همراه محدوده‌های قابل قبول.

عملیات نمونه برداری: نحوه اجرای کامل نمونه برداری از ماده معین به منظور خاص، توصیف مکتوب این عملیات به همراه جزئیات، به عنوان پروسکل نمونه‌برداری در نظر گرفته می‌شود.

واحد نمونه‌برداری: هر بخش مجزا در محموله که می‌توان آن را به عنوان یک بسته‌بندی از طرف و یا شبکه در نظر گرفت.

2- هدف نمونه‌برداری نمونه‌برداری می‌تواند با اهداف متفاوتی انجام شود از جمله: تایید اولیه منبع تولید داده، تایید محموله داد شده، تست و آزاد سازی سری ساخت جهت مصرف، کنترل حین تولید، کنترل‌های خاص، بررسی جهت ترخیص گمرکی، کنترل فساد و یا تقلب در مواد، نگهداری و بایگانی نمونه جهت کنترل‌های آینده.

کنترل‌های مورد نظر بر روی نمونه‌ها می‌تواند شامل تست شناسی داده، انجام آزمایش‌های کامل و یا بخشی از آزمون‌های فارما کوپه‌ای و یا آزمون‌های خاص باشد.

انواع مواد در عملیات نمونه‌برداری عبارتند از : مواد اولیه مواد حد وسط در فرآیند تولید محصولات دارویی در حین تولید، قبل یا بعد از بسته بندی مواد بسته بندی اولیه و ثانویه 3- مسئولیت انجام نمونه برداری آزمایش: واحدهایی که ملزم به انجام این عملیات هستند عبارتند از: تولید کننده‌ها در جهت اجرای اصول GMP مصرف کننده‌ها شامل بخش‌های دولتی و غیر دولتی که در تملک دارد دخیل هستند ارگان‌های نظارتی دارویی در مواردی چون ترخیص محصولات قرنطینه پس از تولید یا واردات و یا جهت ردیابی داروهای فاسد، آلوده و تقلبی و جعلی.

4- فرآیند نمونه برداری 1-4- تسهیلات: تجهیزات و تسهیلات به گونه‌ای طراحی می‌شوند که از آلودگی مواد، افراد و محیط و همچنین آلودگی‌های متقاطع با سایر محصولات، مواد و یا آلودگی‌های محیطی جلوگیری نمایند و فرد مجری در زمان اجرای عملیات کاملاً محافظت گردد.

تا جایی که امکان دارد این عملیات در محیط یا فضای اختصاصی و مجزا انجام می‌شود، ولی در زمان نمونه‌برداری از خط تولید این ممکن نیست.

همچنین برداشتن نمونه از ظروف بسیار بزرگ مواد اولیه نیز با مشکل مواجه می‌گردد.

به عنوان یک اصل کلی شرایط فضای نمونه‌برداری باید مشابه فضای ساخت داده دارویی باشد.

باز کردن ظروف مواد استیل در شرایط آسپتیک و فقط در صورت ضرورت انجام می‌شود و نیز برخی از مواد مانند هورمون هاوپنی سیلین الزاماً در محیط اختصاصی و با تسهیلات ویژه باز می‌شوند.

برداشتن نمونه از محصولات نهایی دارویی دور بسته بندی‌ شکل دارویی مربوطه، عموماً نیاز شرایط محیطی خاصی ندارد.

2-4- ابزار و وسایل: فرد مسئول اجرای عملیات باید تمامی ابزار آلات داوات لازم جهت باز کردن بسته‌ها، بشکه‌ها و ظروف را در دسترس داشته باشد.

ابزار غبارگیری (ترجیحاً به صورت مکنده) و وسایل بستن مجدد ظروف (مانند نوارهای پملپ) همچنین برچسب پشت چسب‌دار که نشان دهد بخشی از محتویات ظرف یا بسته برداشته شده است، اغلب مورد نیاز است.

پاک‌سازی و تمیز کردن ظرف باید قبل از عملیات انجام شود.

نمونه‌برداری از مواد یکنواخت نیاز به ابزار پیچیده ندارد.

انواع پیت‌ها، بشر، قیف و ابزارها ملاقه‌ای شکل جهت مایعات با ویسکوزیته پائین وسیله استوانه‌ای جهت مایعات با ویسکوزیته بالا، کاردک و سرتاس جهت جامدات پودری یا گرانول و همچنین قاشق‌های سرامیکی یا استیل زنگ نزن که قابلیت استریل شدن به وسیله حرارت را دارند، جهت مواد استریل بکار می‌روند.

ابزار مناسب جهت نمونه برداری از مواد غیر یکنواخت پیچیده بوده و نظافت آنها مشکل است.

مثلاً لوله‌هایی با داشتن دریچه در قسمت پائین آنها جهت مایعات در ظروف بزرگ و میله‌های شکاف‌دار که دارای نوک تیز باشند، جهت جامدات پودری یا گرانولی مناسب هستند، نکته مهم این است که دستورالعمل سازنده در زمان استفاده از ابزار نمونه‌برداری باید اجرا گردد.

تمامی ابزار آلات باید از مواد خنثی و پایدار ساخته شده کاملاً قابل نظافت باشند و این ابزار قبل و بعد از مصرف کاملاً شسته و با آب یا حلال مناسب آبکشی و خشک گردند و محل نگهداری مناسب داشته باشند.

مراحل کامل نظافت با ذکر جزئیات در دستورالعمل مربوطه ذک می‌گردد همچنین تسهیلات کافی جهت شستشو باید در دسترس باشد.

می‌توان از ابزار یکبار مصرف نیز استفاده نمود که فواید خاص خود را دارد.

3-4- مسئولیت: فرد نمونه بردار (مجری عملیات) لازم نیست که یک آنالیست با تجربه باشد، ولی باید کاملاً آموزش دیده و دارای اطلاعات کافی در مواد دارویی باشد.

یکی از اصول اساسی، داشتن وجدان کاری و توجه دقیق به جزئیات است.

لازم است کاملاًص مراقب هر گونه علامت آلودگی و خرابی ماده باشد که کوچک‌ترین مورد مشکوکی را باز که جزئیات در استاد نمونه‌برداری مثبت نمایده آموش‌های اولیه و دوره‌ای مربوط به عملیات نمونه برداری که فرد مجری باید به طور کامل آنها را گذرانده باشد (آموزش باید مستند بودن و در مدارک آموزشی فرد نگهداری شود) عبارتند از: طرح‌های نمونه‌برداری خطرات آلودگی محیطی، ماده و متقاطع احتیاط‌های لازم در خصوص مواد ناپایدار و یا استریل برچسب‌ها و تطبیق آن با معیار‌های موجود اهمیت ثبت هر گونه شرایط غیر منتظره و غیرمعمول در صورتی که ارگان نظارتی دولتی نیاز به نمونه‌برداری از مواد دارویی دارد (خصوصاً مواد حساس و استریل) بهتر است افراد آموزش دیده از شرکت با استفاده از دستورالعمل خود، کار را انجام دهد و بازرس ناظر، به صورتی که موجب آلودگی ماده نشود، ‏فرآیند را ملاحظه و نظارت کند.

4-4- مدارک و اسناد: یک دستورالعمل مکتوب که از ابتدا تا انتهای کار را جزئیات توصیف می‌نماید، لازم است.

مواردی چون شرایط فرد، ماده و محل، روش، ابزار، مقدار، ایمنی و احتیاط نگهدای، شرایط خاص و مواردی که باید ثبت گردد، برای هر نوع ماده باید در این سند ذکر شده باشد.

برچسب بکار رفته بر روی ظرف حاوی نمونه و بسته‌های که نمونه از آن برداشته شده نیز جزو اسناد نمونه برداری محسوب می‌گردند.

این برچسب باید به گونه‌ای باشد که تاریخ، فرد مجری عملیات، نام ماده، مقدار، شماره سری، تاریخ ساخت، تاریخ انقضا، شرایط نگهداری ماده، تعداد کل ظروف حاوی نمونه و هدف نمونه‌برداری را نشان می‌دهد.

لازم است برچسب قبل از اجرای عملیات، پر شده و روی ظرف نمونه الصاق گردد.

5-4- احتیاطات: در حین عملیات باید به هر گونه علامت عدم یکنواختی ماده توجه نمود، این نشانه‌ها عبارتند از: تفاوت در شکل، لاندازی یا رنگ ذره کریستالی، گرانولی و یاپور ماده جامد، پوسته مرطوب در مواد جاذب آب، رسوب مواد جامد در مایع یا محصولات نیمه جامد، لایه ‌لایه شدن مواد مایع.

چنین تغییراتی که برخی از آن‌ها می‌تواند به آسانی قابل برگشت باشد، گاهی به دلیل شرایط نگهداری یا حمل و نقل و یا قرارگیری دوره‌ای خارح از حد مطلوب رخ دهد.

بخش‌های غیر یکنواخت مواد (در صورتی که وضعیت غیر عادی رخ نداده باشد) به طور جداگانه از سایر موادی که ظاهر معمول دارند، تست می‌شوند.

در این گونه موارد از مخلوط کردن نمونه‌های بخش‌های مختلف (در مواد غیر یکنواخت) باید خودداری نموده زیرا می‌تواند باعث پوشاندن آلودگی، جبران Potency پایین و یا سایر مشکلات کیفی گردد.

6-4- ایمنی و سلامت خواندن و رعایت اطلاعات ایمنی مربوط به ماده قبل از نمونه‌برداری از ماده یا محصول، یکی از وظایف فرد نمونه بردار است.

این اطلاعات باید شامل احتیاطات ایمنی لازم جهت فرد، ماده و محیط باشد.

نمونه‌بردار باید دارای مباس مناسب و محافظ بوده و در صورت نیاز به تجهیزات خاص مانند ماسک‌های ویژه باید آموزش کافی جهت استفاده از آن را دیده باشد.

7-4- نگهداری و ذخیره: ظرفی که جهت نگهداری نمونه بکار می‌رود نباید با ماده واکنش داده و یا باعث آلودگی آن گردد.

همچنین آن را از نور، رطوبت، هوا و سایر عامل مضر، بر اساس دستورالعمل نگهداری ماده حفظ نماید.

به عنوان یک اصل کلی ظرف کاملاً بدون درز و نفوذ ناپذیر باشد.

نمونه مواد سبک مایع یا جامد در یک یا چند ظرف مناسب گذاشته می‌شود.

نمونه مایعات در بطری شیشه‌‌ای با در پیچی دارای نوار دزدگیر ضد بخار (از جنس ماده خنثی) حفظ می‌شود.

جهت مواد جامد یا نیمه‌جامد نیز ظروف شیشه‌ای با درپیچی ارجح هستند و در صورتی که باشد، از سایر جنس‌ها می‌توان استفاده کرد.