دیابت و ورزش
- هر بیمار دیابتی باید قبل از انتخاب نوع ورزش و زمان آن با پزشک خود مشورت نماید.
- برای کلیه بیماران بالای 35 سال که تمایل به شروع ورزش دارند باید تست ورزش توسط متخصص قلب صورت گیرد.
- ورزش را باید به آهستگی شروع نمود و سرعت و زمان آن را به تدریج افزایش داد.
- ورزش باید مداوم باشد و جزئی از برنامه زندگی روزانه فرد شود.
- در صورتی که فعالیت بدنی بدون آمادگی اولیه باشد ممکن است منجر به افت قندخون به خصوص در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 گردد.
● مواردی که لازم است بیماران دیابتی در هنگام ورزش مورد توجه قرار دهند:
- همیشه کارت هویت خود را به همراه داشته باشید یا شخصی را که با شما ورزش میکند از دیابت خود مطلع نمایید تا در صورت بروز مشکل در طول ورزش، اقدامات لازم توسط اطرافیان صورت گیرد.
- قند خون باید قبل از ورزش کنترل گردد.
- همیشه یک کربوهیدرات ساده مانند قند، آبنبات یا شکلات به همراه داشته باشید.
- از تعریق بیش از حد و در نتیجه از دست رفتن مایعات بدن بخصوص در روزهای گرم خودداری نمایید.
- برای جلوگیری از ایجاد تاول در پا، از جوراب و کفش مناسب استفاده نمایید.
- با توجه به نوع و شدت فعالیتی که هر بیمار انجام میدهد باید بعد از ورزش مواد قندی اضافه مصرف گردد.
- اگر تنها ورزش میکنید، مکانی را که برای ورزش انتخاب کردهاید و زمان بازگشت خود را به اطرافیان اطلاع دهید.
- همیشه به افت ناگهانی قند خون در طول ورزش و یا چند ساعت پس از آن دقت نمایید بخصوص اگر انسولین مصرف میکنید.
خطوط کلی برنامه ورزشی در زندگی افراد دیابتی
ورزش ، گلوکز و گلیکوژن را در داخل ماهیچه های بدن می سوزاند (این پدیده در صورتی رخ می دهد که دیابت کنترل شده باشد) و در حین و بعد از ورزش ، قند خون وارد ماهیچه ها میگردد وسطح گلوکز را به حد طبیعی می رساند . وجود برنامه های منظم ورزشی در افراد دیابتی عکس العمل شدید انسولین را از بین می برد . چون به عضلات و کبد عادت داده می شود که گلیکوژن بیشتری ذخیره کند .ورزش افراد دیابتی باید بصورت تمرینهای هوا رسان ( آئروبیک ) باشد تمرینهای هوارسان به فعالیت هایی گفته می شود که با مصرف زیاد اکسیژن توام باشند.
این نوع تمرینهای دستگاههایی را که برای سلولهلی بدن اکسیژن تهیه میکنند، فعال می رسازند .بدنبال انجام تمرینهای هوارسان تغییرات سودمند و مفیدی در ریه ها قلب و رگهای خونی پدید می آید . با انجام تمرینهای هوارسان به فعالیتهای استقامتی گفته می شود .که به سرعت زیاد نیاز ندارد .
بهترین تمرین هوارسان به فعالیتهای استقامتی گفته می شود که به سرعت زیاد نیاز ندارد .
بهترین تمرین هوارسان دویدن در مسافتهای طولانی با آهنگ آرام است . تمرینهای دیگر شامل اسکی ، صحرا نوردی ، شنا ، دویدن آرام ، دوچرخه سواری ، پیاده روی و....هستند .
تاریخچه
امروزه پژوهشگران دریافته اند که استراحت برای درمان بیماران دیابتی ، کارنادرستی است . مطالعات نشلن داده که استراحت در تخت برای مدت حداقل 7 روز باعث اختلال در قند خون میشود. در سال 1900 محققان دیابت دریافتند که ورزش باید در توان بخشی بیماران دیابتی مورد استفاده قرار گیرد . در سال 1919 دانشمندان به اثبات رساندند که ورزش مط تواند باعث کاهش میزان قند خون شود . در سال 1926 لارسن گزارش داد که ورزش می تواند اثر انسولین در پایین آوردن قند خون را بیشتر کند ؛ بنابراین باعث کاهش نیاز به انسولین در بیماران با دیابت وابسته به انسولین می شود . در نتایج مقاله لارسن ذکر شده که ورزش منظم در بیماران دیابتی از پایه های اصلی درمان است .
افراد مبتلا به دیابت که ورزش می کنند باید بدانند که فعالیتهای بدنی چگونه بر متابولیسم قند خون اثر می گذارد و آثار مفیدی برای سلامت آنها دارد . البته ورزش حتی برای افراد سالم نیز خطرهای اندکی دارد و آطن خطرها فقط مختص افراد دیابتی نیست .
فواید برنامه منظم ورزشی برای افراد دیابتی
1-کنترل بیماری دیابت
در ورزشهای دراز مدت مشاهده شده است که حساسیت سلولهل به انسولین افزایش می یابد . این امر در بهبود وضعیت دیابت بخصوص در افراد با دیابت نوع 2 بسیار با اهمیت است . ورزش اگر در شرایط مناسب صورت گیرد . ِهنی بیمار قند خون به نسبت کنترل شده داشته باشد غلضت گلوکز پلاسما را ثابت نگه می دارد . علت این پدیده توازن بین برداشت گلوکز توسط عظلات و تولید متقابل گلوکز در کبد است .
2- کنترل وزن
یک برنامه صحیح کنترل قند خون در افراد دیابتی غیر وابسته به انسولین به کاهش وزن آنها کمک می کند . کاهش وزن ناشی از ورزش ، باعث کاهش بافت چربی می شود ، بنابراین مقاومت به انسولین در سلولهل کاهش می یابد و به آین ترتیب مصرف داروهای خوراکی پایین آورنده قند خون کم می شود . با انجام ورزشهای برنامه ریزی شده ، بافت چربی بدن کاهش یافته و توده عضلانی افزایش می یابد .
3 - آمادگی عضلانی
ورزش مناسب توده عضلانی را افزایش می دهد . تحقیقات نشان داده است که انقباضات عضلانی و عمل انسولین هر دو با هم مصرف گلوکز در طول ورزش را زیاد می کنند .
4- کاهش نیاز به دارو های خوراکی انسولین
همراه با کنترل مطلوب قند خون و انجام تمرینهای ورزشی مرتب ، مصرف قرصهای خوراکی در برخی افراد دیابتی غیر وابسته به انسولین کم می شود .د ر بیماران دیابتی دریافت کننده انسولین نیز به علت وضعیت مطلوب نیاز به انسولین کاهش می یابد مطالعات نشان داده است که در ماههای اولیه شروع برنامه های ورزشی ، انسولین تزریقی گاهی تا 20در صد یا حتی بیشتر کاهش می یابد .
5- اعتماد به نفس بیشتر
بنظر می رسد احساسات افراد دیابتی تا حدی نیز به حفظ قند خون در سطح طبیعی وابسته باشد بیشتر افراد دیابتی احتمالا ناراحتی و از دست دادن کنترل احساسات را همزمان با سطح قند خون بسیار بالا یا بسیار پایین تجربه کرده است . هنگامی که غلظت قند خون در حد طبیعی است ، در این افراد تا حد زیادی احساس بهبود می کنند . احساس بهبودی با فعالیتهای ورزشی مداوم و ورود این برنامه در زندگی افراد پدید خواهد آمد .
6- تحمل تنش های عصبی
ورزش وسیله موثری برای مبارزه با تنش های عصبی است . هنگام ورزش موادی بنالم آندروفین در خون ترشح می گردد که موجب تسکین درد و آرامش روانی می گردد.
آثار ورزش در افراد دیلبتی وابسته به انسولین
ورزشهای منظم برای افراد دیابتی وابسته به انسولین بسیار سودمند است . پژوهشگران کانادایی طی 16-12 هفته ورزش دادن به بیماران دیابتی وابسته به انسولین ، بهبود مطلوبی را در غلظت قند خون ناشتا و هموگلوبین گلیکوزیله آنها مشاهده نمودند .
در افراد دیابتی وابسته به انسولین ، تغییرات غلظت قند خون در طول ورزش بستگی زیادی بسطح انسولین خون دارد . سطح انسولین خون نیز به میزان انسولین تجویز شده و مقدار جذب انسولین وابستگی دارد
بهترین زمان پیشنهاد شده برای ورزش در دیابتی های وابسته به انسولین ، بعد از مصرف میان وعده بعد از ظهر و قبل از شام است .
نکات مهم در مورد ورزش افراد دیابتی وابسته به انسولین
1-کنترل قند خون قبل ، حین و بعد از ورزش
2- جلوگیری از افت شدید قند خون در طول ورزش با اجرای توصیه های زیر :
* شروع ورزش 1-2 ساعت بعد از صرف غذا
* مصرف 20 تا 40 گرم کربوهیدرات اضافی پیش از ورزش و هر یک ساعت در طول ورزش
* پرهیز از ورزشهای سنگین در هنگامی که انسولین تزریق شده بیشترین اثر خود را اعمال می کند .
* حرکت دادن قسمتهایی از بدن که انسولین در آنها تزریق نگردیده است .
* کاهش میزان انسولین تزریقی به میزان 30 تا 50 درصد در صورت کوهنوردی و ورزشهای طولانی
3- بعد از ورزشهای طولانی قند خون کنترل گردد و مواد قندی اضافی مصرف شود .این عمل از افت قند خون که ممکن است بصورت تاخیری پدید آید جلوگیری میکند.
آثار ورزش در افراد دیابتی غیر وابسته به انسولین
در افراد غیر وابسته به انسولین ، ورزش عامل اصلی کنترل قند خون است . عامل بعدی مصرف صحیح مواد غذایی است . مطالعات اخیر نشان داده است که اجرای برنامه ورزشی منظم ، ارزش بالایی در کنترل غلظت قند خون دارد .
پژوهشها نشان می دهد که افزایش فعالیت بدنی ، در پیشگیری از پیدایش دیابت نوع دو غیر وابسته به انسولین نیز موثر می باشد . این موضوع به ویژه در افرادی که بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند ، اهمیت بسیاری دارد . این افراد شامل افراد چاق ، فرزندان افراد مبتلا به دیابت و افراد با فشار خون بالا می باشند .
ورزش در مبتلایان به دیابت نوع 2 باعث افزایش حساسیت سلولهل نسبت به انسولین می شود ، اما برای رسیدن به پاسخ درمانی مناسب ، باید با رعایت رژیم غذایی صحیح همراه گردد. کاهش ورن و رساندن وزن بدن به حد طبیعی را می توان مهمترین قسمت درمان در این افراد را دانست . تحقیقات نشان می دهد که ورزش باعث حفظ توده عظلانی در حد مطلوب می شود .نکته مهم اینه اگر کاهش وزن در افراد دیابتی فقط با رژیم غذایی انجام گیرد ، بیش از 25 % وزن از دست رفته ، از توده عضلانی خواهد بود .در حالی که هدف از کاهش وزن ، کاهش بافت چربی است نه از بین رفتن پروتین های بدن . بنابراین کاهش وزن با ورزش ، بهتر از کاهش بوسیله رییم غذایی تنهاست . بنظر میرسد برای رسیدن به هدف باید ترکیب این دو رئش بکار رود
رژیم غذایی + ورزش = کاهش وزن مطلوب
نکات مهم در باره ورزش افراد دیابتی غیر وابسته به انسولین
* در این افراد افت قند خون در طول ورزش کمتر رخ می دهد ، بنابراین مصرف کربو هیدرات اضافی معمولا لازم نیست .
* انجام ورزش همراه با رعایت رژیم غذایی ، سبب تسریع در رسیدن به اهداف درمانی مورد نظر می شود .
* ورزش باید جزیی از زندگی روزانه افراد مبتلا به این نوع دیابت باشد .
عوامل موثر در پاسخ قند خون به ورزش ناگهانی در افراد دیابتی
قند خون کاهش می یابد اگر :
- غلظت انسولین خون در طول ورزش بالا باشد . ( بطور مثال ورزش کردن زمانی که انسولین حداکثر اثر خود را دارد )
- ورزش در مدت زمان طو لانی انجام شود .
- بیش از 3 ساعت از صرف غذا گذشته باشد.
قند خون بدون تغییر می ماند اگر
- مدت زمان ورزش کوتاه باشد .
- میزان انسولین پلاسما طبیعی باشد
- میان وعده مناسب قبل از ورزش و در طول فعالیت ورزشی مصرف شود .