اسب یا اسپ پستانداری است از خانواده ی اکوئیدا است که از دیرباز در زمینه‌های کشاورزی، ترابری و همچنین در جنگ‌ها بسان ابزاری برای حرکت تند و ضربه زدن به سیستم‌های دفاعی دشمن بهره گیری می‌شده است.
نام اسب همواره با واژه‌هایی مانند چابکی همراه بوده است. پیشینیان برای اسبهای خود احترام بسیاری قائل بودند به گونه‌ای که صاحب اسب، نیاکان اسب نژادین خود را تا ۱۲ نسل پشت میدانست و به هنگام مرگ اسبش به شدت غمگین می‌شد.[نیازمند منبع] همچنین اسب را جانوری نجیب نیز می‌شناسند. ولی در هنگام خشم اسب نزدیکی به او بسیار خطرناک است
نام چند نوع اسب :
باره یا بارگی، به معنی مطلق اسب گفته می‌شود و ربطی به باربری ندارد.
بالاد و بالاده، به اسب تندرو یا اسب یدکی گفته می‌شود.
بوز، به اسب نیله (کبودرنگ) گفته می‌شود.
توسن، اسب سرکش را می‌گویند.
جُرده، به اسب اخته می‌گویند.
چرمه، به اسب سپید یا اسبی که دست و پایش سپید باشد گفته می‌شود.
خنگ، اسب سپید را می‌گویند.
سمند، اسب زرد را می‌گویند.
نَوَند، اسب تندرو را می‌گویند.
یَکران، اسب نژاده و نجیب را گویند.
عمر خیام در کتاب نوروزنامه نام گونه‌های اسب را چنین بیان می کند:
الوس چرمه، سرخ چرمه، تازی چرمه، خنگ، بادخنگ، مگس‌خنگ، سبزخنگ، پیسهٔ کمیت، کمیت، شبدیز، خورشید، گور سرخ، زردرخش، سیارخش، خرماگون، چشینه، شولک، پیسه، ابرگون، خاک‌رنگ، دیزه، بهگون، میگون، بادروی، گلگون، ارغون، بهارگون، آبگون، نیلگون، ابرکاس، باوبار، سپیدزرده، بورسار، بنفشه‌گون، ادس، زاغ‌چشم، سبزپوست، سیمگون، ابلق، سپید، سمند
اسب را در پارسی میانه و اوستایی نیز اَسپ (asp)می‌گفتند. نامهای بسیاری از بزرگان ایرانی در روزگار باستان دارای پسوند -اسپ بوده است (مانند گشتاسپ، ارجاسپ، گرشاسپ، گشتاسپ، جاماسپ، لهراسپ، ویشتاسپ، هیدراسپ، بیوراسپ، ساتاسپ، سیاوش و...)که نشان از اهمیت این جانور در میان ایرانیان است.[نیازمند منبع] در زبان سانسکریت این واژه به ریخت azva بوده که واژه سوار و اسوار نیز در زبان پارسی کنونی از همین ریشه‌اند. اسب برای اولین بار در آسیای میانه که بعدها تورکستان نام گرفت اهلی شده است سپس به دشتهای ایران و راه یافته است. در ایران باستان بویژه دوره هخامنشی اسب نقش بسیار زیادی داشت به اسبهای تربیت یافته پارس می گفتند عرب ها این کلمه را به فارس معرب کرده اند و آن را برای به معنی تیزرو و سوار کار ماهر به کار می برند. اسب حیوانی است که با سرما و شرایط سخت کوهستانی سازگار است بر خلاف شتر که با شرایط گرم و شن زار و سرزمین عربی سازگار بوده است. عربها برای اولین بار در دوره تجارت معروف به رحله شتا و صیف با اسب آشنا شدند و آن را بکار گرفتند. [نیازمند منبع]
تاریخچه
تاریخ تکامل اسب ها هنوز به طور دقیق مشخص نمی باشد. به طور مثال, زمان جدا شدن گونه های الاغ (اکووس آسینوس), اسب های وحشی (اکووس فروس) و گورخر ها و اسب های اهلی (اکووس کابالوس) معلوم نیست. همچنین مشخص نیست گونه ی اسب های اهلی حاصل انتخاب طبیعی هستند یا انتخاب مصنوعی توسط انسان. قدیمی ترین فسیل های مربوط به این گونه به هفت هزار سال پیش از میلاد باز می گردند. ابتدا اسب به منظور تهیه ی غذا شکار می شده است, ولی به مرور زمان انسان آن را به فرمان خود در آورد و برای تهیه ی شیر و گوشت, و نیز حمل و نقل, آن را پرورش داد. قدیمی ترین آثار رام کردن اسب ها در اروپای شرقی، شمال قفقاز و آسیای مرکزی یافت شده اند. پرورش و تربیت اسب ها به مرور زمان اهمیت ویژه ای یافت و انسان به درساژ و اصلاح نژاد پرداخت.
نژاد های مختلف
نژاد های اسب بسیار فراوان و متفاوت است. این فراوانی حاصل آمیختگی اسب ها توسط انسان, و نیز انتخاب طبیعی می باشد. به طور کلی اساس جدا کردن اسب ها از پونی ها, قد آن ها می باشد. قد اسب (بلندی جدوگاه) باید از ۴۸/۱ متر بیش تر باشد. با این وجود استثنا نیز داریم (مثلاً فالابلا).
در اینجا لیست بعضی از نژاد های اسب را مشاهده می کنید.
اصیل عرب
اصیل عربی
اصیل عربی
اصیل عربی
گذشته ی این نژاد هنوز به درستی شناخته نشده است, ولی بی تردید این نژاد بسیار بسیار قدیمی است و از خاور میانه و نواحی بیابانی یا نیمه بیابانی این منطقه ریشه گرفته است. طی تلاش ساسانیان در پرورش و اصلاح این نژاد, اسب های اصیلی به وجود آمدند که به خاطر چابکی و مقاومتشان مایه حیرت شدند. این نژاد در تاریخ برای اصلاح نژاد و مقاوم کردن اسب ها بسیار مورد آمیزش قرار گرفت. نژاد اسب های اصیل انگلیسی از آمیزش اسب های عرب با اسب های محلی (انگلیسی) ریشه می گیرد. خون این نژاد امروزه تقریباً در رگ های همه ی نژاد های سبک وزن جاری است.
زندگی دشوار در بیابان های خشک باعث شجاعت و مقاومت حیرت برانگیز و تند پایی و صبوری این نژاد شده است. زندگی او در کنار یا حتی داخل چادر با بادیه نشینان نیز باعث خو گرفتن آن با انسان و دلبستگی و اعتماد به او شده است.
قد این اسب ها بین ۱.۴۵ تا ۱.۵۵ متر است. آن ها می توانند هر رنگی داشته باشند ولی ابلق نیستند. رنگ مشکی نیز در آنان بسیار نادر است. مو های اسب عرب نرم و ابریشم مانند است. یکی از خصوصیات آن دمش است که بالا نگه داشته شده است (حتی به هنگام حرکت). از خوصوصیات دیگر آن سر کوچک و برجسته, گردن بلند و کمانی, کمر کوتاه, کپل بالا و افقی و پاهای ظریف و محکم آن است. پوست اسب عرب نازک و حساس است, به طوری که رک های آن به خصوص در سر, مشخص هستند. پیشانی آن صاف است سوراخ های بینی آن بسیار باز می باشد. به علاوه, اسب عرب بر خلاف دیگر نژاد ها ۱۷ دنده و ۵ مهره ی کمری دارند (به جاب ۱۸ دنده و ۶ مهره ی کمری).
اسب عرب در رشته های ورزشی که در آن ها مقاومت اهمیت ویژه ای دارد رایج اند و در مسابقات جهانی مقام هی اول را ازان خود می کنند. در مسابقات پرش نیز از آنان استفاده می شود (با وجود قد نسبتاً کوتاهشان). در مسابقات درساژ و کنکور های زیبایی نیز این اسب ها به دلیل وقار و ظرافت اندام, خواستار فراوانی دارند.
اصیل انگلیسی (تروبرد Thoroughbred)
اصیل انگلیسی
این نژاد دیرینه‌ی طولانی‌ای ندارد و از آمیزش اسبهای اصیل عربی با اسبهای محلی در انگلستان به وجود آمده است. بلندی جدوگاه اسبهای اصیل انگلیسی بین ۱.۶۵ تا ۱.۸۰ متر است. اسبان این نژاد تیز‌پا‌ترین اسبهای دنیا هستند و از آن‌ها در مسابقات اسب‌دوانی به خصوص مسابقات تاخت استفاده می شود. این اسب‌ها معمولاً در مسابقات درساژ و پرش نیز موفق هستند. اسبهای اصیل انگلیسی نسبتاً حساس, زودشکن و عصبی هستند, که با توجه به تقلا و ریسکی که حین مسابقات می‌کنند قابل توجیه است. رنگ بدن آن‌ها نیز معمولاً کهر, کهر تیره, خاکستری و سیاه است. رنگ‌های ابرش و طلایی نیز در آن‌ها دیده می شود. رنگ سفید بسیار نادر است. گردن و پاهای این نژاد بسیار کشیده می‌باشد.
کوارتر(Quarter)
کوارتر آمریکایی
این نژاد آمریکایی بوده و از آمیزش نژاد های عرب، بارب و اسپانیایی به وجود آمده و با آمیزش با اسب های اصیل انگلیسی اصلاح یافته است. قد متوسط آن حدود ۱.۵۰ متر است. سر آن کوچک و مثلث شکل است و بدنی عضلانی دارد. سرعت این اسب در مسافت های کوتاه بالاست و در مسابقات وسترن و رودئو مورد استفاده بسیار قرار می گیرد. تقریباً همه ی رنگ ها در این نژاد دیده می شوند. ًٌٍ
آپالوسا
آپالوسا
آپالوسا
این نژاد به اسب های سرخ پوست معروف است. زیرا برای اولین بار توسط آن ها پرورش داده شده اند. آپالوسا نیز نامی است که از رودخانه ای به نام پالوس، نزدیک یکی از قبایل سرخ پوست گرفته شده است.
خصوصیت بارز این نژاد لکه های رنگی روی بدن آن است. این لکه ها به شکل ها و رنگ های مختلف بر روی زمینه هایی با رنگ های متفاوت قرار دارند. به همین دلیل اسب های این نژاد از نظر ظاهری بسیار متنوع می باشند. بلندی جدوگاه این اسب ها بین ۱.۴۲ تا ۱.۶۳ متر می باشد. این اسب دارای سینه ای پهن و کمری کوتاه است. یال و دم این نژاد خیلی پر پشت نمی باشد.
فالابلا
فالابلا
با این که فالابلا از نظر قد پونی محسوب می شود, ولی به دلیل ریشه های نژادش در لیست اسب ها قرار می گیرد. این نژاد به احتمال قوی از آمیزش اسب های اصیل انگلیسی با شتلند ها (Shetland) به وجود آمده است. قد فالابلا حدود ۷۸ cm است و به نوعی یک اسب مینیاتوری محسوب می شود. با این وجود, نسبت به قد کوتاهش از توان بدنی بالایی برخوردار است.
شایر(Shire)
شایر
این نژاد از شمال انگلستان ریشه می گیرد و بزرگ‌ترین نژاد اسب است. قد شایر ها به ۲ m نیز می رسد. وزن آن هم حدود ۱ تن می باشد. این نژاد نیز بسیار قدیمی بوده و نام آن توسط سزار هزاران سال پیش در ماجرای جنگ های گالی (Gaules) آمده است. رنگ شایر ها معمولاً سیاه بوده, ولی به رنگ کهربایی با لکه هایی سفید در پاها یا سر نیز دیده می شوند. بدن آن ها بسیار عضلانی و قوی است و از آن ها برای کشیدن درشکه یا گاری استفاده می شد.این نژاد بسیار آرام, مهربان و مطیع می باشد.
اصیل اسپانیایی (آندالوزین Andalusian)
اصیل اسپانیایی
این نژاد قدیمی از منطقه ای به نام «اَندَلُس» در اسپانیا ریشه می گیرد. قبل از قرون وسطی، این اسب ها به دلیل چابکی و نرمی حرکات، در جنگ ها بسیار مورد استفاده قرار می گرفتند. در قرون وسطی، به دلیل سنگینی سلاح های جنگی، اسب های درشت هیکل تر ترجیح داده می شدند تا این که با رنسانس نرمی و سبکی حرکات این اسب ها دوباره مورد توجه قرار می گیرد. امروزه از این نژاد به خصوص در نمایش ها و سیرک ها استفاده می شود.
بلندی این اسب ها بین ۱.۵۵ تا ۱.۶۵ متر است و معمول ترین رنگ آن ها خاکستری است. رنگ آن ها با بالا رفتن سن به تدریج روشن تر می شود. پال اسبان اصیل اسپانیایی بلند و حالت دار است.
فریزین (Friesian)
فریزین
فریزین از جمله قدیمی ترین نژاد های اسب هاست. استخوان های سه هزار ساله ی آن در اروپا در هلند کنونی یافته شده اند. ابتدا از فریزین برای کشیدن گاری استفاده می شد. در قرون وسطی به دلیل ظاهر و وقار و حرکات شاهانه اش در دوئل برای از رو بردن حریف استفاده می شد.