پارچه ماده‌ای نرمش‌پذیر است که از شبکه‌ای از الیاف طبیعی یا مصنوعی (معروف به نخ) تشکیل شده پارچه را از طریق بافتن، کش‌بافی، قلاب‌بافی، گره زدن یا فشردن الیاف به هم درست می‌کنند.
پارچه‌ها از نظر مواد به‌کار رفته انواع گوناگون دارند از جمله نخی، پنبه‌ای، پشمی، ابریشمی . غیره. به بخشی از بازار که پارچه فروشی‌ها در آن قرار دارند بازار بزازها گفته می‌شود
انواع پارچه
چیت (= پارچه‌ی پنبه‌ای و نقش داری که بیشتر مزین به نقش گل‌های کوچک و بزرگ بود)
چلوار (= پارچه‌ی پنبه‌ای سفید و آهار دار و بسیار پر مصرفی که از آن پیراهن و زیرجامه و ملحفه و روبالشی تهیه می‌کردند)
کرباس (= کرباس یا کرپاس ، پارچه‌ی پنبه‌ای سفید و درشت بافت که غالباً زنان و مردان روستایی از آن جامه می‌ساختند و برای کفن نیز به کار می‌رفت)
متقال (= پارچه‌ی پنبه‌ای سفید شبیه به کرباس اما از آن لطیف تر) *کتان (= پارچه‌ای که از الیاف ساقه‌ی کتان ساخته می‌شود. کتان گیاه علفی یکساله‌ای است دارای برگ‌های سبز مات و ساقه‌ی متشکل از الیاف نرم و بلند. از این الیاف نخ کتانی هم به دست می‌آورند)
مخمل (= پارچه‌ای نخی یا ابریشمی که یک روی آن صاف و روی دیگر دارای پرزهای لطیف و نزدیک به هم و به یک سو خوابیده است)
حریر (= پارچه‌ی ابریشمی نازک) وال، تور ، فاستونی
ململ (= نوعی پارچه‌ی نخی لطیف و نازک و سفید)
ماهوت (= پارچه‌ای ضخیم تمام پشم ، نرم ، کمی براق ، با سطح پرز دار)
کریشه (پارچه‌ی سبک نخی دارای گل‌های برجسته)
کلوکه (= پارچه‌ی نخی که بیشتر برای چادر مشکی بکار می‌رفت)
کرپدوشین (= یا کربدوشین پارچه‌ای از خانواده‌ی کرپ که از ابریشم خام بافته می‌شد)
آغبانو (= پارچه‌ای نازک و پنبه‌ای که بیشتر برای چارقد و چادر به مصرف می‌رسید)
گاواردین (= نوعی پارچه‌ی معتبر و مرغوب انگلیسی که بیشتر به مصرف کت و شلوار مردانه می‌رسد)
دبیت (= پارچه‌ای نخی که بیشتر آستر لباس و رویه‌ی لحاف می‌شد و نوع علی اکبری آن از همه مرغوب تر بود.حاج علی اکبر شخصی بود که دبیت را به کارخانه‌های دبیت بافی لندن سفارش می‌داد)
مخمل‌های کاشان
زربفت‌های یزد (= زربفت‌هایی که به دست زنان زردشتی یزد بافته می‌شد) *بورسا (= بروسا یکی از بنادر معروف ترکیه است که محصولات ابریشمی آن شهرت جهانی داشت)
شال‌های کشمیر (= این شال‌ها را به تقلید از شال‌های کشمیر با پشم شتر در کرمان می‌بافتند)
پارچه‌های زری دوزی شده‌ی اصفهان
قدک نخی قزوین
عبای لار.
پارچه شناسی
نوعی از پارچه های دستباف ایرانی است که دو نوع تابستانی و زمستانی را شامل می شود .
عبای تابستانی که تولید آن ییشتر در بهبهان، کوهپایه ی اصفهان و بوشهر رواج دارد با، تار و پود نخ پنبه یی که به رنگ مشکی یا قهوه ای در آمده است، بافته می شود و عبای زمستانی که محمدیه ی نایین مهم ترین مرکز بافت آن است، با بهره گیری از کرک شتر به عنوان تار و پود تولید می شود.
عبا توسط دستگاه های ساده ی بافندگی به عرض 75 تا90 سانتیمتر و طول 6 متر بافته می شود و کاملاًًًَ بدوی نقش و طرح بوده و قطعات آن با دوخت ساده ای به هم دوخته می شود.
برک
برک، نوعی پارچه ی ضخیم است که بیشتر در بوشرویه ی خراستان و با استفاده از کرک بز یا کرک شتر و برروی دستگاه دو وردی بافندگی بافته می شود و از آن عمدتاً برای تهیه و دوخت کت مردانه استفاده می کنند.
برک به طور معمول خود رنگ بوده و در رنگ ها قهوه ای، سیاه، سفیده، شیری وشکری و خاکستری تولید می شود.
آشنایی با مهم‌ترین پارچه های دستباف ایرانی
1 دارایی ایکات
ایکات که مأخوذ از واژه مالایایی منجیکات است ودر فارسی دارایی نامیده می‌شود، روشی کهن در بافت پارچه‌های منقش با رنگ ناپذیر کردن نخ‌ها پیش از بافتن آنهاست تا بتدریج وبه موازاتی که کار بافتن پیش می‌رود، نقش نیز نمودار گردد. ایکات به معنای بستن یا گره‌زدن یا پیچاندن است ومنظور از آن، شیوه بستن تاروپود از روی الگویی است که از پیش آماده شده است.
اگرچه خاستگاه این روش دقیقاً مشخص نیست اما برخی محققان بر این عقیده هستند که این‌گونه بافت را قرن‌ها قبل از توسعه بازرگانی اروپا - درقرن‌های پانزدهم وشانزدهم - اقوام گوناگونی در ممالک مختلف جهان، هر یک مستقل از دیگری، ابداع وبه موازات یکدیگر رشد داده‌اند. ضمن آنکه برخی از پژوهشگران تأکید بر پیچیدگی این روش بافت، شک دارند که ایکات رابیش از یک قوم ابداع کرده باشدوبر این اساس آن را دارای زادگاه خاص وواحدی می‌دانند.
تنوع، پیچیدگی وظرافت نقش‌ها وروش‌هایی که در جزایر مالی، سومبا، سوماترا وبرنئو یافت شده است، دلالت بر آن دارد که اگر زادگاه واحدی برای این شیوه بافت وجود داشته، در منطقه اندونزی بوده است.
قدیمی‌ترین نمونه موجود،ایکات، مصری است وتاریخ بافت آن حدود سال 1100 میلادی است. نقش‌های دیواری آجنته که در شمال‌غربی هندوستان در حدود 50 سال پیش از آن ساخته شده، زنانی را نشان می‌دهد که جامه‌هایی با نقش ایکات پوشیده‌اند. نبود مدارک دیگر، تعیین تاریخ دقیق بافت رادشوارو پیگیری چگونگی توسعه روش‌ها ونفوذ نقش‌های بیگانه را ناممکن می‌سازد. ایکات را از مکزیک تا پرو می‌بافند، ضمن آنکه در بیشتر مناطقی که در حوزه اسلام واقع بوده‌اند، ازماداگاسکار تااسپانیا واز هندوستان تاآفریقای‌غربی این روش بافت مشاهده شده است. در ژاپن نیز ایکات رواج داشته ولی در مناطق خشک شرق آسیا، شاید به دلیل آنکه چینی‌ها از پیش، سنتی در بافت پارچه‌های عالی وظریف داشته‌اند نشانی ازایکات یافت نمی‌شود.
در کشورمان این شیوه بافت از گذشته‌های دور در مناطق مختلفی وجود داشته ولی در حال حاضر ایکات یا دارایی را تنها می‌توان در کارگاه‌های محدودی در شهر یزد مشاهده نمود که تنی چند از صنعتگران هنرمند هنوز این شیوهّ بافت را حفظ نموده‌اند.
به دلیل کاربرد روش ایکات در مورد تار یا پود یا هردو، لازم است میان ایکات تار وایکات پود وایکات دوگانه فرق قائل شویم. ضمن آنکه لازمه هر سه روش آن است که نخ‌ها روی نوعی چارچوب کشیده شوند تا بتوان آنها را به صورت نقشی جمع کرد وبه هم بست.
ایکات‌های تار معمولاً ثابت هستند و همین که روی دستگاه بافندگی نصب شوند، دیگر به آنها دست نمی‌زنند وفقط پود رنگی واحدی را به آنها می‌بافند. البته این قاعده، استثنایی نیز دارد وآن اینکه، هنگامی که تارها رابه صورت افقی می‌بندند، باید آنها را به ترتیب وتوالی، به جلو بکشند تا نقش پیکان یا شعله‌یی ازآن پدیدآید.
ایکات‌های پود به کار بیشتری روی دستگاه بافندگی نیاز دارند زیرا هر گره‌یی باید درجایی دقیق ومعین زده‌شود تا نقش ظاهر گردد. البته بافنده تا اندازه‌ای می‌تواندبا حرکت دادن وجلو وعقب بردن پود، نقش‌هایی را که خود درنظر دارد، به وجود آورد.
ایکات های دوگانه به مهارت فوق‌العاده‌ای که در هرروش باید به کار بسته شود، نیاز دارد وگاه تکمیل این بافت های ظریف پیچیده یک سال یابیشتر زمان می‌گیرد.
درهرسه روش، وقت‌گیر‌ترین کار، بستن ورنگ زدن وگشودن نخ‌هاست. مقدار بستن ازاندازه ظرافت نقش تبعیت می‌کند. برای رنگ‌زدن تا گذشته‌ای نه‌چندان دور، همواره از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شد، ولی امروزه رنگ‌های شیمیایی جای رنگ‌های طبیعی را گرفته وکمتر از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شود. درهر حال دررنگرزی بارنگ‌های طبیعی: ازنیل برای رنگ آبی، روناس وقرمزدانه برای رنگ قرمز، پوست درخت وگل برای رنگ زرد، مواد معدنی وخاکی گوناگون برای رنگ سیاه استفاده می‌شده واستفاده می‌گردد.
تا چند سال قبل برای تاروپود پارچه‌هایی که با روش ایکات در یزد تولیدمی‌گردید، از ابریشم طبیعی استفاده می‌شد، ولی در حال حاضراز نخ ویسکوز برای تارو از ابریشم مصنوعی یا ویسکوزرایون فیلامنت برای پود استفاده می‌گردد.
با روش ایکات وضمن استفاده ازمواد اولیه‌یی که به آن اشاره شد، انواع پارچه که مورد استفاده رولحافی، بقچه، سوزنی ورومیزی دارد، تولید می‌گردد.
باادامه واستمرار انواع روش‌ها در بافت دارایی یاایکات، نقش‌های بیشمار از ساده‌‌ترین صور راه‌راه وهندسی تا پیچیده‌ترینسبک ژاکارد از نسلی به نسل دیگرانتقال یافته است. هیچ‌گاه دو گونه ایکات همسان نمی‌توان یافت، بلکه هربافت نرامی ومواجی ویژه‌ای دارد که آن رااز انواع دیگر بافت‌های رنگین وحتی چاپ کلافه‌ای (باتیک) متمایز می‌سازد.