زهر زنبور عسل , روشهای جداسازی و مصارف دارویی آن
مقدمه:
استفاده از سموم طبیعی در درمان بعضی امراض از دیر زمان ریشه در فرهنگ و تمدن بشری داشته و در این میان زهر زنبور عسل جایگاه ویژهای دارد. شواهد و قرائن دال بر آن است که بشر در قرون قبل از میلاد با درمان با زهر زنبور آشنا بوده است.بابلی ها و مصری ها و ایرانیان و رومی ها از جمله اقوامی بودند که از زهر زنبور عسل به منظور درمان امراض گوناگون استفاده می کردند. ژرمن ها و اسلاوها در قرون وسطی زهر زنبور عسل را برای درمان نقرس بکار می بردند و گرد خشک شده زنبور عسل را داروی مدر خوبی می دانستند.
امروزه برغم پیشرفتهایی که در کشور های پیشرفته در مورد صنعت پرورش زنبور عسل به طور اعم واستخراج زهر زنبور عسل و استفاده از آن در صنایع دارو سازی به طور اخص صورت گرفته متاسفانه در کشورما ایران علارغم وجود امکانات و آب وهوای مناسب در بعد تحقیقاتی هم مطالب مربوطه هم بسیار کم و سربسته ای می باشند.
بر طبق آخرین اطلاعات موجود هر گرم زهر خشک زنبور عسل در بازارهای جهانی به قیمت 300 مارک خرید و فروش می شود.
( معادل قیمت 6 گرم طلا ) برهمین اساس منطقی به نظر می رسد که سرمایه گذاری در این بخش و به کار گیری نیروهای متخصص می تواند در آینده ای نه چندان دور سود زیادی برای کشور عزیزمان به همراه داشته باشد.
نحوه شروع
علی رقم اینکه چند بار در مورد این مطلب توضیحاتی رو گذاشتم ولی بازم سوالاتی در این زمینه مطرح میشه به همین دلیل دوباره توضیحاتی رو خدمت شما دوستان عزیز عرض می کنم.
از چه زمانی؟و چگونه زنبورداری را شروع کنیم؟
در پاسخ باید گفت که کار شما از زمستان شروع می شود؛در طول زمستان شما بایستی کتابها و مطالب مربوط به زنبورداری را مطالعه کنید تا اطلاعاتی را در مورد زنبور عسل و زنبورداری فرا بگیرید و شناختی را هر چند جزئی در مورد این موجود به دست بیاورید.
پس از این شما باید به فکر تهیه کندوی مورد نیاز خود باشید.
چه زمانی باید کندوی مورد نیاز را خریداری کرد و در این مورد چه مواردی را بایستی مد نظر قرار داد و برای شروع با چه تعداد کندو بایستی شروع کرد؟
کندو را بایستی در فاصله بین اواخر زمستان تا اوایل بهار یعنی اسفند تا فروردین خریداری کرد چون در این زمان کندو زمستان را پشت سر گذاشته و جمعیت موجود جمعیت اصلی شما می باشد.
باید توجه داشت که نبایستی هیچ گاه کندو را در پاییز خریداری کرد چون در این هنگام جمعیت ما یک جمعیت کاذب است و در زمستان تعدادی از این تعداد تلف می شوند.
پس کندو را بایستی در فاصله بین اسفند تا فروردین انجام داد.
مواردی را که باید مد نظر قرار داد اول از همه سلامت ملکه است ملکه بایستی سرحال و سرزنده و فعالیت آن هم در حد مطلوب باشد به طرز راه رفتن ملکه توجه کنید چون در صورتی که ملکه به خوبی نتواند راه برود قادر نخواهد بود به طور کامل روی کادر راه رفته و تخم ریزی کند.
مورد دوم تخم ریزی ملکه است که در این هنگام بایستی فعالیت خود را شروع کرده و تخم ریزی آن مرتب باشد چون تخم ریزی نا مرتب نشانه پیری یا بیماری ملکه است.
مورد بعدی جمعیت کندو است که بایستی در حد هشت کادر جمعیت داشته باشد یعنی زنبورها پشت و روی هشت کادر را پوشانیده باشند.
برای شروع بایستی از سه کندو شروع کرد البته می توان با تعداد بیشتری نیز شروع کرد ولی این تعداد تا فراگیری تمام فوت فنهای کار می تواند به خوبی به شما کمک کند.(من زنبورداری را با پنج کندو شروع کردم)
هیچ گاه از این تعداد کمتر شروع نکنید چون در صورتی که کندویی به کمک نیاز داشته باشد بتوان از دیگر کندوها برای تقویت آن استفاده کرد و در صورتی که از این تعداد کمتر باشند در هنگام ضعف یکی از کندوها از دست شما کاری برنمی آید و نتیجتا شما از این کار دلسرد می شوید.
نحوه جدا سازی موم از موم های کثیف
ما بایستی هر ساله قبل ار شروع فصل تخم ریزی یعنی اواخر زمستان موم های سیاه را از کندو خارج کنیم چون این موم ها هم باعث آلودگی می شوند و هم جایی برای تخم ریزی ملکه ندارند چون که حجره ها تنگ شده اند و در صورتی که ملکه در این حجرات تخم ریزی کند زنبورهای متولد شده از این حجرات اندازه طبیعی را نداشته و کوچکتر از حد طبیعی هستند و پس از خارج کردن این موم ها از کندو محیطی مناسب برای آفات آز جمله کرم موم خوار فراهم می کنند و ما می توانیم با ذوب کردن اینگونه مومها آنها را از شر اینگونه آفات محفوظ نگه داریم.
نحوه عمل:
به این منظور مومها باید با آب ولرم شسته شود چون باقیمانده عسل احتمالی از روی مومها جدا شود سپس آنها را در ظرفی ریخته و به آن آب اظافه می کنیم به طوری که آب روی موم را بگیرد (البته موم به دلیل سبکی روی آب قرار می گیرد اما شما به صورت تقریبی این مقدار را بیفزایید) سپس آن را روی شعله قرار داده و مرتب آن را هم بزنید چون حرارت به طور یکنواخت به تمام موم های ظرف برسد به محض اینکه مشاهده کردید موم ها ذوب شده اند آن را از روی حرارت بردارید بر اساس یک تجربه شخصی حرارت اظافی موجب سیاه شدن موم کلوخه (به موم حاصل از تصفیه موم های سیاه موم کلوخه اطلاق می شود) شما می شود.
پس از این بایستی یک پارچه صافی (من از یک پارچه توری که چند لایه شده باشد استفاده می کنم) را روی ظرفی گذاشت که درون آن مقداری آب سرد ریخته ایم و محتویات ظرف را روی آن خالی می کنیم و بایستی پارچه را جمع کرده و آن را فشار دهیم تا با فشار وارده موم از داخل آشغالها خارج شود (به دلیل اینکه پارچه داغ است و دست را میسوزاند من این کار را با کمک یک نفر دیگر انجام می دهم به این صورت که یک نفر پارچه را گرفته و دائم آن را با پیچاندن جمع کرده و دیگری با دو قطعه چوب به پارچه فشار آورده و باعث می شود که موم بیشتری استحصال شود).
پس از اینکه موم را خارج کردید در ظرف را گذاشته و در محلی سرد قرار میدهیم تا موم سفت شده و حالت به خود بگیرد؛ سفت شدن موم مدتی طول می کشد که این مدت به ضخامت لایه موم بستگی دارد که ممکن است به سه تا چهار ساعت نیز برسد.
به دلیل سبک بودن موم،موم در بالا قرار گرفته و آب در قسمت پایین ظرف قرار می گیرد؛ باید به این مساله توجه داشت که برای تصفیه از یک ظرف در گشاد استفاده کرد چون هنگامی که موم سفت شد به راحتی از بدنه جدا شود.
حال به مومی که شما در اختیار دارید موم کلوخه گفته می شود و بایستی پس از خارج کردن آن از ظرف ته آن را با یک چاقوی تیز تراشید چون مقداری از آشغالها که به صورت ذرات ریز و محلول در آب قرار داشته اند به ته موم میچسبند.
پس از تراشیدن این آشغالها موم شما حاضر است که می توانید آن را یه فروش رسانیده و یا آن را در انبار ذخیره کرد البته در این هنگام وزن موم شما یک وزن حقیقی نیست چون مقداری آب درون موم قرار دارد که پس از یکی دو روز این آب تبخیر شده و موم حالت سفت تری به خود می گیرد .
فیزیولوژی دستگاه تولید زهر:
1: سیستم ترشح زهر در زنبور عسل :
این سیستم از یک غدهء کوچک بازی و یک غدهء کوچک اسیدی تشکیل شده است . زهر از این دو غده ترشح شده و به داخل کانالهای زهر جریان می یابند. غدد زهری بسیار پیچیده و منشعب هستند . اجزای سازندهء زهراز سلولهای ترشحی ترشح و توسط کانالهای فرعی به کانال اصلی و ازآنجا به کیسهء زهر هدایت می شوند.
2: چگونگی تولید زهر و عوامل موثر در آن :
کار غدد زهری در زنبور کارگربلافاصله بعد ازبلوغ شروع شده و حداکثر تولید آن 2-3 هفته ادامه می یابد اما ساخته شدن تمامی اجزای زهر در یک زمان انجام نمی شود. همچنین بین مقدار گرده موجود در طبیعت و تولید زهر رابطهء مستقیم وجود دارد به گونه ای معمولا" در فروردین و اردیبهشت تولید زهر افزایش می یابد. و در زنبوران تولید زهر در اثر تحلیل غدد زهری کاهش می یابد .
زنبوران کارگر جوان به محض خروج از جایگاهشان دارای ذخیرهء زهری بوده که به تدریج افزایش می یابد این مقدار معمولا" در دو هفتگی به حداکثر مقدار خود می رسد . یک زنبور کارگر می تواند 2-3 میکرولیتر تولید نماید.
Apis Dorsata بیشترین مقدار زهر را نسبت بهApis Mellifira تولید می کند ازهر 10000 زنبور 1 گرم سم خشک بدست می آید. بطور کل غذاهایی که حاوی هیدرات کربن کمتر از مواد آلبومین دار در تولید زهر دخالت دارند.
3: ساختمان نیش :
در زنبورهای کارگر و ملکه نیش اندام تخمریزی تغییر شکل یافته ای است که بصورت یک اندام دفاعی می تواند از بدن زنبور بیرون بیایید . علاوه بر این نیش ملکه در مکانیسم استقرارمستقیم تخم در داخل حجره ها نقش دارد. نیش بطور کلی از تغییر شکل پوست های حلقه های 8 و9 شکمی بوجود می آید.
طول نیش در زنبور عسل mm5-6 بوده که دارای 14-16 دندانه یا خار می باشد که پس از فرورفتن آن به داخل بدن مانع خروجش می شود.
4: چگونگی نیش زدن :
این عمل در زنبورهای کارگر به 2 صورت انجام می شود :
حالت (1) : زنبور به آرامی و بدون عجله نیش خود را به داخل بدن انسان یا حیوان فرو کرد و پس از تزریق زهر آن را به آرامی خارج می کند.
حالت (2) : زنبور به به سرعت حمله کرده و نیش خود را فرومی کند و در این حالت عموما" با توجه به ساختمان نیش که اره ای شکل می باشد بزر اثر تلاش برای خارج کردن نیش و فرار از خطر نیش به همراه کیسهء زهر و حتی روده هایش از بدن خارج شده و روی بدن موجود باقی می ماند این زنبور بعد از مدت کوتاهی می میرد .
نیش در حالت عادی بطرف شکم جمع شده و در صورت لزوم یک ماهیچهء مخصوص به خارج فرستاده می شود گنجایش کیسهء زهر 2/0 - mg 3/0 است . فرو کردن نیش در داخل بدن دشمن توسط حرکات جلو و عقب رفتن و لرزش توام با فشار و بلاخره پمپاژ و خالی کردن زهر در محل گزش می باشد .
نیش همانند کمانی فنرمانند عمل می کند و از دو قسمت راست و چپ تشکیل شده است که حرکات این دو قسمت متقابل بگونه ای است که یک قسمت جلو رفته و قسمت دیگر عقب نشینی می کند . پس از جدا شدن نیش از بدن زنبور عضله هایی که باعث حرکات نیش می گردند باعث ادامه یافتن عمل پمپاز زهر به داخل بدن می شود .