مقدمه:
گلخانه ها از گیاهان در برابر سرما، باران و تگرگ محافظت می کنند و در مقایسه با محیط باز شرایط محیطی مساعدتری برای کشت گیاه فراهم می آورند. در گلخانه ها می توان تولیدات خارج از فعال در سرتاسر سال و با کیفیت بالاتری نسبت به محیط کشت بار بدست آورد. علاوه بر آن در گلخانه ها می توان محصولات جدیدی که معمولا در منطقه خاص به طور معمول کشت نمی شده را تولید کرد.
هدف از تولید کشت محصولات در گلخانه ها، افزایش تعداد فصول قابل کشت و حفاظت از محصولات در برابر شرایط ناهنجار محیطی از قبیل درجه حرارت بالا، تغییرات دما، آفات و بیماری های گیاهی می باشد. سازه های
گلخانه ای در واقع داربست های سبکی هستند که توسط شیشه، فایبرگلاس و یا پلاستیک پوشیده. این مواد برای جذب حداکثر نور و حفظ حرارت طراحی شده اند و از لحاظ غیرفیزیکی توانایی جذب محدوده ای خاص از انرژی نور خورشید را دارند.
فن آوری جدید ابزار مدیریتی بسیار ارزشمندی را برای تولید در اختیار گلخانه داران قرار داده است که منجر به تولید محصولاتی با ارزش افزوده بیشتر و در محیطی با حفاظت بیشتر می شود.
در واقع بیماری از این محصولات به هنگام برودت هوا نیازمد مراقبت و کار فشرده و صرف انرژی بیشتر می باشند. به همین دلیل محصولات به هنگام برودت هوا نیازمند مراقبت و کار فشرده و صرف انرژی بیشتر می باشند. به همین دلیل تولیدات گلخانه ای برای حصول بازگشت مناسب در قبال سرمایه گذاری صورت گرفته است و دستیابی به اینکه کیفیت مناسب احتیاج به مراقبت گیاهان در برابر آفات و مدیریت در برابر بیماری ها می باشند و علاوه بر آن تولیدات گلخانه ای باید از سطح قابل قبولی از زیبایی ظاهری برقرار باشند. صنعت تولیدات گلخانه ای هم اکنون نسبت به آنچه که تا پیش از جنگ جهانی دوم، به آن پرداخته می شد، آسانتر به نظر می رسد. دلیل آن این است که در آن زمان گلخانه های پلاستیکی یا دارای مداد شفاف(برای عبور نور)، سیستم حرارت مرکزی، محیط های کشت بدون خاک، پاستوریزه کردن محیط رشد ریشه، آبیاری و کودهای اتوماتیک(خودکار)، اتوماسیون وجود نداشت که خوشبختانه این مشکلات حل شده و شرایط مناسب تری برای کشاورزان برای کشت محصولات گلخانه ها مهیا شده است.
موقعیت جغرافیائی
کل زمین برای احداث طرح گلخانه 8000 متر مربع می باشد که مساحت 6000 متر مربع آن را به احداث گلخانه و 2000 متر مربع آن را برای احداث موتورخانه، نگهبانی، انبار، خزانه یا شاسی و محوطه نیز اختصاص می دهیم. زمین در این طرح از سمت جنوب اصلی حدود 300 متر فاصله دارد و از سمت شمال به زمین مجاور متصل است و از سمت شرق و غرب هم به همین صورت به زمین های مجاور متصل است. به همین منظور ما در اطراف گلخانه ها راه هایی برای عبور و مرور در اطراف گلخانه قرار داده ایم. چاه مادر بغل گلخانه ها قرار دارد که به وسیله برق فشار قوی کار می کند و سایر قسمت ها مانند نگهبانی و پست برق و موتورخانه و استخر آب و چاه آب در قسمت پایین یا جنوب گلخانه ها قرار دارند.
زمین جهت گلخانه ها نیز مسطح و زمین کشاورزی بوده نیاز به تسطیح آن نمی باشد و می توان اسکلت گلخانه را نیز در آن احداث کرده و زمین از هر نظر آمادگی و مشکلی جهت احداث گلخانه ندارد. استفاده از برق از تاباو سه فاز نیز در زمین قرار داده ایم که جهت روشنایی در گلخانه ها و همچنین روشنایی در سایر قسمت ها استفاده می شود. موتورخانه در بغل و جنوب گلخانه ها قرار گرفته که آب به سهولت به گلخانه برسد و مسیر طولانی طی نکند به دلیل آبیاری به همین دلیل نزدیک باشد بهتر است و اطراف زمین را با فنس کشی دور تا دور گرفته ایم.
فاصله گلخانه از مرکز خدمات یک کیلومتر
جاده آسفالته یک کیلومتر
جاده خاکی 300 متر
فاصله گلخانه از مرکز شهرستان
15 کیلومتر
جاده آسفالته 15 کیلومتر
نوع منبع آب:
از نوع آب چاه می باشد
توضیحات:
گلخانه ها توسط فواصلی به عرض 2 متر از هم جدا می شوند تا از به وجود آمدن سایه در نواحی رویش گیاهان جلوگیری به عمل آید.
ساختمان سرویس باید دارای عرض 9/4 متر باشد تا بتوان از درهای با عرض 7/3 و ارتفاع 2/4 استفاده کرد. چنین درهایی برای عبور تریلر و کامیون هایی که برای تخلیه مواد اولیه و همچنین محصولات لازم اند مناسب می باشند.
نقشه
1. گلخانه شماره 1 9. موتورخانه آب(پمپ آب)
2. گلخانه شماره 2 10. استخر آب
3. گلخانه شماره 3 11. جاده فرعی(جاده خاک)
4. گلخانه شماره 4 12. جاده اصلی(جاده آسفالته)
5. شاسی 13. تیره های برق
6. خانه نگهبانی 14. دور زمین
7. انبار 15. چاه آب
8. پست برق
فصل دوم
مرحله کاشت
تاسیسات مورد نیاز برای گلخانه موز
انواع گلخانه از نظر شکل
گلخانه یک طرفه
گلخانه یک طرفه معمولا در کنار دیوار ساخته می شود و دیواره شمالی با مصالح ساختمانی و دیواره شرقی و غربی آن تماما یا نصف آن از آجر ساخته می شود. دیواره جنوبی کوتاه تر از شمالی و رو به جنوب است. زاویه شیب سقف با زمین 55-30 درجه است. مقدار این زاویه بستگی به عرض جغرافیایی دارد، به این معنی که در نیمکره شمالی هر چه از خط استوا دور می شویم، سقف مایل تر و هر چه به استوا نزدیک می شویم زاویه سقف با سطح زمین باید کمتر باشد. چون حداکثر استفاده از نور در گلخانه موقعی صورت می گیرد که نور به صورت عمودی بر سطح گلخانه بتابد و انعکاس نداشته باشد، بنابراین هر چه به طرف قطب نزدیک می شویم، اشعه خورشید مایل تر می تابد.
گلخانه نیم استوانه ای یا کوانست(Quonset)
اسکلت آن توسط لوله های آب ساخته می شود که قوس 180 درجه دارند(قطر لوله 5/2-88/1 سانتی متر) و توسط تیرهای فرعی که در امتداد طولی گلخانه قرار گرفته اند، نگهداشته می شود. فاصله تیرهای اصلی از هم 5/4 متر و فاصله تیرهای فرعی از هم 2/1-9/0 متر می باشد. به صورت مجزا یا جوی پشته ای می تواند ساخته شود.
گلخانه جوی پشته ای(Furrow and Ridge or Gutter Connected)
در این نوع گلخانه ها، دیوار بین گلخانه ها برداشته می شود، بنابراین به اسکلت کمتری نیاز دارد و دارای یک فضای داخلی واحد است. هزینه اتوماسیون کمتر، نیروی کار کمتر، مدیریت پرسنل بهتر و مصرف سوخت کمتر(به علت کاهش سطوح تماس هدر دهنده گرما) از مزایای این نوع گلخانه است. تنها عیب این نوع گلخانه این است که برف نمی تواند سر برخورد و برای ذوب برف باید لوله های حرارتی زیر ناودان ها قرار داده شوند و ناودان ها باید دارای شیب مناسب جهت انتقال آب باشند.
طراحی گلخانه باید چنان باشد که واحدهای گلخانه توسط یک گریدور مرکزی به هم وصل شوند، در این صورت گیاهان در اثر انتقال از یک واحد به واحد دیگر صدمه نمی بینند. شکل 2-1 طرز قرار گرفتن گلخانه های تک واحدی و جوی پشته ای را نشان می دهد.
انواع ساختمان گلخانه(شکل بالا سمت چپ گلخانه تک واحدی را نشان می دهد و اطاق کار در قسمت شمالی قرار دارد، شکل پایین سمت چپ گلخانه جوی پشته ای با اطاق های کار در قسمت شمالی و شکل سمت راست مجموعه ای از گلخانه های جوی پشته ای که اطاق کار در وسط قرار دارد را نشان می دهد)
گلخانه مورد نیاز از نظر دما
گلخانه گرم
گلخانه گرم مخصوص تولید سبزی در خارج از فصل است( در مناطق سردسیر به منظور کاهش تغییرات هوای خارج گلخانه روی دما و رطوبت داخل گلخانه، آن را به صورت گود و دیوار آن را سیمانی انتخاب می کنند).
ساختمان گلخانه
چوب
استحکام چوب کمتر از آهن و آلومینیوم است و نور کمتری را به داخل گلخانه وارد می کند. قابلیت هدایت حرارت در آن کم است. باید آن را با مواد نفتی از جمله نفتنات مس 2 درصد یا نفتنات روی(Cuprinol) آغشته کرد. هرگز نباید چوب را با موادی از جمله جوهر قطران یا کریوزوت(Creosote) و پنتاکلروفنول(Pantachlorophenol) رنگ کرد، چون دود حاصل از این مواد سمی بوده و برای گیاه مضر است. از چوب انواع درختان از جمله درخت غول یا درخت ماموت(Redwood)، درخت سلیمان(Cedrus)، درخت کاج و درخت سرو(Cupressus) به عنوان اسکلت گلخانه استفاده می شود. قارچ ها با تغذیه از چوب باعث پوسیدگی آن می شوند، چون قارچ ها در دمای
29-21 درجه سانتیگراد و هوایی با رطوبت بیش از 20 درصد رشد می کنند و گلخانه دارای این شرایط مطلوب برای رشد قارچ ها می باشد. حشرات از جمله موریانه ها با تغذیه از چوب باعث از بین رفتن آن می شوند. قبلا سمومی از جمله آلدرین، دیلدرین و هپتاکلر با خاک مخلوط می کردند و از این راه با موریانه ها مبارزه می کردند. با توجه به خطرناک بودن این سموم برای سلامتی انسان و آلودگی محیط زیست استفاده از این سموم ممنوع شده است و برای مبارزه با موریانه ها، مورچه های نجار، سوسک های چوب خوار و قارچ های عامل پوسیدگی پوست، از سم سدیم اکتا برات تتراهیدرات با نام تجاری بورات(Borate) استفاده می کنند. این سم دارای خصوصیاتی از جمله نداشتن بو، غیر قابل اشتعال بودن، سهولت جذب در چوب، سهولت شستشو با آب و صابون، غیرقابل جذب از راه پوست سالم و مسمومیت کم برای پستانداران می باشد. از انواع تجارتی بورات می توان به TIM-BOR اشاره کرد که دارای 98 درصد درصد ماده موثره می باشد. علاوه بر مواد محافظت کننده و سموم حشره کش، چوب را باید با رنگ سفید که عاری از گزیلول و جیوه باشد، رنگ کرد. این مواد باعث مسمومیت گیاه می شوند.
روش تجاری مقاوم کردن چوب ولمانیزه کردن(Wolmanizing) نامیده می شود که در آن چوب را در نمک قرار داده، سپس چوب تیمار شده با نمک را در اطاقی با فشار زیاد قرار می دهند و نمک با فشار وارد چوب می شود. چوب کاج، طول عمر کمی دارد و رنگ کردن آن با رنگ سفید باعث جلوگیری از پوسیدگی و افزایش شدت نور داخلی می شود. عیب چوب هزینه بالا و نیاز به نقاشی مداوم است.
آهن
استحکام و قابلیت انتقال حرارت در آهن بیشتر از چوب، ولی هزینه اولیه آن بالاتر است. انقباض و انبساط آهن در اثر تغییرات دما باعث شکستگی تعدادی از شیشه ها می شود، به خصوص اگر اسکلت خوب نصب نشده باشد. به همین دلیل در گلخانه های با اسکلت فلزی لازم است شیشه ها با زوارهای قاب(پنجره ها) فاصله مناسبی داشته باشند، در غیر اینصورت در اثر انقباض و انبساط آهن شیشه ها می شکنند. در اسکلت های منحنی از لوله آهنی استفاده می شود.
برای مقاوم کردن آهن آن را با فلزات دیگر اندود می کنند. به عمل قرار دادن لعاب فلز روی(Zn) روی آهن گالوانیزه کردن(Galvanization) گویند و آهن سفید شده را آهن گالوانیزه یا سفید(Galvanized Iron) گویند. اگر عمل گالوانیزه کردن در شرایط گرم صورت گیرد(Hot- dip galvanization)، پوشش بهتری نسبت به گالوانیزه کردن سرد روی آهن ایجاد می شود.
در ساخت گلخانه های تونلی برحسب مورد از لوله گالوانیزه با قطرهای مختلف استفاده می شود. اجزای اسکلت توسط پیچ و مهره به هم متصل می شوند و از جوش استفاده نمی گردد.
آلومینیوم
آلومینیوم بیشتر در گلخانه های کوچک و فانتزی به کار می رود. هزینه اولیه آن بیشتر از آهن و قابلیت انتقال حرارت آن نیز بیشتر از چوب می باشد. برای مقاوم کردن آن را با فلزاتی مانند آهن ترکیب و آلیاژ آلومینیوم تولید
می کنند(Aluminium Alloys) که مقاومت آن شبیه فولاد و در برابر خوردگی از فولاد هم مقاوم تر است.
تراس های اسکلت کوانست از آلیاژ آلومینیوم یا فولاد گالوانیزه ساخته می شود.
امروزه گلخانه های فلزی با جوش و بدون جوش ساخته می شوند و در صورت پیچ و مهره ای بودن از قیمت بالاتری برخوردار هستند و در عوض قابلیت جابجایی و انتقال دارند. در شکل 2-2 انواع مختلف اسکلت بندی گلخانه و در شکل 2-3 انواع اسکلت مورد استفاده در گلخانه با پوشش پلاستیک نشان داده شده است.