امنیت زیستی در گاوداریها
مقدمه
سالانه میلیاردها ریال بهای درمان وتلفات دامها براثر بیماریها پرداخته میشود وآنچه بایستی سودعاید تولیدکنندگان بشود براثرعدم توجه به بهداشت وپیشگیری ازدست میدهند.
بسیاری از تولیدکنندگان توانائی دور نگهداشتن عوامل بیماریزا را از گله دارند. در صورتیکه ممکن است گله عاری از بیماریها و پاک باشد، راههای بسیاری برای جلوگیری از ورود عوامل بیماریزا به محیط زندگی دامها وجود دارد.
نبود بیماری در یک گله دلیل سلامتی آنها نیست چه بسا آتشی در زیر خاکستر نهفته باشد و هر لحظه ممکن است مخاطراتی بهداشت دامداری را تهدید کند.
درمان و کنترل بیماری با تجویز دارو و تزریقات بطور مداوم هزینه زیادی را می طلبد و اقتصادی نیست، همچنین خساراتی را نیز بدنبال دارد از جمله کاهش شیر و گوشت در اثر مصرف دارو و استرس ناشی از مواد شیمیائی بعلاوه تا مدتی دارو و مواد شیمیائی در شیر و گوشت باقی می ماند که بایستی از مصرف شیر و گوشت در این مدت پرهیز کرد.
پیشگیری با روش جدید که دنیای امروز آنرا بنام امنیت زیستی می شناسد، مقرون بصرفه تر از تحمل مخارج درمان و تجویز دارو می باشد. این روش امروزی شامل بهسازی محیط، رعایت بهداشت و مدیریت صحیح در تغذیه و نگهداری دام است. استفاده از روش امنیت زیستی نزدیکترین و با صرفه ترین راه مبارزه با بیماریهاست و قدرت تولید را افزایش میدهد. بکارگیری تدابیرو راهکارهای صحیح بهداشتی پوشش مناسبی در جهت امنیت تولید است. این تدابیر و راهکارها را امنیت زیستی می نامند.
امنیت زیستی چیست ؟
امنیت زیستی ا ز دو کلمه امنیت یعنی در امان بودن و زیست یعنی زندگی کردن تشکیل شده است و اصطلاحاً میتوان آنرا به خوب زندگی کردن تعریف کرد.
امنیت زیستی عبارت است از تمامی قدمهائی که باید در جهت حفاظت از موجودات زنده در برابر مخاطرات (بیماریها و حوادث) برداشته شود. و بعبارتی شیوه ای از پیشگیری است که نقش موثری در تامین سلامت آنها دارد. این روش پیشگیری مسلماً مقرون بصرفه تر، موثرتر و بهتر از درمان است.
راههای رسیدن به امنیت زیستی
راههای رسیدن به امنیت زیستی شامل اقداماتی است که رعایت آنها منجر به پیشگیری از مخاطرات ناشی از حوادث و نفوذ عوامل بیماریزا می شود وعبارتند از:
طراحی محیط امن و مناسب
تهیه دام و علوفه از محل غیر آلوده
کنترل جریانات ورود و خروج
رفع آلودگی ها، شستشو، ضدعفونی و سمپاشی
جداسازی و نگهداری دامها بر حسب سن و شرایط تولید
بهداشت کنترل و پیشگیری
طراحی محیط امن و مناسب:
بمنظور جلوگیری از دسترسی افراد و نفوذ عوامل بیماریزا و رفت و آمدهای وسائل نقلیه محل احداث تاسیسات بایستی حداقل در فاصله 3 کیلومتری از حوزه شهر و شهرنشینی احداث شود. همچنین خارج از محدوده بخشها و دهستان و روستاها باشد.
محل احداث دامداری بایستی با فاصله مناسب از دامداریهای مشابه (500مترتا 250متر) و حداقل در فاصله یک کیلومتری کشتارگاهها باشد.
محل احداث دامداری از کارخانجات فرآوری گوشت، پوست و فرآوری مواد خام دامی و مراکز جمع آوری شیر بایستی حداقل 500 متر فاصله داشته باشد.
محل احداث دامداری از جاده های اصلی و پر رفت و آمد بایستی حداقل 150 متر فاصله داشته باشد.
دامداری نبایستی در مسیر رودخانه و مناطق سیل خیز و در مسیر باد های فصلی ساخته شود.
محل احداث دامداری نبایستی در مسیر تردد دام روستایی و عشایری که به چراگاهها میبرند باشد بخصوص وسایل نقلیه حمل دام و طیور نبایستی از کنار این تاسیسات عبور داده شوند.
از آنجائیکه حیوانات وحشی در محیط خود زندگی آزادی دارند و اغلب ممکن است حامل و ناقل عوامل بیماریزا باشند بمنظور جلوگیری از نفوذ حیوانات و کنترل آنها ضرورت دارد در اطراف تاسیسات دامداری حصارکشی مناسب و بلند احداث شود
دیواره ها نبایستی دارای شکاف و روزنه برای نفوذ و یا لانه گذاری موجودات مضر مانند روباه، شغال، موش صحرائی و حشرات باشد، ضمناً قابل شستشو و ضدعفونی باشد یک مثل قدیمی گفته شده که بهترین همسایه شما دیوار بلند شماست که شمارا درمقابل بلایا نگهداری میکند بنابراین دیوار بلند شمارا در مقابل همسایه بد محافطت میکند.
خانه کارگری و دفتر کار مدیر و اتاق تعویض لباس و حمام از تاسیسات اصطبل ها و محل شیر دوشی بایستی فاصله داشته باشد.
برای جلوگیری از ورود بیماری از طریق دامهای تهیه شده و خریداری شده از مناطق دیگر بایستی اصطبل قرنطینه جدا از سایر اصطبل ها باشد این فاصله حد اقل صد یارد میباشد.
برای پیشگیری از مخاطرات دامهای جوان و مسن و سنگین و بر حسب نوع تولید وسن تاسیسات نگهداری هر یک بایستی بشرح زیر باشد
- سالن نگهداری گوساله های نوزاد و شیرخوار تا 4 ماهگی
- اصطبل نگهداری گوساله های 4 تا 6 ماهه
- اصطبل نگهداری تلیسه و دامهای جوان و دامهای آبستن-اصطبل دامهای خشک
- اصطبل نگهداری دامهای شیرده
- سالن زانشگاه
- سالن بیمارستان جهت نگهداری دام های بیمار
بنابراین بایستی محل نگهداری دامها بر حسب سن و شرایط تولید و شرایط بیماری بصورت بالا تفکیک شده باشد. بمنظور جلوگیری از ورود عوامل بیماریزا توسط کامیون ها و وسایل نقلیه و وارد شوندگان به دامداری حوضچه ای در درب ورودی هم عرض با درب ورودی و بطول 4 متر و عمق 25 سانتی متر احداث می شود. این حوضچه همیشه بایستی دارای آب همراه با مواد ضدعفونی باشد.
تهیه دام و علوفه از محل غیرآلوده:
در تهیه و خرید دام بایستی دقت شود چرا که اگر دام از مناطق آلوده به بیماریهای واگیر خریداری شود دامدار بدست خود بیماری را وارد دامداری و منطقه کرده است. دراین مورد بایستی با هماهنگی دامپزشکی محل و با مجوز بهداشتی دام را از محلی که بیماری وجود ندارد تهیه نمائید. بعلاوه دام خریداری شده را بایستی بمدت 21 روز در سالن قرنطینه نگهداری و توسط دامپزشک معاینات و معالجات لازم و واکسن های مورد نیاز را تزریق کند در صورتیکه در این مدت بیماری نشان نداد دام را با سایر دامهای هم سن مخلوط کنند.
علوفه و غذای دام بایستی از محلی مناسب و شناخته شده و غیرآلوده به بیماری، تهیه شود. از خرید علوفه کپک زده و سمپاشی شده خودداری شود.
آب آشامیدنی و مورد مصرف دامداری بایستی از نظر میزان سختی و یا سنگینی آزمایش شود تا مناسب آشامیدن باشد. ضمناً از نظر آلودگی مرتباً آزمایش و میزان وجود آلودگی آن بایستی بررسی و قابل شرب باشد.
کنترل جریانات ورود و خروج:
افرادیکه در به خطر افتادن امنیت زیستی یک دامداری مسئولند عبارتند از:
• مدیر دامداری یا صاحب دامداری
• کارگران دامداری
• دامپزشک و کارکنان دامپزشکی و دامپروری
• شیر جمع کن ها
• دلالان خرید و فروش دام
• افراد متفرقه و دوستان و آشنایان و خانواده های صاحب دامداری و کارگران
بیش از 90 درصد انتقال بیماری از طریق عبور و مرور افراد و وسایل نقلیه به دامداری می باشد. عدم توجه کافی و لازم بر ورود افراد مختلف بدون در نظر گرفتن شرایط بهداشتی آنها سبب وقوع بیماری و یا بعبارتی نفوذ عوامل بیماریزا به دامدار می شود.
در برنامه امنیت زیستی توجه خاصی به کنترل ورود به دامداری بخصوص وسایل نقلیه و کامیون ها می شود.
کامیون های حمل علوفه و وسایل نقلیه بدلیل انتقال گرد و خاک و کود از دامداریها به دامداریهای دیگر خطری جدی از نظر آلودگی به حساب می آیند. این کامیون ها بایستی از حوضچه ضدعفونی عبور داد و شاسی و بدنه آنرا ضدعفونی کرد. در صورت عدم ضرورت از ورود وسائل نقلیه به دامداری جلوگیری شود و یا بار و علوفه را در محلی مناسب تخلیه و توسط کارگران و وسایل نقلیه مطمئن به انبار حمل شود. ضمناً بایستی از پیاده شدن راننده در محیط دامداری جلوگیری کرد.
صاحب دامداری بایستی ابتدا خود قبل از ورود به محوطه دامداری و در اتاق تعویض لباس حمام کند و چکمه و لباس کار مخصوص بپوشد سپس وارد محوطه شود. این امرکارگران وسایر افرادرا موظف به رعایت تعویض لباس میکنداستخدام کارگر خوب ومطمئن مهم وباارزش است چرا که این افراد حافظ سرمایه شما خواهند بود وازبروز حوادث جلوگیری میکنند.
صاحب دامداری با مدیر دامداری بایستی چکمه و لباس کار به اندازه کافی در اتاق تعویض لباس داشته باشد و پس از استفاده آنها را شسته و ضدعفونی و آماده به کار کند.
کارگران دامداری بایستی هنگام ورود به محوطه پس از حمام کردن چکمه و لباس کار بپوشند، بخصوص زمانیکه از منزل و یا خارج دامداری به سرکار می آیند.
دامپزشکان و کارکنان دامپزشکی و دامپروران به لحاظ رفت و آمد به همه دامداریها و آلوده بودن مسئولیت مهمی در رعایت بهداشت هنگام ورود به دامداری دارند، اگر مطئن هستند در مناطق آلوده بوده اند از رفتن به دامداریهای دیگرجداً خودداری نمایند.
صاحب دامداری برای آنها بایستی چکمه و لباس کار و ابزار معاینه و واکسیناسیون استریل و ضدعفونی شده آماده بکار مخصوص داشته باشد.
وسایل و ابزار تلقیح کارکنان دامپروری بایستی استریل و ضدعفونی شده و فاقد هر گونه آلودگی باشد و از چکمه و لباس کار موجود دردامداری و عاری از آلودگی استفاده نمایند.
از ورود شیر جمع کن ها به دامداری بایستی جلوگیری شود و شیر را درب دامداری به آنها تحویل نمائید.
صاحب دامداری نبایستی به مناطق آلوده رفت و آمد نماید و از ورود افرادیکه در اینگونه مناطق جهت خرید و تهیه دام می آیند جلوگیری نماید.
از مواردی مهمی که بایستی صاحب دامداری توجه داشته باشد آموزش کارگران و خانواده های آنها توسط اداره ترویج است و آنها را به مسائل بهداشتی آشنا نماید. خود صاحب دامداری بایستی بطور مرتب در کلاسهای آموزشی که توسط مسئولین منطقه تشکیل می شود شرکت نماید.
رفع آلودگی ها، شستشو، ضدعفونی و سمپاشی:
کود فضولات و ضایعات محیط مناسبی برای رشد عوامل بیماریزا و ماندگار شدن آلودگی می باشد. جمع آوری مرتب و منظم و حمل کود و فضولات و تلفات به خارج دامداری و حمل آن به محل مناسب سبب جلوگیری از انتقال آلودگی به محیط زندگی دامها می شود.
یکی از عوامل مخاطره آور حشرات از جمله کک ها، کنه ها، پشه ها و مگس ها هستند. کود و فضولات محل مناسبی جهت تغذیه و لانه گذاری آنهاست. همچنین شکاف ها و روزنه های دیواره های اصطبل و کناره ها دامداری محل امنی برای زندگی حشرات است.
پس از جمع آوری کود و فضولات بایستی کف و دیواره ها را شستشو و ضدعفونی کرد و در فصل بهار و پائیز هر 15 روز و درسایر فصول هر یکماه یکبار سمپاشی کرد. حصارها و اطراف محوطه و دیواره های داخلی و بیرونی اصطبل ها و ساختمان های کارگری و دفتر کار شستشو و ضدعفونی و سمپاشی شوند.
آخورها و دیواره های غذاخوری پس از تخلیه و شستشو فقط ضدعفونی شوند و به لحاظ احتمال مسمومیت از سمپاشی خودداری شود. آبخوریها و دیواره های آبخوری شستشو و فقط ضدعفونی شوند و به لحاظ احتمال مسمومیت از سمپاشی خودداری نمایند.
جداسازی و نگهداری دامها بر حسب سن و شرایط تولید :
همانطوریکه در طراحی ساختمان مشخص شد هر گروه از دامها بر حسب سن و شرایط خاص بایستی بطور جداگانه نگهداری شوند:
محل نگهداری گوساله
گاو و تلیسه آبستن را 24 ساعت قبل از زایمان بایستی به زایشگاه منتقل نمود در اینجا بایستی بستری خشک و نرم وجود داشته باشد و آرامش خاصی برای راحتی زایمان برقرار باشد. پس از زایش بایستی پرستاری گوساله را انجام داد. پوزه را تمیز و خشک کرد و بند ناف را ضدعفونی کرد، در صورت نیاز به تنفس مصنوعی گوساله را آویزان و از طرفین سینه گوساله را تنفس مصنوعی داد تا در صورت وجود مایعات در نای و ریه تخلیه شود.
محل نگهداری گوساله بایستی گرم، آرام و هر کدام در قفسه انفرادی نگهداری و بصورت دستی شیر داده شوند. مهمتر از همه آنست که بایستی در روزهای اول از آغوز مادر استفاده نماید.
محل نگهداری گوساله تا 4 ماهگی از سایر دامها و مادر بایستی جدا باشد و غذای نرم دراختیارآنها باشد. در این مدت بایستی شاخ سوزی و در صورت نیاز اخته گوساله ها ی نر نیز انجام شود.
بروز اسهال های غذائی و میکروبی درگوساله رایج است. بایستی در این مورد مراقبت های لازم انجام شود، واکسن های پیشگیری از سن 4 ماهگی بر حسب برنامه دامپزشکی انجام شود. واکسن های یادآور نیز طبق برنامه دامپزشکی مجدداً تکرار شود. مدیریت بهداشتی گوساله ها سبب پیشرفت در سودآوری آینده آنها در تولید گاو جایگزین با هدف علمی می شود.
محل نگهداری تلیسه آبستن:
تلیسه ها تا زمان بلوغ وجفتگیری بایستی در محلی جداگانه نگهداری شوند و با جیره غذائی مناسب تغذیه شوند. واکسن های رایج در این سن بایستی انجام شود یکی از آزمایش های ضروری آزمایش بروسلوز (تب مالت) و سل گاوی است که بایستی انجام شود.