دامداری
کلیه فعالیت ها و اقداماتی که هدف پرورش حیوانات اهلی جهت استفاده بیشتر از محصولات و فرآورده های آنهاست. حیوانات اهلی وقتی در محیطی کاملاً سالم و بدون استرس پرورش یابند حداکثر پتانسیل ژنتیکی خود را بروز داده و به بالاترین میزان تولید می رسند.
بعنوان مثال در یک گله گاو شیری برای بدست آوردن روزانه 6000 کیلوگرم شیر، نگهداری 20 رأس گاو با میانگین تولید 30 کیلوگرم شیر اقتصادی تر است از نگهداری 30 رأس گام با میانگین تولید 20 کیلوگرم شیر. اولین قدم در پرورش گاو پس از مشخص کردن نوع تولید، انتخاب و ارزیابی گاو های پربهره می باشد.
1. مشخصت ظاهری گاو شیری
گاو شیری خوب، لگن پهن، کمر کشیده و راست، سرظریف، گردنی کشیده و شانه ای دراز و باریک دارد.
از فاکتورهای مؤثر در انتخاب گاو شیری ظرافت آن است.منظور از ظرافت نرم وچین دار بودن پوست، ظریف بودن اسکلت، براق و کوتاه و نرم بودن موها است. اسکلت ظریف ک باید متناسب با اندام باشد از روی کلفتی قلم دست تعیین می گردد. کلفتی قلم دست یک گاو شیرده خوب باندازه یک دهم دور سینه حیوان می باشد.
2. نژادهای گاو شیری
از نژادهای مهم گاو شیری موجود در دنیا می توان هلشتاین(هلند)، براون( سوئیس)، ایرشایر( اسکاتلند)، جرسی(فرانسه) و از نژاد های ایرانی می توان گاو های سرایی و گلپایگانی را نام برد. هلشتاین به رنگ ابلق سیاه و سفید و یکی از پرشیرترین نژادها ه شمار می آید که بمنظور افزایش مقاومت نسبی و تحمل شرایط گوناگون آب و هوایی آن هم اکنون در کشور های مختلف جهان نژادهایی از هلشتاین بدست آورده اند که میزان تولید شیر آن در یک دوره شیردهی( 350 روز) به حدود ده هزار لیتر می رسد.
نژادهای مختلف گاو شیری از نظر میزان تولید و ترکیبات شیر با یکدیگر اختلاف دارند. مثلاً هلشتاین روزی 25 تا 30 لیتر شیر تولید می کند در حالی که میزان تولید شیر در نژاد سرابی 6 الی 14 لیتر می باشد.
یک دامپروری موفق باید بتواند از یک گاو سالیانه، یک گوساله بدست آورد و 305 روز شیر استحصال کند.
شیردهی در گاو، بعد از زایمان شروع می شود. دو سه روز اول ماده ای به نام آغوز( ماک و یا کلستروم) از پستان ترشح می شود که تغذیه گوساله در روزهای اول تولید از این ماده ضروری است. آغوز که غلیظ تر از شیر است به رنگ زرد متمایل به قهوه ای بوده و دارای چربی، پروتئین و ویتامین بیشتر از شیر و ملین می باشد.
در گله های با تعداد کم، شیردوشی در اصطبل انجام می شود که بدین منظور می توان از ماشین های شیردوش سیار استفاده نمود. در گله های بزرگ، در سالن شیردوشی گاوها بصورت دسته دسته در یک زمان دوشیده می شوند.
در سیستم شیردوشی پشت سرهم گاوها پشت سرهم قرار گرفته و بطور انفرادی دوشید می شوند. این سیستم به دو صورت یک طرفه و دوطرفه طراحی می شود. در حالت یک طرفه گاو ها پشت سرهم برروی سکو قرار می گیرند و در طرف دیگر آن گودال شیردوشی واقع شده است. در حالت دوطرفه گاوها در دو سوی گودال پشت سر هم قرار می گیرند.
سیستم شیردوشی مورب( تیغ ماهی) دارای یک صفحه دایره ای شکل است که با سرعت کمی برروی قرقره های گردی می چرخد از ویژگی این سیستم آن است که فضای کمتری می گیرد و شیوه رفت و آمد گاو ها ساده است البته عیب آن هزینه بالای آن است.
هرماده گاو، هر سال باید حدود 305 روز شیرتولید کند و حدود 60 روز خشک باشد. یعنی شیرش دوشیده نشود خشک شدن گاو هم از نظر تولید شیر در دوره بعد از زایش و هم از نظر جنین در ماههای آخر آبستنی حائز اهمیت است.
مشخصات گاو گوشتی
قسمتهای عرضی بدن بسیار پهن و قسمت هی طول کوتاه است بدن کاملاً قرینه بوده شکل تنه استوانه ای و رشد بدن ازجلو تا عقب تقریباً یکنواخت است. گاوهای گوشتی دارای گردن کوتاه و قوی، دست و پای کوتاه و رانهای عضلانی و قوی هستند.
3. نژادهای گاو گوشتی
منشاء مهمترین نژادها گاوگوشتی دنیا کشورهای اورپای غربی( فرانسه و انگلستان)، هندوستان، و شمال آفریقا است. در حال حاضر از نژادهای مهم گاو گوشتی موجود در دنیا می توان شاروله( فرانسه)، لیموزین( فرانسه)، هرفورد( انگلستان)، شورت هورن(انگلستان)، آبردین آنگوس( اسکاتلند) و براهما( هندوستان) را نام برد. نژاد گاو گوشتی به معنی خاص آن در ایران وجود ندارد ولی درسیستان وبلوچستان گاو های بومکی منطقه به نام های سیستانی و دشتیاری از پاره ای جهات از خواص گوشتی گاوهای نژاد برهما برخوردار است.
4. نژادهای گاو ایرانی [1]
1. گاو تالشی:
نژادی است شیری – گوشتی ، جثه بزرگ، رنگ غالب سیاه و قرمز آجری که به رنگهای زرد، سفید آهویی نیز دیده می شود. میانگین تولید شیر در یک دوره شیردهی 645 کیلوگرم با 5 درصد چربی.
2. گاو دشتیاری:
نژادی است شیری –گوشتی جثه بزرگ، رنگ غالب قهوه ای سوخته که به رنگهای سیاه، حنایی، و طوسی و ابلق نیز دیده می شد میانگین تولید شیر در یک دوره شیردهی 963 کیلوگرم.
3. گاو سرابی:
نژادی است شیری – گوشی، جثه بزرگ، رنگ بدن متنوع از زرد، روشن تا قهوه ای سوخته اطراف چشم سفید تا قهوه ای، میانگین تولید شیر در یک دوره شیردهی 1477 کیلوگرم با77/4 درصد چربی.
4. گاو سیستانی:
نژادی است گوشتی، جثه بزرگ، رنگ غالب، سیاه و به رنگهای ابلق( سیاه و سفید) نیز دیده می شود. میانگین تولید شیر در یک دوره شیردهی 143 کیلوگرم، متوسط افزایش وزن بدن روزانه 34/11 کیلوگرم با ضریب تبدیل خوراک به وزن زنده8 به 1.
5. گاو گلپایگانی:
نژادی است شیری – گوشتی جثه متوسط، رنگ غالب قرمز، حنایی میانگین تولید شیر در یک دوره شیردهی 580 کیلوگرم با 72/4 درصد چربی
6. گاو نجدی:
نژادی است شیری – گوشتی، جثه متوسط، رنگ غالب قرمز، حنایی،میانگین تولید شیر در یک دوره شیردهی 580 کیلوگرم با 72/4 درصد چربی.
5. نژادهای گاومیش ایرانی[2]
1. گاومیش خوزستانی:
نژادی است شیری جثه نسبتاً بزرگ، رنگ سیاه، میانگین تولید شیر در یک دوره شیردهی 1600 کیلوگرم با 41/6 درصد چربی.
2. گاومیش آذربابجانی:
نژادی است شیری، جثه نسبتاً بزرگ، رنگ سیاه، قهوه ای تیره و روشن متوط تولید شیر در یک دوره شیردهی 1400 کیلوگرم با 8/6 درصد چربی.
3.گاومیش گیلانی:
نژادی است شیری، جثه متوسط، رنگ سیاه و قهوه ای تیره، متوسط، تولید شیر در یک دوره شیردهی 1300 کیلوگرم با 56/5 درصد چربی.
5. گاومیش مازندرانی:
نژادی است شیری، جثه نسبتاً بزرگ، رنگ غالب سیاه، تولیدشیر در یک دوره شیردهی 1400 کیلوگرم با 3/7 درصد چربی.
6. مشخصات ظاهری گوسفند
گوسفنداز جمله دامهایی است که می تواند آب و هوای متغیر و خشک را تحمل کند و با فقیرترین علوفه و غذاها به رشد خود ادامه دهد.
از طرفی گوسفند در مقایسه با سایر دامها به جیره نگهداری کمتری احتیاج دارد و بیشتر غذایی را که مصرف می کند صرف تولید و رشدونمو خود می نماید.
بطورکلی گوسفند یک دام چندمنظوره می باشد و بخصوص از نظر تولید گوشت، پشم،پوست وشیر مورد توجه است صفت تولیدمثل به موازات میزان تولید گوشت از جلمه صفات مهم اقتصادی به شمار می آید. بدین ترتیب بازده تولید مثل از اهمیت فوق العاده ای برخوردار می باشد. زیرا با ازدیاد تعداد بره هایی که به وسیله میش زائیده می شود، مخارج هزینه های تولید پائین می آید. به همین دلیل سعی و کوشش بر این ست که صنعت دوقلوزای در گوسفندان ازدیاد یابد.