نیم نگاهی به کشت دانه روغنی گلرنگ در مناطق مختلف کشور
گلرنگ به لحاظ خصوصیت مطلوب زراعی و مقاومت نسبی نسبت به شوری خاک و خشکی هوا، مقاومت بالا به سرمای زمستانه، وجود روغنی مطلوب با بیش از۹۰ درصد اسیدهای چرب غیراشباع، همواره به عنوان دانه روغنی مطلوب و با ارزش مطرح بوده است.
گلرنگ به لحاظ خصوصیت مطلوب زراعی و مقاومت نسبی نسبت به شوری خاک و خشکی هوا، مقاومت بالا به سرمای زمستانه، وجود روغنی مطلوب با بیش از۹۰ درصد اسیدهای چرب غیراشباع، همواره به عنوان دانه روغنی مطلوب و با ارزش مطرح بوده است.کشت این گیاه روغنی در سالهای اخیر در کشور افزایش یافته و در راستای آن تحقیقات این گیاه روغنی نیز براساس دستیابی به ارقام پرمحصول، پرروغن، بیخار و مقاوم به سرما در حال گسترش است.گفتنی است, در این گزارش سعی شده به نکات مهمی در خصوص زراعت گلرنگ پرداخته شود. کشت ارقام بهاره گلرنگ در مناطق گرم نظیر استان خوزستان، جیرفت، ایرانشهر و بوشهر را میتوان براساس زمان شروع بارندگیهای پاییزه و شیوع بیماریهای قارچی در منطقه و محل آفاتی نظیر مگس گلرنگ، عدم همزمانی دوره گلدهی تنظیم کرد.طبق این گزارش, براساس آزمایشهای صورت گرفته مطلوبترین تاریخ کشت گلرنگ در مناطق گرم مذکور، نیمه دوم آذرماه در نظر گرفته شده و آخرین بررسیها بر روی لاینهای پیشرفته گلرنگ نشان داده که لاین جدید «TL.۱۱۱» مناسب کشت پاییزه در مناطق گرم کشور بوده و حدود ۲۰ روز زودرستر از سایر ارقام است.در سال جاری حدود ۱۲ تن بذر لاین جدید تولید شده و مناسبترین زمان کشت آن اواسط تا اواخر آذرماه و مطلوبترین فاصله ردیف و فاصله بوته در ردیف به ترتیب ۵۰ و ۵ سانتیمتر و میزان بذر مصرفی حدود ۲۵ کیلوگرم در هکتار توصیه میشود.براساس این گزارش، کشت ارقام پاییزه گلرنگ در مناطق معتدل سرد و سرد در استانهای تهران، فارس، کرمانشاه، خراسان، اصفهان، آذربایجان شرقی، زنجان، کردستان و مرکزی باید طوری تنظیم شود که بوتهها قبل از سرمای شدید زمستانه حالت ۸ برگه رسیده باشند.طبق آزمایشهای صورت گرفته, بهترین زمان کشت گلرنگ در مناطق مذکور اواسط شهریورماه تا اواخر مهرماه است و رقم «L.R.V.۵۱.۵۱» مناسبترین رقم جهت کشت در مناطق کرج، قم، ورامین، داراب، اسلامآباد، اصفهان، تبریز، زنجان، کردستان، اراک و خراسان است.این گزارش حاکی است، مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی در مناطقی که فصل رشد کوتاه است, سبب افزایش تعداد غوزه و افزایش دوره گلدهی میشود که در صورت همزمانی با درجه حرارت بالا کاهش عملکرد را به دنبال خواهد داشت.در کشت بهاره مناسبترین میزان بذر مصرفی ۲۵ تا ۳۰ کیلوگرم در هکتار و مطلوبترین فاصله ردیفها ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر و بهترین فاصله بوتهها ۵ سانتیمتر است و در ارقام پاییزه فاصله ردیفها ۵۰ سانتیمتر، فاصله بین بوتهها ۵ سانتیمتر و میزان بذر مصرفی ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم در نظر گرفته شده است.این گزارش میافزاید: در کنترل علفهای هرز از کنترل شیمیایی به صورت استفاده صحیح از عدم شیمیایی و کنترل زراعی به صورت مبارزه مکانیکی استفاده میشود که استفاده بیش از حد دفعات مبارزه مکانیکی با علفهای هرز به دلیل خسارات احتمالی به ریشه گیاه، توصیه نمیشود.بنابراین گزارش, بهترین زمان مبارزه علیه مگس گلرنگ در مرحله غنچهدهی و به محض مشاهده مگس در مزرعه است.گفتنی است, بیماری لکهبرگی، سفیدک دروغی و سفیدک سطحی از بیماریهای مهم دانه روغنی گلرنگ است.این گزارش حاکی است، بیماری لکه برگی سبب ایجاد لکههای قهوهای رنگ میشود و در صورت پیشرفت این لکهها به هم پیوسته و برگها را کاملا خشک میکند که ایجاد واریتههای مقاوم بهترین راهحل مبارزه با این بیماری است.طبق این گزارش، بیماری سفیدک دروغی در شرایط رطوبتی گسترش مییابد و مبارزه با این بیماری بسیار مشکل بوده و در مناطق آلوده باید از واریتههای مقام استفاده کرد.همچنین, بیماری سفیدک سطحی که در ادامه فصل زراعی شیوع مییابد, در صورت حمله قارچ لکههای کوچک سفید رنگی روی برگها و ساقه دیده میشود که از به هم پیوستن آنها تمام گیاه از پوشش سفید رنگی برخوردار میشود که با این بیماری میتوان با سموم گوگردی مبارزه کرد.این گزارش حاکی است, تعیین زمان دقیق برداشت گلرنگ براساس تحقیقات موسسه، اصلاح و تهیه نهال و بذر در بخش تحقیقات دانه‌های روغنی به نوع رقم و عوامل محییط نظیر میزان رطوبت نسبی و دمای هوا بستگی دارد که معمولا زمان برداشت موقعی است که دانه‌های گلرنگ رطوبتی حدود ۸ درصد داشته به طوری که اگر غوزهها را در دست فشار دهیم بذرها به آسانی از آنها جدا شوند.گفتنی است, در گلرنگ برخلاف سایرگیاهان روغنی مشکل ریزش وجود ندارد و تنها در صورت عدم تنظیم صحیح کمباین ممکن است تعدادی از غوزهها بر اثر ضربه به پرههای خوراک دهنده کمباین دچار ریزش شود.
دانه های روغنی بعنوان ماده اولیه روغن نباتی از جمله محصولات استراتژیک در کشور ما به حساب می آید. لزوم توجه و رسیدگی به وضعیت تولید آن نشأت گرفته از ضرورت نیاز روغن در سبد مصرفی خانوارها می باشد. در کشور ما تعداد محدودی دانه روغنی مورد توجه و استفاده قرار دارد که از جمله آنها می توان به پنبه دانه، کنجد، کلزا، سویا، آفتابگردان، گلرنگ و زیتون اشاره نمود. متاسفانه در حال حاضر کمتر از 10% نیاز داخلی ما به روغن نباتی از دانه تولید داخل تامین میگردد و مابقی نیاز از خارج به صورت روغن خام وارد کشور می شود. متولی پنبه دانه، کنجد و زیتون وزارت کشاورزی و متولی 4 دانه کلزا، سویا، آفتابگردان و گلرنگ شرکت توسعه کشت دانه های روغنی می باشد. وزارت کشاورزی در دهه اخیر سیاستهای افزایش تولید خود را اکثرا بر دانه روغنی کلزا متمرکز نموده است. این وزارتخانه با تدوین طرح دهساله روغن نباتی در نظر دارد روغن مورد نیاز را تا 73% خودکفا نماید. این طرح از امسال (84) آغاز گردید.
اکثر دانه های روغنی دارای قیمت تضمینی مصوب شورای اقتصاد هستند که متولیان امر خرید موظفند این محصولات را به قیمت تضمینی از کشاورزان خریداری نمایند. متاسفانه هر سال شاهد این هستیم که کشاورزان محترم مبالغ دریافتی خود را در چند نوبت و در مواردی با تاخیر زیاد تحویل می گیرند که این شیوه تاثیر زیادی در بی انگیزگی کاشت این محصولات در سالهای بعدی دارد و حتی مشکلات زیادی را برای متولیان امر بوجود می آورد. مانند آنچه در سال گذشته در مورد تاخیر پرداخت طلب کشاورزان سویا کار اتفاق افتاد. این مشکلات ناشی از کم لطفی سازمان مدیریت و برنامه ریزی جهت تامین بودجه خرید این محصولات می باشد که این بی توجهی فشار زیادی را بر متولیان امر از جمله شرکت توسعه کشت دانه های روغنی وارد می نماید.
نکته جالبی که متاسفانه در امر خودکفایی چالش ایجاد نموده متضرر شدن کارخانجات روغنکشی و روغن نباتی به خاطر خرید دانه داخلی است. البته دولت با پرداخت یارانه تا حدودی جلوی این ضررها گرفته ولی هنوز کارخانجات از این وضعیت ناراضی هستند.
با استقرار مدیریت جدید در وزارت کشاورزی سیاستهای این وزارتخانه نیز به نوعی تغییر کرد بطوریکه کاهش خودکفایی از 10 سال به 4 سال مطرح شد.
جای بسی شک و شبهه است که آیا در این فرصت کمی که مدیریت جدید در وزارت کشاورزی مستقر شده بررسی کارشناسی و فنی در مورد کاهش این مدت انجام داده است؟
متاسفانه کشاورزی ما چهره ای سنتی دارد و دارای اشکالات اساسی در اصول می باشد. ابتدا مدیریت محترم باید بستر سازی مناسبی در جهت اهداف این طرح ایجاد نماید و استعدادهای بالقوه و بالفعل را شناسایی و مشکلات عدیده موجود را برطرف نموده تا با اعمال مدیریتی صحیح و شایسته به امید خدا به خودکفایی مورد نظر دست یابیم.
به هر حال با وضعیت موجود و معضلات و مشکلاتی که در مورد دانه های روغنی وجود دارد و از همه مهمتر بی نظمی در پرداخت ها بعید است این طرح، 10 ساله نیز به خودکفایی مورد نظر دست یابد.
گلرنگ (کاجیره) Carthamus tinctorius و C.lanatus
گیاهی است یکساله یا دو ساله به ارتفاع 30 تا 60 سانتیمتر که منشاء اولیه آن عربستان بوده است . برگها دندانه دار که منتهی به خارهای ظریف و نوک تیز می شود . برگ ها عاری از تار و دارای شبکه ای از رگبرگهای درشت و برجسته می باشد . گل ها عموماً لوله ای و به رنگ زرد متمایل به قرمز است که تدریجاً زرد نارنجی می شود (معروف به زعفران قلابی). میوه اش به صورت فندقه ، سفید رنگ و دارای دسته تار نازک در قسمت انتهایی است .
مواد مؤثره: گلها (دارای کارتامین یا اسید کارتامیک به رنگ نارنجی زیبا)
میوه : دارای 30 تا 37 درصد پروتئین ، 45 تا 65 درصد مواد چرب
خواص درمانی: گل : مسهل ، خلط آور ، قاعده آور . میوه : نیرودهنده و قاعده آور ، ضد روماتیسم و فلج ، درمان تصلب شرائین .
روغن : مناسب برای بیمارانی که کلسترول بالا دارند ، ضد عفونی کننده و التیام دهنده زخم ها