دانلود تحقیق روناس

روناس (Rubia-tinctorum) گیاه علفی پایا.

گل : آذین گرزن ، واحد 5 کاسبرگ سبز ، 5 گلبرگ زرد .

میوه : آبدار سیاه رنگ ، کرک دار ، میوه آن به اندازه خردل است .

برگ : سبز رنگ ساده با لبه صاف ؛ اگر برگ را در بین دستها مالش دهیم دست به رنگ قرمز تند مایل به سیاه در میآید مشخصات ریشه : ریشه از نوع راست ساده است .

ریشه این گیاه در نواحی شن زار تا عمق یک متری خاک فرو میرود .

در رنگرزی با رناس مهمترین عامل میزان عمر ریشه است .

رنگهای قرمز شاداب و متمایل به سرخ از ریشه های چهار و ÷نج ساله آن به دست می آید و ریشه هفت ساله رنگهای لاکی و ارغوانی و ریشه های سه ساله نارنجی تیره پدید می آورد .جنس رناس نیز در رنگ آن عامل موثری است .

از ریشه گونه هایی که در مناطق سردسیری میرویند ، لاکی پر مایه تری نسبت به مناطق معتدل و گرمسیر به دست می آید .

به همین علت است که رنگ لاکی به دست آمده از رناس آذربایجان و خراسان که مناطق سردسیری هستند با رنگهای بدست آمده از رناس کرمان و فارس ، که مناطق گرمسیری محسوب میشوند تفاوت بارزی دارد .

موسم گل : اواخر بهار انتشار جغرافیایی :اراک ، دماوند ، تبریز دیلمان ، ارومیه ، آذربایجان کرمان ، مازندران ، یزد و بلوچستان .

روناس در بیشتر نواحی به صورت خود رو دیده میشود و عمر طولانی دارد .هم اکنون در برخی از نقاط ایران مانند بم و یزد روناس کشت میشود .

این بوته نخستین بار توسط سودا گران عرب به اسپانیا و برای دومین بار پس از قرون وسطی توسط اهالی جلفای اصفهان به اروپا برده شد .

طبق مدارک موجو یکی از بازرگانان ونیزی که از سال 913 هجری قمری مدت هشت سال و نیم در ایران بوده است .

مینویسد : " در این شهر [خوی] رنگ سرخ لاکی به مقدار فراوان میسازند و آن را از ریشه های سرخی فراهم میکنند که در زیر زمین است و با بیل و کلنگ بیرون می آورند و سپس به هرمز میفرستند و از این ریشه ها برای ساختن و به کار بردن رنگ سرخ در غالب نقاط هندوستان بهره میجویند (1)".

1_ سفرنامه های ونیزیان در ایران ، ترجمه منوچهر امیری ، تهران 1349 ، ص 380.

بدون تردید این گیاه همان روناس است .

طبق شواهد تاریخی روناس از زمانهای باستان در دره سند وجود داشته است .

صدور روناس از آذر بایجان به هندوستان به احتمال زیاد یا به دلیل کافی نبودن و یا پایین بودن کیفیت رنگ آنها بوده است .

طریقه رنگرزی با روناس به طرق مختلف از گذشته های دور سینه به سینه به نسل حاضر رسیده و نگهداری شده است .

امروز بهترین روناس ایران در شنزارهای اطراف یزد یافت میشود و ارتفاع بوته آن بین 50 تا 100 سانتیمتر است .

همان گونه که گفته شد رنگ در این گیاه بیشتر در ریشه آن موجود است که شامل قسمتهای زیر است : خارجی تری بخش که لایه چوب پنبه ای ریشه است که بسیار نازک و به رنگ قهوه ای است .

پارانشیم پوستی که نسباتا" ضخیم است .

استوانه مرکزی که نازک و به رنگ قرمز است .

قدرت رنگی ریشه روناس با مدت زمانی که در خاک میماند نسبت مستقیم دارد کهنگی و تازگی روناس را از طعم و رنگ آن به خوبی میتوان تشخیص داد .

طعم ریشه گیاه جوان شیرین و گیاه پیر گس و تلخ است .

برداشت روناس معمولا" در اواخر پاییز انجام میگیرد و در سایه خشک میشود .

گاهی ریشه روناس را به وسیله کوره خشک میکنند که باعث پایین آمدن کیفیت رنگ میشود .

ریشه این گیاه بخصوص پارانشیم پوستی آن واجد گلوکوزی است که تحت تاثیر دیاستازی (2) تجزیه میشود و الیزارین (Alizarine) میدهد .

این ماده رنگی اگر درون شیره سلولی دیده شود به رنگ زرد است ولی در مجاورت هوا رنگ آن قرمز میشود .

ماده رنگی ریشه روناس نامهای مختلفی دارد مثل : 1)madder 2)garance 3)knapd 4)lizari شماره روناس در کالر ایندکس 6-8-9-10-11 تا 12 است .

برای استفاده از ریشه روناس باید پس از خشک کردن آن نخست پوسته خارجی را که باعث کدری رنگ میشود از آن جدا کرد و سپس آن را کوبید .

این عمل برای جدا کردن خاک از ریشه انجام میگیرد که ممکن است برای سهولت مدتی آن را در آب قرار داد و سپس خشک کرد و یا اینکه ریشه را با روغن چرب کرد .

در این روش پوسته خشک و سپس خرد و جدا میشود .

البته با چرب کردن رنگ حاصله شفافیت خود را از دست میدهد .

پس از این مرحله باید گیاه را به گرد تبدیل کرد و 20 برابر مقدار آن آب سرد و 2% اسید سولفوریک افزود و مدت دو ساعت محلول را به هم زد تا اسید در آن نفوذ کند .

پس از این مدت آن را صاف میکنند و باقیمانده را چندین بار ابتدا با محلول رقیق کربنات سدیم و سپس با آب میشویند تا کلیه عکس العملهای اسیدی آن از بین برود .

سپس آن را خشک کرده و دو مرتبه میسایند تا دوباره به گرد تبدیل شود .

از لحاظ شیمیایی روناس دارای یک ماده ازته است که نقش فرمان را دارد و تحت تاثیر این فرمان مواد رنگی ایجاد میگردد.

تجزیه مواد ریشه روناس به ترتیب زیر است : 1) روبیادین 2) گلوکوزید روبیادین 3) پورپورین 4) گلوکوزید پور پورین 5) اسید روبر تریکو 6) آلیزارین مهمترین این مواد در رنگرزی آلیزارین است .

مهمترین خاصیت آلیزارین از لحاظ رنگرزی آن است که با اسیدهای فلزات مختلف ترکیب میشود و لاکهای رنگین تولید میکند که در اسید ها و قلیا های ضعیف حل نمی شوند .

آلیزارین در آلمان ، هلند و چند کشور دیگر تولید میشود .

هلندیها در گذشته نیز یکی از تولید کنندگان مهم روناس بودند .

در حال حاضر آلیزارین به صورت خمیر در بشکه های کوچک و بزرگ با بهای زیاد وارد ایران میشود و بخصوص در مورد پارچه های قلمکار بسیار مورد نیاز است .

آلیزارین به شکل کریستالهای زرد رنگ است که در 290 درجه ذوب میشود و در آب خیلی کم قابل حل است ( حتی آب 100 درجه ) .

ولی در محلولهای قلیایی مانند کربنات دو سود و سود سوز آور حل میگردد .

برای تهیه آلیزارین پودر ریشه روناس را در آب و اسید سولفوریک میریزند و سپس صاف میکنند .

محلول را در آب خلائ غلیظ میکنند ، پودر مانده را با الکل حرارت میدهند و به محلول اولیه اضافه میکنند .

این عصاره ها را ، که گرانسین نامیده میشود غلیظ میکنند و به وسیله (Na OH)رقیق شده با کربنات سود خنثی و کمی اسید کلرید ریک به آن اضافه میکنند .

رسوبهای لخته ای ایجاد شده را با آب میشویند سپس خشک و به طریق « سوبله کردن » آن را خالص میکنند برای تهیه آلیزارین پودر ریشه روناس را در آب و اسید سولفوریک میریزند و سپس صاف میکنند .

رسوبهای لخته ای ایجاد شده را با آب میشویند سپس خشک و به طریق « سوبله کردن » آن را خالص میکنند .

رنگرزی با آلیزارین به وسیله اکسیدهای فلزی و زاجها هم بر الیاف پروتیینی و هم الیاف سلولزی ممکن است ، به طوری کهدر هنر قلمکار اکنون با استفاده از زاج سفید (3) ابتدا مهر مورد نظر را بر پارچه میزنند و سپس در حمامهایی از محلول آلیزارین داخل میکنند و با دادن حرارت به آن رنگ قرمز ظاهر میگردد .

ثبات آن به صورتی است که در مقابل مواد سفید کننده ای مثل کلر نیز پایداری میکند .

در رنگرزی با روناس با استفاده از الیاف فلزی رنگهای متفاوتی به دست می آید .

برای مثال زاج آهن (زاج سیاه ) رنگ قرمز قهوه ای میدهد .

جوهر سرکه نیز از دندانه هایی است که بیشتر در نواحی فارس به کار میرود .

یکی از معروفترین رنگهای به دست آمده از روناس رنگ دوغی است که از خیساندن کلافهای رنگ گرفته از روناس در دوغ حاصل میشود .

طول مدت قرار گرفتن پشم در این مایع هر قدر بیشتر شود رنگ روشنتر میشود تا آنکه به فام صورتی کم رنگ مبدل میگردد .

یکی از روشهای سنتی استفاده از رنگ روناس نیز بدست آوردن به وسیله جوشاندن خامه در پیش آب گاو است !

رنگرزی قسمت هشتم : رنگرزی پشم با روناس روناس از در کلیه زبانها مترادف با رنگ قرمز بوده است.

انواع مختلف روناس را می توان در بیشتر کشورهای عالم یافت.

این گیاه در نقاط سردسیر و گرمسیر عالم می روید، ولی در آسیا و اروپا بیشتر یافت می شود.

روناسی ایرانی بیشتر از نوع rubia perogrina است.

مناطق کشت روناس در ایران استانهای آذربایجان و مازندران و در بعضی از نقاط کرمان می باشد و به طور وحشی در تمام ایران دیده می شود.

بهترین روناس مخصوص اطراف یزد است.

قسمتی از روناس که حاوی رنگ است ریشه آن می باشد.

رنگ در بین پوسته خارجی ریشه و مغز چوبی آن قرار گرفته است.

در رنگرزی فقط از ریشه روناس استفاده می شود.

برگ و ساقه آن غذای بسیار خوبی برای گاو و گوسفند می باشد.

ریشه روناس در زمین به مقدار زیاد فرو و در اراضی شنزار تا دو متر میرسد.

قدرت رنگی ریشه روناس مربوط به مدت زمانی است که ریشه در خاک قرار می گیرد هر چه ریشه بیشتر از عمرش گذشته باشد مقدار ماده رنگی آن زیادتر است.

در گذشته ریشه روناس را مدت شش ماه در خاک باقی می گذاشتند ولی امروز تازه از خاک بیرون آورده و به فروش می رسانند.

طرزتهیه ریشه روناس روزهای آخر پاییز ریشه روناس را از خاک بیرون می آورند و خشک می کنند.

عمل خشک شدن را ممکن است به منظور تسریع در آن کوره های مخصوص در حرارت 60 درجه انجام داد ولی این عمل از ماده رنگی روناس می کاهد.

رنگرزان قالی در روستاها روناس را در آفتاب خشک می کنند.

ولی بهترین طریقه خشک کردن روناس در سایه است.

پس از خشک کردن روناس را می کوبند.

این عمل بیشتر به لحاظ جدا نمودن خاک از روناس انجام می دهند.

قبل از آسیاب کردن پوسته خارجی رونلس را از آن جدا می گکنند.

وجود این پوسته در رنگ باعث کدری آن خواهد شدو برای جدا کردن پوسته ممکن است آن را چند ساعتی در آب قرار داد و سپس خشک نمود و یا آنکه ریشه را با روغن چرب کرد در اثر این عمل پوسته خارجی ریشه خرد شده و میتوان از سایر قسمت ها جدا نمود عیب این کار آن است که ریشه آغشته به روغن رنگ بسیار کدری پیدا می کند.

رنگرزی پشم با روناس رونا س بدون وجود دندانه نمی تواند به خوبی پشم را رنگ نموده و مقابل عوامل مختلف ثبات کافی داشته باشد.

روناس بدون دندانه در روی پشم بسیرا پریده و کدر خواهد بود.

املاحی که برای دندانه پشم به کار برده می شوند عبارتنداز :بیکرومات پتاسیم ،زاج سفید ،سولفات آهن ،سولفات مس و کلرور قلع.

رنگرزی پشم با دندانه بیکرومات پتاسیم و روناس سه روش زیر برای رنگرزی پشم با روناس و دندانه بیکرومات به کار برده می شود: 1.

دندانه قبل رنگ 2.

دندانه بعد از رنگ 3.

رنگ و دندانه توام 1.

روش دندانه قبل از رنگ پس از دندانه دادن ،پشم را در حمام تازه ای که یک تا سه درصد اسید اگزالیک و پنچ تا ده درصد روناس داخل نموده و حمام را در مدت 45 دقیقه به جوش می رسانند و متد یک ساعت و پانزده دقیقه رنگرزی را در حالت جوش ادامه می دهند.

سپس پشم را شسته و خشک می نمایند.

این طریق متداول ترین رنگرزی روناس است.

در بعضی از نقازط ایران از چوبک به جای اسید در حمام رنگ استفاده می شود و رنگ حاصل نیز بنفش رنگ است.

به طور کلی مواد قلیایی و اسیدها هر کدام تاثیر جداگانه ای در حمام رنگ روناس به جای می گذارند.

قلیایی ها رنگ بدست آمده را متمایل به بنفش و اسیدها آن را نارنجی می نمایند.

2.روش دندانه بعد از رنمگ از این طریق بندرت استفاده می گردد و بیشتر برای رنگهای روشن و شفاف می باشد.

چون تمایل جذب رنگ توسط پشم بدون وجود دندانه کم است و رنگ حاصله بسیار ضعیف است.

3-رنگ رزی پشم با روناس و دندانه بیکروامت روش رنگرزی به این قرار می باشدکه ابتدا حمام را 10 تا 20 برابر وزن خامه پشم آب و مواد کمکی را که قبلاً در آب حل کرده اند اضافه نموده حرارت را به 40 درجه رسانیده و رنگ را داخل در حمام می کنند.

پشمی را که قبلاً به خوبی شسته و آبخور شده داخل آن کرده مدت 5 دقیقه در همان درجه حرارت بهم زده و بعد در مدت 40 دقیقه حمام را به جوش می آورند و سپس رنگرزی را به مدت یک ساعت و پانزده دقیقه ادامه میدهنند.

معمولاً برای این روش نظر به سیری و روشنی رنگ از یک تا سه درصد بیکروامت و یک تا سه درصد اسید لاکتیک مصرف می کنند.

برای رنگ ها بسیار باز دو درصد و رنگهای متوسط ده تا سی درصد و برای زمینه های بسیار سیر تا صد درصد روناس می توان مصرف گرد.

حتی الذمقدور از وجود قلیایی پرهیز کرد.

مواد قلیایی رنگ الیاف را متمایل به بنفش می کنند چون رنگ نیز در سطح خارجی لیف باقی بمااند ثبات آن نیز در برابر شستشو ناچیز بوده و نایکنواخت ینز می گردد.

رنگرزی پشم با روناس و دندانه زاج سفید رنگهای حاصل از این دندانه با روناس درروی پشم به مرابت شفاف تر از دندانه بیکرومات است ولی تنها طریقه ای که می توان برای رنگرزی بکاربرد روش دندانه قبل از رنگ است چون روش های دیگر ثبات کافی در برابر عوامل مختلف سایش نیستند.

برای رنگهای روشن پنج برای زمینه های سیر تا بیست و پنج درصد زاج سفید مصرف می کنند.

پشم را دندانه داد ه و گاهی تا بیست و چهار ساعت در حمام دندانه باقی می گذارتند و سپس آن را شسته در حمام تازه ای که حاوی مقدار لازم رنگ و یک تا سه درصد اسید است داخل نموده حرارت را به 40 درجه رسانیده ترجیحاً در مدت 45 دقیقه به جوش رسانیده و یک ساعت آن را می جوشانند.

برای رنگهای روشن و شفاف معمولاً از اسید لاکتیک و برای رنگهای کدر و سیر از اسید سولفوریک استفاده می کنند.

در غالب شهرسیتان های ایران به جای استفاده از اسید از دوغ استفاده می کنند.

رنگرزی روسنا بوسیله دوغ این روش تقریباً در تمامی مراکز رنگرزی رنگهای طبیعی قالی در ایران مخصوصاً کرمان و یزد معمول است و به جای اسید لاکنیک از دوغ قره قوروت استفاده میکنند روش این رنگرزی در هر شهرستانی فرق می کند.

به طور کلی در فصل تابستان خامه پشمی را که قبلاً با زاج سفید دندانه داده اند داخل در حمامی که بیست برابر وزن پشم به نسبت یک سوم دوغ و بقیه آب و مقدار لازم روناس است می نمایند.

حمام را بوسیله آفتاب بیست و پنج درجه برای رنگهای روشن و برای رنگهای سیر تا چهل و پنج درجه گرم می کنند.

مدت یک ساعت پشم را در این محلول حرکت داده و بعد آنرا دوازده ساعت تا دو روز بسته به سیری و روشنی رنگ در همان حال نگاه می دارند.

در این مدت مقدار زیادی از آب متدرجاً تبخیر شده و اسید لاکتیک موجود در دوغ حمام زیاد می شود.

این عمل باعث شفافیت رنگ حاصله می گردد ولی چون همراه با اسید لاکتیک مواد دیگری نیز در دوغ وجود دارد رنگ حاصله با رنگی که با اسید لاکتیک تنها بدست می آید متفاوت است.

پس از این عمل چون رنگ حاصله تقریباً نارنجی می باشد برای اینکه اثر اسید از بین برده ورنگ را کمی مایل به بنفش کنند خامه پشم را در آب جاری قرار می دهند مدت ده تا بیست و چهار ساعت پشم در این حالت باقی می ماند در بعضی از شهرستانها به جای دوغ از فره فوروت استفاده می کنند.

طریقه رنگرزی آن با دوغ فرقی نداشته فقط رنگهای حاصله از آن تیره تر است.

رنگرز ی روناس با دندانه قلع برای این دندانه و رنگ روناس از دو روش دندانه قبل از رنگ و رنگ و دندانه توام میتو.ان استفاده کرد.

پشم را با محلول دو تا چهار درصد کلرور قلع و دو تا سه درصد کرم دوتارتر و یا یکی از اسیدهای آلی نظیر اسید استیک و یا اسید اکرالیک مدت یک ساعت می جوشانند.

پشم را در همان محلول برای مدت بیست و چهار ساعت گذاشته و پس از شستشوی کامل در حمام رنگ داخل می کنند.

حمام رنگ را به طور معمول با مقدار لازم روناس و یک درصد اسید اگزالیک آماده می کنند.

پشم را در حرارت چهل درجه داخل کرده و مدت سی دقیقه حمام را به جوش می رسانند و سپس مدت یک ساعت آنرا درحالت جوش بهم می زنند آنگاه خامه پشم را به خوبی شسته و خشک می کنند.

رنگهای حاصله از این دندانه بسیار شفاف می باشد و ثبات رنگ های دندانه کروم و زاج سفید در برابر نور کمتر می باشد.

از این دندانه بیشتر برای بدست آوردن رنگهای گلی و قرمز کمرنگ و سرخابی استفاده می کنند