دانلود مقاله راهنمای اندازه گیری شاخص های بهره وری

- مقدمه در سالهای آغازین هزاره سوم کشورهای جهان سعی دارند که سهم بیشتری از تجارت جهانی را به خود اختصاص دهند.

برای نیل به این هدف باید بتوانند توان رقابت پذیری خود را افزایش دهند و این امر جز از طریق ارتقای بهره وری امکان پذیر نخواهد بود.

بررسی سهم رشد بهره وری کل عوامل تولید در رشد اقتصادی در کشورهای توسعه یافته یا در حال گذار بیانگر این واقعیت است که در دو دهه گذشته در این کشورها سعی شده سهم عمده ای از رشد اقتصادی از طریق رشد شاخص های بهره وری کل عوامل تامین شود.

در صورتیکه کشور ایران بخواهد سطح توسعه یافتگی خود را به سطح کشورهای فوق برساند بجز ارتقای بهره وری سازو کار دیگری دراختیار ندارد.

-2تاریخچه بهره وری به طور رسمی و برای نخستین بار لغت بهره وری توسط فردی به نام کنه در سال 1376 میلادی در مقاله ای به کار برده شد.

بیش از یک قرن بعد یعنی در سال 1883 میلادی شخص دیگری به نام لیتر بهر وری را قدرت و توانایی تولید کردن تعریف کرد و در واقع اشتیاق به تولید کردن را همان بهره وری دانست.

از اوایل قرن بیستم این لغت دارای مفهوم دقیق تری شد و برای اولین بار در تعریف آن ارتباط بین ستانده و داده مطرح شد.

در سال 1900 میلادی ارلی بهره وری را ارتباط بین بازده و وسایل کار به کار رفته برای تولید بازده تعریف کرد.

و بالاخره شخصیت های حقیقی و حقوقی تعاریف دیگری از بهره وری به شرح زیر مطرح ساختند: سازمان همکاری اقتصادی اروپا: در سال 1950 تعریف کامل تری از بهره وری به شرح زیر مطرح ساخت: بهره وری خارج قسمت بازده به یکی از عوامل تولید است به دین ترتیب می توان از بهره وری سرمایه ، بهره وری مواد و ...

نام برد.

استر فیلد: بهره وری را نسبت بازده سیستم تولیدی به مقدار یک یا چند عامل تولید استفاده شده تعریف کرد.

اشتاینر: از بهره وری به عنوان معیار عملکرد یا توانایی موجود برای تولید کالا یا خدمت یادکرد .

سیگل: بهره وری را نسبت میان ستانده و نهاده مرتبط با عملیات تولیدی مشخص و معیین تعریف می کند.

سازمان بین المللی کار : در تولید محصولات مختلف ادغام چهار عامل زمین ، سرمایه ،کار و سازماندهی را ضروری می داند.

گفته می شود که نسبت ترکیب این عوامل به محصولات معیاری برای سنجش بهره وری است.

آژانس بهره وری اروپا: بهره وری را درجه استفاده مناسب و موثر از هر یک از عوامل تولید معرفی می کند.

این آژانس در تعریف دیگری که ارایه می دهد بهره وری یک بنگاه را دیدگاه فکری آن در بهبود بخشیدن به وضعیت موجود می داند.

براساس نظرات این سازمان انسان می تواندکارهایش را هر روز بهتر از پیش انجام داده و نتایج بهتری به دست آورد.

کندریک و کریمر: از جمله صاحب نظران مقوله بهره وری بودند که در تعاریف خود از عبارات بهره وری جزیی و بهره وری کلی استفاده کردند.

سومانت: در سال 1979 میلادی بهره وری کل عوامل را مطرح ساخت که تحولی در تعاریف ارایه شده برای بهره وری بود وی در تعریف خود نسبت بازده ملموس به نهاده ملموس را عنوان کرد.

-3تعریف بهره وری پرسشی که در وهله نخست به ذهن هر خواننده ای متبادر می شود این است که بهره وری چیست؟

برای پاسخ به این پرسش از طرف صاحب نظران علم بهره وری تعاریف گوناگونی ارائه شده که مجموعه آن را می توان در یک کتاب جمع آوری کرد.

یکی از بهترین تعاریفی که تاکنون برای بهره وری ارائه شده تعریف زیر می باشد: بهره وری یعنی : درست انجام دادن کار درست در تعریف فوق درست انجام دادن کار را کارائی نیز می گویند یعنی اینکه از حداقل مواد ، حداکثر محصول برداشت شود یا از مقدار معینی مواد محصولی با کیفیتی بالاتر تولید شود.

اگر به تعریف ارائه شده برای بهره وری توجه شود جزء دیگر آن کار درست انجام دادن است که اصطلاحا به آن اثربخشی می گویند.

مثلا ممکن است با مصرف کمتر مواد،محصول بیشتری تولید کرد ولیکن این محصول کیفیت مطلوب مورد نظر مشتری را نداشته باشد.

در این حالت کارائی واقع شده است ولیکن چون محصول فاقد کیفیت لازم است از این رو اثر بخش نبوده و نمی تواند رضایت مصرف کننده را جلب کند.

بنابراین ملاحظه می شود که تحقق کارائی و یا اثربخشی به تنهایی موجب افزایش بهره وری نخواهد شد.

به عبارت دیگر در مقوله بهره وری باید اولا کاری که انجام می شود کار درستی (یعنی مفیدی) باشد و ثانیا این کار به بهترین نحو انجام شود.

با تحقق این دو شرط می توان اطمینان حاصل کرد که بهره وری محقق شده است.

از طرف دیگر بهره وری عبارت از ارتباط فیزیکی میان مقدار تولید ایجاد شده (ستانده ) و مقدار منابع به کار رفته (نهاده) درآن در دوره تولید است.

(Input) نهاده/ (Output) ستانده =Productivity) ) بهره وری در این رابطه ستانده به کل تولید اشاره دارد حال آن که مراد از نهاده نیروی کار، زمین ، سرمایه ، مدیریت و...

می باشد.

در واقع کارایی (Efficiency ) بازده نظام تولید را اندازه گیری می کند.

به صورت روشن تر می توان گفت راندمانی که طی آن منابع به محصول تبدیل می شود به صورت اشتباه مصطلح به آن بهره وری می گویند حال آن که باید کارایی نامیده می شد.

پس بهره وری بالاتر به مفهوم تولید بیشتر از مقدار معینی از نهاده یا تولید مقدار مشخصی از محصول با استفاده از مقدار کمتری نهاده است.

در سطح یک کارخانه یا فعالیت ، بهره وری نسبت ستانده به نهاده می باشد اما در سطح کلان نشانده عملکرد اقتصاد یک کشور است.

4-تفاوت بهره وری با تولید به طور کلی بهره وری(Productivity ) از تولید (Production ) متفاوت است.

بهره وری یک نسبت میان ستانده و نهاده ای است که در ایجاد آن ستانده به کار گرفته شده است.از طرف دیگر تولید حجم ستانده را نشان می دهد و یک مفهوم مطلق می باشد.

در یک موسسه اقتصادی مقدار تولید ممکن است دارای افزایش باشد اما همزمان به خاطر استفاده نا مطلوب از منابع ، بهره وری می تواند کاهش داشته باشد.

از طرف دیگر استفاده کارا از منابع تولید ممکن است موجب افزایش بهره وری شود در حالی که مقدار تولید کاهش داشته باشد.

در ضمن باید توجه داشت که بهره وری با سود دهی تفاوت دارد.

5-اهمیت بهره وری در جهان امروز بهره وری تقریبا مترادف با پیشرفت می باشد.

استاندارد زندگی در یک جامعه به درجه ای از تامین حداقل نیاز های جامعه بستگی دارد.

به عبارت دیگر مقدار و کیفیت غذا ، پوشاک ، مسکن ، آموزش و امنیت اجتماعی ،استاندارد زندگی را تعیین می کند.

برای ارتقای استاندارد زندگی باید غذا ، پوشاک ، مسکن و ...

بیشتر تولید شود.

افزایش مقدار تولید کالاها و خدمات می تواند از طریق افزایش نهاده های نیروی کار وسرمایه صورت پذیرد و یا اینکه از منابع موجود به صورت کاراتر استفاده به عمل آید.

منابع یک کشور عموما محدود می باشد بنا بر این بهره وری بیشتر یک ضرورت برای ارتقای استاندارد زندگی یک ملت می باشد.

بهره وری بیشتر موجب رشد اقتصادی و توسعه اجتماعی می شود.

با بهبود بهره وری شاغلان به دستمزد بیشتر و شرایط کاری مناسب تر دست خواهند یافت درعین حال فرصت های شغلی بیشتری تولید خواهد شد.

بهره وری بالاتر از یک سو موجب کاهش قیمت ها شده و از سوی دیگر سود سهامداران را افزایش می دهد.

بهر حال در یک کشور در حال توسعه ای مانند ایران بدون ارتقای بهره وری نمی توان مشکل بیکاری را بر طرف نمود.

، برای بهره وری بالاتر باید ضایعات به هر شکلی که وجود دارد از قبیل ضایعات در مواد ، ماشین آلات ، زمان ، نیروی انسانی ، فضا و دیگر اشکال آن شناسایی و حذف شود.

فرآیند هایی که موجب ایجاد ارزش افزوده نمی شوند باید شناسایی و ازچرخه تولید کنار گذارده شوند.

برای بهره وری بالاتر باید ضایعات به هر شکلی که وجود دارد از قبیل ضایعات در مواد ، ماشین آلات ، زمان ، نیروی انسانی ، فضا و دیگر اشکال آن شناسایی و حذف شود.

6- سطوح بهره وری بهره وری در سطوح مختلف مورد بررسی قرار می گیرد.

بسته به نوع تحلیل و اهداف مورد انتظار یک تحقیق ، سطح مورد نظر انتخاب و مطالعات انجام می شود.

بالاترین سطح بررسی سطح بین المللی و کوچکترین سطح آن که در نظام اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرد بهره وری فردی می باشد.

الف -بهره وری در سطح بین المللی بررسی بهره وری در سطح جهانی مقوله ای است که از دیر باز مورد توجه دانشمندان بوده است.

امروزه علاوه بر بهره وری نیروی کار ، شاخص های دیگری در باره بهره وری انرژی ، تکنولوژی مدیریت ، و ...

در سطح بین المللی مورد توجه قرار گرفته است.

اقتصاد دانان در توسعه و اندازه گیری بهره وری درسطح بین المللی و مقایسه کشور ها با یکدیگر بیشترین سهم را داشته اند.

هم اکنون دو موسسه معتبر تحقیقاتی جهانی به نام های موسسه بین المللی توسعه مدیریت (International Institute for Management Development ) و موسسه بازار جهان اقتصاد (World Economic Forum ) که در کشور سویس مستقر می باشند تعداد قابل ملاحظه ای ملاک را جهت مقایسه رقابت پذیری برخی از کشور های جهان که سهمی از تجارت جهانی را در اختیار دارند اندازه گیری کرده و با محاسبه یک شاخص ترکیبی به نام رقابت پذیری ، توان رقابتی کشور های جامعه مورد مطالعه را محاسبه و آن ها را از این منظر رتبه بندی می کنند.

در سال های اخیر نیز سازمان بهره وری آسیایی (Asian Productivity Organization ) در این ارتباط پروژه ای را تعریف و در سطح کشور های عضو به مرحله اجرا در آورده است.

ب-بهره وری در سطح ملی بررسی بهره وری در سطح کلان پیش زمینه آسیب شناسی اجتماعی و نیز راه آسانی برای اتخاذ سیاست های صحیح است.

عموما بررسی بهره وری در سطح کلان دارای دوجنبه است.

اول آنکه شاخص های بهره وری در سطح کل اقتصاد مانند بهره وری نیروی کار و سرمایه و ...

این امکان را فراهم می آورد تا سطح ویا میزان رشد آن با سایر کشور ها مورد بررسی تطبیقی قرار گیرد و جایگاه کشور در سطح منطقه و جهان مشخص شود.

دوم آنکه تحلیل بهره وری یک تحلیل درونی است و سعی می شود با استفاده از شاخص های بهره وری محاسبه شده وضع موجود تبیین و با توجه به اهداف از پیش تعیین شده استراتژی حرکت جهت تحقق اهداف مشخص شود.

ج- بهره وری در سطح بخش بررسی بهره وری در سطح بخش های مختلف امری اصولی است.

تفکیک اقتصاد ملی به بخش های مختلف تولید مانند کشاورزی ، معدن ، صنعت ، نفت و خدمات و هم چنین به سه بخش عمده دولتی ، خصوصی و تعاونی مبنای بررسی های گوناگون در زمینه بهره وری می باشد.

تحقیقات قابل توجهی در خصوص بهره وری نیروی کار و تا حدودی بهره وری سرمایه و بهره وری کل عوامل در سطح بخش های اقتصادی صورت کرفته است.

شایان توجه است مقایسه بهره وری بین بخش های مختلف اقتصادی تنها برای عواملی از تولید امکان پذیر است که به طور مشترک مورد استفاده قرار می گیرد مانند بررسی بهره وری نیروی کار در بخش های دولتی و خصوصی.

د-بهره وری در سطح سازمان و شرکت بهره وری در سطح سازمان برابر است با نسبت کار انجام شده سازمان برای تولید کالاها یا ارایه خدمات در طول یک زمان معیین به منابع مصرف شده که در تولید نقش داشته اند.

بنا براین برای محاسبه بهره وری در سطح سازمان نسبت به بخش اقتصادی از عوامل ملموس تری استفاده می شود.

سازمان متشکل از شرکت هایی است که خود تولید کننده نوع خاصی از کالاهای نهایی هستند.

لذا مفهوم سازمان نباید با مفهوم شرکت اشتباه گرفته شود و سازمان می تواند از جمع جند شرکت به وجود آمده باشد.

شرکت مکان ثابتی است که در آن مجموعه ای از عوامل تولید تحت مدیریت و حسابداری واحد جهت تولیدکالا و خدمت به کار افتاده باشد.

ه- بهره وری در سطح واحد تولیدی واحد تولیدی در واقع قسمتی از شرکت است که به تکمیل محصول نهایی ، تولید قطعه یا ارایه خدمت خاصی می پردازد.

این سطح از تولید می تواند جزو واحد ، گروه تولیدی ، خط تولید و سالن تولید لحاظ شود.

بررسی بهره وری در این سطح علاوه بر عوامل نیروی کار ، سرمایه ، انرژی ، عوامل خاص و فنی چون ماشین آلات و حتی یک ماشین خاص را نیز می تواند شامل شود.

بررسی بهره وری یک خط تولید و بررسی بهره وری زمان همواره با مطالعات کنترل کیفیت همراه است که در حوزه مطالعات عمومی مهندسی صنایع قرار می گیرد.

و- بهره وری فرد شاغل میزان بهره فردی شاغلین تحت تاثیر عوامل ملموس و غیر ملموس نظیر اندازه تجهیزات ، شرایط کار ، فرآیندها ، آگاهی و انگیزش قراردارد.

اگرچه همه عواملی که به آن اشاره شد در جای خود اهمیت بسزایی دارند ، ولی به جرات می توان انگیزش را به عنوان مهمترین عامل ارتقای بهره وری مطرح کرد.

با توجه به مفهوم بهره وری ، اعتقاد بر این است که رشد بهره وری در سطح هر شاغل موجب رشد بهره وری در سطح شرکت می شود و این افزایش موجب افزایش بهره وری در سطح بخش اقتصادی و در نهایت رشد بهره وری ملی می شود.

به عبارت دیگر رشد بهره وری در سطح ملی بستگی به رشد بهره وری تک تک شاغلین دارد.

با پذیرش این واقعیت که انسان تنها عاملی است که می تواند خود را تغییر دهد و در محیط خود تغییر به وجود آورد ، نقش کلیدی شاغلین به طور اخص و انسان به صورت اعم در فرآیند بهره وری آشکار می شود.

7-چرخه مدیریت بهبود بهره وری پس از آشنایی با تعریف بهره وری باید دید چگونه از آن استفاده می شود؟

همانگونه که فوقا اشاره رفت با ارتقای بهره وری می توان سطح رقابت پذیری را افزایش داد و از این طریق به بازارهای جهانی راه یافت.

برای برنامه ریزی در زمینه ارتقای بهره وری باید بدانیم که از منظر سطح بهره وری در کجا قرار داریم و به کجا می خواهیم برویم و برای رسیدن به مقصد چه راهکارهایی مناسب تر است.

صاحب نظران علم بهره وری این مقولات را در چارچوب چرخه مدیریت بهبود بهره وری مطرح می کنند که به آن PDCA نیز می گویند.

در کلمات اختصاری به کار رفته برای چرخه مدیریت بهبود بهره وری P حرف نخست کلمه Plan ، D حرف اول کلمه Do ،C حرف اول کلمه Check و بالاخره A حرف آغازین کلمه Affirm می باشد.

صاحب نظران علم بهره وری علاوه از چرخه فوق از چرخه دیگری نیز استفاده می کنند که به آن MEPI می گویند.

در این چرخه M حرف اول کلمه Measuring ، E حرف نخست کلمه Evaluation ، P حرف اول کلمه Planning و I حرف نخست کلمه Implementation می باشد.

همانگونه که در چرخه مدیریت بهبود بهره وری آمده است گام نخست در این چرخه برنامه ریزی است .

برای برنامه ریزی اطلاع از سطح موجود شاخص های بهره وری امری الزامی است .

به عبارت دیگر پیش نیاز برنامه ریزی ، اندازه گیری شاخص های بهره وری است .

8- تعریف شاخص های بهره وری پرسشی که در این مرحله مطرح می شود آن است که شاخص های بهره وری که باید مورد اندازه گیری قرار گیرند کدامند؟

آیا برای کلیه بخش های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی ، دستگاه های اجرایی ، واحد های اقتصادی و ...

شاخص های بهره وری یکسان تعریف می شود؟

پاسخ به این پرسش منفی است.

هر موسسه در ارتباط با رسالت ، اهداف و ماموریت های خود می تواند شاخص های بهره وری مربوط به خود را تعریف کند.

به طور کلی شاخص های بهره وری را می توان به گروه شاخص های کارائی و شاخص های اثر بخشی طبقه بندی کرد 9- انواع شاخص های بهره وری شاخص های بهره وری که در واقع شاخص های کارآئی هستند و به صورت اشتباه مصطلح به آنها شاخص های بهره وری می گویند ، نسبت هایی می باشند که صورت آن ها یک ستانده ، مخرج آن ها یک نهاد ه و روند افزایشی آن ها نشان از بهبود وضعیت دارد.

شاخص های بهره وری خود به دو دسته شاخص های عمومی و شاخص های اختصاصی به شرح زیر طبقه بندی می شوند.

الف - شاخص های بهره وری عمومی این شاخص ها عموما با الهام از مفاهیم اقتصاد کلان تعریف می شوندکه از جمله می توان شاخص بهره وری نیروی کار ، بهره وری سرمایه ، بهره وری کل عوامل ، بهره وری مواد، بهره وری انرژی و ...

را نام برد.

ویژگی این شاخص ها بگونه ای است که با محاسبه آن ها می توان بررسی های تطبیقی در واحد اقتصادی ، طبقه ، گروه فعالیت، بخش وقسمت اقتصادی را انجام داد.

شایان ذکر است که این بررسی ها ی تطبیقی می تواند برای هر یک از شاخص ها در سطح کشور های منطقه یا سطح بین المللی صورت گیرد.

در اکثر شاخص های عمومی فوق الذکر صورت کسر ارزش افزوده یا ستانده و مخرج آن یک یا مجموع چند نهاده می باشد.

برای درک بهتر این شاخص ها به تعریف آن ها به شرح زیر پرداخته می شود: 1-الف شاخص بهره وری نیروی کار این شاخص از تقسیم ارزش افزوده به تعداد شاغلین حاصل می شود.

در صورتی که در کشوری اطلاع نفر ماه ، نفر روز ویا نفر ساعت کار انجام شده یا پرداخت شده شاغلین در دسترس باشد دراین صورت در مخرج کسر شاخص بهره وری نیروی کار، به جای تعداد شاغلین از این اطلاعات استفاده خواهد شد.

بدیهی است که این نوع شاخص ، بهره وری نیروی کار را با دقت بالاتری نشان می دهد.

واحد این شاخص ریال بر شاغل ، یا نفر ماه ، یا نفر روز، و یا نفر ساعت می باشد.

این شاخص نشان می دهد که هر شاغل در یک دوره بررسی چه میزان ارزش افزوده ایجاد کرده است.

بهره وری نیروی کار = ارزش افزوده/تعداد شاغلین 2-الف شاخص بهره وری هزینه شاغلین این شاخص از تقسیم ارزش افزوده بر جبران خدمات شاغلین به دست می آید.

برخی از صاحب نظران بهره وری به این نسبت ، شاخص رقابت پذیری نیز می گویند.

واحد این شاخص نسبت می باشد.

مفهوم این شاخص آن است که به ازای یک واحد ریالی جبران خدمات پرداخت شده چه میزان ارزش افزوده ایجاد شده است.

جبران خدمات شاغلین / ارزش افزوده = بهره وری هزینه شاغلین 3-الف شاخص بهره وری سرمایه این شاخص از تقسیم ارزش افزوده بر ارزش موجودی اموال سرمایه ای ثابت حاصل می شود.

در محاسبه این شاخص برخی مواقع به جای ارزش اموال سرمایه ای ثابت از ارزش دارایی های ثابت یا ارزش کل دارایی ها استفاده می شود.

این شاخص نشان می دهد که به ازای یک واحد از ارزش موجودی اموال سرمایه چند واحد ارزش افزوده ایجاد می شود.

ارزش اموال سرمایه ای ثابت / ارزش افزوده = بهره وری سرمایه 4-الف شاخص بهره وری ارزش مواد این شاخص از طریق تقسیم ارزش افزوده بر ارزش مصارف واسطه محاسبه می شود.

ارزش مصارف واسطه / ارزش افزوده = بهره وری مواد 5-الف شاخص بهره وری انرژی این شاخص از تقسیم ارزش افزوده بر مقدار انرژی مصرف شده به دست می آید.

واحد این شاخص ریال بر کالری می باشد.

این شاخص برای کشورهایی که از نظر ذخایر سوخت فسیلی در مضیقه هستند بسیار حایز اهمیت می باشد.

در برخی از کشور ها این شاخص از طریق تقسیم ارزش افزوده بر ارزش انرژی مصرف شده نیز محاسبه می شود.

دراین صورت واحد این شاخص نسبت خواهد بود.

،مقدار یا ارزش انرژی مصرف شده / ارزش افزوده = بهره وری انرژی 6-الف بهره وری کل عوامل تولید(TFP ) رشد تولید ناخالص داخلی در سطح ملی و یا ارزش افزوده در هر یک از بخش های اقتصادی از طریق دو منبع ‘ یکی افزایش نهاده ها (نیروی کار و سرمایه) و دیگری بهبود ساختارها (ماشین آلات تولید و تجهیزات نیرو‘ بهبود کیفیت نیروی انسانی و مدیریت) حاصل می شود.

به جهت رقابت فشرده ای که در سطح جهان برای کسب سهم بیشتر از تجارت جهانی وجود دارد کشورهای جهان خصوصا کشور های توسعه یافته و در حال گذار تلاش می کنند تا رشد تولید ناخالص داخلی یا ارزش افزوده بخش ها را حتی الامکان از طریق بهبود ساختار ها تامین کنند.

به عبارت روشن تر به جای اینکه تعداد نیروی انسانی خود را افزایش دهند تلاش می کنند تا با اجرای برنامه های آموزشی کوتاه مدت تخصصی‘ سطح مهارت شاغلان را افزایش دهند و یا اینکه به جای ایجاد ظرفیت های جدید‘ ظرفیت های موجود را به آخرین فناوری های نوین مجهز کنند.

با استفاده از این رویکرد موسسات قادر خواهند بود تا محصولاتی متنوع تر و با کیفیت بالاتر تولید کرده و بدین ترتیب توان رقابت پذیری خود را افزایش دهند.

بهره وری کل عوامل تولید از نسبت ارزش افزوده بر کل نهاده ها به دست می آید.

برای اندازه گیری این نسبت روش های متفاوتی وجود دارد.

یکی از این روش ها که معروف به روش مستقیم محاسبه بهره وری کل عوامل تولید است بدون استفاده صریح از تابع تولید به برآورد سطح بهره وری کل عوامل تولید اقدام می پردازد.

در این روش ها به جهت اینکه ، واحد های اندازه گیری نهاده های به کار رفته در فرآیند تولید متفاوت هستند ، با استفاده از تکنیک های خاصی عمل جمع زدن نهاده های مختلف انجام می شود و بدین ترتیب یک شاخص از کل نهاده ها ساخته می شود.

که به آن ها روش های مستقیم می گویند.

یکی از روش های مستقیم اندازه گیری بهره وری کل عوامل روشی است که توسط کندریک ارایه شده است.

این روش مبتنی بر میانگین وزنی کار و سرمایه می باشد.

کندریک در این روش از یک تابع تولید ضمنی برای تخمین تغییرات در بهره وری استفاده نمود.

شاخص بهره وری کل عوامل تولید کندریک به شکل زیر تعریف می شود: که در آنTFP بهره وری کل عوامل ،V ارزش افزوده به قیمت های ثابت ، L تعداد نیروی کار یا نفر ساعت کار انجام شده یا پرداخت شده ، سهم عامل کار در ارزش افزوده ، K ارزش موجودی سرمایه به قیمت های ثابت و سهم عامل سرمایه در ارزش افزوده می باشد.

علاوه بر روش مستقیم فوق ، روش دیگری مبتنی بر استفاده صریح از تابع تولید و با در نظر گرفتن فرم تابعی معین و با انجام عملیات ریاضی بر روی تابع تولید به برآورد شاخص بهره وری کل عوامل می پردازد که به روش غیر مستقیم معروف است.

در این روش به جای محاسبه سطح بهره وری کل عوامل تولید ، نرخ رشد سالانه و یا میانگین نرخ رشد سالانه بهره وری کل عوامل برآورد می شود.

برای اندازه گیری ارزش افزوده به روش غیر مستقم چندین نفر تجربه کرده اند که از میان آنان می توان به تلاش های سولو اشاره کرد.

سولو در این ارتباط دارای دو روش است.

در یک روش به جای اندازه گیری سطح بهره وری کل عوامل مستقیما رشد آن را مورد اندازه گیری قرار می دهد و چون این رشد را به صورت غیر مستقیم برآورد می کند از این رو به روش مانده سولو معروف شده است.

این روش به صورت رابطه زیر می باشد: که در آن: ‘ رشد بهره وری کل عوامل طی دوره بررسی ‘رشد ارزش تولید ناخالص داخلی ‘ضریب عامل نیروی کار که معمولا از تقسیم جبران خدمات کارکنان به ارزش تولید ناخالص داخلی در سطح ملی یا بخشی طی دوره به دست می آید.

‘ رشد عامل نیروی کار طی دوره بررسی ‘ ضریب عامل سرمایه طی دوره بررسی ‘ رشد موجودی سرمایه ثابت طی دوره بررسی می باشد.

ب- شاخص های اختصاصی در هر یک از رشته فعالیت های اقتصادی علاوه بر شاخص های بهره وری عمومی ‘ شاخص های بهره وری اختصاصی نیز قابل تعریف می باشد.

این شاخص ها عموما در راستای اهدافی که در هر فعالیت مورد نظر می باشد تعریف می شوند.

سازمان ملی بهره وری ایران جهت تسهیل تعریف شاخص های بهره وری عمومی و اختصاصی به تعریف این شاخص ها اقدام نموده است.

برای آشنایی با این شاخص ها می توان به وب سایت سازمان ملی بهره وری ایران به آدرس: www.nipo.ir/research1/index.htm مراجعه کرد.

در این سایت برای سیزده بخش به شرح زیر شاخص های بهره وری عمومی واختصاصی تعریف شده است.

1- شاخص های بهره وری عمومی و اختصاصی بخش صنعت و معدن 2- شاخص های بهره وری عمومی و اختصاصی بخش آموزش 3- شاخص های بهره وری عمومی و اختصاصی بخش کشاورزی ‘ شکار و جنگلداری 4- شاخص های بهره وری عمومی و اختصاصی بخش تامین برق و گاز و آب 5- شاخص های بهره وری عمومی و اختصاصی بخش حمل و نقل‘ ارتباطات و انبارداری 6- شاخص های بهره وری عمومی و اختصاصی بخش خدمات تفریحی ‘فرهنگی و ورزشی 7- شاخص های بهره وری عمومی و اختصاصی بخش فعالیت های واسطه گری های مالی 8- شاخص های بهره وری عمومی و اختصاصی بخش بهداشت و مددکاری اجتماعی 9- شاخص های بهره وری عمومی و اختصاصی بخش هتل و رستوران 10 - شاخص های بهره وری عمومی و اختصاصی بخش ساختمان 11 - شاخص های بهره وری عمومی و اختصاصی بخش فعالیت های انتظامی و امنیت عمومی 12 - شاخص های بهره وری عمومی و اختصاصی بخش فعالیت های مراقبت ‘ ترویج و حمایت های بهداشتی 13- شاخص های بهره وری عمومی و اختصاصی بخش فعالیت های تامین اجتماعی اجباری شایان ذکر است که شاخص های بهره وری اختصاصی پیشنهادی در بخش های فوق را نباید کامل تلقی کرد بلکه هر دستگاه اجرایی متولی یک یا چند بخش یا قسمتی از یک بخش ضرورت دارد نسبت به تکمیل آن از طریق کنترل و اصلاح اقدام و سپس در در راستای اندازه گیری آن اقدام کند.

10- اثر بخشی همانگونه که قبلا اشاره رفت شاخص های کارایی عمومی و اختصاصی که به صورت اشتباه مصطلح به آن شاخص های بهره وری می گویند قسمتی از مفهوم بهره وری یعنی کارایی را که درست انجام دادن کار می باشد را القاء می کند .

اما نکته مهمتر ‘ آن است که اطمینان حاصل کنیم که کاری را که انجام می دهیم بخودی خود کار درستی است.به عبارت روشن تر نتیجه کار بر فعالیت موسسه دارای تاثیر مثبت بوده و موجب افزایش رشد تولید موسسه می شود.

این مورد نیز با تعریف اجرای طرح های آمارگیری ویژه قابل انجام است.

به عنوان نمونه می توان میزان رضایت مشتریان ‘ شاغلان و سهام داران ودیگر ذینفعان را مورد ارزیابی قرار داد.

11- سطوح مختلفی که شاخص های بهره وری برای آن اندازه گیری می شود در نظام کدگذاری ویرایش سوم ISIC از حروف الفبا تحت عنوان «قسمت» (SECTION)، از کدهای دو رقمی به عنوان «بخش» (DIVISION)، از کدهای سه رقمی به عنوان «گروه» (GROUP) و از کدهای چهار رقمی به عنوان «طبقه» (CLASS) استفاده شده است.

در این طبقه بندی تعداد 17 قسمت وجود دارد و هر قسمت شامل یک یا چند بخش است.

در مجموع 60 بخش وجود دارد.

هر بخش به چند گروه تقسیم می‌شود.

این طبقه بندی دارای 159 گروه است.

هر گروه نیز به تعدادی کد چهار رقمی که همان طبقه است تقسیم شده است.

در مجموع 292 طبقه در نظر گرفته شده است.

12- واحد اقتصادی مکان ثابتی است که در آن مجموعه‌ای از عوامل تولید تحت مدیریت و حسابداری واحد جهت تولید یک یا چند کالا و یا عرضه یک یا چند خدمت به کار افتاده باشد.

13- ارزش افزوده محاسبه ارزش افزوده به منظور پرهیز از احتساب مضاعف صورت می گیرد.

به این معنی که ارزش کالاها و خدماتی که به عنوان داده های واسطه یک فعالیت به کار گرفته می شود به نوبه خود ستانده یک فرآیند تولید بوده و لازم است از ستانده این فعالیت کسر شود تا ارزش افزوده آن به دست آید.

بدین ترتیب ارزش افزوده ناخالص عبارت از ارزش ستانده منهای ارزش مصرف واسطه است.

ارزش افزوده خالص عبارت از ارزش افزوده ناخالص منهای مصرف سرمایه ثابت می باشد.

14-روشهای محاسبه ارزش افزوده ارزش افزوده در هر یک از سطوح واحد اقتصادی، طبقه (متشکل از چند واحد اقتصادی دارای فعالیت مشابه)، گروه (متشکل از چند طبقه)، بخش (متشکل از چندگروه)، قسمت (متشکل از چند بخش) و بالاخره کل اقتصاد( شامل کلیه قسمت های اقتصادی) قابل محاسبه است.

برای محاسبه ارزش افزوده سه روش مختلف به شرح زیر وجود دارد: الف ـ روش تولید یا تفریق ب ـ روش توزیع یا جمع ج ـ روش مصرف (هزینه) شایان ذکر است که روشهای تولید و توزیع در سطوح مختلف، از واحد اقتصادی تا کل اقتصاد قابل محاسبه می‌باشد ولیکن روش مصرف تنها در سطح اقتصاد کلان قابل اندازه گیری می‌باشد.

نحوه محاسبه ارزش افزوده در هر یک از روش ها به صورت تفصیلی در زیر ارائه شده است: روش 1ـ محاسبه ارزش افزوده به روش تولید: ارزش افزوده از تفاضل مجموع مصارف واسطه به کار رفته در جریان تولید کالاها و خدمات از ارزش ستانده مؤسسه در طول یک دوره مالی بدست می‌آید.

به عبارت روشن‌تر ارزش مصارف واسطه – ارزش ستانده = ارزش افزوده روش2ـ محاسبه افزوده به روش جمع : یک روش متداول در مؤسسات، محاسبه ارزش افزوده از طریق توزیع آن به عوامل تولید است.

در این روش ارزش افزوده از تجمیع هزینه جبران خدمات، هزینه استهلاک، مالیات و مازاد عملیاتی بدست می‌آید.

در موارد یکه مؤسسه علاوه بر مالیات مستقیم در ارتباط با واحد کالای تولید شده یا خدمت ارایه شده مالیات غیرمستقیم پرداخت می‌کند و یا اینکه برای پایین نگهداشتن سطح قیمت ها از دولت یارانه ای دریافت می‌کند ما به‌التفاوت مالیات های غیرمستقیم منهای یارانه باید به چهار عنصر فوق اضافه شود.

روش3- محاسبه ارزش افزوده به روش هزینه روش هزینه برای برآورد تولید ناخالص داخلی به تفکیک نوع مصرف نهایی و نه به تفکیک نوع فعالیت اقتصادی تولید کنندگان بکار برده می‌شود.

این متضمن انجام برآوردهای مستقلی از مصرف نهایی خانوارها، خدمات دولتی، خدمات خصوصی غیرانتفاعی به خانوارها و افزایش موجودی‌ها، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص و واردات و صادرات می‌باشد.

15 – ارزش ستانده قبل از تعریف ارزش ستانده ضروت دارد که برای کالاها و خدمات تعریف ارایه شود.

ـ کالاها (GOODS) کالاها اشیایی فیزیکی هستند که برای آنها تقاضا و امکان ایجاد حق مالکیت بر آنها، وجود دارد و مالکیت آنها می‌تواند از طریق مبادله در بازار، از یک واحد اقتصادی به واحد اقتصادی دیگر منتقل شود.

کالاها برای ارضای نیازها و خواسته های خانوارها یا جامعه و یا برای استفاده در تولید سایر کالاها و خدمات مورد تقاضا قرار می‌گیرند.

تولید و مبادله کالاها دو فعالیت کاملاً متفاوت می‌باشند.

بعضی کالاها ممکن است هرگز مورد مبادله قرار نگیرند و بعضی دیگر ممکن است چندین بار مورد خرید و فروش قرار گیرند.

مستقل بودن فرآیند تولید کالاها از فرآیند فروش یا فروشهای مجدد بعدی، خصوصیت مهم اقتصادی کالاها می‌باشد در صورتیکه خدمات چنین خصوصیتی را ندارند.