سیب زمینی محصول فصل خنک ، روز بلند و حساس به سرما است .
به علت تطابق این گیاه به شرایط آب وهوایی مختلف ، تولید آن د رکلیه کشورهای دنیا گسترش پیدا کرده است .
سیب زمینی بر اساس منشأ پیدایش ( ارتفاعات آمریکای جنوبی ) طالب آب و هوای خنک ومرطوب است .
معهذا پراکندگی کشت این گیاه دراقصی نقاط جهان نشان می دهد که بر اثر اصلاح نبات ارقامی حاصل شده اند که در هر نوع آب و هوایی حتی در نزدیکی قطب شمال که بیش از 6 تا 8 هفته زمین خالی از یخبندان نیست با جوانه زدن قبلی آنها کشت می گردند .
حداکثر کشت در ارتفاعات بین 1500 تا 2500 متر امکان پذیر است .
دمای مناسب برای رشد و نمو بین 16 تا 21 درجه و در زمان تولید غده 12 درجه سانتیگراد است .
دمای بیش از 20 درجه در خاک مقدار محصول را کاهش داده و در 29 سانتیگراد تولید غده متوقف می شود .
جوانه زدن و سبز شدن غده ها در دمای 8 تا 10 درجه سانتیگراد انجام می گیرد .
دمای اپتیمم کمی بالاتر است .
دمای زمین به طور متوسط در اثنای دوره اصلی رشد و نمو حدود 17 درجه سانتیگراد است و میزان مناسب دمای هوا در روز حدود 20 و در شب بین 12 تا 14 درجه سانتیگراد است .
رشد و نمو در دمای بیش از 26درجه سانتیگراد متوقف می شود .
هر قدر زمین سبک تر باشد .
به بارندگی و طوبت هوای زیادتری نیاز است .
عمق آبهای زیرزمینی نیز باید در حد متعارفی باشد .
حداکثر عملکرد محصول در مناطقی وجود می آید که دارای تابستان طولانی و پراکندگی مناسب باران باشد .
پراکندگی مناسب باران به ویژه در زمان نیاز حداکثر گیاه یعنی پس از گل دادن دارای اهمیت ویژه ای است .
نیاز آبی مطلق این گیاه چندان بالا نیست .
در صورتی که اگر پراکندگی باران در وضعیت مناسبی باشد می توان درکلیه نقاط کشت گردد .
افزایش عملکرد و نشاسته بالا در شرایطی به وجود می آید که سیب زمینی در آب و هوای خنک کشت و کار شود و گرمای اوایل تابستان نیز کافی باشد .
در زمان گل دهی ، خشکی و رطوبت زیاد از حد ، هر دو زیان آور است .
از زمان گل دهی به بعد ، آب کافی ولی نه بیش از حد برای بزرگ شدن غده ها و به عبارت دیگر برای افزایش عملکرد لازم است .
خاک و تهیه بستر سیب زمینی در خاک های سبک شنی که دارای مواد آلی کافی باشد بهترین نتیجه را می دهد.
خاک های سنگین برای کشت این گیاه مناسب نیست .
زمین های شن رسی و یا رس شنی با هوموس متعادل برای این گیاه بسیار مناسب است .
به عبارت دیگر خاکهایی که به غده سیب زمین اجازه رشد و نمود داده و هوای کافی در اختیار غده و ریشه قرار می دهند .
خاک زیر کشت این گیاه باید آهن ، آلومینیوم ومنیزیم کافی داشته باشد .
میزان pH خاک برای تهیه محصول خوب و مرغوب بین 3/5 تا 4/6 است .
سیب زمینی طالب شخم عمیق و خاک نرم است و این به این دلیل است که همبه رشد و نمود غده و ریشه کمک کرده و هم از لحاظ جذب و ذخیره آب مناسب است .
به این جهت در پاییزمعمولا با شخم عمیق آغاز می شود و کود حیوانی لازم را در ای فصل به زمین می دهند و پس از آن زمین را به این حالت رها کرده تا یخبندانهای زمستانه خاک را بیشتر خرد کند و آ ب زمستانه ذخیره گردد .
در اوایل بها رزمانی که زمین گاورو شد ، با انجام عملیات نهایی از قبیل دیسک ، کولتیواتور و غیره ، زمین را صاف و هموار کرده و برای کاشت آماده می کنند .
کود احتیاج سیب زمینی در مراحل اولیه رشد نسبت به کودها به علت مواد غذایی موجود در غده ها زیاد نیست ولی به تدریج احتیاجات آن طی رشد گیاه افزایش یافته و به ویژه در مراحل تشکیل گل نیاز آن به حداکثر می رسد.
در ابتدای امر غده های جوان توسط غده مادری تغذیه می شوند و به این ترتیب املاح معدنی ، مواد پروتئینی و کربوهیدراتها را کسب می کنند .
با افزایش سیستم ریشه ای و رشد و نمو برگها غده های جوان بسته به نوع رقم و شرایط آب و هوایی به تدریج از نظر جذب مواد غذایی مستقل می شوند .
اهمیت غده مادری و ذخیره مواد چنانچه شرایط خاک و آب و هوا نامساعد باشد ، فوق العاده است .
ولی در شرایط مناسب رشد و نمو ، وظایف غده مادری به سرعت پایان می یابد .
غده مادری می تواند نسبت به حجمش آب زیادی را زا زمین جذب کند و در اختیار غده های جوان قرار دهد .
این عمل می تواند چندین بار نیز تکرار شود .
کمبود مواد غذایی ابتدا در روی برگهای تحتانی مشاهده می شود که در مراحل بعدی به کلیه نقاط دیگر سرایت می کند .
برای انواع سیب زمینی کودهای متفاوتی در نظر می گیرند مثلا برای انواع زودرس کودهایی در دسترس گیاه قرار می گیرد که سریع قابل جذب باشد .
کود حیوانی به طور کلی سیب زمینی از کود حیوانی به نحو مطلوبی استفاده می کند ، چه این کود در زراعت آن و چه در تناوب زراعی به گیاهان دیگر داده شود کود دامی پوسیده برای ازدیاد عملکرد و تولید محصول با کیفیت عالی فوق العاده مناسب است .
زمان استفاده از کود حیوانی بستگی به نوع خاک و شرایط آب و هوایی منطقه دارد .
ولی در هر صورت کود دامی را کاملا با خاک مخلوط می کنند .آزمایشهای مختلف نشان دهنده این واقعیت اند چنانچه کود دامی دیروقت به زمین داده شود ، مقدار نشاسته غده ها پایین آمده و باعث دیررسی محصول نیز می شود .
این کود را معمولا در پاییز به زمین می دهند .
کودهای حیوانی به علت کوتاه بودن دوره رویش ارقام زودرس کمتر استفاده می شود .
کودسبز کود سبز به خوبی می تواند در زمین های سبک و کم هوموس جایگزین کود حیوانی شود .
به ویژه اگردر کود سبز از گیاهانی استفاده شود که دارای ریشه های عمیق زیادی باشند و به این ترتیب خلل و فرج خاک را برای استفاده بهتر سیب زمینی فراهم کند .
به این علت کود سبز تقریباً تنها کود موثر برای زمین های سبک در زراعت سیب زمینی به حساب می آید .
کود سبز بهترین عامل افزایش عملکرد دراین نوع خاکها است و تاثیر مثبتی برروی ذخیره آب ، اصلاح خاک و مرغوبیت محصول دارد ولی در خاکهای سنگین نمی تواند جای کود حیوانی را بگیرد .
کود شیمیایی 10 تن سیب زمینی ( گیاه کامل ) به طور متوسط 50 کیلوگرم ازت ، 20 کیلوگرم ، 80 کیلوگرم و 15 کیلوگرم از زمین خارج می کند که قسمت ناچیز آن از طریق کودهای شیمیایی تامین می شود .
همان طوری که تنها با کودهای عالی نمی توان حداکثر محصول را به دست آورد ، بدون کودهای شیمیایی نیز این عمل میسر نیست .
به ویژه به دست آوردن نشاسته زیاد باشد .
نسبت کودهای رایج به میزان 1:1: 7/1 است .
الف – کود ازته دادن کودهای ازته برای سیب زمینی در کلیه زمین ها به استثنای زمین ها یهوموسی ضرورت دارد .
در زمین های خشک برای انواع زودرس می توان ازت زیادی داد ولی زمین های هوموسی آهکی احتیاج کمی به ازت دارند .آزمایشهای متعددی نشان داده اند که حدود 40 تا 80 کیلوگرم ازت خالص در یک هکتار برای این گیاه از هر لحاظ مناسب است ( جدول 7-4) .
ولی چنانچه جنبه اقتصادی آن در نظر گرفته نشود، می توان برای دریافت حداکثر محصول تا حدود 150 کیلوگرم هم در یک هکتارمنظور نمود .
نیاز ازت برای انواع مختلف سیب زمینی انواع سیب زمینی ازت ازت 20 درصد کیلو / هکتار کیلو / هکتار زودرس بدون کود حیوانی 60 تا 80 300 تا 400 زودرس بدون کود حیوانی 60 تا 80 300 تا 400 زودرس با کود حیوانی 40 تا 60 200 تا 300 نقل از1967 knapp , برای انواع زودرس از کود های ازته نیتراته استفاده می شود که زودتر تجزیه وجذب می شود ولی برای انواع دیررس از کودهایی استفاده می شود که به تدریج تجزیه وجذب شود .
کود ازته را معمولا یک هفته قبل از کاشت به زمین می دهند که در دفعه نباید زیاد تاخیر کرد چه این کار سبب دیررسی محصول و کاهش نشاسته می شود و از خاصیت انباری آن نیز می کاهد .
ب- کود فسفره سیب زمینی به کود فسفره زیاد احتیاج ندارد به ویژه خاکی که حاوی حدود 6 میلیگرم فسفر در 100 گرم باشد .
ولی ازآنجایی که فسفر در پیشرسی محصول ( به ویژه اگر در کود ازته زیاده روی شود ) مقدار نشانسته و خاصیت انباری آن را افزایش می دهد .
از این رو مقادیر زیر را در واحد سطح برای کودهای فسفره منظور میکنند .
( جدول 7-5 ) جدول 7-5- نیاز فسفره به سیب زمینی نوع زراعت فسفر فسفر 16 درصد کیلو / هکتار کیلو / هکتار بدون کود حیوانی 30 200 با کود حیوانی 40 تا 50 250تا 300 نقل از1967 knapp , کود فسفره را معمولا در پاییز به زمین می دهند زیرا خظر شستشوی آن وجود ندارد زمین های سنگین و نیز زمین هایی که از نظر فسفر فقیرند از سوپر فسفات و برای زمین های سبک و زمین هایی که هوموس زیاد دارند از سایر کودهای فسفره استفاده می کنند .
کود پتاسه برعکس فسفر نیاز سیب زمین یبه پتاس زیاد است به ویژه در زمین های سبک و ییلاقی پتاس در افزایش مقدار نشاسته ، خاصیت انباری و سفت شدن پوست و گوشت سیب زمینی نقش به سزایی دارد .
کمبود پتاس از طعم ومزه سیب زمینی می کاهد و خطر بیماریهای ویروسی و مقدار سولانین در گیاه را افزایش می دهد .
طبق بررسی های انجام گرفته کودهای سولفاته یعنی سولفات دوپتاس و سولفات دو پتاس منیزیم مناسب ترین کود های پتاسه برای سیب زمینی است .
پس از آن کودهای پتاسه 40 درصد و کلرور دو پتاس و در درجه آخر کودها یپتاسه خام یا کائینیت مورد استفاده قرار می گیرند .
معمولا چون کودهای سولفات دو پتاس منیزززی گران و از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیستند بیشتر از کودهای پتاسه 40 درصد و یا کلرور دو پتاس استفاده می شود برعکس فسفر نیاز سیب زمین یبه پتاس زیاد است به ویژه در زمین های سبک و ییلاقی پتاس در افزایش مقدار نشاسته ، خاصیت انباری و سفت شدن پوست و گوشت سیب زمینی نقش به سزایی دارد .
طبق بررسی های انجام گرفته کودهای سولفاته یعنی سولفات دوپتاس و سولفات دو پتاس منیزیم مناسب ترین کودهای پتاسه برای سیب زمینی است .
معمولا چون کودهای سولفات دو پتاس منیزززی گران و از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیستند بیشتر از کودهای پتاسه 40 درصد و یا کلرور دو پتاس استفاده می شود .( جدول 7-6 ) جدول 7-6- نیاز پتاس برایانواع سیب زمینی ( کیلو / هکتار ) نقل از1967 knapp , سیب زمینی نسبت به کلر حساس است ولی چون مقدار کلر در کود کلروردوپتاس کم است ، چندان لطمه ای به نشاسته سیب زمینی وارد نمی کند .
کود کائنیت را باید در صورت لزوم خیلی زود به زمین داد تا کلر آن شسته شده و از بین برود .
کلر زیاد در زمین های سبک باعث متورم شدن پلاسمای سلول ، تغییر مقدار آب درون سلولی و تقلیل نشاسته می شود .
کودهای پتاسه را معمولاً در پاییز به زمین می دهند .
مقدار و نوع کود شیمیایی بستگی به حاصلخیزی خاک دارد .
در بیشتر خاکها از کودهایی که دارای هر سه عنصر ازت ، فسفر و پتاس باشد ، استفاده می شود .
استفاده بیش از حد مواد ازته باعث کم شدن نشاسته و دیررسی محصول می شود .
مقدار فسفر از 120 کیلو درهکتار تجاوز نیمکند .مقدار پتاس در زمینهای شنی نسبتاً کم است سیب زمینی در خاکهایی که مقدرا پتاس آن کافی باشد ، بهترین نتیجه را می دهد .
پتاس علاوه بر این که مقدار نشاسته را در غده ها افزایش می دهد .
باعث افزایش خاصیت انباری آن نیز می شود .
از آنجایی که سیب زمینی نسبت به کلر حساس است باید کودهای پتاسه را از نوع سولفات مثل سولفات دو پتاس انتخاب کرد .
ازدیاد سیب زمینی پس از برداشت محصول فعالیت فیزیولوژیکی غده ها به پایان نمی رسد بلکه تولید قنو و تنفش و تعرق ادامه دارد .
چنانچه دمای انبار به 3 درجه سانتیگراد برسد ، تنفش غده ها تقریباً قطع می شود و تشکیل قند ادامه خواهد یافت به طوری که غده ها شیرین می شوند .
اگر دما را با احتیاط و به تدریج بالا ببریم و غده ها دوباره تنفس بکنند رفته رفته مزه شیرینی از بین می رود و این در صورتی است که میزان دما زیاد از حد و برای مدت مدیدی پایین نرفته باشد .
از طرف دیگر باید دانست که سیب زمینی رسیده بلافاصله پس از برداشت ، دارای یک دوره استراحت است و به همین علت حتی اگر آن را در بهترین شرایط نیز قرار دهیم جوانه نمی زند .
موادی در پوست سیب زمینی وجود دارد که مانع جوانه زدن غده می شود و تدریجاً به طور طبیعی بعد از 2 تا 3 ماه از بین می رود .
هر قدر سیب زمینی در موقع برداشت نارس تر باشد .
قابلیت جوانه زنی بعدی آن کم تر است .
معمولا هر قدر از مدت برداشت بگذرد ، تمایل به جوانه زدن در سیب زمینی افزایش می یابد .
اگر بخواهیم این مانع را از بین ببریم و سیب زمینی زودتر از حالت طبیعی جوانه بزند ، باید کاری کرد که مواد موجود در پوست از بین برود و حرکت مواد در غده ها به طرف چشمک ها جریان پیاد کند و نتیجتاً عمل تنفس زیادتر گردد .
دوره استراحت را می توان با روشهای زیر از بین برد : الف – طریقه فیزیکی – یعنی قرار دادن غده تحت دمای مختلف سرد وگرم ، زخیم کردن غده ها و یا تکان دادن غده در جعبه های سوراخ دار به ویژه به مدت کوتاه ب- طیقه شیمیایی – استفاده از ترکیبات اتیلن و یا مخلوط کردن غده ها با ماده Rendit پس از برطرف شد مانع جوانه زنی ، ابتدا بالاترین چشمک در تاج غده جوانه می زند و چنانچه جوانه فوق به عللی از بین برود ، جوانه های دیگر غده شروع به نمو می کنند .
برای اینکه غده ها یکدست در مزرعه سبز شوند باید به غیر از قابلیت جوانه زنی غده ها ، دمای انبار را حدود 8 تا 10 درجه سانتیگراد تنظیم کرد و مضافاً تاریکی نسبی نیز به وجود آورد.
نور جلوی جوانه زدن را به طور کامل نمی گیرد ولی از نمو طولی جوانه ها جلوگیری می کند ( به ویژه در هوای خشک ) و آب زمانی لازم است که غده ریشه بزند .
حال اگر عکس این عمل را خواستار باشیم یعنی سیب زمینی خیلی دیرتر از معمول جوانه بزند .
باز به روشی فیزیکی یا شیمیایی می توان عمل کرد .
به این ترتیب که : الف – نگهداری دردمای پایین – سیب زمینی خوراکی نباید پایین تر از 4 درجه سانتیگراد نگهداشته شوند وگرنه شیرین می شوند .
سیب زمینی هایی که برای کاشت مصرف می شوند بسته به نوع رقم بین 4 تا 7 درجه سانتیگراد نگهداری می شوند .
غده های سیب زمینی را می توان در دمای 1 درجه بالای صفر به مدت 1 ایل 2 سال نگهداری نمود .
ب- تحت تاثیر اشعه رونتگن و گاما قرار قرار می دهند ( این عمل برای سیب زمینی هایی که به مصرف کاشت می رسند مناسب نیست ) .
ج – استفاده از مواد شیمیایی که مانع تنفس می شوند و یا در اثر دیاستاز را خنثی می کند اورتان (Urthan) و غیره .
این ماد نیز برای سیب زمینی های مورد کاشت مناسب نیست و تنها برای سیب زمینی های خوراکی و صنعتی استفاده می شود .
.
مراقبت های زراعی سیب زمینی که یکی از گیاهان صنعتی و خوراکی مهم به حساب می آید ، جزو گیاهان وجینی است .
گیاهان وجینی در ابتدای دوره رشد به کندی رشد کرده و به همین علت به مدت چندین ماه فشار علفهای هرز قرار می گیرد .
چنانچه زا علفکشهای شیمیایی بنا به دلایلی اشتفاده نشود باید مزارع زیر کشت را به طور مداوم وجین کرد .
این عمل با کولتیواتور انجام می گیرد که طی عملیات آن در دو طرف ردیفهای کشت شده خاک ریخته می شود این عمل یعنی خاک دادن پای بوته یکی دیگر از مهمترین عملیات داشت این گیاه است که باید در جهت تشکیل غده ها انجام گیرد .
با عمل خاک دادن تولید جوی و پشته می شود و بنابراین آبیاری در مناطقی با باران کم به طریقه نشتی انجام می گیرد احتیاج سیب زمینی نسبت به آب زیاد است و حداکثر این نیاز به ویژه در مواقع تشکیل غده ها که همزمان با گل دادن گیاه توأم است ، به چشم می خورد .
بیماری ویروسی اغلب خسارت زیادی به بار می آورد .
علائم این بیماری تغییر شکل برگها است که توسط ویروسهای S,A,X,Y باعث می شود .
بیماریهای باکتری یابی و قارچی زیادی نیز به این گیاه سرایت می کند که مهمترین آنها بیماری سفیدک (phytophtora infestans) و بیماری لکه قهوه ایی (Alternaria solani) است .
آفات مهم سیب زمینی کرم ریشه ، آگروتیش و اسفنجیده و نیز سوسک کلرادو (Leptinotarsa lineate) و شته است .
برداشت و انبار کردن سیب زمینی معمولا سیب زمینی را زمانی برداشت می کنند که برگهای گیاه شروع به زرد شدن کند .
علائم دیگر رسیدن محصول ، سخت شدن پوست غده ها و جدا شدن آسان سیب زمینی از استولونها است .
به طور کلی در مناطق سرد سیر برداشت محصول دیررس قبل از وقوع اولین یخبندان و در مناطق گرمسیری برداشت انواع بهاره قبل از فرا رسیدن اولین گرمای تابستان است باید توجه داشت که پوست سیب زمینی پس از برداشت زیاد سخت نیست و به این علت نسبت به ضربات حساس است .
معمولا سیب زمینی را در سبزیکاری سطوح کوچک پس از برداشت چند ساعتی در هوای آزاد قرار می دهند تا به این وسیله خاکهای چسبیده به غده ها خشک شوند و از آن جدا گردند .
البته باید دقت داشت که این عمل در مقابل تابش خورشید نباید انجام گیرد .
زیرا تشکیل ماده سمی سولانین در مقابل نور خورشید افزایش می یابد .
دوره استراحت غده ها بعد از برداشت این امکان را می دهد که بلافاصله پس از تمیز کردن ، سیب زمینی را درجه بندی کرد .
انواع سیب زمینیازتازت 20 درصدکیلو / هکتارکیلو / هکتارزودرس بدون کود حیوانی60 تا 80300 تا 400زودرس بدون کود حیوانی60 تا 80300 تا 400زودرس با کود حیوانی40 تا 60200 تا 300 نوع زراعتفسفرفسفر 16 درصدکیلو / هکتارکیلو / هکتاربدون کود حیوانی30200با کود حیوانی40 تا 50250تا 300 نوع زراعتپتاس 40 درصدبا کود حیوانی150 تا 200بدون کود حیوانی300