عروس دریایی(Scyphozoa) ، جانوری است ابتدایی که جزء شاخه کیسه تنان و رده سیفوزوآ طبقه بندی می‌شود.
اطلاعات اولیه
عمومی‌ترین صفات جانوران که طی مراحل رشد نیز قبل از همه ظاهر می‌شود، تراز ساختمانی آنهاست. همه جانوران زندگی را از یک سلول آغاز می‌کنند و برخی از تراز بافت بالاتر نمی‌روند، اما بقیه آنها از این تراز می‌گذرند و بدن پیچیده‌تری می‌یابند. بدین ترتیب جانوران (متازوآ) را صاحب دو شعبه رده بندی در نظر می‌گیرند. در شعبه پارازوآ ، بالاترین تراز ساختمانی را بافت تشکیل می‌دهد. این شعبه فقط شاخه اسفنجها را شامل می‌شود. همه جانوران دیگر که به شعبه یومتازوآ تعلق دارند، با داشتن اندام و دستگاه مشخص می‌شوند.
دومین صفت عمومی که بعد از تراز ساختمانی در حین رشد جانوران ظاهر می‌شود، نوع تقارن آنهاست. در ابتدا جنین همه جانوران دارای تقارن شعاعی یعنی به صورت کره‌ای توپر و یا توخالی و متشکل از تعدادی سلول است. بعضی از گروههای جانوری مانند عروس دریایی این تقارن شعاعی را تا مرحله بلوغ حفظ می‌کنند، اما در بقیه پس از مدتی جنین تقارن شعاعی ثانویه (مانند ستاره دریایی) و یا تقارن دو طرفی می‌یابد و لارو و جانور بالغ حاصل از آنها نیز معمولا همین نوع تقارن را نگه می‌دارند. بر همین اساس شعبه یومتازوآ را می‌توان به دو دسته دارای تقارن شعاعی (Radiata) و دارای تقارن دو طرفی (Bilateria) تقسیم بندی می‌کنند.
وضعیت سلوم یا حفره عمومی بدن در عروس دریایی
هر گونه فضا یا حفره عمومی که کاملا توسط بافتهای مزودرمی و بویژه توسط پرده‌های صفاقی احاطه شده باشد، سلوم (Coelom) نام دارد. بنابراین جانوران دارای سلوم را متعلق به گروه سلوماتها ، می‌دانند. معنای اصطلاحات آسلومات و پزدوسلومات نیز به همین ترتیب روشن می‌شود. آسلوماتها جانوران فاقد سلوم و در واقع فاقد هر گونه حفره عمومی هستند. پزدوسلوماتها دارای پزدوسل یا سلوم کاذب یعنی حفره عمومی هستند که پوشش آن را مستقیما اکتودرم و آندودرم تشکیل می‌دهند نه صفاق. چنین حفره‌ای در ظاهر به سلوم واقعی می‌ماند. عروس دریایی جز آسلوماتها می‌باشد
.
عروس دریایی دارای تقارن شعاعی
جانوران دارای تقارن شعاعی را از روی تقارن آنها که در تمام عمر آنها باقی می‌ماند و همچنین از اینکه بالاترین تراز ساختمانی آنها را اندام تشکیل می‌دهد، شناسایی می‌کنیم. این دسته شامل دو شاخه کیندارین‌ها و شانه داران است. کیسه تنان بیشتر دریازی هستند، بعضی در آب شیرین به سر می‌برند. بازوهایی به صورت شعاعی به اطراف می‌فرستند که کیندوبلاستهای محتوی نماتوسیست دارند. بدن کیسه مانند است و این کیسه با مجرایی به خارج باز می‌شود که هم به منزله دهان و هم مخرج است. چند شکلی دارند و شامل مدوز یا پولیپ می‌شوند. ده هزار گونه دارند.
شاخه کینداریا یا کیسه تنان
این شاخه ، به سه رده تقسیم بندی می‌شود
* رده هیدروزوآ که شامل هیدر ، اوبلیا و فیزالیا می‌باشد.
* رده سیفوزوآ که شامل عروس دریایی است.
* رده آنتوزوآ که شامل شقایق‌های دریایی و مرجانها است.
علت نامگذاری این شاخه به کینداریا
نام شاخه از نام سلولهای گزنده یا کیندوسیتهایی که در روی بازوها ، در اطراف دهان یا در نقاط دیگر بدن این جانوران گوشتخوار قرار دارند، گرفته شده است. هر سلول گزنده محتوی یک نماتوسیست شاخی ، یک کپسول محتوی رشته‌ای فنر مانند و توخالی در درون است. محرکهای مناسب ، سبب پرتاب شدن ناگهانی نماتوسیست می‌شوند. در این فرایند ، رشته از درون به سمت خارج می‌آید و به دور طعمه می‌پیچد. بعضی از اقسام نماتوسیستها نوعی زهر فلج کننده هم از خود ترشح می‌کنند.
شکل ساختمانی کیسه تنان
کیسه تنان به دو شکل ساختمانی اساسی پولیپ و مدوز دیده می‌شوند. در شکل پولیپ محور اصلی بدن ، نسبت به قطر بدن درازتر است و در مدوزهای چتری یا زنگ مانند ، محور اصلی کوتاه است. پولیپها ساکن هستند، اما مدوزها آزادانه شنا می‌کنند و سلولهای جنسی تولید می‌کنند. هر دو شکل مدوز و پولیپ یا تنها یکی از آنها را می‌توان در چرخه زندگی یک کیسه تن مشاهده کرد.
رده سیفوزآ
این رده از کیسه تنان ، جانورانی را شامل است که به نام ژله ماهی ، نامیده می‌شوند و شکل ظاهری همگی آنها ، حالت مدوز را نشان می‌دهد که آزاد و شناگر هستند. این رده شامل 200 گونه از کیسه تنان است که در مناطق دریاهای قطبی تا استوا و تا عمق 3000 متر هم دیده می‌شوند. اندازه‌های متغیر داشته و معمولا در حدود چندین سانتیمتر هستند، اما نمونه‌های غول پیکر هم از اینها وجود دارد که قطرشان تا 2 متر هم می‌رسد. نماتوسیست‌های خطرناکی داشته و نیش انواعی از آنها موجب مرگ انسان می‌شود. نمونه معروف این رده عروس دریایی است که نام علمی آن Arelia ourita می‌باشد.
ساختار عروس دریایی
این موجودات دارای ساختار زیبایی هستند، به همین جهت عروس دریایی نامیده می‌شوند. عروس دریایی ، در اعماق متوسط دریا زندگی می‌کند و بین 10 تا 20 سانتیمتر قطر دارد و بدنی چتر مانند و شفاف ژلاتینی دارد. قطر بدن در مرکز چتر و در حاشیه لبه‌ها ، نازک است و تعدادی تانتاکول در لبه دارد.
دهان چهار گوش در قسمت وسط بدن قرار دارد که به یک حلق لوله‌ای با مقطع 4 گوش وصل می‌شود و انتهای حلق به معده ختم می‌گردد که دارای 4 جیب شعاع است. معده چهار قسمتی است و از این قسمتها ، لوله‌های گوارشی یا معدی منشا گرفته و به صورت مجرای شعاعی حلقوی قرار گرفته و مواد غذایی را به قسمتهای مختلف می‌رسانند. در اطراف دهان 4 بازوی دهانی وجود دارد. در لبه چتر عروس دریایی ، تعداد 8 عدد برآمدگی به فواصل مناسب با هم قرار دارند که این برآمدگی‌ها دارای ساختار حسی هستند و حاوی ذرات شعاعی یا استاتولیتها بوده و نیز 2 چشم ساده در جدار عضو تعادلی خود دارند.
حداقل دو شبکه عصبی وجود دارد که یکی از آنها تمامی سطح روی و زیر چتر و تانتاکولها را عصب‌دار کرده و جریانات عصبی را به آرامی منتقل می‌کند و در تنظیم حرکات موضعی و متمرکزی نظیر تغذیه دخالت می‌کند. دومین شبکه عصبی ، به نواحی زیر چتر محدود شده و جریانات عصبی را به سرعت منتقل می‌کند و باعث تنظیم انقباضات چتر هنگام شنا می‌شود
.
سیستم تناسلی و تولید مثلی در عروس دریایی
* چرخه زندگی در اورلیا شامل دو مرحله جنسی و غیر جنسی است. در ضمن جنسها جدا از هم هستند. در مرحله جنسی ، غدد جنسی نعل اسبی شکل ، به تعداد 4 عدد در قسمت زیر چتر در کنار کیسه‌های معدی قرار دارند و از قسمت بیرون اورلیا می‌توان آن را دید. در مدوز نر یا اورلیای نر ، اسپرمها از غدد تناسلی آزاد شده، وارد حفره گوارشی شده و از راه دهان در آب دریا آزاد می‌شوند و در جستجوی مدوز ماده خواهند بود.
* اسپرمها از طریق دهان اورلیای ماده ، وارد حفره گوارشی شده و در آنجا با تخمکهای آزاد شده از غدد جنسی ماده ترکیب می‌شوند. لقاح که صورت گرفت، تخمهای حاصل از لقاح ، حفره گوارشی را ترک کرده و در کیسه‌های پرورشی مخصوصی که در شیار بازوها بوجود می‌آید، جای می‌گیرند.
* تخمها بعد از طی مراحل رشد و نمو ، هر کدام به صورت لاروی مژک‌دار درمی‌آیند و سپس این قسمت را ترک کرده و به صورت وارونه روی سطح سخت دیگر متصل می‌شوند. در این حالت لارو ، مژکها را از دست داده و ساکن می‌شود و حدود 12 سانتیمتر اندازه دارد و در این حالت به صورت پولیپ است.
* لارو بدون مژک ممکن است برای ماهها یا سالها به این شکل باقی بماند. در اواخر پاییز و با شروع سرما ، پولیپ رشد کرده و بطور عرضی تقسیم می‌شود، قطعه قطعه شده و قطعات عمیق‌تر می‌گردند و پولیپ به صورت مجموعه‌ای از قطعات نعلبکی شکل درمی‌آید که لبه آنها دندانه‌دار است و این قطعات بوسیله لوله مرکزی با هم ارتباط دارند.
* به تدریج قطعات از هم جدا شده و یکی پس از دیگری ، پولیپ را ترک کرده و مدوزهای تقریبا 8 لبی شناور را بوجود می‌آورند که این مدوزها رشد کرده و مدوز بالغ را ایجاد می‌کنند و هر کدام زندگی مستقل خود را به صورت یک عروس دریایی ، ادامه می‌دهند.