کار گاو آهن چیست؟
خاک شیاری را که ایجاد میکند از زمین جدا کرده و آن را بلند میکند وسپس بر می گرداندو اعمال زیر را به ترتیب انجام میدهد: 1-خاشاک را زیر خاک میکند.
2-موجب تهویه خاک می شود.
3-موجب افزایش نفوذ و جریان آب در خاک می شود.
4-علف های هرز را از بین می برد.
5-حشرات و تخم انها را از بین می برد.
6-کودهای مختلف را با خاک مخلوط میکند.
7-بستر مناسبی را برای بذر ایجاد می کند.
8-ریشه ها و ساقه ها را به سطح خاک آورده و باعث پوسیدگی انها می شود.
گاوآهن اولین وسیله ای است که در تهیه بستر به کار میرود و در راس خاک ورزی اولیه قرار دارد.
در حال حاضر چهار نوع گاوآهن قابل بررسی و تشخیص است: 1- گاوآهن برگردان دار 2-گاوآهن بشقابی 3-گاوآهن دوار 4-گاوآهن چیزل قسمت های مهم تشکیل دهنده گاوآهن برگردان دار : خیش-ساقه-ضمایم گاواهن-شاسی یا قاب شامل یک سطح خمیده و شیب دار به نام صفحه برگردان است که در جلو و پائین آن تیغه تیز و برنده ای بنام سوک واقع می باشد.
سوک بطور مایل و با زاویه ای تنگ تر از 90 درجه نسبت به جهت حرکت گاو آهن واقع است.
ممکن است در جلو گاو آهن قطعه قمه ای شکل و یا یک دیسک به نام پیش بر کاردی قرار داشته باشد که به باز کردن و شکافتن خاک کمک می نماید.
گاوآهن بوسیله تراکتور و یا دام کشیده شده و در خاک فرو می رود.
ستونی از خاک که توسط سوک بریده می شود، بر روی صفحه برگردان بالا می رود و ضمن این که خاک از هم پاشیده می شود به سمت راست گاو آهن بر می گردد.
گاوآهن هائی که توسط تراکتور کشیده میشوند از چند واحد گاو آهن تشکیل گردیده اند که بر روی شاسی مشترکی قرار دارند عرض کار هر واحد گاوآهن از 18 تا 45 سانتیمتر تغییر می کند.
گاوآهن سوکی(برگردان دار) خاک را بطورکامل زیر و رو کرده، خاک سطحی را به زیر و خاک عمقی را به سطح می آورد.
این دستگاه بهترین وسیله برای دفن بقایای گیاهی و بازکردن ذرات خاک از یکدیگر است.
در عین حال استفاده از گاوآهن سوکی نتایجی در بر دارد که ممکن است در بعضی شرایط مطلوب نباشند.
آوردن خاک عمقی به سطح سبب اتلاف رطوبت خاک عمقی می گردد.
چنین وضعی مناسب شرایط دیم کاری و یا محدودیت دسترسی به آب آبیاری نیست.
به کارگیری گاوآهن سوکی در اراضی گاورو خاک را بصورت ذرات کوچکی در می آورد و خاک در معرض فرسایش آبی و بادی قرار می گیرد.
هزینه کار این نوع گاوآهن نیز زیاد است.
بطورکلی از گاو آهن سوکی هنگامی استفاده می شود که نرم بودن خاک تا عمق زیادی (که در اغلب موارد از 30 سانتیمتر تجاوز نمی کند) ضروری بوده و اختلاط کامل بقایا با خاک هدف باشد ضمایمی که در گاو اهن برگردان دار استفاده میشوند عبارتند از:پیش برها-پیش خیش ها-پیش بر بشقابی مقعر-صفحه خاشاک-دنباله صفحه برگردان-ریشه بر- قلاب علف هرز-چرخ میزان مشخصات فنی گاواهن برگردان دار: نام: گاوآهن برگرداندار نام اتصال: سوارشونده (هیدرولیکی) قابلیت اتصال: جزء گروه اول و دوم نوع از نظر کار: گاوآهنی است چندمنظوره برای انجام کارهای عمومیسایر مشخصات: توجه: سازنده مجاز به تغییر مشخصات فنی اعلام شده بدون اعلام قبلی خواهد بود.
گاواهن بشقابی قطعات اصلی گاواهن های بشقابی:یاتاقان بشقاب-چرخ شیار عقب-ساقه بشقاب -شاسی-محور عرضی جلو گاواهن-دکل-پایه-چرخ تثبیت عمق-پیچ تنظیم عرض برش-پیچ تنظیم عمق شخم-سیلندر های هیدرولیکی کنترل از راه دور.
آهن بشقابی برای انجام خاک ورزی اولیه مورد استفاده قرار می گیرند و کار آنها تا حدودی شبیه به کار گاواهن های برگردان دار می باشد این گاوآهنها از یک سری بشقاب های مقعر گردنده که به صورت انفرادی و جدا از هم بر روی یکشاسی قرار گرفته اند تشکیل می گردند عمق کار بشقاب ها به وسیله یک یا چند چرخ ویا توسط سیستم های هیدرولیک تراکتور کنترل می شوند اصول کار با گاو آهن بشقابی در هنگام کار با گاو آهن بشقابی خاک و خاشاک توسط عمل چرخش بشقاب ها قطع و جا به جا می شود چنانچه بشقاب ها بدون صفحه تمییز کن کار کنند بیشتر عمل مخلوط کردن خاک بریده شده را انجام می دهند تا برگرداندن خاک در صورت استفاده از صفحه تمییز کن برگردان دار خاک شبیه انچه که در گاوآهن های برگردان دار انجام می شوئد برگردانده می شود البته عمل برگرداندن خاک به خوبی گاوآهن های برگردان دار صورت نمی گیرد گاواهن های بشقابی باید با سرعتی نسبتا کم و یکنواخت کار کنند تا عمل برش و عرض برش را کنترل کنند این گاو آهن ها در سرعتهای زیاد خوب کار نمی کنندو ضمنا سرعت زیاد باعث تقلیل در عمق شخم می شود انواع گاوآهن های بشقابی گاو آهن های بشقابی معمولا دارای 1 تا7 بشقاب مقعر می باشند که عرض برش هر بشقاب ممکن است بین حدود 30.5تا18.5 سانتی مترباشد .بشقابها معمولا در اندازه های مختلف به قطر 96.5تا61 سانتی متر دردسترس هستند.
تقعر بشقاب ها معمولا بین16.5تا9 سانتی متر وضخامت آنها بین 6.5تا5 سانتی متر است .
حداکثر عمق کار بشقاب ها،حدود 3/1قطر آنهاست.
هر واحد گاوآهن بشقابی یا دیسکی شامل صفحه ای بزرگ و کاسه ای شکل است به قطر 50 تا 95 سانتیمتر که در طول یک محور مرکزی می چرخد.
ستونی از خاک که توسط لبه تیز بشقاب بریده می شود در سطح شیب دار بشقاب بالا رفته و ضمن این که از هم پاشیده می شود به سمت راست گاوآهن بر می گردد.
معمولاً چند واحد گاو آهن بشقابی روی یک شاسی قرار دارند و دستگاه با تراکتور کشیده میشود.
چون طی حرکت در زمین و در اثر نیروی ناشی از مقاومت خاک، بشقابی به حول محور خویش می چرخد، گاو آهن بشقابی با سهولتی بیش از گاو آهن سوکی در خاکهای خشک، متراکم و چمنی پیش میرود.
میزان برگشت و خرد شدن خاک تابع زاویه برخورد بشقاب با خاک است و هر چه سطح بشقاب با جهت حرکت تراکتور زاویه عمودتری بسازد، برگشت خاک کاملتر خواهد بود.
از این تغییر زاویه برای انجام نیمه شخم استفاده می کنند.
گاو آهن های بشقابی که بطور مایل نسبت به جهت حرکت تراکتور در خاک پیش می روند به گاو آهنهای بشقابی یک طرفه موسومند.
گاوآهن چیزل(شفره ای) کار اصلی یک گاواهن چیزل نسبت به کاری که با یک چوبدست چنگالی شکلتوسط انسان اولیه شکل می گرفت کمی تغییر یافته است.قولاد جایگزین چوب شده و تراکتور جایگزین توان بدنی.
اما هدف از استفاده هنوز بهم زدن و تهویه خاک همراه با کمی زیر و رو کردن آن است.
این گاوآهن ها از دو قسمت مهم شاسی و شاخه ها تشکیل شده است و هر شاخه به نوبه خود تشکیل شده از یک ساقه و یک تیغه است.شاخه ها تعدادی اسکنه کوچک را که روی یک شاسی سوار شده باشند کولتیواتور پاشنه ای گویند.
مجموعه ای از اسکنه های متوسط را که روی یک شاسی سوار شده اند گاوآهن قلمی گویند.
این نوع گاو آهن خاک را می شکافد ولی خاک و بقایای گیاهی را بطور کامل بر نمی گرداند بلکه قسمتی از بقایا را همراه با کلوخه های بزرگ در سطح خاک باقی میگذارد.
این نحوه باز کردن خاک را نیمه شخم گویند.
نیمه شخم در آیش زمستانه یا یکساله کاربرد داردبر روی کولتیواتورهای پاشنه ای می توان بیلچه های متنوعی سوار نمود.
یک نوع بیلچه که عرض کمی داشته ولی طویل است برای خرد کردن کلوخه های خاک و وجین بین ردیفهای کاشت مورد استفاده قرا می گیرد.
نوع دیگری بیلچه بصورت صفحه ای تقریباً افقی بر روی پاشنه سوار می شود و کولتیواتور پنچه غازی را بوجود می آورد.
کولتیواتور پنچه غازی از نصب این بیلچه ها بر روی گاو آهن قلمی بوجود می آید.
کولتیواتور برای از بین بردن علفهای هرز در بین ردیفهای کاشت و یا روی زمین فاقد محصول بکار می رود.
معمولاً از کولتیواتورهائی که بیلچه نسبتاً عریض و تقریباً افقی دارند برای سله شکنی و وجین علفهای هرز استفاده می شود.
از انواع بزرگ بیلچه (با بزرگترین فاصله دوبال در حدود 30 سانتیمتر) برای ایجاد جوی و پشته های کوچک استفاده بعمل می آید.
گاو اهن زیر شکن(اسکنه ای) شبیه گاواهن چیزل بوده اما سنگین تر و قوی تر از ان ساخته میشود.
وبرای شکستن لایه های غیر قابل نفوز به کار می روند و به منظور زهکشی و نفوز ریشه به اعماق خاک به کار میروند کاربرد این گونه گاوآهنها در انجام نیمه شخم است عمل نیمه شخم توسط گاو آهن قلمی نیز انجام میشود.
شکل و ابعاد پایه های فولادی بسیار متفاوت است، ولی می توان آنها را به سه اندازه بزرگ، متوسط و کوچک تقسیم نمود.
نوع بزرگ آن که جهت بازکردن و شکستن لایه های فشرده شده خاک تحت الارض به کار می رود به زیر شکن(Subsoiler) موسوم است.
معمولاً زیر شکن خاک را در اعماق 45 تا 75 سانتیمتری و گاهی بیشتر باز می کند در راس اسکنه های متوسط و کوچک بیلچه های کوچک و قابل تعویضی سوار می کنند.
عرض و شکل بیلچه مورد نصب به هدف و شرایط کار بستگی دارد.
گاوآهن ایرانی عبارت از قطعه چوب بزرگ استوانه ای شکلی به نام کنده است که نوک تیز و شیبداری در جلو دارد.
قسمت نوک تیز و شیب دار کنده را خیش گویند.
خیش را بوسیله قطعه فلزی می پوشانند تا به استحکام، دوام و راندمان گاو آهن بیافزایند.
کنده گاو آهن توسط یک محور به نام دیرک و تسمه هائی بنام یراق به قطعه چوبی به نام یوغ که روی گردن دام قرار می گیرد، متصل می شود.
در روی کنده دسته ای برای هدایت گاو آهن نصب گردیده است.
در انتهای دیرگ و محل ارتباط یراق سوراخهائی که به رأس آزاد دیرک نزدیکترند وصل نمایند و در نتیجه طول موثر دیرک زیادتر شود، عمق کار گاوآهن بیشتر می گردد.
ممکن است از نوع محکم راست یا نیمه ثابت و یا فنر دار با بالشتک فنری باشند.
فاصله بین شاخه ها از هم حدود 30 سانتیمتر است.
این گاواهن ها برای نفوذ در خاک های سخت و شکستن لایه های سخت به کار می روند وبرای استفاده در خاک ورزی پوشش دار وسیله هی مناسب به شمار می اید.
گاوآهن دوار این نوع گاواهن دارای محور گردنده افقی می باشد و قسمت های اصلی آن عبارت است از: محور گردنده عرضی یا روتور--تیغه ها--جعبه دنده--حفاظ خاک گاواهن--چرخها و کفشک های تنظیم عمق--اهرمهای تنظیم کننده--محور انرزی مورد نیاز خاک ورزی به وسیله گاواهن های دوار در مقایسه با انرزی گاواهن برگردان دار حدود سه برابر است.محور گردنده در گاو اهن دوار در جهت چرخش چرخ های تراکتور می چرخد.
تیغه ها بر روی اتصالیها که روی محور گردنده افقی سوار شده اند پیچ و مهره شده اند.
این تیغه ها افزار خاک ورز محسوب می شوند.تیغه ها به صورت مارپیچی (پیچشی ) بر روی محور گردنده نصب شده اند تا در یک زمان بیش از یک تیغه با سطح خاک برخورد نکند.اگر اینگونه نباشد شخم ناهموار می شود و لرزش هایی به وجود میشود.
سیستم جعبه دنده در اینجا ابتدا جهت گردش را تا حدود 90 درجه تغییر میدهد و ثانیا تعداد دور را به میزان دلخواه و مطلوب کاهش میدهد.انواع متفوتی از تیغه ها استفاده میشود.تیغه ال شکل-تیغه دندانه میخی-تیغه چاقویی-تیغه سی شکل که معمولترین آن تیغه ال شکل است و در شرایطی که خاشاک سنگین است استفاده میشود وکمتر خاک را خرد میکند.
تیغه دندانه میخی موجب خرد کردن کلوخه ها میشود و تیغه سی شکل موجب نفوذ در زمین های سخت است.و تیغه های چاقویی موجب بهتر شدن نفوذ رطوبت در خاک میشوند و به اسانی خاک را قطع میکنند.
تمایل به جلو راندن تراکتور در موقع برش و نرم کردن خاک توسط تیغه های دوار را کشش منفی گویند.
اندازه برش تیغه ها به سه عامل بستگی دارد.
1-سرعت رو به جلو.
2-تعداد تیغه ها.
3-سرعت محور گردنده بدست اوردن توان مورد نیاز گاو آهن برگردان دار: F(مقاومت کششی کل)=d(عمق کار).u(واحد مقاومت خاک).w(عرض کار) مدل گاوآهن شرحباغییکطرفهدوطرفهمدل گاوآهن شرحباغی2خیش3خیش4خیش3خیش4خیشمدل گاوآهن شرحباغی2خیش3خیش4خیشطول برحسب سانتیمتر100132200270300400عرض برحسب سانتیمتر8099115145160190ارتفاع برحسب سانتیمتر92110110115135145وزن طرح برزیلی کیلوگرم93204260383ــــوزن طرح حجم کیلوگرمــ245325425800960عرض کار هر خیش بر حسب سانتیمتر253030303035حداقل عرض کار بر حسب سانتیمتر50609012090140حداکثر عرض کار بر حسب سانتیمتر6070115140115160قدرت مورد نیاز جهت کشش برحسب قوه اسببخار2045659090120