مقدمه
بارها از صدای بوق خودرو یا سر و صدای بیش از اندازه یک موتور سیکلت که با سرعت از کنارمان رد می شود، از جا پریده ایم.
انگار دیگر شنیدن تمام این صداهای ناهنجار برایمان عادی شده است و تمامی این آلودگی های صوتی، دیگر بخشی از زندگی روزمره مان است که هرگز خیابان های شهر را ترک نمی کنند.
بررسی نتایج مطالعات در یکی از فرودگاه های آلمان نشان می دهد که سلامت کودکان ساکن در مناطق مجاور این فرودگاه، بیش از دیگر کودکان در معرض تهدید است.
افزایش ضربان قلب، اختلال در سیستم عصبی و رفتاری از جمله عوارض مهم آلودگی صوتی است که در ساکنان این مناطق بروز کرده است.
بررسی ها نشان می دهد؛ خودروها به دلیل تعداد و پراکندگی در سطح شهر، یکی از مهمترین عوامل آلودگی صوتی در شهرهای بزرگ به ویژه تهران هستند و در حالی که مسئولان از اجباری شدن رعایت استانداردهای آلودگی صوتی از سوی خودروسازان از سال آینده خبر می دهند، به نظر می رسد که چقدر دیر به فکر اجرای چنین استاندارد‌هایی افتاده ایم و اگرچه این مسأله باید سال ها پیش رخ می داد، اما بی شک رعایت این استانداردها از سوی بخش های مربوط به منظور حفظ سلامت شهروندان هنوز هم دیر نیست.
شرکت کنترل کفیت هوا در گزارشی اعلام کرد: اغلب شهروندان تهرانی از آلودگی صوتی رنج می برند. بررسی ها نشان می دهد بیشتر شهروندان تهرانی در مناطقی زندگی می کنند که سر و صدا در آن مناطق، بیش از استنداردهای تعیین شده است، به طور مثال در جنوب تهران علاوه بر سر و صدای ناشی از ترافیک، سر و صدای ناشی از فرودگار و راه آهن نیز این منطقه را از نظر صوتی، بسیار آلوده کرده است.
این در حالی است که گسترش روزافزون بزرگراه ها در سطح شهر، میزان این آلودگی را به مراتب افزایش می دهد، یکی از پیامدهای ناخواسته توسعه اقتصادی در جهان امروز، آلودگی محیط زیست است.
فعالیت های صنعتی و خدماتی در سطوح گوناگون با تحمیل انواع آلودگی ها بر هوا، آب و خاک همراه است که یکی از مهمترین آنها، آلودگی صوتی است.
آلودگی صوتی یا به بیان ساده تر، سر و صدا تنها به معنی آزردگی خاط نیست.
اگرچه در بسیاری موارد به دلیل ویژگی آلودگی صوتی که به تدریج برای گوش انسان عادی می شود، آثار زیانبار آن جلوه ظاهری کمتری دارد. اما این آثار پنهان، تا سال ها بر روح و جسم انسان تأثیر گذار است.
سازمان بهداشت جهانی (WHO) آلودگی صوتی را تهدیدی جدی برای سلامت انسان داشته است که به دلیل تنوع منابع (ترافیک، صنعت، محل کار و همجواری) یکی از گسترده ترین خطرات برای سلامت انسان به شمار می رود. در اروپا، 40 درصد جمعیت در معرض ترازهایی از صوت قرار دارند که بالقوه برای سلامت خطرناک است.
دست کم 170 میلیون اروپایی در محل زندگی شان به شدت از آلودی صوتی آزار می‌بینند. از سوی دیگر، هر ساله منابع مالی بسیاری از سوی جامعه صرف جلوگیری یا محدود کردن آلودگی صوتی می شود که اجرای قوانین و استفاده از ابزارهای اقتصادی ماند تعیین جرایم از آن جمله اند. متأسفانه منابع مالی اجتماع محدود است و از این رو، تلفیق ملاحظات مربوط به آلودگی صوتی با تصمیم گیری های اقتصادی، به اندیشه بیشتر نیاز دارد. برای اقتصاددانان این موضوع دو مشکل اساسی ایجاد می کند، اول اینکه چگونه و از چه روشی می توان آزردگی ناشی از آلودگی صوتی را ارزشگذاری کرد؟ محدودیت های این روش ها از دیدگاه های نظری، علمی و اخلاقی چیست؟ آیا این روش ها برای دانشمندان، بهره برداران و تصمیم گیران سیاسی قابل قبول است؟ آیا ارزش پولی حاصل از مطالعه را می توان به عنوان ورودی دیگر فعالیت های سیاستگذاری به کار برد و دوم اینکه کدام تصمیمات اقتصادی با استفاده از ارزش پولی آلودگی صوتی تحت تأثیر قرار می گیرند؟
آلودگی صوتی چیست؟
مقدمه
آلودگی صوتی صدای ناخواسته یا صدایی با مدت زمان، شدت یا کیفیت دیگری است که سبب آسیب جسمی یا روانی به انسان می شود. واحد انداه گیری صوت دسی بل (dB) است که یک مقیاس لگاریتمی است. هر 10 دسی بل افزایش نشانگر 2 برابر شدن تراز صوت است. واحد دسی بل در شبکه وزنیdBA بر فرکانس هایی که گوش انسان به آنها حساس است و به خوبی با ادراک انسان از بلندی صوت ارتباط دارد، تأکید می‌کند. ترازهای معمولی صوت از 30 تا 90 دسی بل است.
اجرای طرح جامع کاهش آلودگی صوت
مدیر کل دفتر بررسی آلودگی هوای سازمان محیط زیست نیز در این ارتباط گفت: سازمان حفاظت محیط زیست طرح تملک آلودگی صوتی را به تصویب رسانده است که بنابراین با داشتن ردیف بودجه ای می توان مانند طرح جامع کاهش آلودگی هوا طرح جامع آلودگی صوتی را در 7 محور اجرا کنیم.
دکتر محمدرضا منظم افزود: در این طرح، محورهای مختلفی در زمینه استانداردها، پایش مطالعات و تحقیقات و سیاست های تشویقی در نظر گرفته شده که طرح توجیه فنی آن در دست تهیه است.
وی با اشاره به اینکه تنها تصویب چنین قوانینی کافی نیست، گفت: باید تلاش شود طرح هایی که به تصویب می رسد، به بهترین شکل اجرا شوند و با تداوم آن، افق روشنی از دستاوردها را پیش رو داشته باشیم.
هزینه های زیت محیطی آلودگی صوتی
ارزشگذاری هزینه های ناشی از آلودگی صوتی و دستیابی به اعداد و ارقام پولی ناشی از آنها به گونه ای که بتواند تا حد ممکن همه انواع هزینه ها را دربر گیرد، به دلایل گوناگون حائز اهمیت است.
این کارشناس ارشد بررسی آلودگی صدا و ارتعاش سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به این که هنوز در کشور چنین بررسی هایی انجام نشده است، می گوید: د نظر داریم به زودی این طرح را با همکاری چندین مرکز علمی مانند دانشگاه ها در کشور آغاز کنیم.
وی افزود: به نظر می رسد این مسأله برای نمونه در ابتدا در تهران و بعضی از جاده های بین شهری آغاز شود و بعد بر اساس برنامه زمان بندی تداوم یابد. او با اشاره به اینکه نتایج این مطالعات در تصمیم گیری مسئولان برای اجرای طرح های عمرانی، بسیار ضروری است، ادامه داد: اولین مسأله در توجیه لزوم انجام چنین پژوهش هایی ارزیابی میزان آلودگی تحمیل شده بر جهان است.
تبدیل آثار آلودگی صوتی به اعداد و ارقام پولی در جهان امروز که پایه بسیاری مناسبات آن بر علوم اقتصادی بنا شده و فرهنگ غالب در ارزیابی و ارزشگذاری، فرهنگ اقتصادی است، میزان این آثار را ملموس تر می کند. وی گفت: از سوی دیگر، تصمیم گیری برای پروژه ها و طرح های توسعه در آینده می تواند بر پایه این ارزش پولی مورد قضاوت دقیق تر قرار گیرد. یکی دیگر از کاربردهای چنین مطالعاتی استفاده در طراحی شبکه راه هاست که در آن، علاوه بر معیارهایی چون زمان طی مسیر و کوتاه بودن آن هزینه زیست محیطی مسیر و آلودگی صوتی نیز می تواند مدنظر قرار گیرد. بوبه رژ افزود: هزینه های ناشی از آلودگی صوتی شامل هزینه های مستقیم مانند ساخت موانع صوتی، عایق بندی، اثر منفی بر قیمت خانه ها و هزینه های غیرمستقیم همچون هزینه های بهداشتی، بیمه افراد، بهره وری، استفاده کمتر از زمان های تفریح و فراغت و ناآرامی است.
روش های ارزشگذاری و محاسبه
به منظور برآورد و محاسبه این هزینه ها روش های گوناگونی مورد استفاده قرار می‌گیرد که ورودی اصلی همه انواع محاسبات به منظور کمی کردن آلودگی صوتی و تعیین ارزش پولی آن پاسخ به این سه سؤال است که چقدر آلودگی صوتی تولید می شود، چه میزان فراتر از آستانه قابل قبول است و هزینه یک واحد آلودگی صوتی چقدر است.
آثار آلودگی صدا بر انسان
مهدیه بوبه رژ، کارشناس ارزش بررسی آلودگی صدا و ارتعاش سازمان حفاظت محیط زیست می گوید، آلودگی صوتی آثار جسمی و روانی بسیاری بر انسان دارد.
شناخته شده ترین اثر جسمی آلودگی صوتی صدمه به دستگاه شنوایی است که گاه به دلیل تدریجی بودن پنهان می ماند.
وی افزود: افت موقت و دائم شنوای، وزوز گوش، پارگی پرده صماخ یا صدمه به بافت‌های متصل کننده قطعات استخوانی بخشی از این آثار است.
وی ادامه داد: علاوه بر ویژگی های صوت از جمله مدت زمان، فرکانس و شدت آن، عوامل فردی نظیر سن، جن، ضایعات سیستم انتقال گوش میانی و واکنش عضلات گوش میانی، رنگ چشم و رنگ پوست نیز در شدت بروز این گونه آسیب ها تعیین کننده است.
اثر بر اندام بینایی، سیستم تعادلی، سیستم عصبی، آثار فیزیولوژیک عمومی از جمله اثرات جسمی آلودگی صوتی و اثر ذهنی و ناراحتی های اجتماعی مثال هایی از آثار روانی آلوگی صوتی است.
ضمن آنکه تداخل با مکالمه، کاهش بازده کار و افزایش خطر بروز حوادث نیز در زمره آثار جانبی آلودگی صوتی به شمار می رود.
در روش ارزیابی مشروط که شاید مستقیم ترین راه تعیین هزینه یک ناهنجاری است، مطرح کردن سؤال های فرضی است: به عنوان مثال چقدر فرد حاضر است برای کاهش این ناهنجاری تا حد معین بپردازد یا چقدر فرد حاضر است برای جلوگیری از رویارویی با افزایش حد معینی از آن عامل بپردازد. این روش از آنجا که بر اساس پاسخ های فرضی به سؤال های فرضی است، باید با استفاده از یکی از روش های آشکار بازسنجی شود. ضمن آنکه دیدگاه افراد در مورد حقوق خود و ارزیابی آنها از مشکلات نیز سبب کاهش دقت این روش می شود.
هزینه های محاسبه شده
مطالعات گوناگونی در کشورهای مختلف در مورد هزینه های آلودگی صوتی صورت گرفته است ک برخی از آنها به نتایج بسیار جالبی دست یافته اند. نکته قابل توجه این است که با وجود روش های گوناگون محاسبه باز هم همه عوامل و تأثیرات آلودگی صوتی با استفاده از این روش ها قاب محاسبه نیست.
برای مثال با هیچ معیار و مقیاسی نمی توان درد و رنج و ناراحتی روانی ناشی از مواجهه با آلودگی صوتی را پیمانه کرد. با این حال، دقت در ارقام حاصل خالی از لطف نیست.
برای مثال محاسبه ای که در سال 1992 در نروژ انجام شده است، هزینه آلودگی صوتی را سرانه 88 تا 541 دلار در سال برآورد کرده است و هزینه های اجتماعی آلودگی صوتی در اتحادیه اروپایی (زمانی که 15 عضو داشت) 42 میلیارد یورو بود که با توجه به افزایش تعداد اعضا به 27 عضو در حال بررسی مجدد است.
هزینه های آلودگی صوتی در بخش حمل و نقل
مهم ترین منبع آلودگی صوتی به لحاظ گستردگی و نفوذ در درونی ترین لایه های زندگی، سیستم های حمل و نقل جاده ای، ریلی و راه آهن است که شاید به دلیل این اهمیت و یا امکان بیشتر کمی کردن آثار آنها، عمده بررسی های انجام شده در این زمینه بوده است.
به طور کلی در سیستم حمل و نقل جاده ای چه درون محدوده های شهری و چه خارج از آن عوامل بسیاری بر میزان صدای ناشی از ترافیک و هزینه های مؤثر آن است که نوع خودرو، سرعت ترافیک، توقف ها و شیب ها، شرایط و نوع پوشش سطحی و موانع و فاصله از آن جمله اند. منابع تولید صوت در خودروها نیز متغیر بوده و شامل شتاب موتور، تماس بین جاده و تایر، ترمز، بوق و دزدگیر است.
از این رو، میزان و آثار صوت برحسب نوع و شرایط خودرو، موقعیت و زمان متفاوت است.
در سرعت های پایین صدا بیشتر ناشی از موتور و نیروی پیش برنده و در سرعت های بالا صوت غالب صدای تماس تایر با جاده و وضعیت آیرودینامیک خودرو است.