چکیده این پروژه در ایستگاههایی بر روی رودخانه قمرود و سد پانزده خرداد در استان قم انجام گرفت.
که هدف از اجرای آن معرفی گونه های مختلف ماهیان و همچنین انواع موجودات نبتیک و سایر جانداران موجود در این منطقه می باشد.
در این بررسی از ادوات مختلف صید, جهت صید انواع ماهیان ساکن و مهاجر ( بومی و غیر بومی ) استفاده گردید ماهیان را پس از صید در فرمالین و نمونه های نبتوز را در الکل فیکس کرده و پس از انتقال به تهران کارهای بیومتری عکس و در آوردن دندان حلقی از نمونه ها انجام گرفته و بعد به کمک استاد راهنما جناب آقای دکتر غلامحسین وثوقی اقدام به شناسایی جنس و گونه آنها شد که این کار در دو فصل بهار و تابستان و در 5 ایستگاه مختلف انجام گرفت بیشتر ماهیان صید شده متعلق به خانواده کپور ماهیان بودند که برخی دارای ارزش اقتصادی و برخی فاقد ارزش اقتصادی می باشند .
مقدمه : هدف از بررسی و مطالعه آبزیان رودخانه ها نهایتاً باعث شناسایی استعدادها و سایر امکانات آبی استان در رابطه با پروش آبزیان می باشد.
در این بررسی علاوه بر مشخصات سد پانزده خرداد – مطالعاتی نیز درباره خصوصیات جغرافیایی و منابع آبی استان قم انجام شده است که در ذیل به آن اشاره می شود.
هدف از بررسی و مطالعه آبزیان رودخانه و منابع آبی شناسایی استعدادهاست که یکی از نکات مهم پروش آبزیان می باشد و از طرفی رشد روز افزون جمعیّت در کشور موجب گشته تا مسئله کمبود پروتئین اهمیت حیاتی پیدا کند لذا علاوه بر استفاده از منبع آبی وسیع کشورمان در جنوب و شمال نباید از منابع غنی آبی که در آبهای داخلی کشور موجود است غافل ماند و امید است که با پژوهش و مطالعات گسترده استعدادهای بالقوه این آبها را بصورت بالفعل در آوریم.
به عبارت دیگر شناسایی ماهیان جهت پی بردن به زیست شناسی آنها و مطالعه بوم سازگانهای آبی اولین قدم محسوب می گردد که بر پایه اینگونه اطلاعات و جمع بندی و پردازش آنها می توان روشهای صید, بهره برداری از نظر زمانی و مکانی و ارزیابی ذخایر و ترمیم ذخایر را تعیین کرده و در اختیار بخشهای اجرائی قرار داد.
فصل اول محیط شناسی 1-1 زمین شناسی : به طور کلی دوران سوم قسمت مهمی از نواحی اطراف قم به واسطه دریای مدیترانه مرکزی پوشیده بوده و رسوبات و ته نشینهای دریای مزبور اکنون در اطراف کوههای شاه جمال – نرداغی – دوبرادران – خضر – کیکویه – و سایر کوههای شهرستان قم دیده می شود.
آثار دریای مزبور در نقاط نامبرده همان رسوبات ماکاکر ( آهک ) و بعضی اوقات سنگهای گچی و سنگهای نمکی می باشند که متعلق به دوره میوسن از دوران سوم است که در تمام تشکیلات میوسن مارنهای خاکستری و طبقات گچ و کنگلومرا شناخته شده است در روی طبقه گفته شده و در زیر تشکیلات میوسن سنگهای سبز و آهکهای ماسه دار دیده می شود که محتوی فسیل خارپوستانی از فامیل کلیپتاسترید و به خصوص جنس اسکوتلاسوبر و توندرا می باشد.
در روی طبقه نامبرده رسوبات مارنی و آهکی وجود دارد که به طور وفور دارای فسیل روزنه دارانی از فامیل اربیتوئد می باشد مخصوصاً جنس معروف لپید و سیکلینا در نزدیکی شاه جمال در 500 متری خط آهن و همچنین در دامنه شمالی کره نرداتی فراوان است درروی تمام تشکیلات فوق الذکر مانهای سبز رنگ دیگری قرار گرفته است که دارای دو کفه ایها فراوان است و از آن جمله می توان جنس معروف پکتن را نامبرد خصوصاً گونه فراوان آیکتن تیژی ( آیکتن تیژی از بی سران نرم تنان دوران سوم است که دو صدف قرنیه راست و چپ و دوزایده پهن در دو طرف لولا داشته است از فسیل مذکور در کوههای شهرستان قم فراوان دیده می شود) در تمام مارنهای سبز رنگ وجود دارد.
1-1-1موقعیت و وسعت استان قم تقریباً در مرکز ایران قرار دارد مساحت آن 14631 کیلومتر مربع می باشد این استان از شمال به استان تهران, از مشرق به استان سمنان, از جنوب به استان اصفهان و از غرب به استان مرکزی محدود است این استان در غرب دریاچه نمک (مسیله ) و دشت کویر واقع شده است.
2-1-1 ناهمواریها ( پستی و بلندی ) نواحی بالاتر از ارتفاع 1500 متر را شامل شده و عمدتاً در جنوب غرب آن قرار گرفته اند کوههای استان جزئی از رشته کوه مرکزی ایران می باشد نقش نواحی کوهستانی به صورت تأثیر بر روی آب وهوا و منابع آب آن است به طوریکه یک اختلاف محسوس از نظر دمای فصلی و سالانه در بین ارتفاعات و نواحی دشتی دیده می شود از سوی دیگر به دلیل بارش بیشتر در نواحی کوهستانی قلل مرتفع آن به صورت یک کانون آبگیر فصلی منشأ جریان رودهای فصلی هستند به طوریکه مراکز جمعیتی واقع در پایکوهها از آن به عنوان منابع آب قابل اطمینان استفاده می کنند به خصوص اینکه به دلیل نفوذ پذیری زیادسنگها در این ارتفاعات چشم های متعدد نیز به وجود آمده اند.
از کوههای مهّم ناحیه کوهستانی می توان از کوه ولیجا, کوه لادها, کوه تخت سر حوض در 47 کیلومتری جنوب قم در بخش قهستان ( کهک ) – کوه گلستانی در مغرب قم در نزدیکی طغرور – کوه خر کشته در جنوب غربی قم – کوه آقا نظر در جنوب غربی قم وهمچنین کوه تیره – کوه کرمجگان – کوه و شنو – کوه فردو که در اطراف قم در بخش قهستان بوده و دارای ارتفاع چندانی نمی باشند و کوههایی که در اطراف رودخانه قم قرار گرفته اند عبارتند از : سفید کوه یا منظریه در 30 کیلومتری قم – سیاه کوه در 30 کیلومتری قم – گل تپه در 32 کیلومتری قم – محمود آباد در 40 کیلومتری قم – کوه نمک در 20 کیلومتری قم و کوه شاهجرد در 32 کیلومتری قم کوه یزدان هم که در 11 کیلومتری غربی قم است از جمله کوههایی است که در حوضه مرکزی قرار گرفته و دارای چشمه سارهای کوچک است ارتفاع آن 1533 متر و دارای موقعیت مذهبی و آثار دینی زرتشت است کوه کلاه قا ضی – کوه خضر و کوه دو برادران نیز از این سری کوههاست 2- این نواحی نیز بیشتر در جنوب شرقی استان قم و در پای ارتفاعات ذکر شده قرار دارند و از رسوبات ریز و درشت تشکیل شده و به شکل مخروطه افکنه های کوچک و بزرگ می باشند بدلیل نفوذپذیری زیاد این رسوبات سفره های زیر زمینی آب در این نقاط غنی بوده و به صورت چاه و قنات مورد بهره برداری قرار می گیرد و لذا این نواحی محل پیدایش و توسعه روستاهای متعدد شده است.
3- سرزمینهای هموار وسیعی در مرکز وشمال استان قم به صورت دشت دیده می شوند که ارتفاع آنها از 1500 متر کمتر است.
دشتهای استان باشیب ملایم از اطراف به سمت دریاچه های حوض سلطان و دریاچه نمک قم کشیده شده اند که عمدتاً از رسوبات آبرفتی با دانه بندی مختلف تشکیل شده اند و لذا به دلیل نفوذپذیری زیاد دارای سفره های زیرزمینی غنی می باشند اما به دلیل آنکه سازندهای زیر رسوبات آبرفتی عمدتاً از گچ و نمک می باشند میزان املاح و شوری این آبها زیاد است.
هر قدر از نواحی کوهستانی غرب و جنوب استان به سمت دریاچه نمک حرکت کنیم کیفیت خاک و آب دشتها کاهش می یابد به طوریکه بیشتر مراکز جمعیتی استان مثل شهر قم, کهک, جعفر آبادو روستاهای اطراف آنها در روی قسمتهای ابتدایی دشتهای استان قرار دارند ولی به سمت مرکز و شرق استان به صورت سرزمین های بیابانی در می آیند و مراکز جمعیتی روی آنها کم و در بعضی نقاط اصلاً وجود ندارند پایین ترین نقطه استان در حاشیه دریاچه نمک قم (مسیله ) حدود 700 متر و بلندترین نقطه آن کوه ولیجا تقریباً با ارتفاع 3330 متر می باشد.
2-1 آب و هوای استان قم شامل آب وهوای کوهستانی – نیمه بیابانی – گرم و خشک بیابانی می باشد.
آب و هوای کوهستانی در نواحی غربی و جنوبی استان در ارتفاعات بالاتر از 1500 متر دیده می شود که خود به دو نوع معتدل و سرد کوهستانی تقسیم می شود که سرد کوهستانی بر قله های بیش از 3000 متر استان منطبق است.
آب و هوای نیمه بیابانی بر نواحی کوهپایه ای و دشتهای استان از جمله دشت قم منطبق است که دارای تابستانی گرم وخشک و زمستانی سرد می باشد و آب هوای گرم خشک بیابانی که در شرق استان و در سواحل دریاچه نمک قم وجود دارد و دارای تابستانهای بسیار گرم وخشک و زمستانهای سرد و خشک می باشد و کمی بارش و شدت تبخیر و دمای شدید تابستانه از ویژگیهای برجسته آن است.
در رابطه با تعداد روزهای یخبندان در طول سال نیز در نقاط مختلف استان تفاوت وجود دارد به طوریکه در ایستگاه قم 40 روز و در عباس آباد قم 82 روز یخبندان در طول سال گزارش شده است سرذترین مرکز جمعیّتی استان روستاهای خاوه است که با محاسبات آماری می توان مشخص کرد که دمای هوا در فصل زمستان به 13 درجه سانتیگراد زیر صفر تنزل می یابد.
بیشترین تبخیر در نواحی شرقی و شمالی استان و حداقل آن در نواحی جنوبی است و می توان گفت هر قدر از غرب و جنوب به طرف شرق و شمال استان حرکت کنیم بر مقدار دمای هوا افزوده و از مقدار بارش سالانه تعداد روزهای ابری و تعداد روزهای یخبندان کاسته می شود.
1-2-1 میزان بارش در استان بارندگی در سطح استان به طور یکنواخت صورت نمی گیرد بلکه بیشترین بارش سالانه در فصل بهار و زمستان فرو می ریزد که بر روی هم حدود 74 % از بارندگی استان را تشکیل می دهند.
به طور کلی هر چقدر از غرب به شرق و از جنوب به شمال استان حرکت کنیم از مقدار بارش کاسته می شود از سوی دیگر به طرف ارتفاعات استان علاوه بر مقدار بارش نوع آن نیز تغییر می کند و بیشترین بارش به صورت برف است.
کم باران ترین فصل سال تابستان است بنابراین حدود نیمی از بارش سالانه استان قم در فصل زمستان می بارد.
3-1 جمعیّت و تراکم نسبی : استان قم از استانهای کم تراکم بوده و حدود % 90 از جمعیّت ساکن در استان, شهرنشین می باشد افزایش جمعیّت شهرنشین در سالهای اخیر بسیار زیاد بوده و ترکیب سنی در استان قم جوان است و بیش از 45 درصد جمعیّت استان کمتر از 15 سال سن دارند, رشد جمعیّت شهر قم به عنوان مرکز استان در سالهای اخیر بسیار زیاد بوده است که علّت این رشد به افزایش زاد و ولد و مهاجرت باز می گردد بررسی مهاجرتهای استانی نیز به شهر قم نشان می دهد که اولاً مهاجرت از استانهای نزدیک به شهر قم بالا می باشد و ثانیاً مهاجرت از استانهایی که دارای جمعیّت روستایی بالا می باشند بسیار زیاد است مهاجرتهای خارج از کشور به شهر قم نیز به دلیل مهاجرت افغانیها و معاودین عراقی و گسترش مراکز علوم دینی می باشد.
به طور کلی رشد جمعیّت شهر قم در سالهای بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بسیار چشمگیرتر بوده که این مسئله به عواملی چون موقعیت مذهبی _ سیاسی شهر قم _ گسترش مراکز تحصیلات علوم دینی _ نزدیکی به پایتخت و افزایش زاد و ولد در سالهای اخیر باز می گردد به طور کلی رشد جمعیّت شهر قم در سالهای بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بسیار چشمگیرتر بوده که این مسئله به عواملی چون موقعیت مذهبی _ سیاسی شهر قم _ گسترش مراکز تحصیلات علوم دینی _ نزدیکی به پایتخت و افزایش زاد و ولد در سالهای اخیر باز می گردد فصل دوم منابع آبی استان رودهای استان این رودها از غرب به شرق و از جنوب به شمال ج یان دارند و رودهای مهم شامل قره چای و قمرود فرعی بیرقال, بیدهند, قره سو و طغرور هستند.
به جز برخی از رودهای فرعی استان مانند بیرقان و بیدهند که در نواحی کوهستانی و کوهپایه ای جریان داشته و حالت دائمی دارند بقیه رودها به صورت فصلی هستند و در ایام گرم سال فاقد آب می باشند رودهای شور و کرج و جاجرود از استان تهران وارد استان قم می شوند رود قره چای نیز از غرب وارد استان قم می شود و بالاخره به دریاچه نمک می ریزند قمرود از ارتفاعات خوانسار و گلپایگان و اصفهان و ارتفاعات لرستان سر چشمه می گیرد و از بخش جنوب غرب وارد استان قم می شود حوزه آبریز رودخانه قمرود و قره چای حوزه آبریز این رودخانه ها در بین ارتفاعات البرز میانی و زاگرس قرار گرفته و مساحت آن برابر 61413 کیلومتر مربع می باشد که حدود 33657 کیلومترمربع آن را مناطق کوهستانی و 27806 کیلومتر مربع بقیه را دشتها کوهپایه ها تشکیل می دهد.
دشتها با مساحتهای متفاوت در تمام بخش های حوزه آبریز قرار گرفته اند که بزرگترین آنها را دشتهای کاشان, قهاوند, کبو, درآهنگ, ساوه, دلیجان و قم تشکیل می دهند.
شهرهای همدان, شازند, اراک, خمین, محلات, گلپایگان, خوانسار, میمه, دلیجان,آشتیان, تفرش, ساوه, قم وکاشان در این زیر حوزه قرار دارند این زیر حوزه عمدتاً به وسیله استان های همدان, مرکزی, تهران, و اصفهان پوشش یافته و قسمتهای کوچکی از آن نیز در استان لرستان قرار دارد.
حوزه آبریز رودخانه های گلپایگان و خوانسار که سر چشمه های رودخانه قمرود می باشند در ارتفاعات زاگرس بوده و بلندترین نقطه آن کوه میر 3724 متر ارتفاع دارد.
سرچشمه قره چای در بخش دیگر از همین رشته کوهها در جنوب همدان و اراک واقع شده است و بلندترین نقطه آن کوه الوند با 3580 متر ارتفاع می باشد.
در بخش شمال خاوری نیز این حوزه کوههای بلند کرکس واقع شده است که ارتفاع بلندترین قله آن 3895 متر است در میان این زیر حوزه, حوزه کوچک کویر میغان که یک ناحیه تبخیری کوچک می باشد واقع است.
وسعت زیر حوزه کویر میغان 5460 کیلومتر مربع بوده و حدود 2015 کیلومتر مربع آن را مناطق کوهستانی و 3447 کیلومتر مربع آن را مناطق کوهپایه و دشتها تشکیل می دهند.
در قسمت جنوبی و باختری حوزه رودخانه قمرود و قره چای به علّت عبور توده های باران زای مدیترانه ای از کوههای زاگرس قسمت مهمی از توان باران زایی خود را به صورت برف وباران از دست می دهند به طوری که میانگین بارندگی سالانه در این قسمت حوزه از حدود 100 میلی متر در حاشیه کویرهای خاور تا حداکثر 600 میلیمتر در مناطق کوهستانی تغییر می کند رژیم بارندگی منطقه مدیترانه ای و قریب 90 درصد بارندگی در فاصله ماههای آبان تا اردیبهشت نازل می گردد 3-2 رودخانه قره چای این رودخانه از دامنه های شمالی و شمال شرقی کوههای زاگرس واقع در همدان کبوتر آهنگ ملایر و شاه زند اراک سرچشمه گرفته و در طول مسیر شاخه های فرعی متعددی به آن اضافه شده و بالاخره پس از گذشتن از محل بندشاه عباسی واقع در 30 کیلومتری جنوب غربی ساوه به دریاچه حوض سلطان می ریزد طول قره چای 540 کیلومتر بوده و وسعت حوزه آبریز آن 39865 کیلومتر مربع می باشد که در این مقدار 21560 کیلومتر مربع آنرا مناطق کوهستانی و 18305 کیلومتر مربع آنرا دشتها و کوهپایه ها تشکیل می دهد حوزه آبریز قره چای در داخل ارتفاعات البرز مرکزی و زاگرس قرار داشته و شهرهای همدان گلپایگان خوانسار محلات اراک شازند تفرش آشتیان قم دلیجان میمه گلپایگان و ساوه در داخل آن قرار گرفته اند از طرفی زیر حوزه میغان با وسعتی معادل 5462 کیلومتر مربع در داخل حوزه آبریز قره چای قرار دارد این رودخانه به نامهای وفرقان قره سو زرین رود مسیله شراء و چراء نیز نامیده می شود مسیر قره چای در دره ها و کوههای باختری استان مرکزی طوری است که با بستن سدی کوچک می توان آبهای اضافی آن را برای مصارف کشاورزی ذخیره نمود و در گذشته بر روی آن بندی به نام بند عباسی در 35 کیلومتری شهر ساوه ساخته شده است.
4-2 رودخانه قمرود این رودخانه یکی از مهمترین رودخانه های کشور بوده و در بخش جنوبی حوزه آبریز مرکزی قرار دارد آبهای منطقه وسیعی از نواحی مرکزی کشور و استانهای مرکزی و اصفهان را جمع آوری و به رودخانه قره چای و سپس دریاچه نمک می رساند شاخه های اولیه و سرچشمه ای آن از دامنه های کوه بلند 3906 متری هشتاد واقع در شهرستان الیگودرز و زاگرس مرکزی سرچشمه می گیرد این کوه پر برف در 52 کیلومتری جنوب خاوری شهر الیگودرز واقع گردیده است در جهت شمال جریان می یابد و روستای هزار جریب را مشروب نموده و شاخه های مهمّی را دریافت و پس از عبور از روستای کیرچ به شمال تغییر مسیر می دهد و با رودخانه دربند تلاقی می نماید رودخانه قم سپس از دره ای باریک و تنگ گذشته و وارد روستای اختوان می گردد در این محل سدی به نام گلپایگان یا اختوان بر روی آن احداث شده است رودخانه تا این محل و پس از عبور از شهر گلپایگان به نام رودخانه گلپایگان نامیده می شود وسعت حوزه آبریز آن تا محل سد اختوان 1050 کیلومتر مربع بوده و این قسمت از حوزه رودخانه مرتفع می باشد به طوریکه ارتفاع آن 2000 تا 3000 متر از سطح دریاست آبدهی رودخانه در محل سد به طور متوسط 8/ 79 میلیون متر مکعب در سال اندازه گیری گردیده است.
رودخانه پس از سرریز از سد مزبور در جهت شمال خاوری ادامه می یابد از شهر گلپایگان گذشته و رودخانه خوانسار را با شعبات مربوطه در محلی به نام دیز جان ضمیمه خود می نماید رودخانه در این قسمت به نام خرقاب نامیده می شود قمرود پس از باتلاقی با رودخانه خوانسار وارد دره ای تنگ می گردد و در حوالی روستای مزاین وارد دشت می گردد در دهکده چلماجرود جدید رودخانه ریحان و شعبات آن وارد این رودخانه می گردد مجدداً رودخانه وارد دره ای بسیار تنگ می شود این قسمت از بستر رودخانه در بین کوههای غلاغه و میانکوه که در 30 کیلومتری شمال خاوری شهر گلپایگان واقع می باشند قرار دارد قمرود پس از عبور از این محل در روستای چهل رز رودخانه در بند شور را دریافت می کند سپس وارد اراضی شهرستان محلات و دلیجان می گردد در بستری که دره ای عریض و پهن قرار دارد جریان می یابد و وارد شهرستان قم می گردد از وسط شهر عبور کرده و در محلی به نام پل دلاک در نزدیکی روستای ملک آباد واقع در 21 کیلومتری شمال خاوری قم با رودخانه قره چای تلاقی و سپس وارد دریاچه نمک می گردد طول رودخانه قمرود حدود 290 کیلومتر بوده و مساحت حوزه آبریز آن 15750 کیلومتر مربع برآورد گردیده است که حدود 6495 کیلومتر مربع آنرا مناطق هموار و دشت و 9255 کیلومتر مربع آنرا مناطق کوهستانی تشکیل می دهند رودخانه دارای آب دائم بوده و دوران پر آبی آن در زمستان و بهار و دوران کم آبی آن در فصل تابستان می باشد از آب این رود در مسیر طولانی آن استفاده و مازاد آن نیز در بالا دست شهر قم به مصرف می رسد آبهای اضافی آن در زمستان و اوایل بهار در بستر اصلی از شهر قم گذشته و به قره چای اتصال می یابد آب رودخانه در بالا دست خوب و شیرین بوده و در پایین دست عباس آباد و در نزدیکی قم به علّت عبور از زمین های شور تغییر کیفیت داده و از نوع درجه 2 می گردد رودخانه قمرود به نامهای گل افشان, لعل بار, اناربار, لعل رود و گلپایگان هم نامیده می شود آبدهی سالیانه قمرود به طور متوسط 176 میلیون متر مکعب و متوسط آب دهی لحظه ای آن 5 متر مکعب در ثانیه بوده است رودخانه دارای رژیم کاملاً سیلابی است و در مواقع سیلاب آن منطقه را تهدید می کند با توجه به میزان آبدهی متغیر آن احداث سد علاوه بر سد گلپایگان بر روی آن لازم بوده و به همین منظور در حال حاضر سدی به نام سد 15 خرداد در بالا دست قم بر روی این رودخانه وجود دارد که آماده بهره برداری می باشد.
علاوه بر سد پانزده خرداد که از آب این رودخانه بهره می گیرد.
سد گلپایگان نیز جهت مصارف مختلف بر روی این رودخانه قرار دارد که مشخصات آن ارائه گردیده است 5-2 مشخصات سد گلپایگان مساحت دریاچه 7/2 کیلومتر مربع در ارتفاع سر ریز و مساحت اراضی زیر کشت 6500 هکتار و مصرف آب خروجی برای کشاورزی بوده و منبع تأمین آب دریاچه رودخانه سراب هنده می باشد ارتفاع از کف 56 متر و حجم ذخیره آب 6/56 میلیون متر مکعب, حجم ذخیره آب ( حجم مفید ) 30/45 میلیون متر مکعب بوده و محل سد در اختخوان و نوع سد خاکی و طول تاج سد 360 متر می باشد سد گلپایگان در 20 کیلومتری جنوب غربی شهرستان گلپایگان در طول جغرافیایی َ7 , 50 درجه و عرض جغرافیایی َ26 , 33 درجه و در ارتفاع متوسط 1900 متری از سطح دریا بر روی رودخانه قمرود که از حوضه آبخیز ارتفاعات شرقی زاگرس و کوههای بختیاری سرچشمه می گیرد احداث گردیده است حوضه آبریز سد گلپایگان 1030 کیلومتر مربع بر آورد گردیده است آب و هوای این منطقه نسبتاً معتدل و زمستانهای نسبتاً سرد و تابستانهای نسبتاً گرم دارد.
سیلابها معمولاً از اسفندماه شروع و تا اواخر اردیبهشت ماه سال بعد ادامه دارد.
متوسط بارندگی سالانه 250 میلی متر گزارش شده است طی بررسیهای لیمنولوژیکی که توسط کارشناسان صورت گرفته نمونه های کفزی و پلانکتون دریاچه سد گلپایگان به مراتب بیشتر از دریاچه های دیگر است.
مخصوصاً زئوپلانکتون های نوع Rotatoria فراوان می باشند فراوانی اینگونه پلانکتونهای جانوری به خاطر شرایط مطلوب آبی دریاچه از نظر دارا بودن رستنیهای کوچک ( فیتوپلانکتونها از راسته Chlorophyta ) و ذرات کوچک از بقایای مرده گیاهی و جانوری ( باکتریها ) بوده است نوسان بیوماس زئوپلانکتون در این دریاچه در طول مدت سال زیاد بوده و رقم بیوماس زئوپلانکتونی بسته به زاد و ولد و کثرت Rotatoria و مخصوصاً Cladocera خواهد داشت بیشترین گونه های کفزی دریاچه Oligocheata گزارش گردیده که کف دریاچه به علّت دارا بودن گل رس نرم شرایط مطلوبی را برای رشد و نمو اینگونه دارد بیوماس محاسبه شده از کفزیان این دریاچه 3/ 4 گرم در متر مربع بوده که رقم نسبتاً خوبی در فصل زمستان می باشد گونه های ماهیان شناسایی شده در دریاچه پشت سد گلپایگان به ترتیب شامل ماهی سوف Stizostedion lucioperca ماهی کپور معمولی Cyprinus carpio سس ماهی Barbus barbus و سیاه ماهی C apoeata buhsei می باشند که ماهی سوف بومی نبوده و در سالهای گذشته به منظور تعادل طبیعی در دریاچه رها سازی شد بررسیها نشان می دهد که این ماهی به شدت از ماهیان بومی دریاچه تغذیه نموده و رشد فوق العاده ای داشته به طوریکه پس از رسیدن به سن بلوغ موفق به تخمریزی و ازدیاد نسل شده است شدت زاد و ولد ماهی سوف به حدی بود که پس از گذشت 10 الی 12 سال کلیه ماهیان بومی را از سیکل زنجیره غذایی خارج و در حال حاضر به استثنای ماهی کپور معمولی تنها ماهی موجود دریاچه به شمار می رود دریاچه پشت سد گلپایگان به عنوان یکی از منابع مهم حفظ و نگهداری مولدین ماهی سوف در کشور به شمار می رود 6-2 تاریخچه سد 15 خرداد در سال 1337 مطالعات اولیه آن توسط مهندسی مشاور« جاستین – کورتنی» انجام گردید و در سال 1364 مطالعات آن تحت عنوان مطالعات مرحله اول احداث سد بر روی رودخانه قمرود و انتقال آب سرشاخه های ذر توسط مهندسین مشاور« مهاب قدس» به انجام رسید در سال 1365 به فرمان رهبر کبیر انقلاب اسلامی علیات اجرایی این سد آغاز شد و در سال 1368 توسط شرکت سابیر ادامه یافت محل این سد در قریه عباس آباد در 12 کیلومتری شمال دلیجان بر روی رودخانه قمرود می باشد هدف از احداث این سد تأمین آب شرب شهر مقدس قم و همچنین تأمین آب کشاورزی حدود 8000 هکتار اراضی کشاورزی و مهار سیلاب می باشد 7-2 ویژگیهای فنی سد مخزنی 15 خرداد نوع سد اصلی خاکی غیر همگن با هسته رسی بوده و ارتفاع از کف رودخانه 30/ 54 متر و حداکثر ارتفاع از سنگ کف 80/ 96 متر, طول تاج 320 متر, حجم کل مخزن 200 میلیون متر مکعب, حجم غیر مفید مخزن 35 میلیون متر مکعب, حجم خاک برداری 450000 متر مکعب, حجم خاک ریزی سد 2000000 متر مکعب, نوع سرریز نیلوفری بوده و با ظرفیت 1418 متر مکعب در ثانیه, سطح دریاچه در تراز عادی آب 5/ 13 کیلومتر مربع, طول دریاچه 12 کیلومتر, تراز تاج سد 80/ 1448 متر از سطح دریا دارای بازوی خاکی که محل احداث آن جناح راست تکیهگاه سد بوده و هدف از احداث آن افزایش حجم دریاچه و مهار سیلاب می باشد نوع سازه خاکی با هسته غیر قابل نفوذ, تراز تاج بازوی خاکی 80/1448 متر از سطح دریا, حداکثر ارتفاع از زمین 28 مت , طول تاج 1350 متر, حجم خاک برداری 380000 متر مکعب, حجم خاک ریزی 1500000 متر مکعب مباشد در این طرح مشاور سد اصلی مهندسین مشاور مهاب قدس و مشاور بازوی خاکی شرکتهای روسی زاروبژانر گواستروی وهیدروپرتک به عنوان همکار شرکت سابیربوده پیمانکار نیز شرکت سابیر بوده و سال آغاز کار به ترتیب 1365 و پایان کار 1373 می باشد 8 –2 قناتها - چاهها به طور کلی از مهمترین ابداع و ابتکار گذشتگان قنوات بوده که در حفظ و نگهداری آن تأکید بسیار شده که از مجموع تعداد قنوات منطقه قم یا متوسط دبی 10 لیتر در ثانیه مقدار حدود 5/ 163 میلیون متر مکعب در سال آب تخلیه می شود تعداد قناتهای موجود 528 رشته و چاه عمیق 438 حلقه و چاه نیمه عمیق 189 حلقه و چاه دستی 221 حلقه و 110 رشته چشمه در منطقه وجود دارد سفره های آبی که در منطقه قم تاکنون شناخته شده اند شامل سفره های سطحی, نیمه تحت فشار, تحت فشار کامل و بالاخره سفره های آرتزین می باشد حجم آب قابل تنظیم سالانه سدهای تحت پوشش آب منطقه ای حجم آب قابل تنظیم سالانه سد 15 خرداد فصل سوم مواد و روش کار تعیین ایستگاههای نمونه برداری برای انجام این کار در طول رودخانه قمرود و در نزدیک سد 15 خرداد 5 ایستگاه در نظر گرفته شد که فاصله هر ایستگاه از ایستگاه دیگر حدود 3 کیلومتر بود این 5 ایستگاه به ترتیب در 3 کیلومتری سد, در قسمت پایین سد در منطقه آبگرم در نزدیکی سد, در پشت سد و در سه کیلومتری پشت سد انتخاب گردید.
روش کار و وسایل لازم : نمونه گیری در دو فصل بهار و تابستان انجام شد و به طور کلی از هر ایستگاه 5 بار نمونه برداری شد و نمونه برداریها در سه نوبت 6 صبح 12 ظهر و 6 بعد از ظهر انجام گرفت برای پلانکتونها از تورپلانکتون گیر و برای صید ماهیان از تور سالیک و پره و برای نمونه های کفزی در مناطق قلوه سنگی به وسیله الک و پنس جمع آوری شد نمونه های پلانکتونی در الکل 70 درصد و ماهیان هم در فرمالین 4 درصد (9 قسمت آب, 1 قسمت فرمالین ) ثابت گردیدند و بعد از انتقال نمونه ها به تهران کارهای شناسایی جنس و گونه و بیومتری روی آنها انجام گرفت فصل چهارم نتایج نتایج گونه های موجود در ایستگاههای تعیین شده عبارتند از : موجودات نبتیک یا نبتوزها و ماهیان صید شده.
بی مهرگان سد پانزده خرداد عبارتند از : تیره شیرونومیده ها Chironomidae از راسته دو بالان یا Diptera خانواده Hydropsychidae از راسته Trichoptera یا بال موداران خانواده Beathidae از راسته Ephemeroptera ( یکروزه ها) خانواده Aeshnidae , Gomphsidaeاز راسته Odonata یا سنجاقکها راسته Diptera یا دوبالان راسته Plecoptera بال چین خورده ها رده شکم پایان یا Gastropoda گاماروس از رده سخت پوستان یا Crustacea Nematod ها و Oligochaeta از رده کرمها یا ماهیان موجود متعلق به دو خانواده کپور ماهیان و رفتگر ماهیان بوده که 5 جنس از خانواده کپورماهیان به نامهای Capoeta orokica - Leuciscus cephalus Capoeta macrolepic - Alburnus alburnus - Alburnoides bipunctatus و 2 جنس از خانواده رفتگر ماهیان به نامهای Genus Noemachilus و Neomachilus malapterurus می باشند موجودات نبتیک (نبتوزها ) Benthos این جانوران در سطح یا در درون و یا در ارتباط با رسوبات منطقه کف یا در کف آبهای جاری رودخانه ها زندگی می کنند و شامل لارو حشرات آبزی حلزونها لارو پشه شیرونومید کرمها اعم از کم تاران و پرتاران و سخت پوستان می باشند جانوران کفزی ذرات موادآلی را که برای غذا استفاده می نمایند تغییر شکل داده و به صورت پروتئین حیوانی قابل دسترس برای گوشتخواران بزرگتر همانند ماهیانی که از کف یا بستر تغذیه می کنند آماده می سازند نبتوزها ممکن است توسط عمل دفع مواد غذایی را مجدداً به آب باز گردانند توزیع و انتشار همچنین پراکندگی زئونبتوزها اصولاً توسط غلطت اکسیژن موجود در محیط و نوع رسوبات بستر مشخص و معین می گردد 1-2-4 شیرونومیده Chironomidae یا رقاص پشگان از رده حشرات Insecta راسته دو بالان Diptera و تیره Chironomidae بوده که مراحل تخم, لارو, شفیره و حشره بالغ بالدار را به طور پی در پی طی می کند در قسمت زیر سر دهان و طرفین سر دو جفت چشم دارد در لجن نرم تا عمق 10 سانتیمتری زندگی می کند شیرونومیده ها به درجه حرارت پایین کمی حساسیت نشان داده و به تدریج به سرما عادت کرده و در درجه حرارت نزدیک به صفر در وضعیت خواب زمستانی یا سکون قرار می گیرد و در 18-17 درجه سانتیگراد به صورت توده ای زاد و ولد می کنند و شفیره دهی توده ای آنها آغاز و سپس پرواز جنسی بالغ و تخم گذاری مشاهده می گردد در مناطقی که کمبود اکسیژن دارد به حیات خود ادامه داده و بنابراین قادرند در مکانهایی سکونت گزینند که سایر موجودات توان آن را ندارند نرهای آن از ماده ها درشت ترند و سبیل های طویل و پر پشت دارند و آخرین حلقه شکم تبدیلبه عضو جنسی شده است کرمینه های شیرونوموس در مراحل اول از مواد ذخیره ای تغذیه کرده و متعاقباً زندگی کفی را بر می گزینند و توسط ترشحات غدد ترشحات غدد بزاقی مبادرت به تولید لوله یا دودکش نرم می کنند بدن کرمینه با حرکت مارپیچی در داخل لوله جریان آبی برقرار کرده که همراه آن ذرات غذایی اعم از دتریت ها و سایر جانوران تک یاخته را به درون خود هدایت کرده بهترین و با ارزش ترین غذای کرمینه همان لجن است که مملو از مواد آلی همچون باکتریها و قارچها ست.
2-2-4 راسته Trichoptera یا بال موداران این راسته در بیشتر محیطهای آبی به وفور یافت می شوند حشرات کامل این راسته بیشتر در شب به فعالیت می پردازند از این راسته خانواده Hydropsychidac شناسایی شد در گونه های این خانواده بندهای شکمی دارای برانش و موهای پرز مانندش انتهای بدن را پوشانیده است دارای چنگک هستند و لارو اینها به صورت گروهی در آبهای منطقه در زیر چوب و یا سنگ زندگی می کنند.
گونه های این خانواده اکثراً شکارچی و گاهی گیاهخوار نیز هستند این حشرات در مرحله لاروی گیاهخوار هستند و حشرات کامل با پرواز سریع ولی کوتاه غالباً شبها به فعالیت می پردازند 3-2-4 راسته Ephemeroptera یا زود میران این راسته زندگی و عمر کوتاهی دارند و از این راسته خانواده Beatidae شناسایی شد که لارو آنها دارای دمی سه شاخه است و صفحات برانشی در اطراف بندهای شکمی قرار گرفته است و تعداد بندهای شکمی در این خانواده 8 تا 9 عدد همراه با زائده های خاری شکل می باشد