پیش گفتار
اعتیاد اینترنتى پدیده اى است که از دسترسى آسان به رایانه و اطلاعات آن لاین ناشى مى شود. و متأسفانه پاى این نوع جدید از اعتیاد فزاینده به کشور ما نیز کشیده شده است. به گفته کارشناسان، خطرات و مشکلات اعتیاد اینترنتى بیش از خطرات ناشى از اعتیاد به مواد مخدر است; چرا که در اعتیاد به مواد مخدر این جسم آدمى است که بیش از بیش دچار آسیب مى شود ولى در اعتیاد اینترنتى روح و روان افراد دچار آسیب شده و شرایط طبیعى و سلامت روانى انسان ها را از آن ها مى گیرد. در این مقاله، افراد علل گرایش به اینترنت را، احساس راحتى با آن و برقرارى روابط آسان با دیگران ذکر کرده اند، ولى باید توجه داشت که صرف وقت زیاد و سرگرمى با فعالیت هاى بیهوده، علاوه بر اینکه از نظر اسلام مذموم است و در مواقعى ممکن است حرام باشد، داراى عواقب و پیامدهاى منفى بسیارى است. از جمله آن ها مى توان به چند مورد زیر اشاره کرد:
1. انزواى اجتماعى; صرف وقت زیاد با این فعالیت ها انسان را از محیط اطراف خود غافل کرده و در بلند مدت به روابط صمیمى میان آن ها ضربه مى زند. در حالى که، ما به هیچ وجه مجاز نیستیم که نسبت به ارتباط با والدین و دیگر اعضاى خانواده بى اهمیت باشیم.
2. فروپاشى نظام خانواده: گذراندن بیشتر اوقات با دیگران اهمیت خانواده را در نظر انسان کاهش داده و موجب از هم پاشیده شدن خانواده ها مى شود; چیزى که امروزه در غرب شاهد هستیم.
3. تخریب شخصیت افراد: شخصیت هایى که در این دنیاى مجازى ظاهر مى شوند، اغلب تصنعى و کسانى هستند که خود را از دنیاى واقعى محروم کرده و به یک صفحه نمایش کوچک محدود شده اند. طبیعى است که چنین افرادى سعى مى کنند خود را به گونه اى عرضه کنند که در نظر دیگران بهتر جلوه کنند. بنابراین، افرادى که با چنین کسانى روابط دوستانه برقرار مى کنند، در حقیقت با افراد مجازى و غیرواقعى ارتباط دارند که در نهایت جز تخریب شخصیت خود فرد حاصلى نخواهد داشت.
4. به هم خوردن روابط کارى: افراد معتاد به اینترنت به دلیل بیخوابى و کم خوابى هاى فراوان نمى توانند به موقع سر کار حاضر شوند و در صورت تکرار چنین بى نظمى هایى، از کار اخراج شده و شرایط مطلوب زندگى را از دست خواهند داد.
5. از آنجایى که یکى از وسایلى که دشمنان اسلام براى منحرف کردن جوانان در سراسر جهان به کار مى گیرند، همین وسایل ارتباطى و از جمله اینترنت مى باشد، از این رو، در مواقعى ممکن است افراد با وسوسه دیگران به گناه و کارهاى خلاف شرع کشیده شود.
نکته نهایى اینکه خانواده ها باید کاملا مواظب بوده و علاوه بر تربیت خوب فرزندان خویش و هدایت آن ها در نوع استفاده از وسایل ارتباطى نوین، محیط سالم و مطلوبى را براى جوانانشان فراهم کنند تا جوانان ما کانون گرم و صمیمى خانواده را بر هر جایگزین دیگرى ترجیح دهند.
(مترجم)
چکیده
این نوشتار در پى بررسى تأثیر روابط و ارتباط هاى شخصى در اتاق هاى گپ زنى بر گرایش هاى اینترنتى کاربران مى باشد. روان شناسان براى این پدیده به طور غیرمستقیم مفهوم «اعتیاد اینترنتى» را به کار برده اند. در این تحقیق دو ابزار گرایش هاى اینترنتى مورد استفاده قرار گرفته است: 1. مقیاس کمّى، که مبتنى بر صرف وقت در اتاق هاى گپ زنى و اینترنت مى باشد; 2. چهار طیف، که نگارندگان این مقاله براى بررسى میزان گرایش اینترنتى (IPS) توسعه داده اند. نتایج بررسى نشان مى دهد که میزان گرایش هاى اینترنتى به طور معنادارى با متغیرهاى روابط و ارتباطات شخص معینى همبسته است. علاوه بر آن، تحقیق حاکى از همبستگى قوى میان این عوامل و میزان گرایش اینترنتى در مقایسه با مقیاس هاى کمّى اعتیاد اینترنتى است.
این تحقیق همچنین تأثیر واسطى جنسیت، محل کنترل و اجتماعى بودن را بر رابطه میان اعتیاد اینترنتى و روابط شخصى اتاق هاى گپ زنى بررسى مى کند. جنسیت تأثیر واسطى شدید بر این روابط داشته است.
مقدّمه
مفهوم اعتیاد اینترنتى اخیراً به قاموس مسائل اجتماعى وارد شده است. مقدار زیاد وقتى که صرف انواع متفاوتى از فعالیت هاى اینترنتى نظیر اتاق هاى گپ زنى و گروه هاى بحث و گفتوگو مى شود، بر روابط اجتماعى، ازدواج، موفقیت هاى تحصیلى، کار، سلامتى و دیگر کارکردهاى اساسى زندگى تأثیر منفى مى گذارد. (یانگ، 1998، کینگ 1996)
با توجه به آنکه 80 درصد خانواده هاى آمریکایى از اینترنت استفاده مى کنند، اعتیاد اینترنتى به عنوان یک بیمارى همه گیر اجتماعى تلقّى مى شود. براى بررسى این مسئله، مرکز اعتیاد آن لاین،2 اعتیاد اینترنتى را در 5 نوع طبقه بندى کرده است:
1. اعتیاد جنسى مجازى;3 اعتیاد به اتاق هاى گپ زنى بزرگسالان;
2. اعتیاد به روابط مجازى،4 رفاقت زنده که در اتاق هاى گپ زنى یا گروه هاى خبرى شکل مى گیرد. "Muds" جایگزین دوستى واقعى و خانواده مى شود.
3. اعتیاد به قماربازى وسواسى، اعتیاد به تجارت هاى وسواسى آن لاین;
4. بار سنگین اطلاعات تحقیق هاى فراوان در بانک هاى اطلاعاتى;
5. اعتیاد به مسابقه هاى کامپیوترى وسواسى یا جنبه هاى برنامه نویسى علم کامپیوتر.
تحقیق حاضر بیشتر حول نوع دوم اعتیاد، یعنى اعتیاد به روابط مجازى، دور مى زند و در مرحله نخست بر گرایش به ارتباط هاى الکترونیکى گپ زنى متمرکز است. این نوع مبادله یک نظام ارتباطى گروهى یا توده اى است که در آن کاربران اینترنتى پیام هاى نوشتارى رد و بدل مى کنند. مدت ارسال پیام هاى کامپیوترى مى تواند به طور آنى یا حتى زمان ارسال مبادله متن باشد ]فاصله اى زمانى میان ارسال و دریافت نباشد.[
جنبه اجتماعى ارتباطات اینترنتى، موضوع اعتیاد را براى تحقیقات جامعه شناختى، قابل بررسى کرده است. گفتنى است که هم اکنون تعداد قابل توجهى از تحقیقات تجربى و نظرى مربوط به این پدیده از چهارچوب هاى روان شناختى بهره مى جویند.
هدف این مقاله بررسى زمینه اى است که در آن عوامل اجتماعى که بر حسب متغیرهاى ارتباطى میان فردى باز نمود مى شود در میان دانشجویان یک دانشگاه بزرگ با اعتیاد اینترنتى پیوند مى خورد. ما همچنین در صدد این هستیم تا مشخص کنیم که آیا جنسیت، محل کنترل و اجتماعى بودن افراد، میانجى روابط میان متغیرهاى ارتباطى و استفاده از اینترنت مى شود یا نه. این نوع تحلیل ها تحقیق حاضر را در نزدیک شدن آن به فهم پویایى هایى که لابه لاى پدیده به اصطلاح اعتیاد اینترنتى قرار گرفته اند، نظام مندتر مى سازد. مطالعات قبلى در این موضوع در رویکرد روش شناختى شان بسیار توصیفى بوده اند و سعى نکرده اند به صورت تجربى و نظام مند شیوه اى را که در آن تنوع استفاده از اینترنت با عوامل اجتماعى یا روان شناسى اجتماعى تبیین مى شوند، توصیف کنند. ما معتقدیم که چنین تحلیل هایى، چشم اندازى از پدیده به اصطلاح اعتیاد اینترنتى ارائه خواهد کرد که از آنچه با چهارچوب هاى روان شناختى عرضه شده و هم اکنون بر بحث ها و تحلیل هاى مربوط به این موضوع سایه افکنده است، متفاوت مى باشد.
بررسى روان شناختى اعتیاد اینترنتى
روان شناسان اعتیاد اینترنتى را «اختلال اعتیاد اینترنتى» نام نهاده اند (IAD); اصطلاحى که اولین با آن را کلبرگ (1996) به کار برد. طبق نظر کلبرگ، اختلال اعتیاد اینترنتى زمانى وجود دارد که افراد کاهشى را در فعالیت هاى شغلى، علمى، اجتماعى، روابط کارى، روابط خانوادگى، مالى، روان شناختى یا فیزیکى تجربه مى کنند. کلبرگ اصطلاح موازى با اختلال اعتیاد اینترنتى را قماربازى بیمارگونه مى داند.
در یک مصاحبه آنلاین از 496 کاربر اینترنتى، یانگ (1998) دریافت که 80 درصد پاسخ دهندگان به اینترنت اعتیاد پیدا کرده اند. وى
نتیجه مى گیرد که مهم ترین عوامل کمک کننده به اختلال اعتیاد اینترنتى عبارتند از: استعداد یک فرد براى ایفاى نقش هاى متفاوت، طبیعت پنهانى ارتباط کامپیوترى و تصورات مربوط به گسترش روابط میان فردى معنادار. کلبرگ در تشخیص اعتیاد اینترنتى (مشابه با قماربازى افراطى و الکلیسم) از مقیاس هاى زیر استفاده مى کند:
1. احساس سرگرمى با اینترنت (به عنوان مثال، فکر کردن در مورد اتصال قبلى یا پیش بینى اتصال بعدى);
2. احساس اینکه به منظور کسب رضایت باید دقت زیادى را صرف اینترنت کرد;
3. تلاش هاى پى در پى ناموفق براى کنترل یا تقلیل یا توقف استفاده از اینترنت;
4. احساس بى قرارى، بدخلقى، افسردگى یا عصبانیت در هنگام تلاش براى کم کردن یا قطع استفاده در اینترنت;
5. باقى ماندن آنلاین بیشتر از آنچه برنامه ریزى شده بود;
6. احساس خطر نسبت به از دست دادن روابط شخصى، آموزش هاى شغلى یا فرصت هاى شغلى;
7. دروغ گفتن به اعضاى خانواده، دوستان و یا روان درمانگر براى مخفى نگه داشتن میزان اتصال به اینترنت;
8. به کارگیرى اینترنت به عنوان وسیله اى براى فرار از مشکلات. (یانگ 1998)
در یک مصاحبه آن لاین دیگر، از 185 کاربر اینترنتى که با راهنمایى برنر (1996) انجام گرفت، مشخص شد که 17 درصد از آنان (با صرف وقت 40 ساعت یا بیشتر در هفته) به اینترنت معتاد شده اند. این مصاحبه گویاى آن بود که تقریباً نیمى از پاسخ دهندگان به عنوان یک پیامد استفاده آن لاین آثار نامطلوبى را در کارشان تجربه کرده اند. 10 درصد نیز به دلیل استفاده آنلاین، دچار مشکلات کارمندى و مانند آن شده بودند.
در گزارش کجاک (Cojac) میان مقدار زمان استفاده روزانه از اینترنت و میانگین ساعات خواب شبانه رابطه معکوسى وجود دارد. این تحقیق روشن مى سازد که استفاده از اینترنت بر الگوهاى خواب اثر مى گذارد; پیامدى که در مورد انواع دیگر اعتیادها، همچون اعتیاد الکلى و مواد مخدر نیز رایج است.
ایده مشترکى که در اغلب این مطالعات وجود دارد این است که اعتیاد اینترنتى تحت تأثیر کنش هاى متقابل اجتماعى قرار گرفته است. اما هیچ یک از مطالعات صورت گرفته، شیوه اى را که در آن اختلال اعتیاد اینترنتى با عوامل اجتماعى همبسته مى شود، به طور تجربى بررسى نکرده اند. علاوه بر آن، هیچ یک از تحقیقات پیشین از چهارچوب هاى مفهومى که ماهیت جامعه شناختى یافته هاى آنان را تبیین کند، بهره نجسته اند.
هدف ما در بخش بعدى مقاله آن است که برخى از جنبه هاى ارتباطات کامپیوترى را که مى تواند به عنوان زمینه اى براى کشف استفاده افراطى از اینترنت از نقطه نظر جامعه شناختى عمل کند، مورد بررسى قرار دهیم.