مقدمه
شاخه مازه داران دارای ستون مهره‌ها در پشت هستند. این جانوران به دو گروه بزرگ تقسیم می‌شوند. بدون جمجمه‌ها یا مازه‌داران اولیه که همگی دریایی هستند و گروه جمجمه‌داران که دارای جمجمه ، مغز و ستون مهره هستند. شامل گرددهانان ، ماهیها ، دوزیستان ، خزندگان ، پرندگان و پستانداران هستند. مارماهی در رده گرددهانان قرار دارد.
ویژگیهای گرددهانان
ویژگیهایی که باعث می‌شود گرددهانان را در رده مهره‌داران قرار دهند عبارتند از: مغز متمایز و ویژه ، دارا بودن گوشهای داخلی و وجود گویچه‌های سرخ و سفید در خون. بخشهای ابتدایی ناشی از مهره‌های بندبندی و دستگاههای متناسب با جانور مهره‌دار در آنها وجود دارد. گرددهانان به علت نداشتن سر ویژه و متمایز ، نداشتن آرواره و اندامهای جفت ، نداشتن کمربندهای اندامی و دنده‌ها با سایر مهره‌داران اختلاف دارند.
استخوان بندی مارماهی
مازه یا نوتوکورد به صورت استخوانبندی در سراسر عمر باقی می‌ماند. مازه به شکل میله باریک ژلاتینی که در بافت همبند سفتی جای گرفته است. قسمتهای استخوانبندی اصلی دیگر که همه غضروف هست عبارتند از:
جمجمه که از کاسه سر و از کپسولهای حسی تشکیل یافته است.
در داخل زبان یک قسمت از بافت غضروفی وجود دارد که اسکلت زبان به شمار می‌رود و زبان را نگهداری می‌کند.
کمانهای احشایی جفت و کامل به نام کمانهای آبششی که ناحیه آبششها را پشتیبانی می‌نماید.
کمانکهای کیسه‌ای شکل باریک و کوچک در پشت مازه برای بیشتر بندهای بدن دو جفت اختصاص داشته است.
دستگاه گوارش
دهان کوچک بوده و در مرکز قیف دهانی واقع است و بوسیله حرکت پیستون مانند زبان ، باز و بسته می‌شود. روی زبان نیز دندانهای شاخی وجود دارد. پس از دهان گلوی کوتاهی قرار دارد و سپس این لوله به دو بخش می‌شود، یکی مری در پشت و دیگری لوله تنفسی در سطح شکمی. معده وجود ندارد. انتهای پسین معده بوسیله دریچه‌ای به داخل روده که مستقیم است باز می‌شود. روده به مخرجی که کوچک است منتهی می‌شود. کبد معمولا مجرای صفراوی ندارد.
دستگاه گردش خون
قلب در داخل انتهای خلفی مسیر آبششی که فنجان مانند است در یک کیسه دل پوشی جای گرفته است. قلب دارای یک دهلیز و یک بطن با دیواره ضخیم است. خون از پیاز آئورتی به سوی جلو به داخل یک آئورت شکمی رانده می‌شود. از آنجا در 8 جفت شاخه‌های آوران به سوی رشته‌های آبششی پخش می‌شود سپس در یک آئورت پشتی میانی واقع در بالای آبششها جمع می‌شود. آئورت پشتی نیز به دو بخش پیشین و پسین تقسیم می‌گردد. دستگاه سیاهرگی خون را از سر و بدن برمی‌گرداند. رگهای لنفاوی وجود دارند.
دستگاه تنفسی
در هر طرف 7 کیسه آبششی بطور مورب میان لوله تنفسی و دیواره بدن قرار دارد. هر کیسه آبششی دارای تعداد زیادی رشته‌های آبششی با مویرگهای نازک است که در آنها خون بوسیله آب موجود در کیسه‌ها هوادار می‌شود و در یک مارماهی بالغ ، جریانهای آب که برای تنفس است به داخل سوراخهای آبششی رفته و از آنها خارج می‌شود و این مسیر برخلاف مسیر در ماهیهای دیگر است. این طرز خاص بدان سبب لازم است که مارماهی بوسیله قیف دهانیش به طعمه غذایی می‌چسبد و در آن صورت عبور آب از دهان ناممکن می‌شود. در یک لاور مارماهی جریان آب جهت تنفس مانند ماهیها آب وارد دهان گشته و از سوراخهای آبششها خارج می‌شود.
دستگاه عصبی
مغز پیشین شامل قطعه‌های بویایی است که بزرگ و جفت می‌باشد. پس از آن نیمکره‌های مغزی که به مغز میانجی متصل است. زیر مغز میانجی یک اندام قیفی شکل پهن واقع است. در مغز میانی ، پشت آن یک قطعه بینایی بزرگ قرار دارد. در مغز پسین و پیاز مغز تیره قرار دارد. در داخل مغز 4 بطن وجود دارد.
دستگاه تولید مثل
غدد تناسلی هرمافرودیت هستند ولی بعدا در هر فرد به نر یا ماده تبدیل می‌شوند. در بلوغ جنسی گنادها درون شکم را پر می‌کنند. لوله تولید مثلی وجود ندارد. وقتی که مارماهیهای دریایی یا آب شیرین در بهار یا اول تابستان از دید جنسی رسیده می‌شوند. گنادهای جنسی آنها متورم شده و هر دو جنس به داخل روده‌ها حرکت می‌کنند. لقاح تخمک و اسپرم در خارج صورت می‌گیرد. تخمها کوچک هستند از رشد آنها لاروها که به آموستها مشهور هستند و کور و بی‌دندان می‌باشند بوجود می‌آیند. از دگردیسی لاروها ، سرانجام مارماهیهای بالغ بوجود می‌آیِند.
همبستگی مارماهی ها با انسان
لاروهای مارماهیها به عنوان طعمه در ماهیگیری تجارتی و ورزشی بکار می‌روند و مارماهیهای بالغ دریایی را تا اندازه‌ای مورد استفاده قرار می‌دهند. هاگ فیشها که یک نوع مارماهی است غالبا به ماهیهای صید شده بوسیله قلاب یا در تورها آسیب می‌رساند. مارماهیها از راه خون گرفتن و عفونتهای ثانویه به ماهیها صدمه زده و موجب از بین رفتن آنها می‌شود.
انواع مار ماهی
مارماهی بزرگ آبهای شور
این مار ماهی عضله‌ای دارای آرواره‌های بسیار نیرومندی است و هچنین دهانی با دندانهای تیز رو به عقب دارد که برای محکم گرفتن شکارش در درون شکافهای سنگی کمین می‌کند و به هر شکاری که از آن اطراف عبور کند حمله می‌کند. در طول شب در بستر دریا شنا می کند و ماهیهای پهن و دیگر ساکنان کف دریا را شکار می‌کند.
مارماهی شنی
مارماهی شنی عمده‌ترین منبع غذایی پرندگان ماهی خوار از جمله ماکارو و shay را تشکیل می‌دهند. در گذشته آنها به عنوان منبع غذایی انسان محسوب نمی‌شدند ولی امروزه صید فزاینده آنها باعث ایجاد مشکلاتی برای شکارچیان آنها شده است که مارماهیهای شنی را در آبهای عمیق صید می‌کنند.
مارماهی موری
این نوع خاص از مارماهیهای موری دارای طرحهای رنگی بسیار متنوع روی پوست خود می‌باشند. بدن این مار ماهی از طرفین باد می کند و او را قادر می‌سازد که در درون شکافهای موجود در صخره‌های مرجانی پنهان گردد. او با چسبیدن به صخره پنهان شده و منتظر شکارش می ماند که از آنجا عبور کند وقتی شکار به اندازه کافی به او نزدیک می‌شود مار ماهی موری به سرعت سر خود را به سمت شکار پرتاب می‌کند و شکار را با دندانهای تیزش محکم می‌گیرد و او را به داخل شکاف خود می‌کشد.
مارماهی اروپایی
دو نوع از مارماهیها ، نوع آمریکایی و دیگری نوع اروپایی در خزه‌های دریایی تخم ریزی و تولید مثل می‌کنند که تخمهای آنها در دریای سارگسو واقع در اقیانوس اطلس غوطه‌ور می‌شود. زمانی که بچه ماهیها از تخم بیرون آمدند مارماهیهای کرمی شکل مهاجرت عجیب خود را در طول هزاران مایل و در طول سالیان متمادی آغاز می‌کنند.