دانلود مقاله آب های زیرزمینی حوزه بلغور

مقدمه مشکل آب آشامیدنی و قابل شرب در بسیاری از مناطق کشورمان و حتی برخی زیر حوضه های آبخیز، هنوز حل نشده و این مهم به قوت خود باقی مانده است که به مرور زمان نیز بحرانی می شود.

هنوز هم در تعداد زیادی از شهرها و روستاهای کشور، آب با کیفیت نامطلوب و حتی در مواردی آبهای آلوده مورد استفاده قرار می گیرد.

در بسیاری از مناطق روستایی ،‌گورستان در مرکز یا در مجاورت روستا واقع شده و آب آشامیدنی مردم از طریق چاههای دستی محفور در چند متری گورستان تامین می شود.

این مسایل در برخی موارد، مشکلات عدیده ای را در خصوص وضعیت اجتماعی – رفاهی اهالی منطقه و ساختار آن فراهم آورده است.

به منظور غلبه بر تمامی مشکلات و کمبودهای موجود یک سری اقداماتی لازم است که خوشبختانه این معضلات به آسانی قابل رفع می باشد.

در حال حاضر و برای سال های آتی، محدودیت دسترسی به آب، در مناطق خشک و نیمه خشک و حتی مرطوب وجود دارد.

مسلما” مساله تامین آب در زیر حوضه های خشک و نیمه خشک دارای جوامع روستایی که کمبود آن به اقلیم منطقه (بارش جوی کم و پراکنده و نرخ تبخیر و تعرق بالا) بستگی دارد در صورت عدم چاره اندیشی و جامع عمل پوشاندن به آن به صورت مشکلی بزرگ باقی می ماند.

مطالعات آب زیرزمینی به منظور ارزیابی هیدروژئولوژیکی زیرحوضه ها، شناخت کمی و کیفی پتانسیل منابع آبی سازندهای سخت درز و شکافدار (کارستی)، بررسی کمی و کیفی آب زیرزمینی، تعیین حجم تخلیه متوسط سالانه منابع آبی حوزه و یا زیرحوزه ها صورت می گیرد.

در این گزارش، بررسی کیفیت و کمیت آب زیرزمینی حوزه آبخیز بلغور مشهد مورد بررسی قرار گرفته است.

5-2- روش کار ( Metodology) در این گزارش، ابتدا با شناخت مقدماتی حوزه آبخیز مورد نظر و تبادل نظر کارشناسان گروههای مطالعاتی دیگر ، اطلاعات اولیه حاصل گردیده است.

سپس عملیات میدانی در حوزه مربوطه به منظور شناخت بهتر حوزه ، بررسی پتانسیل سطح الارضی و تحت الارضی منابع آب ، سرعت عمل در آماربرداری تکمیلی منابع آب زیرزمینی (چاه ، چشمه ، قنات) انجام گرفته است.

گزارش کیفیت آب زیرزمینی حوزه آبخیز بلغور شهر مشهد ضمن جمع آوری آمار و اطلاعات و گزارش های موجود و همچنین اخذ اطلاعات از گروه های مطالعاتی دیگر مشاور باتوجه به شرح خدمات موجود تهیه و تدوین شده است.

آمار گرفته شده به شرح زیر است: 1 – نقشه توپوگرافی شامل موقعیت زیر حوزه ها، شبکه آبراهه ها، راههای دستیابی و مناطق روستایی حوزه های مطالعاتی.

2 – نقشه های زمین شناسی و نفوذپذیری حوضه ها (تهیه شده در سیستم G I S ) .

3 – نقشه منابع آب حوضه ها.

4 – گزارش زمین شناسی و ژئومرفولوژی حوضه های مورد مطالعه.

5-3- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه حوزه آبخیز بلغور شهرستان مشهد با مساحت هکتار ، در حوزه آبریز قره قوم (یکی از حوزه های ششگانه استان خراسان) و شمال شرق شهرستان مشهد واقع شده است .

از نظر موقعیت جغرافیایی ، حوزه آبخیز بلغور در محدوده تا طول شرقی و تا عرض شمالی و همچنین تا طول شرقی و تا عرض شمالی (برحسب X , , Y و UTM ) واقع شده است.

روستای بلغور آبادی بزرگ و مهم منطقه است که در غرب حوضه قرار دارد.

راه دستیابی به منطقه مورد مطالعه از طریق جاده اصلی آسفالته مشهد – کارده – مارشک می باشد.

(شکل 1 و 2) شکل 1 موقعیت جغرافیایی حوزه آبخیز بلغور شهرستان مشهد در استان خراسان شکل 2 راههای دستیابی و زیرحوزه های حوزه آبخیز بلغور شهرستان مشهد و شبکه آبراهه های اصلی آن 5 – 4- آماربرداری تکمیلی و تهیه نقشه منابع آب آماربرداری تکمیلی در بازدیدهای محلی با کمک یکی از اهالی حوزه منطقه (جهت نشان دادن چاه ، جشمه) در دو مرحله به دلیل جاری شدن سیل و بسته شدن برخی چشمه ها انجام گرفته است.

(تاریخ آماربرداری در قست عنوان جدول پیوست درج شده است) آمار و اطلاعات منابع مذکور مطابق جدول پیوست تهیه و در اختیار واحد G I S به منظور پلات نقشه منابع اب قرار داده شده است.

موقعیت دقیق منابع آب توسط دستگاه مختصات یاب جغرافیایی ( G P S ) صورت گرفته است.

آماربرداری کیفی منابع آب موجود زیرحوزه ها نیز بیشتر معطوف به چشمه ها و چاههایی است که با توجه به قضاوت کارشناسی، احتمال آلودگی های ناشی از منابع مختلف وجود داشته است.

این نمونه ها حداکثر ظرف 24 ساعت جهت آنالیز شیمیایی یون های غالب به آزمایشگاه انتقال یافته است.

نتایج آنالیز کاتیون و آنیون های غالب به لحاظ مصارف شرب و کشاورزی و همچنین تیپ آب ، با اسفتاده از دیاگرام های شولر، و یکلوکس و استیف مورد بررسی قرار گرفته است.

تهیه نقشه منابع آب محدوده های مطالعاتی از اهمیت زیادی برخوردار است.

زیرا در مراحل عملیات اجرایی سازه ها،‌ نیاز به شناخت و انتخاب چشمه ها جهت تامین حجم آب مصرفی ضروری می باشد.

به عبارت دیگر، در صورت نیاز به آب جهت اجرای پروژه های تصویب شده به کمک نقشه منابع آب می توان به حجم آب مصرفی دست یافت.

موقعیت دقیق منابع آبی شناسایی شده در شکل 3 مشخص می باشد.

شکل 3 پراکندگی و موقعیت منابع آب حوزه آبخیز بلغور شهرستان مشهد (چشمه و چاه) که بر روی نقشه پایه حاوی زیرحوزه ها و شبکه آبراهه ها پلات شده است 5-4-1- چاه از آنجائی که ضخامت رسوبات آبرفتی حوزه بلغور (به غیر از محدوده خود روستا) چندان زیاد نیست، عمده چاه های بهره برداری از نوع کم عمق می باشد.

از طرفی به علت حجم کم ذخیره آب در مخازن آبرفتی استحصال آن عمدتا” از طریق موتورهای برقی کوچک و بعضا” دیزلی صورت می گیرد.

بهره برداری منابع آب از طریق چنین چاه هایی نامنظم (چند ساعت در روز) است.

در واقع این گونه چاه های بهره برداری، نقش زهکش آب موجود در منافذ و خلل و فرج رسوبات آبرفتی را بر عهده دارد که بعضا” توسط نیروی موتور به سطح انتقال یافته و مورد استفاده بخش کشاورزی و شرب قرار می گیرد.

آماربرداری چاههای شامل طول وعرض جغرافیایی ،‌ارتفاع ،‌نوع چاه ، نام مالک ، روستای مجاور نوع مصرف عمق ،‌سطح آب (‌حتی المقدور )‌ ابدهی ، وضعیت بهره برداری از آب و غیره می باشد.

حوزه آبخیز بلغور دارای 3 حلقه چاه کم عمق می باشد که برروی نقشه در شکل 3 پلات شده است .

عمق این چاهها کمتر از 10 متر است و بهره برداری از آنها به صورت نامنظم است .

همچنین یک حلقه چاه از مجموع چاههای حوزه جهت دامداری ( شمال شرق حوزه در دره آق چشمه )‌و بقیه جهت مصارف عمومی و کشاورزی مورد بهره برداری قرار می گیرد .

مشخصات و آمار تکمیلی چاههای بهره برداری حوزه مطالعاتی بلغور در قسمت پیوست آورده شده است .

5-4-2 – چشمه بدلیل کوهستانی بودن وهمچنین ساختار زمین شناسی منطقه ، چشمه های نشتی ، ‌زهکشی (‌عمدتا از طریق بستر آبراهه ها و رودخانه اصلی )‌و غیره وجود دارد .آماربردرای چشمه ها شامل طول وعرض جغرافیایی ،‌ارتفاع چشمه نوع چشمه نام مالک (‌در برخی موارد) ‌روستا یا عارضه زمین شناسی مجاور آن نوع مصرف آبدهی وضعیت چشمه و غیره می باشد.

در حوزه آبخیز بلغور 34 دهنه چشمه (‌با دبی 7-0.1 لیتر در ثانیه )‌شناسایی و پراکندگی و موقعیت آنها برروی نقشه منابع آب ارائه شده است .

(‌شکل 3)‌آمار و اطلاعات انوع چشمه به همراه سایر مشخصات مزبور در جدول قسمت پیوست درج شده است .

آبدهی چشمه ها حوزه آبرفتی ( از نوع زهکشی و نشتی ) و سازندی با دبی متغیر می باشد .

آبدهی چشمه ها در فصل بهار و به خصوص ماههای فروردین و اردیبهشت زیاد و در فصل بهار ، زیاد و به مرور کم می شود.

از این رو اکثر چشمه ها به خصوص چشمه های آبرفتی – زهکشی و نشتی در فصل تابستان کم آب و یا خشک می شوند.

از آنجایی که اکثر چشمه های موجود دراین حوزه دبی متغیر دارند و در فصل تابستان کم آب و یا خشک می شوند.

از آنجایی که اکثر چشمه های موجود دراین حوزه دبی متغیر دارند و در فصل تابستان کم آب و یا خشک می شوند ،دربرآورد دبی چشمه ها سعی شده است که این دبی برآوردی کمتر از میزان آبدهی فعلی چشمه ها باشد.

( نمونه برداری در فصل تابستان صورت گرفته است) .

5-4-3- قنات حوزه آبخیز بغور مشهد بدلیل قرار گرفتن در میان کوههای مرتفع ،‌حوزه ای کوهستانی با دره های بستر و v .شکل می باشد و بدلیل جوان بودن حوزه رسوبات آبرفتی کمتر در کف آبراهه ها بر جای گذاشته شده اند به همین دلیل هیچ نوع قناتی در حوزه مشاهده نشد و آماربرداری منابع آبی بیشتر معطوف به چشمه ها و چاههای محدوده مطالعاتی گردید موقعیت دقیق منابع آب توسط دستگاه مختصات یاب جغرافیایی ( G P S ) صورت گرفته است.

5-4-3- قنات حوزه آبخیز بغور مشهد بدلیل قرار گرفتن در میان کوههای مرتفع ،‌حوزه ای کوهستانی با دره های بستر و v .شکل می باشد و بدلیل جوان بودن حوزه رسوبات آبرفتی کمتر در کف آبراهه ها بر جای گذاشته شده اند به همین دلیل هیچ نوع قناتی در حوزه مشاهده نشد و آماربرداری منابع آبی بیشتر معطوف به چشمه ها و چاههای محدوده مطالعاتی گردید.

5-5- بررسی کمی منابع آب زیرزمینی بررسیهای کمی منابع آب زیرزمینی معمولا مبتنی بر آخرین آمار و اطلاعات این منابع می باشد دراین بررسیها ، علاوه بر تعیین مقادیر تخلیه منابع آب (‌از طریق چاه ، چشمه )‌نقشه های هم پتانسیل (‌تراز آب زیرزمینی )‌، هم عمق سطح آب زیرزمینی هم نوسانات سطح آب زیرزمینی (‌هم افت )‌،‌هیدروگراف چاههای پیرومتری و در نهایت هیدروگراف واحد دشت و پهنه های آبرفتی مورد بررسی قرار می گیرد.

بررسی کمی آب زیرزمینی از طریق نقشه های مذکور نیاز به مقادیر اندازه گیری ماهانه سطح آب زیرزمینی چاههای موجود در شبکه پیرومتری و تاحدی چاههای بهره برداری دارد.

از آنجائیکه حوزه آبخیز بلغور به دلیل کوهستانی بودن ، فاقد دشتهای میان کوهی کوچک و همچنین پهنه های آبرفتی واجد این آمار واطلاعات می باشد ، در مبحث بررسیهای کمی منابع آب زیرزمینی ،‌تنها به میزان برداشت و تخلیه متوسط سالانه چشمه های و چاههای اکتفا می گردد.

5-5-1- چاه حوزه آبخیز بلغور در برگیرندهء‌3 حلقه چاه کم عمق می باشد .

بهره برداری از طریق چاه عمدتا جهت مصارف کشاورزی و دامداری صورت می گیرد .

برخی مشخصات چاهها و همچنین میزان تخلیه متوسط سالانه آنها در جدول (1)‌ارائه شده است .

به طور کلی برآورد تخلیه متوسط سالانه منابع آب زیرزمینی از طریق 3 حلقه چاه کم عمق ( با 2190 ساعت کارکرد در سال )‌ در حدود 6254.64 متر مکعب می باشد.

جدول شماره 1.

تخلیه متوسط سالانه منابع آب زیرزمینی چاههای بهره برداری (‌متر مکعب 5-5-2- چشمه براساس آمار برداری تکمیلی منابع آب حوزه آبخیز بلغور در برگیرنده 35 دهنه چشمه دایر می باشد (شکل 3) .

دبی خروجی چشمه ها عمدتا” جهت مصارف کشاورزی بعضا” شرب و دامداری مورد استفاده قرار می گیرد.

به طور کلی ، تخلیه متوسط سالانه چشمه های این حوزه با مجموع دبی لحظه ای 25/96 لیتر بر ثانیه برابر با 3035340 مترمکعب می باشد.

مزان تخلیه متوسط سالانه چشمه ها در جدول پیوست آورده شده است.

مطابق جدول پیوست، برآورد تخلیه متوسط سالانه منابع اب زیرزمینی 25 دهنه .

چشمه ، در حدود 03/3 میلیون مترمکعب می باشد .

همچنین متوسط دبی لحظه ای حداکثر و حداقل چشمه های موجود در حوزه آبخیز بلغور به ترتیب برابر با 4/14 لیتر در ثانیه و 07/0 لیتر در ثانیه می باشد.

5-6- تخلیه متوسط سالانه منابع آبی زیرحوزه های حوزه بلغور به طور کلی ، تخلیه متوسط سالانه منابع آب زیرزمینی محدوده مورد نظر از طریق چشمه ها در حدود 5/3 میلیون مترمکعب می باشد.

در ادامه باتوجه به نقشه فیزیوگرافی حوزه، تخلیه متوسط سالانه منابع آب زیرزمینی زیر حوزه ها مورد بررسی قرار می گیرد.

حجم متوسط تخلیه سالانه زیر حوزه های واجد چشمه به عنوان دبی پایه (یا دبی جریان) در مطالعات هیدرولوژی نیز منظور می شود.

لازم به توضیح است که در ادامه، تنها زیر حوزه های دارای تخلیه متوسط سالانه منابع آب زیرزمینی مورد بررسی قرار می گیرد.

به عبارت دیگر، زیر حوزه های B4 ، B6 ، B’2 ، B’8 ،‌ B’9 محدوده مورد نظر فاقد تخلیه سالانه منابع آب زیرزمینی از طریق چشمه می باشد.

5-6-1- زیرحوزه آبخیز B5 این زیرحوزه دارای سه دهنه چشمه (چشمه قوتی، اینچه و قوره قت)، با دبی برآوردی 1 تا 2 لیتر در ثانیه و تخلیه متوسط سالانه حدود 126144 مترمکعب می باشد.

بهره برداری از این چشمه ها عمدتا” جهت شرب دامهای منطقه ساری میدان صورت می گیرد.

5-6-2- زیرحوزه آبخیز B’3 این زیرحوزه شامل چشمه های آق چشمه و دهنه آق جشمه میباشد.

متوسط تخلیه سالانه این چشمه ها با دبی مجموع لحظه ای 5 لیتر در ثانیه برابر با 153792 مترمکعب میباشد.

دبی خروجی چشمه های مذکور جهت مصرف دامداری عشایر منطقه آق چشمه و زوپیره زن بکار میرود.

این مناطق بیشتر در فصل بهار و تابستان به صورت سکونتگاه موقت است.

در غیر این صورت، پس از مدتی جریان از طریق بستر آبراهه نفوذ مینماید.

5-6-3- زیرحوزه آبخیز B’4 این زیرحوزه شامل چشمه های زوپیره زن یک ، دو و سه می باشد.

متوسط تخلیه سالانه این چشمه ها با دبی مجموع لحظه ای 5/6 لیتر درثانیه برابر با 204984 مترمکعب میباشد و بهره برداری از این چشمه ها عمدتا” جهت کشاورزی باغات محدوده دره زوپیره زن صورت می گیرد.

5-6-4- زیرحوزه آبخیز B’5 این زیر حوزه به همراه زیرحوزه B1 در برگیرنده چشمه های فراوانی می باشد.

هفت چشمه (شورچه، دوغین، عشق آباد ، زلزله زار یک و دو ، شافعی و چوقر چشمه) با دبی مجموع لحظه ای 8/12 لیتر در ثانیه متوسط تخلیه سالانه ای برابر با 8/403660 مترمکعب را دارا می باشد.

از آنجایی که محدوده چشمه های زلزله زار یک و دو تکتونیزه و گسله می باشد این دو چشمه از نوع گسلی می باشند.

چشمه عشق آباد بعلت قرار گرفتن در کف رودخانه بصورت چشمه زهکش می باشد اما در دامنه آهکهای مزدوران قرار گرفته است که میتواند یک چشمه آهکی و سازندی تلقی شود.

بقیه چشمه ها نیز بصورت آبرفتی و نشتی می باشند.

بهره برداری از این چشمه ها جهت مصارف کشاورزی و شرب می باشد.

5-6-5- زیرحوزه آبخیز B3 این زیرحوزه تنها دارای چشمه خوجه قورقوری است.

متوسط تخلیه سالانه این چشمه با دبی 6/1 لیتر در ثانیه برابر با 6/50457 مترمکعب می باشد.

دبی خروجی این چشمه جهت مصرف کشاورزی آن هم در فصل بهار و اوایل تابستان به کار می رود.

در غیر این صورت پس از مدتی جریان از طریق بستر آبراهه نفوذ می نماید.

5-6-6- زیرحوزه آبخیز B’1 این زیرحوزه غیرمستقل در برگیرنده دو چشمه خوجه دو و سه است که در مجاورت گسل روستای بلغور قرار گرفته اند.

این دو چشمه در مجموع دبی لحظه ای برابر با 5 لیتر در ثانیه دارند که متوسط تخلیه سالانه آنها 157680 مترمکعب است.

از آنجائی که محدوده این چشمه ها به صورت توده لغزشی شناخت نوع چشمه و مکانیزم تشکیل آنها میسر نمی باشد.

بهره برداری از این چشمه ها عموما” جهت مصارف کشاورزی و دامداری صورت می گیرد.

5-5-7- زیرحوزه آبخیز B2 این زیرحوزه در محدوده کوههاهی قاراقاش قرار دارد و دارای سه چشمه قاراقاش یک و دو و سه می باشد.

با توجه به بازدید صحرایی این ناحیه و از طرفی ، اختلاف ارتفاع خروجی چشمه و زمین های هموار و مستعد کشاورزی واقع در زیرحوزه مستقل B 1 و B’6 (محدوده روستای بلغور) آب این چشمه ها به وسیله لوله های مخصوصی مستقل و مورد بهره برداری قرار می گیرد.

متوسط تخلیه سالانه این چشمه ها با دبی مجموع لحظه ای 102 لیتر در ثانیه برابر با 2/37843 مترمکعب می باشد.

دبی خروجی این چشمه ها جهت مصارف شرب و بهداشت و کشاورزی روستای بلغور می باشد.

5-6-8- زیرحوزه آبخیز B 1 این زیرحوزه مستقل در بر گیرنده چشمه های زیادی از نوع نشتی است که عمدتا” در مجاورت روستای بلغور ظهور یافته اند.

با توجه به رخنمون سازند شوریجه در محدودوه حضور این چشمه ها میتوان گفت که آب زیرزمینی ذخیره سازی شوریجه، در حال تعادل هیدرولیکی با آبرفت های این زیرحوزه بوده و به صورت نشت در سطح خارج می گردد.

ولی رخنمون واحدهای زمین شناسی شوریجه (شیل ، سیلت ، استن و کنگلومرا) از پتانسیل آبدهی این سازند به صورت ظهور چشمه های بیشتر در این ناحیه کاسته است .

متوسط تخلیه سالانه این زیرحوزه با مجموع دبی لحظه ای چشمه های نه گانه (فرنگی یک، دو و سه ، رحیمی ، اولیوتان ، دویه چشمه ، بذر چشمه ، خجسته و آغشته) حدود 58/49 لیتر در ثانیه برابر با 1563555 مترمکعب می باشد.

دبی خروجی این چشمه ها به مصرف کشاورزی ، بهداشت ، شرب و دامداری روستای بلغور می رسد.

5-6-9- زیرحوزه آبخیز B’6 این زیرحوزه غیرمستقل شامل سه دهنه چشمه (اردلان ، دهنه و خوجه) با دبی مجموع لحظه ای 57/2 لیتر در ثانیه می باشد که متوسط تخلیه سالانه ای معادل 5/81047 مترمکعب را دارا می باشد.

دبی خروجی این چشمه ها جهت کشاورزی روستای بلغور به کار می رود.

5-6-10- زیرحوزه آبخیز B’7 چشمه های ذوی یک و دو تنها چشمه های زیرحوزه غیرمستقل B’7 می باشند.

با توجه به ظهور این چشمه در مجاورت بلافصل حاشیه چپ رودخانه بلغور و در کنتاکت سازند آهکی مزدوران با شیل و ماسه سنگ شوریجه میتوان گفت این دو چشمه از نوع آهکی و سازندی می باشند.

متوسط تخلیه سالانه این زیرحوزه با مجموع دبی لحظه ای 8 لیتر در ثانیه برابر با 252288 مترمکعب می باشد.

به طور کلی ، مجموع دبی لحظه ای و تخلیه متوسط سالانه زیرحوزه های دارای چشمه در جدول شماره 2 لیست شده است.

جدول شماره 2 مجموع دبی لحظه ای و تخلیه متوسط سالانه زیرحوزه های دارای چشمه 5-7- بررسی وضعیت نفوذپذیری واحدهای زمین شناسی در بررسی واحدهای زمین شناسی قابل رخنمون (از دیدگاه نفوذپذیری یا تراوایی نسبی و قابلیت ذخیره آب دهی زیرزمینی)، به طور کلی دو فاکتور مهم در نظر گرفته شده است.

1 – نفوذپذیری اولیه و فرایندهای بعد از رسوبگذاری (موثر در ایجاد خطرات و فضاهای منفصل و متصل بین ذرات سنگ).

2 – فعالیتهای تکتونیکی (اثرات گسل ها و شکستگی ها) موثر در میزان نفوذپذیری و تراوایی واحدهای زمین شناسی ضخیم لایه.

به طور کلی، آهکهای واحد زمین شناسی مزدوران ( Jmz3 , Jmz1 ) به دلیل درزه و شکستگی های قابل توجه از نفوذپذیری نسبتا” بالایی برخوردار می باشند.

این نفوذپذیری ثانویه به دلیل تاثیر فرایندهای زمین ساختی منطقه و ایجاد درزه و شکستگی در واحدهای مزبور می باشد که در ارائه نفوذ آبهای فرو رو در این واحدهای آهکی ذخایر کارستیک را به وجود می آورد.

واحدهای زمین شناسی دیگر حوزه از قبیل شیل و ماسه سنگ شوریجه (KSH).

و آهک و شیل تیره مزدوران (Jmz2) به دلیل ماهیت و تنوع لیتولوژی از نفوذپذیری کمتری برخوردار می باشد.

رسوبات آبرفتی منطبق بر بستر آبراهه های اصلی زیر حوزه ها و همچنین رودخانه اصلی (به خصوص در قسمتهای خروجی حوزه) از میزان نفوذپذیری بالایی برخوردار است.

از این رو به علت قرارگیری بر روی سنگ بستر یا نفوذپذیری کم سبب تشکیل ذخیره آبرفتی محدودی شده است.

لازم به توضیح است که با توجه به لیتولوژی واحدهای زمین شناسی قابل رخنمون در منطقه و همچنین بررسی های توصیفی به لحاظ نفوذپذیری منطقه رده های نفوذپذیری و نقشه مربوطه توسط کارشناس زمین شناسی مشخص شدپه است.

5-8- بررسی منابع آب کارستیک با توجه به اینکه حوزه بلغور مشهد در بین آهکهای سازند مزدوران محصور شده است بنابراین بررسی منابع آبی کارستیکی از نظر کمی و کیفی در بهبود وضعیت پروژه های آبخیزداری منطقه کمک شایانی می کند.

اهمیت منابع کارستیک از آن جهت می باشد که: 1 – از نظر کمی و کیفی جز موارد استثنایی نسبت به ذخایر آبرفتی کمتر آلوده می شوند.

2 – منابع آبرفتی تحت تاثیر منابع کارستیک می باشند و به مرور از نظر کیفیت آن را تغییر می دهند.

3 – در مناطقی که رسوبات آبرفتی کم می باشند وجود منابع آب کارستیک کمک زیادی در تامین آب منطقه دارد.

اثر تکتونیک باعث پیشرفت شبکه کارستی و تشدید فعالیت کارست می شود.

در محدوده مورد مطالعه بارش های جوی نسبتا” مناسب باعث انحلال شیمیایی کربنانت کلسیم نامحلول به بیکربنات قابل حل می شود.

همچنین بصورت مکانیکی باعث سائیده شدن جدار سنگها و بتدریج شیارها و راهروهایی را در توده های آهکی پدید می آورد، (Diaclasc) که محل مناسبی جهت ذخیره آبهای زیرزمینی است.

با توجه به شیب لایه بندی سازند مزدوران (شمال شرق) برونزد ذخایر کارستی این سازند به سمت دره ژرف کلات بیشتر می باشد و اکثر ذخایر کارستی که در دره بلغور جریان دارند حاصل عملکرد تکتونیک و تغییر ناگهانی در شیب لایه های مشرف بر این دره می باشد.

5-9- بررسی نوع و وضعیت سفره های آب زیرزمینی سفره های ( مخازن )‌آب زیرزمینی شامل دو نوع آبرفتی و سازندی می باشد.

گسترش سفره های سازندی وابسته به زمین شناسی ، زمین ساخت و فرآیندهای بعدی انحلال وانتقال می باشد.

سازندهای سخت دارای لیتولوژی آهک ، آهک دولومیتی ، دولومیت ، ماسه سنگ ، کنگلومرا در صورت نکتونیزه شدن و فرآیندهای بعدی انحلال وانتقال عمده مخازن سازندی آب زیرزمینی را تشکیل می دهد.

سازندهای آهکی با رخنمون قابل توجه (‌مانند آهک مذدوران)‌، بیشتر تحت تاثیر این فرآیندها قرار گرفته و دارای درزه و شکستگی فراوانی شده است .

از اینرو اصطلاحا ذخایر سازندی به عنوان ذخایر کارستی نیز معروف می باشد.

سفره های آبرفتی نیز زمانی تشکیل می گردد که یک لایه غیر قابل نفوذ ویا نفوذپذیری کم در زیر وجود داشته باشد.

دراین صورت نزولات جوی و جریانات سطح الارضی به داخل رسوبات آبرفتی واجد تخلخل پیوسته نفوذ می نماید و ضمن ذخیره سفره های آب زیرزمینی را تشکیل می دهد.

سفره های آبرفتی کوچک بیشتر در دشتهای میان کوهی و یا آبرفتهای نسبتا هموار نواحی پست و فرو افتاده مناطق کوهستانی تشکیل می گردد.

(‌در صورتی که ضخامت غیر اشباع از رسوبات دارای تخلخل پیوسته وجود داشته باشد).

بااین وجود مخازن آب زیرزمینی حوزه بلغور مورد بررسی قرار می گیرد.

5-9-1 – سفره های سازندی همانطور که در بررسی زمین شناسی حوزه بلغور بیان شده است ، واحدهای زمین شناسی آهکی ( Jmz) و سایت استن ماسه سنگ و کنگلومرا (KSh)‌بیشترین وسعت حوزه را به خصوص درارتفاعات شمالی پوشش می دهد.

رهنمونهای آهکی دارای پتانسیل ذخیره آب به صورت سفره های سازندی می باشد اما بدلیل مجاورت با مشیل و ماسه سنگ شوریجه (Ksh)‌امکان تغذیه آبرفتهای منطقه وجود ندارد.

در نتیجه پر آب ترین چشمه های حوزه آبخیز بلغرو (‌چشمه عشق آباد ،‌اولیوتان ،‌دویه چشمه و فرنگی )‌تقریبا در فرو این واحد با واحد شیل و ماسه سنگ ظاهر شده است .

محدود شدن واحدهای آهکی فراوان (‌Jmz1,3)‌در بین واحدهای شیل و ماسه سنگ (Jmz2,ksh)‌باعث کاهش پتانسیل ذخیره سازندی این واحدها شده است واکثر چشمه های مشاهده شده از نوع گسلی و یا کنتاکتی می باشند.

دور نمایی از واحد آهکی مزدوران (Jmz1)‌به عنوان ذخیره سازندی آب زیرزمینی حوزه بلغور در تصویر 1 نشان داده شده است .

تصویر 1 – نمایی از سازند مزدوران که با توجه به لیتو لوژی آهکی و وضعیت موجود از نظر هیدروژئولوژیکی حائز اهمیت است .

5-9-2 – سفره های آبرفتی حوزه آبخیز بلغور به دلیل کوهستانی بودن و وضعیت مورفولوژیکی آن فاقد سفره های آبرفتی و حتی پهنه های آبرفتی وسیع می باشد.

دراین خصوص تنها می توان به آبرفتهای Qt2 بانفوذپذیری بالا واقع در بستر آبراهه های اصلی زیر حوزه های مستقل وغیر مستقل B6,B1 (‌بستر رودخانه اصلی واطراف روستای بلغور )‌و Qt1 (‌دراطراف روستای بلغور و بخش مرکزی حوزه ) اشاره نمود.

این نهشته های علیرغم وسعت کم و گسترش طولی درامتداد آبراهه ها از نفوذپذیری قابل توجهی برخوردار است .

آبهای سطحی و جریان پایه آبراهه ها در صورت وجود از طریق بستر نفوذ یافته و در رسوبات آبرفتی به صورت مخازن ابرفتی ذخیره می گردد .

آبهای نفوذی و ذخیره شده سپس توسط دو حلقه چاه (‌رضوانی و شهیدی ) از این رسوبات برداشت می شوند.

به طور کلی پتانسیل ذخیره آب زیرزمینی در نهشته های آبرفتی با نفوذپذیری بالا واقع در بستر آبراهه های اصلی و رودخانه حوزه بااهمیت می باشد.

5-10 – بررسی ضرایب هیدرودینامیکی حوزه در حوزه بلغور مشهد در اطراف روستای بلغور سفره آب زیرزمینی آبرفتی با عمق سنگ کف کم وجود دارد.

با توجه به بالا بودن ضریب تخلخل و نفوذپذیری آبرفت های محدوده این سفره از قابلیت ذخیره خوبی برخوردار می باشد و قرار گرفتن آبرفتهای رودخانه اصلی در اطراف روستای بلغور بر روی لایه های غیرقابل نفوذ سازند شوریجه باعث پدید آمدن آکسیفر تک لایه ساده و آزاد در این منطقه شده است.

بنابراین ضریب ذخیره این واحد همان آبدهی لایه های آبرفتی می باشد که نسبتا” بالا می باشد و با توجه به جنس تشکیلات آبرفتی و ضخامت این لایه ها در محل، روستای بلغور، میتوان گفت که ضریب انتقال این لایه آبدار نیز بالا است.

T = K .

b T = ضریب انتقال K = ضریب نفوذپذیری مواد تشکیل دهنده لایه آبدار (آبرفت) B = ضخامت لایه 5-11- بررسی سطح متوسط آبهای زیرزمینی سطح آب زیرزمینی در سفره های آبرفتی و سازندی از طریق جاده های پیزومتری (که همان نقاط کنترل وضعیت سطح آب و رفتار سفره است)‌قابل اندازه گیری می باشد.

از آنجایی که جریان آب زیرزمینی در سفره های آبرفتی به صورت دو بعدی می باشد و رسوبات متشکله آبخوان ها معمولا” همگن است، با معلوم بودن ارتفاع سطح آب در چندین نقطه (چاههای پیزومتری) ‌میتوان وضعیت سطح آب زیرزمینی را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل نهایی قرار داد.

به عبارت دیگر، کاربرد قانون دارسی در محیط آبرفتی ، توجیه علمی دارد و هیچگونه محدودیت خاصی را باعث نمی شود.

ولی به کارگیری قانون مذکور در محیط سازندی (حتی با داشتن مقادیر ارتفاع سطح آب زیرزمینی)، بایستی با احتیاط صورت گیرد.

بر اساس مقادیر اندازه گیری ارتفاع مطلق سطح آب زیرزمینی (برحسب متر از سطح دریا)، نقشه هم پتانسیل (تراز آب زیرزمینی) قابل ترسیم می باشد.

با توجه به نقشه های مذکور میتوان جهت جریان آب زیرزمینی را مشخص نمود.

همچنین در صورت وجود مقادیر اندازه گیری عمق سطح آب زیرزمینی و ترسیم نقشه های هم عمق، میتوان ضخامت غیراشباع سفره های آبرفتی و سازندی را تعیین نمود.

تعیین ضخامت غیراشباع سفره های آبرفتی در مطالعات تغذیه مصنوعی و اجرای عملیات مذکور از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.

رسوبات آبرفتی حوزه آبخیز بلغور، تنها محدود به طرفین رودخانه بلغور و محدوده روستای بلغور (واقع در زیرحوزه ههای B’8 ، B 1 , B’6 , B’5 , B’7) و دهانه آبراهه های اصلی منطبق بر زیرحوزه های مستقل ورودی به این زیرحوزه ها می باشد.

بررسی وضعیت دقیق سطح متوسط آب زیرزمینی این رسوبات، به دلیل نبود نقاط کنترل میسر نمی باشد.

اما وجود 2 چاه بهره برداری در محدوده روستای بلغور و اندازه گیری ضخامت آبرفت در مسیر رودخانه بلغور و با توجه به نشت آب زیرزمینی از بستر رودخانه بلغور در پائین دست این روستا میتوان بیان داشت که عمق برخورد به سطح آب به سمت بالادست این رودخانه و جناحین آن بیشتر می گردد.

به عبارت دیگر، از این محدوده (محل ظهور چشمه ذوی) به سمت قسمت های بالایی حوزه ، آب موجود در رسوبات آبرفتی محدوده روستای بلغور و رسوبات دهانه آبراهه های اصلی،‌به وسیله رودخانه بلغور زهکشی می گردد.

از طرفی، از محل نشت آب در بستر رودخانه به سمت بالادست ، آبرفت منطقه، رودخانه را زهکشی می نماید.

(در مواقعی که رودخانه دارای دبی پایه و یا سیلابی باشد)