دانلود مقاله آب های زیرزمینی حوزه بلغور

مقدمه

مشکل آب آشامیدنی و قابل شرب در بسیاری از مناطق کشورمان و حتی برخی زیر حوضه های آبخیز، هنوز حل نشده و این مهم به قوت خود باقی مانده است که به مرور زمان نیز بحرانی می شود. هنوز هم در تعداد زیادی از شهرها و روستاهای کشور، آب با کیفیت نامطلوب و حتی در مواردی آبهای آلوده مورد استفاده قرار می گیرد. در بسیاری از مناطق روستایی ،‌گورستان در مرکز یا در مجاورت روستا واقع شده و آب آشامیدنی مردم از طریق چاههای دستی محفور در چند متری گورستان تامین می شود. این مسایل در برخی موارد، مشکلات عدیده ای را در خصوص وضعیت اجتماعی – رفاهی اهالی منطقه و ساختار آن فراهم آورده است.

به منظور غلبه بر تمامی مشکلات و کمبودهای موجود یک سری اقداماتی لازم است که خوشبختانه این معضلات به آسانی قابل رفع می باشد. در حال حاضر و برای سال های آتی، محدودیت دسترسی به آب، در مناطق خشک و نیمه خشک و حتی مرطوب وجود دارد. مسلما” مساله تامین آب در زیر حوضه های خشک و نیمه خشک دارای جوامع روستایی که کمبود آن به اقلیم منطقه (بارش جوی کم و پراکنده و نرخ تبخیر و تعرق بالا) بستگی دارد در صورت عدم چاره اندیشی و جامع عمل پوشاندن به آن به صورت مشکلی بزرگ باقی می ماند.

مطالعات آب زیرزمینی به منظور ارزیابی هیدروژئولوژیکی زیرحوضه ها، شناخت کمی و کیفی پتانسیل منابع آبی سازندهای سخت درز و شکافدار (کارستی)، بررسی کمی و کیفی آب زیرزمینی، تعیین حجم تخلیه متوسط سالانه منابع آبی حوزه و یا زیرحوزه ها صورت می گیرد. در این گزارش، بررسی کیفیت و کمیت آب زیرزمینی حوزه آبخیز بلغور مشهد مورد بررسی قرار گرفته است.

5-2- روش کار ( Metodology)

در این گزارش، ابتدا با شناخت مقدماتی حوزه آبخیز مورد نظر و تبادل نظر کارشناسان گروههای مطالعاتی دیگر ، اطلاعات اولیه حاصل گردیده است. سپس عملیات میدانی در حوزه مربوطه به منظور شناخت بهتر حوزه ، بررسی پتانسیل سطح الارضی و تحت الارضی منابع آب ، سرعت عمل در آماربرداری تکمیلی منابع آب زیرزمینی (چاه ، چشمه ، قنات) انجام گرفته است.

گزارش کیفیت آب زیرزمینی حوزه آبخیز بلغور شهر مشهد ضمن جمع آوری آمار و اطلاعات و گزارش های موجود و همچنین اخذ اطلاعات از گروه های مطالعاتی دیگر مشاور باتوجه به شرح خدمات موجود تهیه و تدوین شده است. آمار گرفته شده به شرح زیر است:

1 – نقشه توپوگرافی شامل موقعیت زیر حوزه ها، شبکه آبراهه ها، راههای دستیابی و مناطق روستایی حوزه های مطالعاتی.

2 – نقشه های زمین شناسی و نفوذپذیری حوضه ها (تهیه شده در سیستم G I S ) .

3 – نقشه منابع آب حوضه ها.

4 – گزارش زمین شناسی و ژئومرفولوژی حوضه های مورد مطالعه.

5-3- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

حوزه آبخیز بلغور شهرستان مشهد با مساحت         هکتار ، در حوزه آبریز قره قوم (یکی از حوزه های ششگانه استان خراسان) و شمال شرق شهرستان مشهد واقع شده است . از نظر موقعیت جغرافیایی ، حوزه آبخیز بلغور در محدوده                      تا              طول شرقی و                  تا                عرض شمالی و همچنین                 تا            طول شرقی و                  تا                عرض شمالی (برحسب X ,    , Y و UTM ) واقع شده است. روستای بلغور آبادی بزرگ و مهم منطقه است که در غرب حوضه قرار دارد. راه دستیابی به منطقه مورد مطالعه از طریق جاده اصلی آسفالته مشهد – کارده – مارشک می باشد. (شکل 1 و 2)

شکل 1

موقعیت جغرافیایی حوزه آبخیز بلغور شهرستان مشهد در استان خراسان

شکل 2

راههای دستیابی و زیرحوزه های حوزه آبخیز بلغور شهرستان مشهد و شبکه

آبراهه های اصلی آن

5 – 4- آماربرداری تکمیلی و تهیه نقشه منابع آب

آماربرداری تکمیلی در بازدیدهای محلی با کمک یکی از اهالی حوزه منطقه (جهت نشان دادن چاه ، جشمه) در دو مرحله به دلیل جاری شدن سیل و بسته شدن برخی چشمه ها انجام گرفته است. (تاریخ آماربرداری در قست عنوان جدول پیوست درج شده است) آمار و اطلاعات منابع مذکور مطابق جدول پیوست تهیه و در اختیار واحد G I S به منظور پلات نقشه منابع اب قرار داده شده است.

موقعیت دقیق منابع آب توسط دستگاه مختصات یاب جغرافیایی (  G P S ) صورت گرفته است. آماربرداری کیفی منابع آب موجود زیرحوزه ها نیز بیشتر معطوف به چشمه ها و چاههایی است که با توجه به قضاوت کارشناسی، احتمال آلودگی های ناشی از منابع مختلف وجود داشته است. این نمونه ها حداکثر ظرف 24 ساعت جهت آنالیز شیمیایی یون های غالب به آزمایشگاه انتقال یافته است. نتایج آنالیز کاتیون و آنیون های غالب به لحاظ مصارف شرب و کشاورزی و همچنین تیپ آب ، با اسفتاده از دیاگرام های شولر، و یکلوکس و استیف مورد بررسی قرار گرفته است.

تهیه نقشه منابع آب محدوده های مطالعاتی از اهمیت زیادی برخوردار است. زیرا در مراحل عملیات اجرایی سازه ها،‌ نیاز به شناخت و انتخاب چشمه ها جهت تامین حجم آب مصرفی ضروری می باشد. به عبارت دیگر، در صورت نیاز به آب جهت اجرای پروژه های تصویب شده به کمک نقشه منابع آب می توان به حجم آب مصرفی دست یافت. موقعیت دقیق منابع آبی شناسایی شده در شکل 3 مشخص می باشد.

شکل 3

پراکندگی و موقعیت منابع آب حوزه آبخیز بلغور شهرستان مشهد (چشمه و چاه) که بر روی نقشه پایه حاوی زیرحوزه ها و شبکه آبراهه ها پلات شده است

5-4-1- چاه

از آنجائی که ضخامت رسوبات آبرفتی حوزه بلغور (به غیر از محدوده خود روستا) چندان زیاد نیست، عمده چاه های بهره برداری از نوع کم عمق می باشد. از طرفی به علت حجم کم ذخیره آب در مخازن آبرفتی استحصال آن عمدتا” از طریق موتورهای برقی کوچک و بعضا” دیزلی صورت می گیرد. بهره برداری منابع آب از طریق چنین چاه هایی نامنظم (چند ساعت در روز) است. در واقع این گونه چاه های بهره برداری، نقش زهکش آب موجود در منافذ و خلل و فرج رسوبات آبرفتی را بر عهده دارد که بعضا” توسط نیروی موتور به سطح انتقال یافته و مورد استفاده بخش کشاورزی و شرب قرار می گیرد.

آماربرداری چاههای شامل طول وعرض جغرافیایی ،‌ارتفاع ،‌نوع چاه ، نام مالک ، روستای مجاور نوع مصرف عمق ،‌سطح آب (‌حتی المقدور )‌ ابدهی ، وضعیت بهره برداری از آب و غیره می باشد.

حوزه آبخیز بلغور دارای 3 حلقه چاه کم عمق می باشد که برروی نقشه در شکل 3 پلات شده است . عمق این چاهها کمتر از 10 متر است و بهره برداری از آنها به صورت نامنظم است . همچنین یک حلقه چاه از مجموع چاههای حوزه جهت دامداری ( شمال شرق حوزه در دره آق چشمه )‌و بقیه جهت مصارف عمومی و کشاورزی مورد بهره برداری قرار می گیرد . مشخصات و آمار تکمیلی چاههای بهره برداری حوزه مطالعاتی بلغور در قسمت پیوست آورده شده است .

5-4-2 – چشمه

بدلیل کوهستانی بودن وهمچنین ساختار زمین شناسی منطقه ، چشمه های نشتی ، ‌زهکشی (‌عمدتا از طریق بستر آبراهه ها و رودخانه اصلی )‌و غیره وجود دارد .آماربردرای چشمه ها شامل طول وعرض جغرافیایی ،‌ارتفاع چشمه نوع چشمه نام مالک (‌در برخی موارد) ‌روستا یا عارضه زمین شناسی مجاور آن  نوع مصرف آبدهی وضعیت چشمه و غیره می باشد.

در حوزه آبخیز بلغور 34 دهنه چشمه (‌با دبی 7-0.1 لیتر در ثانیه )‌شناسایی و

پراکندگی و موقعیت آنها برروی نقشه منابع آب ارائه شده است . (‌شکل 3)‌آمار و اطلاعات انوع چشمه به همراه سایر مشخصات مزبور در جدول قسمت پیوست درج شده است .

آبدهی چشمه ها حوزه آبرفتی ( از نوع زهکشی و نشتی ) و سازندی با دبی متغیر می باشد . آبدهی چشمه ها در فصل بهار و به خصوص ماههای فروردین و اردیبهشت زیاد و در فصل بهار ، زیاد و به مرور کم می شود.

از این رو اکثر چشمه ها به خصوص چشمه های آبرفتی – زهکشی و نشتی در فصل تابستان کم آب و یا خشک می شوند. از آنجایی که اکثر چشمه های موجود دراین حوزه دبی متغیر دارند و در فصل تابستان کم آب و یا خشک می شوند. از آنجایی که اکثر چشمه های موجود دراین حوزه دبی متغیر دارند و در فصل تابستان کم آب و یا خشک می شوند ،دربرآورد دبی چشمه ها سعی شده است که این دبی برآوردی کمتر از میزان آبدهی فعلی چشمه ها باشد. ( نمونه برداری در فصل تابستان صورت گرفته است) .

5-4-3- قنات

حوزه آبخیز بغور مشهد بدلیل قرار گرفتن در میان کوههای مرتفع ،‌حوزه ای کوهستانی با دره های بستر و v .شکل می باشد و بدلیل جوان بودن حوزه رسوبات آبرفتی کمتر در کف آبراهه ها بر جای گذاشته شده اند به همین دلیل هیچ نوع قناتی در حوزه مشاهده نشد و آماربرداری منابع آبی بیشتر معطوف به چشمه ها و چاههای محدوده مطالعاتی گردید