دانلود مقاله آثار ابنیه کریم خان درشیراز ازآبادانی های شهری

آثار تاریخی زندیه شیراز ، جلوه فرهنگ در پایتخت فرهنگی ایران زمین

شیراز را از آن رو بسیاری به شهرشاعران و عارفان و پایتخت فرهنگی ایران زمین می‌شناسند که جلوه‌های تاریخ، تمدن و فرهنگ ایرانی و اسلامی در این کلان شهرگسترده است و رد پای زندگی مدنی در آن از دیر باز وجود داشته است.یکی از جلوه‌های تاریخ و فرهنگ کهن ایران زمین که در شیراز همچنان پا برجاست و ویژگی منحصر به فردی برای این شهر فرهنگی به شمار می‌آید وجود مفاخر و یادمان‌های کهن از جمله مفاخر و یادمان‌های فرهنگی دوره زندیه است.آثار و یادمان‌های دوره زندیه که اغلب با پسوند وکیل شناخته می‌شود به صورت ارگ کریمخانی،بازار وکیل ، مسجد وکیل ، حمام وکیل، دیوانخانه‌و عمارت کلاه فرنگی باغ نظر است. وکیل از آن رو در ادامه نام این عمارت‌ها آمده است که کریم خان زند را وکیل الرعایا می‌نامیده اند.آنچه‌اهمیت وجوداین آثار رادو چندان می‌کند علاوه پیشینه فرهنگی و تاریخی ساخت بناهای آن توجه به‌حقوق شهروندی و احترام به مدنیت و تمدن زندگی شهری در دوره حکومت کریم خان زند در ایران زمین بوده است که همچنان رگه‌هایی از این نوع نگاه به زندگی مردم در این آثار متجلی است.

در دو لنگه ورودی مسجد با 8 متر ارتفاع و 3 متر پهنا در هر لنگه، در ضلع شمالی مسجد قرار گرفته است. و در کنار آن نیز ورودی در بازار شمشیرگرها وجود دارد.

بر فراز سر در مسجد کتیبه ای کاشی کاری شده قرار دارد که با خط نسخ آیات قرآنی بر روی آن نگاشته شده است. در پایان نیز تاریخ 1306 ه. قید گردیده است. بر فراز آن نیز در میان فضایی کاشی کاری شده، کتیبه ای قرار دارد که نام فتحعلی شاه و حسین علی میرزا با خط ثلث و آب طلاکاری شده بر روی آن نگاشته شده است.در پیشانی طاق سردر، کاشی هفت رنگ وجود دارد، در زیر طاق نیز با کاشی هفت رنگ مقرنس کاری شده است. دو طرف جرز طاق نیز با تصاویر گل و بته کاشی کاری شده است در دو طرف در ورودی دو کتیبه قرار گرفته که با خط ثلث عالی بر روی آن عبارت محمد، علی، الله اکبر بر روی کاشی نگاشته شده است. بر فراز چهار چوب این در، سنگ سه گوشی است که بر پایین آن نیز همان عبارات نگاشته شده و در پایان نیز تاریخ 1260 قید گردیده است.در ورودی به سوی دالانی هشت ضلعی گشوده می شود که سقف آن با تصاویر گل و بته کاشی کاری شده و بر روی آن با خط کوفی عبارات لااله الاالله و یاعلی نوشته شده است.بر دیوار رو به روی در ورودی مجلسی کاشی کاری شده به شکل مربع مستطیل قرار دارد که به دو بخش تقسیم شده است و بر روی این دو حدیثی از حضرت رسول (ص) با خط نستعلیق نوشته شده است.در زیر این کتیبه، قطعه سنگی گندمکاری به شکل مربع مستطیل قرار گرفته که با خط نستعلیق عباراتی بر روی آن نگاشته شده است. در کنار این قطعه سنگ، کتیبه ای از سنگ مرمر مربع شکل قرار دارد که با خط نسخ بر روی آن عباراتی نگاشته شده است.بر دیوار رو به روی حیاط نیز سنگی سه گوش با عبارات لااله الا الله به خط کوفی قرار گرفته است. در زیر آن نیز بخشی از آیت الکرسی نگاشته شده است.

دالان هشت ضلعی به دو راهرو متصل است که در زاویه 90 درجه ای راهرو سوم، حیاط مسجد با طول 60 متر و عرض 60 متر با کف پوشی از سنگ مرمر قرار گرفته است. در انتهای راهرو اول سمت چپ در ورودی، دستشویی و اتاق هایی قراردارد که پیش از این اتاق طلاب بوده و هم اینک به انبار تبدیل شده است.در وسط حیاط حوضی به طول40 متر و عرض 5 متر و عمق 2 متر با تخته سنگ هایی در لبه آن به طول 3 تا 4 متر به کار رفته است.عمق این حوض هم اینک ...متر است .در چهار ضلع حیاط، طاق نماهایی قرار گرفته است که تا ارتفاع یک متر از سطح زمین در پایین جرزها ستون ها، سنگ گندمک با تصاویر گل و بته حجاری شده، قرار گرفته است. بر فراز این سنگ ها کاشی کاری شده است و با تصاویر گل، بته، نارنج و اسامی خداوند، مزین شده است.

در ضلع شمالی مسجد طاق مروارید با دو گلدسته کاشی کاری شده قرار گرفته که ارتفاع آن 20 متر و پهنای دهنه آن به تنهایی 12 متر و با جرزهای کاشی کاری شده سمت چپ و راست طاق 20 متر است. در چهار ضلع طاق مروارید، سه طاق نمای کوچک و یک شاه تویزه قرار دارد. یکی از این طاق نماها، دهنه راه ورود به حیاط مسجد است و سه طاق نمای دیگر جلو رواقی با 5 متر عرض را تشکیل داده اند. نمای بیرونی طاق مروارید، سقف و جرزهای آن نیز با کاشی هفت رنگ با طرح های گیاهی و هندی پوشیده شده است.در چهار ضلع حیاط، طاق نماهایی قرار گرفته است که تا ارتفاع یک متر از سطح زمین در پایین جرزها ستون ها، سنگ گندمک با تصاویر گل و بته حجاری شده، قرار گرفته است. بر فراز این سنگ ها کاشی کاری شده است و با تصاویر گل، بته، نارنج و اسامی خدانوند، مزین شده است.در ضلع شمالی مسجد طاق مروارید با دو گلدسته کاشی کاری شده قرار گرفته که ارتفاع آن 20 متر و پهنای دهنه آن به تنهایی 12 متر و با جرزهای کاشی کاری شده سمت چپ و راست طاق 20 متر است. در چهار ضلع طاق مروارید، سه طاق نمای کوچک و یک شاه تویزه قرار دارد. یکی از این طاق نماها، دهنه راه ورود به حیاط مسجد است و سه طاق نمای دیگر جلو رواقی با 5 متر عرض را تشکیل داده اند. نمای بیرونی طاق مروارید، سقف و جرزهای آن نیز با کاشی هفت رنگ با طرح های گیاهی و هندی پوشیده شده است. ازاره داخلی طاق از سنگ مرمر سبک است و ازاره جرزهای دو سوی چپ و راست طاق از بنگ گندمک منقش ساخته شده است. بر فراز پیشانی طاق بر روی کاشی هفت رنگ، عباراتی نگاشته شده است. بر روی جرزهای دو سوی طاق نیز با خط نسخ عباراتی نگاشته شده است. در کمرکش طاق کتیبه ای با تاریخ 1243 قرار دارد. در لبه داخلی طاق نیز کتیبه ای با خط ثلث از آیات قرآنی قرار گرفته است.در ضلع جنوبی حیاط مسجد، طاقی در قرینه با طاق مروارید و همانند آن با چهار طاق نما ساخته شده است. در زیر این طاق، در ورودی شبستان بزرگ مسجد با ابعاد 75×36 متر قرار دارد. طول شبستان 13 دهنه و عرض آن 5 دهنه دارد. در این شبستان 48 ستون سنگی یکپارچه با ارتفاع 5 متر و قطه 80 سانتیمتر با طاق های ضربی قرار گرفته است که به صورت مارپیچی به سبک زندیه حجاری شده است. کف پوش شبستان تخته سنگ هایی صاف است و ازاره آن تا ارتفاع یک متر و نیم از سطح زمین پوشیده از سنگ گندمک است.در این شبستان محرابی با کاشی هفت رنگ و تصاویر گل و بته قرار دارد که ازاره آن به ارتفاع یک متر از سطح زمین پوشیده از سنگ مرمر است.سقف محراب مقرنس کاری شده و در وسط محراب عباراتی بر روی کاشی نوشته شده است. در گوشه های بیرونی سقف محراب نیز آیاتی با خط ثلث نوشته شده است. جرزهای سمت راست و چپ محراب پوشیده از کاشی هفت رنگ است و در آن کاشی معرقی به کار رفته که بر آن عبارت یاعلی به خط کوفی نوشته شده است.در سمت چپ محراب منبری با طول 6.40 متر و عرض 1.26 متر و قطر 5.5 متر از جنس مرمر مراغه آذربایجان با 14 پلکان قرار گرفته که همچنان پابرجاست. در ضلع غربی حیاط 11 طاق نما وجود دار که بر جرزها و لچکی آنها کاشی های رنگین قرار گرفته است. در پیشانی این طاق نماها، اسامی خداوند نقش بسته است. بر پیشانی طاق ششم نیمه ای آیه ای قرآنی با خط نسخ نگاشته شده و در ضلع شرقی که قرینه ضلع غربی با 11 طاق نما و کاش کاری رنگین است، بر پیشانی طاق ششم، نیمه اول آیات طاق ششم ضلع غربی با خط نسخ نوشته شده است. در این شبستان، سقف (گنبدهای میان تویزه ها) تنها در امتداد در ورودی تا محراب کاشی کاری شده و بقیه عرق چین ها از آجر است. در پشت هر دو طاق نماهای ضلع شرقی و غربی، رواقی کوچک قرار دارد که در پشت رواق ضلع شرقی شبستانی 4 دهنه با طول 25 متر و عرض 20 متر قرار گرفته که سقف آن آجری است و در آن 12 ستون سنگی یکپارچه به ارتفاع 5 متر قرار دارد. این شبستان را شبستان زمستانی مسجد می نامند. در کتیبه های سر در ورودی و حاشیه ایوان آیات قرآنی با خطوط ثلث و نسخ در زمینه لاجوردی نگاشته شده است. در ضلع شمال شرقی حیاط مسجد، حیاط کوچکی با 35 متر طول و 20 متر عرض قرار گرفته که درون آن نیز حوضی سنگی وجود دارد.

این مسجد یک بار به وسیله حسین علی میرزا فرمانفرما فرزند علی شاه قاجار (1250 - 1212 ه.ق) مرمت شده است. مسجد وکیل به مدت 10 سال محل برگزاری نماز جمعه بوده است.سازمان میراث فرهنگی این بنا را در سال 1311 ه.ش. با شماره 182 به ثبت تاریخی رسانده است.