بیماریهای مشترک انسان و دام
بیماریهای مشترک یا زئونوز ها، بیماریها و عفونتهایی هستند که بین انسان و سایر حیوانات مهرهدار پستتر قابل انتقال است. مخزن این بیماریها عمدتا حیوانات و فرآوردههای آنها است .
بیماری های مشترک از دو بعد اقتصادی و بهداشتی دارای اهمیت است . پیشگیری ،کنترل و ریشه کنی بیماریهای مشترک انسان ودام و کنترل بهداشتی فرآورده های دامی از مرجله تولید تا مصرف از جمله اقداماتی است که تحقق شعار غذای سالم ، شهروند سالم ، شهر سالم را میسر می سازد .
این بیماری در انسان به سه شکل اصلی مشاهدهمیگردد
۱ - شاربن جلدی (سیاه زخم):
حدود ۹۵ تا ۹۸ درصد از مواردبیماری انسان را شامل میگردد.باکتری از طریق بریدگی یا خراش درپوست وارد میشود (در پوست سالمقابل نفوذ نیست). در طول دوره کمون۱ تا ۷ روز (غالبا ۲ تا ۵ روز) عاملبیماری رشد و تکثیر نموده و توکسین(سم) تولید مینماید که باعث ایجادجوش کوچک رو به پیشرفت میگردد.معمولا این جراحت قرمز رنگ بوده، بهجوش کورک مانند یا گزش حشرهشباهت دارد و ممکن است خارش نیزداشته باشد.
با پیشرفت بیماری جراحت اولیهتبدیل به تاول مملو از مایع میگردد.تاولهای دیگری نیز ممکن است درنزدیک جراحت اولیه ظاهر شود. مایعتاولی که در ابتدا روشن بوده به رنگتیره و سیاه متمایل به آبی در میآید.هنگامی که تاول پاره شود، نکروز درمرکز جراحت شروع شده و به اسکار*سیاه تبدیل میگردد. جراحت معمولابدون درد میباشد مگر اینکه تحتفشار قرار گیرد.
همزمان با تشکیل اسکار ممکناست علایم عمومی خفیفی شاملبیقراری و بالارفتن درجه حرارت بدنبروز نماید.
شایعترین محل عفونت شاربنجلدی، سر و ساعد است.
۱ - شاربن مننژی: ممکن است بهدنبال اشکال دیگر بیماری بویژه شکلجلدی اولیه عفونت اتفاق افتد. اینشکل عفونت تقریبا در ۵ درصدمبتلایان به شاربن جلدی گزارش شدهاست. در این شکل از بیماری بدونتوجه به درمان میزان مرگ و میر ۱۰۰درصد است.
۲ - شاربن تنفسی: استنشاق اسپورهای* زنده وجایگزینی آنها در آلوئل*های(بافتهای) ریوی منجر به ایجادشاربن تنفسی میگردد. اسپورها بعد ازانتقال به غدد لنفاوی رشد کرده، تکثیرپیدا میکنند و توکسین تولید مینمایند.
توکسین و باکتری از طریق مجاریلنفاوی وارد جریان خون شده توکسمیو باکتریمی سریعا کشنده را باعثمیشوند.
۳ - شاربن گوارشی : شاربن گوارشی در نتیجه مصرفبافت آلوده حیوانات تلف شده ازشاربن به وجود میآید.
علایم بیماری شاربن گوارشی بهفاصله ۲ تا ۵ روز پس از مصرفگوشت آلوده تظاهر مییابد. علایم اولیهتهوع، استفراغ، بی اشتهایی، تب، دردشکم و گاهی اوقات اسهال خونیمیباشد.
زئونوزها
تب کریمه کنگو چه بیماری ای است و از چه طریقی منتقل می شود؟ تب خونریزی دهنده کریمه کنگو یک بیماری خونریزی دهنده حاد تب دار است که عمدتا به وسیله کنه منتقل می شود. عامل بیمار ویروسی از خانواده بونیاویریده ، جنس نایروویروس است. از طرفی این ویروس متعلق به گروه بزرگ آربوویروس ها یعنی ویروس های منتقله از سوی بند پایان است. این گروه از ویروس ها (آربوویروسها) به وسیله بند پایان خونخوار (مثل کنه) از یک مهره دار به مهره دار دیگر منتقل می شوند و دربافت های بدن بندپایان تکثیر می یابند ، بدون این که ضایعه ای در آنها ایجاد کنند. اغلب آربوویروس هایی که انسان را آلوده می کنند ، از حیوانات به انسان منتقل می شوند. (زئونوتیک). بیماری تب کریمه کنگو یکی از بیماری های مهم آربوویروسی و همچنین زئونوتیک است. این بیماری اولین بار در سالهای 1942 و 1945 در شبه جزیره کریمه در کشور اوکراین دیده شده و سپس سال 1956 در کشور کنگو مشاهده شد. کنه ها می توانند نقش بسیار موثری در انتقال عامل بیماری داشته باشند و به عنوان منتقل کننده و مخزن عامل بیماری نقش مهمی را ایفا می کنند. کنه هایی که به طور عمده می توانند این بیماری را منتقل کنند ، کنه هیالوما مارژیناتوم و هیالوما آناتولیکوم هستند. مهمترین راه آلودگی کنه از طریق خونخواری کنه نابالغ از مهره داران کوچک است. یکبار آلودگی موجب می شود کنه در تمام طول مراحل تکامل آلوده باقی بماند و از طریق تخم به نسل های آینده نیز عامل بیماری را انتقال می دهند و کنه بالغ می تواند از طریق گزش ، آلودگی را به مهره داران بزرگ مثل دام های اهلی منتقل کرد. ویرمی (پیدایش ویروس در خون) در حیوانات نشخوار کننده اهلی مثل گاو ، گوسفند و بز به مدت یک هفته پس از آلودگی است بیماری در حیوانات اهلی بدون علایم کلینیکی واضح است یا تب بسیار ملایمی را بروز می دهد. آلودگی در انسان به یکی از طرق زیر امکانپذیر است: گزش کنه آلوده ، له کردن کنه آلوده و انتقال از طریق پوست آسیب دیده ، تماس با خون و ترشحات دام آلوده یا بیمار آلوده از طریق پوست آسیب دیده. شروع علایم بیماری ناگهانی است و با علایمی نظیر آنفلوآنزا ظهور می کند. بیمار دچار سردرد شدید ، تب ، لرز ، درد عضلانی ، درد و سفتی گردن ، درد چشم و ترس از نور می شود که ممکن است با تهوع ، استفراغ و درد شکم ادامه یابد. لکوپنی و کاهش پلاکت شدید در این مرحله معمولا مشاهده می شود. در روز سوم تا پنجم بیماری خونریزی آغاز می شود که می تواند چند روز به طول انجامد. خونریزی در مخاطها در پوست بخصوص در قسمت بالای بدن دیده می شود. به دنبال آن ممکن است هماتوم و سایر پدیده های خونریزی دهنده مثل ملنا و پیدایش خون در ادرار و خونریزی از بینی ، لثه و رحم ایجاد شود. برخی موارد خونریزی از بینی و رحم و استفراغ خونی آنقدر شدید است که بیمار نیاز به تزریق خون دارد. در صورت عدم معالجه موثر مرگ معمولا بین روزهای 5-14 بیماری رخ می دهد و در صورت بهبود بیماری در روزهای نهم تا دهم بیمار مراحل بهبود نزدیک تر می شود. همان گونه که راههای انتقال بیماری اشاره شد این بیماری بیشتر در افراد و مشاغلی دیده می شود که به نحوی با خون یا ترشحات آلوده ، دامهای آلوده یا بیماران و یا در معرض گزش کنه آلوده قرار می گیرند. قصاب ها، کارگران کشتارگاه ها، دامداران ، دامپزشکان و سایر سطوح پزشکی از افراد در معرض خطر هستند. ویروس تب کریمه کنگو از نظر جغرافیایی در بسیاری از کشورها و مناطقی نظیر ترکمنستان ، ازبکستان ، تاجیکستان ، قرقیزستان ، قزاقستان ، روسیه ، اکراین ، یوگسلاوی ، بلغارستان ، یونان ، فرانسه ، عراق ، ترکیه ، ایران ، افغانستان ، پاکستان ، غرب چین ، هندوستان و اغلب نواحی تحت صحرایی آفریقا دیده شده است
مشمشه،بیماری مشترک انسان و دام
مشمشه یکی از بیماریهای باکتریائی مسری خطرناک است که اغلب سبب ابتلاء تک سمیها میگردد؛ بیماری بشدت کشنده بوده و از اهمیت بالائی در جمعیتهای اسب برخوردار است .این بیماری از جمله بیماریهای مهم مشترک بین انسان و دام میباشد.
عامل بیماری :
عا مل بیماری باکتری گرم منفی غیر متحرک فاقد کپسول و غیر هاگزا بنام پزودومناس مالئی ( Pseudomonas mallei ) است که بعضاً در مراجع جدید به نام بورخولدریا مالئی ( Burkholderia mallei ) نیز نامیده شده است .
اپیدمیولوژی :
پزودومناس مالئی یک انگل اجباری بوده که بسهولت توسط نور ؛ حرارت و ضد عفونی کننده های معمولی از بین میرود و بنظر نمیرسد در یک محیط آلوده بیش از شش هفته باقی بماند . اسبها ؛ قاطرها و الاغها از گونه های معمول در گیر میباشند . بیماری در اسب بیشتر بسمت شکل مزمن پیشرفت مینماید در صورتیکه قاطرها و الاغها بیشتر بشکل حاد بیماری مبتلا میشوند . حیواناتی که از تغذیه بدی برخوردارند ویا در محیط نامطلوب نگهداری می شوند از حساسیت بیشتری برخوردارند . انسان نیز در زمره جانداران حساس به این عامل عفونی است که معمولاً بیماری منجر به مرگ می شود . حیوانات آلوده و یا حاملینی که در ظاهر سالم بوده واز بیماری جان سالم بدر برده اند عمده ترین منابع عفونت بشمار می آیند . نحوه انتشار آلودگی بدان صورت است که آسیبها وضایعات ریوی (آبسه مانند ) پاره شده و عامل بیماری بدرون برونشیولها راه یافته وباعث عفونی شدن مجاری تنفسی فوقانی میگردد که در نتیجه سبب دفع ارگانیسم از بینی ودهان خواهد شد . انتشار بیماری اغلب از طریق بلع مواد غذائی آلوده با منشا ذکر شده اتفاق می افتد که در این زمینه آبشخورهای مشترک ( آلوده ) نقش بسزائی خواهند داشت . تماس مستقیم پوست با پوست آلوده و وسایل تیمار ( مانند غشو ) اگر چه می تواند خطر آفرین باشد لیکن بندرت ایجاد بیماری پیشرونده مینماید . همچنین انتشار بیماری از طریق استنشاقی نیز میتواند اتفاق بیافتد اما این شکل آلودگی احتمالاً تحت شرایط طبیعی نادر می باشد .
مشمشه هم اکنون از کشورهائی همانند آمریکای شمالی ریشه کن شده است اما مناطقی از جهان منجمله آسیای صغیر ؛ آسیا و آفریقا همچنان آلوده می باشند .
از آنجا که اخیراً پرورش و نگهداری اسب بویژه بصورت متراکم در حال رشد می باشد و جابجائی دامها در این شرایط بیش از گذشته و به مقاصد مختلف صورت می پذیرد ؛ بروز و شیوع بیماری مشمشه در این جمعیتها دور از انتظار نمی باشد . در تحت چنین شرایطی میزان مرگ ومیر بسیار بالا خواهد رفت و در تعداد کمی از حیوانات که بظاهر بهبود می یابند ( حاملین ) بیماری ابقاء می یابد . بندرت ممکن است حیوانات بطور کامل بهبود یابند . گوشتخوارانی همانند شیر ممکن است با خوردن گوشت آلوده به بیماری مبتلا شوند . همچنین آلودگی در گوسفند و بز نیز دیده شده است .
با وجودیکه انسانها به بیماری خیلی حساس نیستند اما از طریق جراحات پوستی ممکن است به بیماری ؛ بشکل گرانولوماتوز و پیمی مبتلا شوند . مرگ ومیر موردی از میزان بالائی برخوردار است .
بطور کلی اسبدارها که در ارتباط مستقیم و تنگاتنگ با اسبها می باشند و بویژه دامپزشکانی که بدون دقت عمل لازمه اقدام به کالبد گشائی حیوانات آلوده مینمایند در معرض خطر قرار دارند .
پاتوژنز :
هجوم و حمله جرم اغلب از طریق دیواره روده اتفاق افتاده و در نتیجه آن یا بصورت سپتی سمی ( شکل حاد بیماری ) و یا بصورت باکتریمی ( شکل مزمن بیماری ) اتفاق می افتد . عامل بیماری همواره در ریه موضعی شده اما پوست ومخاط بینی نیز در زمره مواضع معمول قرار دارند . سایر احشاء نیز ممکن است محل تشکیل ندولهای تیپیک گردند . علائمی که در مرحله پایانی بیماری دیده میشود ؛ عمدتاً مربوط به برونکو پنومونیا بوده ومرگ در موارد تیپیک بیماری بسبب آنوکسی آنوکسیا پیش می آید .
یافته های با لینی :
در شکل حاد بیماری : تب بالا ؛ سرفه ؛ ریزش بینی همراه با انتشار سریع زخمهائی روی مخاط بینی و همچنین ندولهائی بر روی پوست قسمت تحتانی دستها و یا شکم بروز می نماید . مرگ در اثر سپتی سمی ظرف چند روز اتفاق می افتد .
در شکل مزمن بیماری : در این حالت از بیماری علائم بستگی به محلهائی قابل پیش بینی که ضایعات در آنها شکل گرفته اند خواهد داشت . هنگامیکه موضعی شدن اصلی در ریه اتفاق بیافتد سرفه مزمن ؛ تنفس دردناک و خونریزیهای مکرر از بینی اتفاق خواهد افتاد . اشکال مزمن پوستی و بینی معمولاً با هم اتفاق می افتند . ضایعات مربوط به بینی بر روی قسمتهای تحتانی دیواره میانی و قسمت غضروفی میانی ؛ شکل میگیرند . ضایعات ذکر شده در ابتدا بصورت ندولهائی باقطر 1 سانتیمتر بوده که بتدریج زخمی شده و ممکن است بیکدیگر متصل شوند . در مراحل اولیه ترشحات بینی بصورت سروزی بوده که ممکن است یک طرفی باشد وبعداً بصورت چرکی و نهایتاً بصورت خون آلود تظاهر یابد که بطور معمول این وضعیت بینی ؛ توام با بزرگ شدن غدد لنفاوی زیر فکی خواهد بود . شکل پوستی بیماری ( سراجه یا FARCY ) با ظهور ندولهای زیر جلدی ( بقطر 2-1 سانتیمتر) که سریعاً زخمی شده و واجد ترشحات چرکی برنگ عسل تیره ( قهوه ای ) خواهد شد تشخیص داده میشود . در بعضی موارد ضایعات ؛ عمقی تر بوده و ترشح از طریق فیستولهای ایجاد شده خارج می شود . عروق لنفی بصورت فیبروزی ؛ قطور و شعاعی ؛ از ضایعات خارج شده و با همدیگر ارتباط می یابند . عقده های لنفاوی زه کشی کننده ناحیه ؛ در گیر شده و ممکن است ترشحات خارجی داشته باشند . محلی که میتوان برای ضایعات پوستی پیش بینی کرد قسمت میانی مفصل خرگوشی است اما این گونه ضایعات در هر قسمت از بدن میتواند ایجاد شود .
حیوانات در گیر با فرم مزمن بیماری معمولاً تا چندین ماه بیمار بوده و مکرراً بهبودی رانشان میدهند اما عاقبت یااز پادر آمده ویا با یک بهبود ظاهری بعنوان موارد مخفی باقی می مانند .