شاه انگبین (Royal Jelly) شاه انگبین که نام های دیگر آن ژله رویال، ژله سلطنتی یا ژله شاهانه است، ماده ای است که زنبورهای ماده برای تغذیه ملکه وتغذیه لارو ها در 2 تا 3 روز اول دروه لاروی می سازند.
لاروها در مابقی دوره لاروی و در روزهای اول پس از تبدیل شدن به زنبور، توسط کارگران با گرده تغذیه می شوند.
در برخی از کشورها، زنبورداران شاه انگبین را از کندوها استخراج می کنند و با قیمت بسیار بالا در فروشگاه های غذاهای دارویی عرضه می کنند.
شاه انگبین یک مایع شیر مانند است که با بریدن حجره های ملکه از شان و خارج کردن لارو و درون آن ها قابل تخلیه و استخراج است و در شرایط مناسب به مدت طولانی قابل نگه داری است.
برای تولید شاه انگبین در حدّ قابل برداشت و عرضه به بازار، روش های خاصی برای ایجاد انبوه حجره های ملکه باید به کار گرفته شود.
تولید تجارتی این ماده مستلزم پرورش انبوه ملکه است.
معمولاً مقدار تولید این ماده از هر 100 حجره ملکه حدود 28 گرم است و به همین دلیل به قیمت فوق العاده گران عرضه م یشود.
ادعا شده است که شاه انگبین درمان هر دردی است.
معمولاً آن را به صورت مخلوط با عسل و گاهی بره موم عرضه می کنند.
گفته شده است که شاه انگبین مقاومت بدن را در مقابل بیماری ها بالا می ربرد و طول عمر را زیاد می کند!
توجه: آن چه مسلم است، همچون دیگر محصولات زنبور عسل، مثل، عسل، گرده و بره موم، مصرف شاه انگبین برای بدن سودمند است.
حال ادعاهای اغراق آمیز در مورد آن صحیح است یا نه، معلوم نیست و تنها چیزی که ما می دانیم این است که بسیار گران است.
البته به نظر مولف، هیچ ماده ای در جهان وجود ندارد که از لحاظ تمامی مواد غذایی مورد نیاز بدن انسان ، از تمام مواد دیگر ارزشمندتر باشد .
تمام غذاهای قابل مصرف توسط انسان و حیوانات از شش گروه مواد غذایی تحت عناوین : آب ، کربوهیدرات ها ، پروتئین ها ، چربی ها ، ویتامین ها و مواد معدنی ، تشکیل می شوند .
برخی از مواد : مثل ، مواد ضد اکسایش ( آنتی اکسیدان ها ) ، آنتی بیوتیک ها ، هورمون ها ، آنزیم ها ، مواد رادیواکتیو و غیره نیز وجود دارند که جزء شش گروه غذایی فوق محسوب نمی شوند ، ولی ساختمان شیمیایی آن ها به میزان کم و بیش از همان عناصری تشکیل شده است که شش گروه مواد غذایی را تشکیل می دهند دسته اخیر به عنوان مواد غذایی مطرح نیستند اما خواص مخصوص به خود ، از جمله ، خواص ، تسریع کنندۀ واکنش های شیمیایی ، تنظیم کننده فرایندهای حیاتی ، ضد اکسایش و غیره را ممکن است دارا باشد .
آنچه باعث می شود که یک غذای خاص بتواند خواصی غیر از خواص غذایی خود را نشان دهد ، وجود مقادیری کم و بیش از مواد غیر غذایی فوق الذکر در آنها است و.
عوام بر حسب تجربه می دانند و قبول دارند که یآن گونه غذاها خواصی مخصوص دارند که بیشتر به خواص شفابخش بودن آنها توجه دارند ، اما نمی دانند که چرا این گونه غذاها دارای چنان اثراتی هستند .
به حر حال بر حسب تجربه ، در مواردی خاصی از بیماری ها و ناخوشی ها ، از غذاهای خاص استفاده می کنند .
مثلا سیر ، پیاز ، شلغم ، عسل و بسیاری از گیاهان داروییرا دارای خاصیت شفابخشی برای برخی از بیماری ها می پندارند .
همچنان که دود اسپند را وسیله ای برای جلوگیری از « چشم و نظر بد » می شناسند .
حال آنکه دود اسپند هیچ گونه خاصیت ضد چشم و نظر ندارد و فقط هوای اتاق را ضد عفونی می کند و شخصی ه به سرماخوردگی ساده مبتلا شده است ، با استنشاق دود اسپند ، آن دود وارد ریه ها و در نتیجه خون وی می شود و احتمالاً ویروس های سرماخوردگی یا عوامل عفونت زای یک ناخوشی دیگر در اثر مواد ضد عفونی کننده موجود در دود مذکور از بین می رود آی ضعیف می شود و لذا شخص ممکن است پس از استنشاق دود اسپند ، احساس بهبودی یا بهتر شدن کند .
همچنین در سیر آنتی بیوتیک خاصی وجود دارد که روی بهبود برخی از بیماری های جزئی موثر است و این تأثیر معجزه آسا بودن سیر در درمان بیماری ها نبوده و علت اثر بخشی احتمالی آن ، فقط وفقط همان آنتی بیوتیکی است که در آن وجود دارد .
اما باید توجه داشت که آنتی بیوتیک یآ سایر مواد تسکین دهندۀ دردها آی شفابخش برخی از بیماری های معمولی که در سیر یا غذاهای دیگر وجود دارد ، هیچ مزیت خاصی نسبت به آنتی بیوتیک ها یا سایر داروهای مورد تجویز توسط پزشک ندارد .
سایر غذاها ، میوه ها ، سبزی ، عسل و گرده ، موم ، بره موم ، شاه انگبین و تمامی گیاهان دارویی یآ فراورده های دارویی حیوانات نیز از این قاعده استثناء نبوده و تماماً ممکن است علاوه بر داشتن مقادیر کم و بیش از شش گروه مواد غذایی مذکور ، حاوی یک یا چند ماده دارویی هم باشند .
لذا ضمن این که خاصیت دارویی غذاهای دارویی قابل انکار نیست، باید توجه داشت که اگر فلان ماده غذایی یا غذا دااری اثر التیام دهنده درد یا بیماری است، این اثر به خاطر وجود یک یا چند ماده دارویی در آن است که نظیر آن مواد دارویی، امروزه به صورت قرص، کپسول، آمپول، ضماد و غیره در داروخانه ها فراوان است.
اما در مقایسه، باید اذعان داشت که مبارزه با یک بیماری عارض شده، از تشخیص توسط طبیب شروع می شود و طبیب پس از تشخیص نوع بیماری، داروی خاص همان بیماری را به مقدار مناسب و با دستور مصرف صحیح تجویر می کند.
اما اگر به پیشرفته بودن علوم پزشکی امروز معتقد نباشیم و برای اقیانوس از مطالعات و تحقیقات علمی دانشمندان در طول هزاران سال پیش تاکنون ارزش قائل نباشیم و شفای هر دردی را از سیر و پیاز و شلغم و امثال آنها بخواهیم، اگر چه ممکن است که برخی از بیماری های جزئی توسط تجویز های سنتی درمان شود، اما ممکن است که مواد دارویی موجود در چنین غذاهایی جوابگوی حل کامل مشکل یک بیماری خاص نباشد و با سرگرم شدن به مصرف تجویزهای سنتی، در مواردی اقدام اصولی دیر شده باشد و بی جهت یک بیماری مزمن و حتی مرگ به یک بیمار تحمیل شود.
این در حالی است که اگر وی به موقع توسط پزشک حاذق معاینه می شد و در مورد وی به دستورات پزشک عمل می شد، چنان فاجعه ای برای آن بیمار و خانواده اش به بار نمی آمد.
علی هذا، ضمن این که هیچ کس نمی تواند بر خصایت دارویی و درمانی برخی از غذاها و گیاهان دارویی تردید کند، باید به این حقیقت توجه داشته باشیم که پزشکی امروز ماحصل مطالعات و تحقیقات و تجربیات تمامی دانشمند در طول تارخی است و دکترها و داروهای امروزی، قطعاً از لحاظ قدرت تشخیص و تجویز صحیح به مراتب عاقلانه تر، علمی تر و قوی تر از افراد یا داروهای سنتی عمل می کنند.
بد نیست بدانیم که تمام افرادی که با مقداری اطلاعات از بیماری ها و خواص درمانی برخی از مواد، خود را علامه می پندارند و تمایل دارند که علم پزشکی پیشرفته امروز را هیچ و پوچ معرفی کنند، اگر خود یا افراد خانواده آنها به یک بیماری جدی مبتلا شوند، در اسرع وقت خود یا بیمار خود را به پزشک می رسانند و تحت معالجه وی قرار می گیرد و در واقع تجویزهایشان را برای مردم جایز می دانند، نه خودشان.
در مورد خواص دارویی و درمانی شاه انگبین (ژله سلطنتی) نیز هیچ دلیل و سند علمی معتبری وجود ندارد و تنها علت مشکوک شدن برخی از مردم به خواص دارویی خاص این ماده، گزافه گویی های تولید کنندگان سودجو و گران بودن آن است.
تولید این ماده دشوار و مقدار تولید آن اندک است و بسیاری از زنبورداران به تولید آن مبادرت نمی کنند.
اما در برخی از کشورهای پیشرفته که زنبورداری به صورت صنعتی و انبوه انجام می شود، این امکان وجود دارد که صاحبان این زنبورداری ها اقدام به تولید شاه انگبین نیز بکنند.
لذا چون مقدار تولید آن اندک است و رقبای چندانی هم وجود ندارد، تولید کنندگان این ماده را «داروی هر بیماری و اکسیر حیات» معرفی می کنند و به صدها برابر قیمت واقعی به مردم پولدار و ساده لوح می فروشند.
در یک جمع بندی، نظر مولف به شرح زیر عنوان می شود: در مورد خواص دارویی و درمانی شاه انگبین (ژله سلطنتی) نیز هیچ دلیل و سند علمی معتبری وجود ندارد و تنها علت مشکوک شدن برخی از مردم به خواص دارویی خاص این ماده، گزافه گویی های تولید کنندگان سودجو و گران بودن آن است.
در یک جمع بندی، نظر مولف به شرح زیر عنوان می شود: آن دسته از مواد غذایی خاص که در مورد خواص غذایی و درمانی آنها، تبلیغات اغراق آمیزی توسط شرکت های تهیه کننده به عمل امده است یا در مورد آن ها مطالبی در کتاب ها نوشته شده است، ممکن است از لحاظ برخی از مواد یا عناصر غذایی سرشار باشند و ممکن است حاوی مواد دارویی اثر بخش هم باشند.
لذا مصرف آن ها باعث رسیدن برخی از مواد غذایی به بدن می شود و گاه مواد دارویی موجود در آنها، ممکن است کفاف بهبود برخی از بیماری های ساده را نیز بکند.
اما باید دانست که از لحاظ تغذیه ای، این مواد حاوی چیزهایی نیستند که در غذاهای ارزان قیمت و فراوان یافت نشود.
لذا چنان چه این مواد به قیمت های گزاف عرضه شوند، هیچ دلیلی وجود ندارد که نیازهای غذایی بدن به جای تأمین شدن از منابع ارزان، از آن ها تأمین شود.
به عبارت دیگر، مواد غذایی موجود در آن ها را می توان به سهولت از غذاهای ارزان و فراوانی که به طور روزمره مصرف می کنیم، به بدن خود برسانیم.
در خصوص اثرات معجزه آسای درمانی مواد غذایی خاص یا اثرات آنها روی بدن به عنوان داروی تمام بیماری ها یا اکسیر حیات، نظر مولف این است که هرگز چنین ادعایی درست نبوده و در طول تاریخ و متأسفانه حتی امروزه نیز عده ای فقط با نیت سوجویی چنین ادعاهایی را طرح می کنند تا بتوانند بیمارانی را به سمت خود بکشانند یا محصولات خاصی را به صدها برابر ارزش واقعی آنها به فروش رسانند.
خواص دارویی و درمانی و موارد استفاده از زهر زنبور عسل زهر زنبور عسل مایعی است تلخ مزه، به رنگ روشن، دارای وزن مخصوص 131/1، بوی خاص و واکنش اسیدی که در مجاورت هوا به سرعت خشک می شود و در اثر خشک شدن مقدار قابل توجه ای (30 تا 40 درصد) از آب آن از دست می رود.
زهر زنبور عسل ترکیب بسیار پیچیده ای دارد ودست کم 8 نوع پروتئین در آن شناسایی شده است.
مهم ترین پروتئین های زهر زنبور عسل عبارتند از: ملیتین 1، فسفولیپاز 2 A و آپامین 3.
پنج پروتئین دیگر شامل دوپامین 4، هیستامین 5،پپتید منهدم کننده سلول مست 6، مینامین 7 و هیالورونید از 8 هستند.
میزان سمیّت زهر زنبور عسل بیشتر از زهر زنبورهای خرمایی است.
اما مشخص شده است که ترکیب زهر زنبور عسل مناطق مختلف یکسان است.
تولید و مصرف زهر در بدن زنبوران عسل تولید زهر توسط زنبور عسل بلافاصله پس از تولد شروع می شود و تا سنین 16 تا 21 روزگی که زنبور کارگر وظیفه دفاع و حفاظت از کندو را به عهده می گیرد، کیسه زهر زنبور کارگر پر می شود و در 21 روزگی تولید زهر متوقف می شود.
زنبور عسل ماده (کارگر)، بلافاصله پس از تولد، غذه هر فعالی دارد که زهر مترشحه از آن به تدریج در کیسه زهر جمع می شود.
وقتی زنبور وادار به نیش زدن شد.
پس از فروبردن نیش خود در بدن انسان یا یک جانور، با انقباض کیسه زهر مقدار قابل توجه ای از مختویات آن از راه مجرای خروج زهر که به نوک نیش ختم می شود، وارد بدن موجود مورد تهاجم می شود.
در حالی که کیسه زهر زنبورهای متولد شده در بهار یا تابستان در سنین 16 تا 20 روزگی پر می شود، کیسه زهر زنبورهای به دنیا آمده در پاییز در سنین 12 تا 15 روزگی پر می شود.
مقدار کل تولید زهر توسط زنبوران کارگر 3/0 تا 5/0 میلی گرم است و این مقدار به عواملی چون سن، نژاد، فصل و میزان مصرف گرده بستگی دارد.
گرده اهمیت بسیار زیادی در تولید زهر دارد، به طوری که در صورت موجود نبودن گرده، ترشح زهر کاملاً قطع می شود.
علت قطع ترشح زهر در صورت عدم تغذیه با گرده این است که قسمت اعظم ترکیبات زهر از 8 نوع پروتئین تشکیل می شود و چنان چه زنبور کارگر گرده مصرف نکند و از دریافت پروتئین محروم بماند، قادر به ساختن پروتئین های موجود در زهر نخواهد بود.
زنبورعسل برای ساختن پروتئین های زهر نیاز به مصرف پروتئین دارد که با مصرف کافی گرده، پروتئین مورد نیازش تأمین می شود.
زنبورعسل پس از مصرف گرده، پروتئین های آن را در بدن خود به اسیدهای آمینه تجربه می کند و سپس با استفاده از اسیدهای آمینه موجود، طی یک سلسله واکنش های بیوشیمیایی پروتئین های لازم برای تولید زهر را می سازد.
در منابع علمی مکتوب است که در صورت عدم مصرف گرده توسط زنبورعسل کارگر، تولید زهر قطع می شود.
اما به نظر می رسد که چنین نظری واجد اصالت مطلق نباشد، زیرا قبل از آن که گرده برای تولید زهر اهمیت داشته باشد، برای تغذیه جمعیت کلنی و به خصوص پرورش و رشد نوزادان؛ یعنی، ادامه حیات کلنی اهمیت دارد.
به عبارت دیگر، بدون گرده، حیات کلنی به خطر می افتد وتولید زهر نیز مختل می شود.
اما ثابت شده است که در تغذیه مصنوعی زنبور عسل با مواد جایگزین گرده، کلنی به زندگی و تولید طبیعی خود ادامه داده است.
البته معمولاً فرمول جایگزین های گرده مورد استفاده شامل مواد غذایی مختلف به علاوه مقداری گرده بوده است که این مواد نیازهای پروتئینی زنبور عسل را تأمین کرده اند.
لذا اگر بخواهیم نقش منحصر به فرد گرده در تولید زهر یا چرخه زندگی زنبور عسل را بررسی کنیم، کلنی های زنبور عسل آزمایشی را باید در شرایطی نگهداری کنیم که به طور مطلق دسترسی به گرده نداشته باشد؛ یعنی، از رفتن زنبورها به خارج از کندو جلوگیری کنیم یا تله های گرده گیری خاصی را به کارگیریم که هیچ مقداری گرده وارد کندو نشود و نیازهای پروتئینی زنبورها منحصراً با جایگزین گرده فاقد گرده تأمین شود و تنها تحت شرایط فقدان مطلق گرده است که می توان گفت: «زنبنور عسل به گرده نیاز مطلق دارد یا این فرضیه را رد کرد که چنان نیازی را مطلق قلمداد نکرد.» به هر حال بجاست که وجود هیچ یا مقادیر مختلف گرده در تغذیه زنبور عسل از جنبه های مختلف بازده کلنی و نیز تولید زهر به عنوان یک سوژه تحقیقاتی مورد بررسی قرار گیرد.
استفاده های دارویی از زهر زنبور عسل زهر زنوبر عسل هنوز به عنوان یک داروی رسمی معرفی نشده است، اما کاربردهای مثبت تحقیقاتی آن نشان می دهد که احتمالاً در آینده از این ماده به طور وسیع در درمان برخی از بیماری ها استفاده شود.
تاکنون از زهر زنبور عسل به روش های مختلف در درمان برخی بیماری ها از جمله: رماتیسم مفصلی، درد مفاصل و حساسیت شدید به زهر زنبور عسل استفاده شده و نتایج مثبتی گرفته است.
یکی از روش های استفاده از زهر زنبور عسل، قرار دادن زنبور عسل روی مواضع مورد نظر (مفاصل) و تحریک آن به نیش زدن است.
هم چنین برخی از محققین بیماران مبتلا شده به حساسیت شدید به زهر زنبور عسل را تحت مراقبت های خاص با تزریق زهر خالص زنبور عسل مورد معالجه قرار می داده اند.
برخی نیز معتقدند با توجه به مشکلات تهیه زهر خالص، بهتر است عصاره قطعات بدن زنبور عسل به بدن بیماران تزریق شود ؛ زیرا تهیه عصاره بدن زنبور عسل به مراتب کم هزینه تر از تهیه زهر خالص است و سمیت آن نیز کمتر از زهر خالص است .
در تهیه زهر خالص زنبور عسل ، معمولا از 20 کلنی فقط یک گرم زهر خالص به دست می آید و ا«ی امر نشان می دهد که تهیه زهر خالص زنبور عسل عملی است بسیار پر هزینه .
روش معمول برای تهیه زهر خالص این است که زنبوران عسل کارگر را روی مخازن نایلونی قرار می دهد که ضمن تحریک آنها با شوک برقی ، زنبورها نیش می زنند و زهر آنها داخل مخازن نایلونی جمع می شود .
واکنش بدن انسان در مقابل زهر زنبور عسل بدن افراد مختلف نسبت به به زهر زنبور انسان واکنش های متفاوتی نشان می دهد که بیشتر واکنش های ممکن خطرناک نبوده و ظرف چند ساعت تا چند روز بر طرف می شود ، ولی در حالت حساسیت شدید ، چنان چه بیمار نیش خوده زود به بیمارستان منتقل نشود سبب مرگ وی می شود .
به طور کلی انواع حساسیت ها در مقابل زهر زنبور عسل را می توان به 5 دسته تقسیم کرد .
حساسیت موضعی : در این حساسیت ، موضع نیش خوردگی دچار درد و ورم می شود .
بیشتر مردم در مقابل نیش زنبور عسل همین نوع حساسیت را نشان می دهند .
خارش عمومی بدن : در این نوع حساسیت ، علاوه بر درد و تورم موضوع نیش خوردگی ، مناطق مختلف بدن ممکن است دچار خارش شود .
واکنش منطقه ای : د این نوع حساسیت ، علاوه بر درد و تورم نقطه نیش خورده ، منطقه وسیعی از اطراف محل نیش خوردگی دچار درد و سوزش می شود .
بیهوشی یا بی حسی قسمتی از بدن : در این نوع حساسیت ، ممکن است شخص بی هوش شود یا برخی از عضلاتش فلج شود .
واکنش بحرانی : در این حالت ، بدن حساسیت بسیار شدیدی نشان می دهد ؛ زیرا زهر زنبور عسل روی دستگاه اعصاب فرد حساس نیش خورده مؤثر واقع می شود .
اختلالات فیزیولوژیکی بسیار حاد ؛ مثل تنگ نفس ، اختلالات قلبی و تنقباضات وریدی از جمله عوارض مربوط است که ممکن است ظرف کمتر از یک ساعت فرد نیش خورده را بکشد.
در این گونه موارد اگر چه بسیار نادر است ، ولی باید فورا فرد نیش خورده ای که دچار حالات مذکور شده است ، به بیمارستان منتقل شود و تحت درمان قرار گیرد .
برای کاهش اثر سم ، باید هر چه زودتر کیسه یخ روی موضع نیش خورده قرار داده شود و با تزریق آدرنالین و آنتی هیستامین به فرد بیمار ، وی را از مرگ نجات داد .
گرده افشانی نقش زنبور عسل در گرده افشانی تولید و مرغوبیت محصولات زراعی و باغی گرده افشانی، پدیده ای است که با انجام آن گردیده ( یاخته ی نر گیاهان ) از پرچم یک گل به مادگی همان گل یا گل دیگر منتقل می شود .
گرده افشانی توسط زنبور خودگشنی یا خود گرده افشانی یآ خود باور سازی (Self Pollanation) زمانی اتفاق می افتد که گرده از پرچم یک گل به مادگط گل های مشابه در همان گیاه منتقل می شود .
در حالی که دگرگشی (Cross Pollanation) زمانی اتفاق می افتد که گرده گلی از گیاه به مادگی گل یک گیاه به مادگی گلی از گیاه دیگری از همان گونه انتقال می یابد ، ولی این گیاه نباید از قلمه های گیاه اول به دست آمده باشد (یعنی نباید نظیر گیاه اول باشد).
چون گیاهان غیر متحرک هستند ، برای انجام عمل دگرگشنی به فعالیت نیروهای خارجی نیاز دارد .
دگرگشنی بسیار مطلوب تر است بسیار مطلوب تر است و نتایج به دست آمده از آن بسیار بهتر از خالت خودگشنی است .
بنا به لایل زیر ، خودگشنی در طبیعت نا موفق و دلسرد کننده است : در برخی از گیاهان خودگشن ، ممکن است اعضای نر و ماده موجود روی گلهای مشابه ( پرچم و مادگی) به قدری از هم دور باشند که گرده نتواند به راحتی بدون دخالت عوامل خارجی ، به مادگی برسد .
ممکن است طول پرچم بسیار کوتاه تر یا بلند تر از طول مادگی باشد به طوری که گرده نتواند خود را به مادگی برساند .
ممکن است پرچم و مادگی گل در زمان های مختلفی برسند .
بنابراین حرکت گرده ار یک گل به گل دیگر ضرورت دارد .
بعضی از گلها دارای نر و مادگی جدا از هم هستند .
گردی بعضی از گیاهان سبک وزن بوده و توسط باد جابه جا می شود و گرده بزرگ برخی از گیاهان به صورت شناور در سطح آب حمل می شود .
همچنین در موارد نادر ممکن است باران سبب رسیدن گرده از پرچم به مادگی یک گل شود .
به هر حال بیشتر گیاهان به وسیله ی حشرات گرده افشانی و تلقیح می شوند.
به طوری که گرده توسط حشرات از یک قسمت گل به قسمت دیگر همان گل یا گل دیگر از همان گیاه یا گیاه دیگر برده می شود .
حشرات دیگری ممکن است گردۀ مزبور را دوباره به گل های دیگر برده و سبب انتشار آنها می شود .
گیاهان به ای« منظور شهد تولید می کنند که حشرات را به طرف خود جلب کنند که توسط آنها گلهایشان تلقیح شود .
در این خصوص ، شهد را می توان وسیله ای برای پزیرایی حشرات ، به خصوص زنبور عسل دانست که گیاهان ترشح می کنند تا حشرات به سمت آنها جلب شوند .
بیشتر حشرات به طرف گلها جلب می شوند ، به طوری که هر شخصی می تواند این پدیده را با مشاهده فعالیت حشرات روی گل ها درک کند .
اما تنها زنبورداران عسل در این زمینه تخصص دارند ، به طوری که برای تهیه غذای خود به طور کامل به گل ها وابسته اند .
زنبورداران عسل قند ( مواد کربوهیدراته ) مورد نیاز خود را از شهد گل ها استحصال می کنند و پروتئین و چربی مورد نیاز خود را از گرده گل ها به دست می آورند .
به نظر می رسد گیاهانی که در بهار گل می دهند .
مقادیر بیشتر گرده نسبت به شهد تولید می کنند .
در این موقع از سال ، زنبور ها برای پرورش نوزادان خود به مقدار بیشتری پروتئین نیازمندند .
در پائیز ، بر عکس مقادیر بیشتری شهد نسبت به گرده تولید می شود ، زیرا در زمستان ، زنبورها به مقادیر بیشتری عسل برای تقویت خود و ادامه زندگی نیاز دارند .
زنبور عسل ، زنبور های وحشی و سایر حشرات گرده افشان و رابطه آن ها با کمیت و کیفیت محصولات زراعی تکامل بقاء و تنوع بسیاری از گیاهان و حشرات معلول گرده افشانی گیاهان توسط حشرات بوده است .
در عمل گرده افشانی ، حشرات ضمن تغذیه از شهد و گرده های گیاهی ، باعث بارور شدن شمار کثیری از گیاهان زراعی ، باغی ، جنگلی و مرتعی می شوند .
در جهان بیش از سه هزار گونه گیاهی در تغذیه انسان مصرف می شود که از آن ها فقط 300 گونه به طور گسترده کشت می شود و از این تعداد ، 12 گونه شامل : برنج ، گندم ، ذرت ، سورگوم ، ارزن ، چاودار ، جو ، سیب زمینی شیرین ، کانیوک ( کاساوا ) ، موز و نارگیل ، حدود 90 درصد کل غذای مصرفی مردم جهان را تشکیل می دهند .
گفته می شود که حشرات گرده افشان نقش مهمی در تولید محصولات گیاهی یا غذای انسان دارند .
از طرفی ما می دانیم که غلات توسط باد یا خود به خود ، نارگیل توسط باد و حشرات و سه گیاه دیگر به روش غیر جنسی یا بکرزایی تکثیر می شوند .
حال با توجه به این حقیقت که حدود 66 درصد جمعیت جهان در جنوب شرقی آسیا مستقر است و رژیم غذایی آن ها به طور عمده از برنج تشکیل می شود ، چگونه می توان قبول کرد که حشرات گرده افشان نقش مهمی در تولید غذا برای انسان دارند ؟
واقعیت این است که بیشتر میوه ها ، سبزی ها ، صیفی ها و میوه های گردویی ( گردو ، بادام ، فندق و غیره ) و دانه های روغنی که از لحاظ مقدار و خواص ، بخش قابل ملاحظه ای از رژیم غذایی انسان را تشکیل می دهند ، توسط حشرات گرده افشانی می شوند از طرف دیگر قسمت اعظم خوراک گاو ، گوسفند ، بز ...
و بخشی از خوراک طیور ، خوک و آبزیان از یونجه ، شبدر ، دانه های روغنی و ...
تشکیل می شود که این گیاهان توسط حشرات گرده افشانی می شوند .
همچنین بیش از 50 % چربی ها و روغن هایی که در تغزیه انسان مصرف می شود ، از نارگیل ، پنبه ، زیتون ، بادام زمینی ، سویا ، آفتاب گردان و دیگر دانه های روغنی تهیه می شود که لازمه گرده افشانی بیشتر این گیاهان حشرات است .
بنابراین با توجه به مجموع محصولات غذایی گیاهی و حیوانی که حاصل گرده افشانی شمار کثیری از گیاهان توسط حشرات هستند (میوه ها ، صیفی ها ، دانه های روغنی ، گوشت ، مرغ ، ماهی ، لبنیات و غیره ) ، می توان گفت که حشرات گرده افشان به طور مستقیم یا غیر مستقیم عامل تولید 30 تا 50 در صد مواد غذایی مورد نیاز انسان هستند .
حشرات علاوه بر اثر روی کمیت تولید محصولات ، روی کیفیت آنها نیز تأثیر مهمی دارند به طوری که محصولات گیاهی که خوب گرده افشانی می شوند در مقایسه با گیاهانی که خوب ( به اندازه کافی ) گرده افشانی نمی شوند ، از لحاظ شکل ، مزه ، طعم و خواص غذایی از کیفیت بسیار بالاتری برخوردارند .
حشرات گرده افشان علاوه بر اینکه عامل تولید 30 تا 50 درصد کل غذای مورد نیاز انسان هستند ، از راههای دیگر نیز عامل موفقیت در کشاورزی هستند .
به طور مثال بقولات از طریق ریشه های خود عامل تثبیت ازت هوا در داخل خاک و اصلاح وضعیت فیزیکی و شیمیایی خاک هستند و عامل گرده افشانی این گیاهان حشرات هستند .
همچنین حشرات با عمل گرده افشانی خود ، باعث جلو انداختن زمان گل دهی گیاه می شوند و به این وسیله کشاورزان قادر خواهند شد که محصولات خود را زودتر برداشت کنند و از خصارت سرمازدگی و حمله آفات مصون تر بمانند.
در کشاورزی مدرن حشرات در تولید بذور دورگه (پر محصول) نیز نقش مهمی ایفا می کنند .
چرا زنبور عسل مهمترین حشره گرده افشان است ؟
زنبور عسل جمعیتی بیشتر از سایر حشرات گرده افشان دارد .
شعاع پرواز زنبور عسل بیشتر از سایر حشرات گرده افشان است .
وفاداری زنبور عسل به گیاه و منطقه مورد نظر بیشتر است .
اثر کمتر سموم گیاهی روی زنبور عسل نسبت به سایر حشرات .
قدرت تولید مثل و تکثر بیشتر در نتیجه توان بیشتر زنبور عسل در ترمیم جمعیت های تلف شده.
اطلاعات بیشتر انسان از نحوه پرورش ، تکثیر و نگهداری زنبور عسل .
مطلوبیت بیشتر زنبور عسل نزد انسان به علت گرده افشانی بسیار مؤثر محصولات گیاهی ، و امکان تولید عسل ، موم ، بره موم توسط این حشره .
قابلیت سازش زنبور عسل با هر نوع شرایط آب و هوایی .
زمستان خواب نبودن و فعال بودن زنبور عسل در زمستان (بر خلاف بیشتر حشرات) قابل انتقال بودن جمعیت های مورد نظر زنبور عسل به نقاط مورد نظر .
سرنوشت کشاورزی ، منبع طبیعی و انسان در غیاب زنبور عسل حشرات گرده افشان و گیاهان گلدار ارتباط و وابستگی اکولوژیکی بسیار نزدیکی به هم دارند ، به طوری که فقدان این حشرات یا کاهش غیر ملاحظه آنها سبب نابودی گونه های بی شماری از گیاهان گلدار که گرده افشانی آنها وابسطه به حشرات گرده افشان است خواهد .
این حشرات ، علاوه بر نقش بسیار حیاطی که در گرده افشانی شمار زیادی از محصولات زراعی و باغی دارند ، بسیاری از گیاهان گلدار مرتعی و برخی از گیاهان جنگلی را نیز گرده افشانی می کنند .
از طرفی دیگر بسیاری از گیاهان مرتعی تثبیت گننده و حاصلخیز کننده خاک نیز هستند و چنانچه حشرات گرده افشان موجب گرده افشانی گلهای آنها نشوند ، این گیاهان نابود می شوند .
و با از بین رفتن پوشش های گیاهی خاک در معرض فرسایش و غیر حاصلخیز شدن قرار می گیرد.
بنابراین می توان اذعان داشت که وجود حشرات گرده افشان برای جلوگیری از نابودی جنگل ها و مراتع و خاک ها اهمیت حیاتی دارد .
در کشاورزی نوین ، برخی از ارغام گونه های گیاهی که برای تولید محصول بیشتر اصلاح شده اند ، به صورت تک کشتی در سطوح بسیار وسیع کشت می شوند .
این پیشرفت از یک جهت موجب پیشرفت انبوه از ارقام مورد استفاده شده و از طرف دیگر عامل محدود شدن تنوع ژنتیکی این ارقام محسوب می شوند .
اما گرده افشانی غیر مستقیم که حشرات گرده افشان در آن نقش بسیار حیاتی دارند ، مسئله محدودیت تنوع ژنتیکی ارقام پر محصول را مرتفع می کند و لذا باید اذعان داشت که بون حشرات گرده افشان ، کشت های وسیع ارقام پر محصول اصلاح شده نمی توانست قابل دوام باشد .
با کمال تأسف باید گفت که علی رغم وابسته بودن مطلق حیات بسیاری از گونه های گیاهی به فعالیت حشرات گرده افشان ، کشاورزان و دست اندر کاران تولیدات زراعی و باغی ، ناآگاهانه و بدون اینکه بدانند چه بلایی سر خود و آیندگان می آورند ، به خیال محافضت محصولات خود از آفات و بیماری های گیاهی ، چنان بط برنامه و حساب نشده با انواع سموم گیاهی حشره کش به جان عموم حشرات افتاده اند که بیم کاهش جمعیت حشرات و در نهایت انقراض نسل بسیاری از گونه های مهم حشرات گرده افشان به عنوان یک ضایعه غیر قابل جبران و نابود کننده قسمت اعظم توان تولید در کشاورزی و منابع طبیعی وجود دارد .