راه سازی و پل سازی
•راهسازی عملیات آماده سازی جاده ای بر روی زمین با عرضی مشخص است بهطوریکه روندگان یا وسائط نقلیه بتوانند با گذر از آن از نقطهای به نقطهٔ دیگر برسند.
•عملیات اصلی راهسازی عبارتاند از ساخت اساس، زیراساس و روسازی. جدولکاری و نصب علائم راهنمایی و رانندگی هم در ساخت بسیاری از راهها اجرا میشود. راه سازی، روسازی راه و مهندسی ترابری : از جمله تخصصهای مهم یک مهندس عمران، شناخت طرح و محاسبه زیر سازی و روسازی راههاست. بدین منظور درسهای یاد شده جهت فراگیری مطلبی نظیر : طراحی و اجرای راها شامل : مسیریابی، عملیات خاکی، مشخصه ها و طرح هندسی راها در مسیرهای افقی و قایم، مشخصه های فنی انواع مصالح راه و لایه های مختلف روسازی آن ، همچنین روشهای طرح و اجرای روسازیهای شنی و آسفالتی و نیز شبکه هاب حمل و نقل زمینی، دریایی و هوایی و برنامه ریزیها و مدیریتهای حمل و نقل ارایه می گردند.
•در درس پروژه راه سازی که پس از درسهای راه سازی و مهندسی ترابری ارایه می شود، کاربرد اصول را هسازی در طرح کامل یک راه، از ابتدا تا انتها به همراه رسم نقشه ها و محاسبه های مربوط مورد توجه قرار می گیرد .
راهسازی عملیات آمادهسازی جادهای بر روی زمین با عرضی مشخص است بهطوریکه روندگان یا وسائط نقلیه بتوانند با گذر از آن از نقطهای به نقطهٔ دیگر برسند.عملیات اصلی راهسازی عبارتاند از ساخت اساس، زیراساس و روسازی. جدولکاری و نصب علائم راهنمایی و رانندگی هم در ساخت بسیاری از راهها اجرا میشود. راه سازی، روسازی راه و مهندسی ترابری: از جمله تخصصهای مهم یک مهندس عمران، شناخت طرح و محاسبه زیر سازی و روسازی راههاست. بدین منظور درسهای یاد شده جهت فراگیری مطلبی نظیر : طراحی و اجرای راها شامل : مسیریابی، عملیات خاکی، مشخصهها و طرح هندسی راها در مسیرهای افقی و قایم، مشخصههای فنی انواع مصالح راه و لایههای مختلف روسازی آن، همچنین روشهای طرح و اجرای روسازیهای شنی و آسفالتی و نیز شبکه هاب حمل و نقل زمینی، دریایی و هوایی و برنامه ریزیها و مدیریتهای حمل و نقل ارایه میگردند.در درس پروژه راه سازی که پس از درسهای راه سازی و مهندسی ترابری ارایه میشود، کاربرد اصول را هسازی در طرح کامل یک راه، از ابتدا تا انتها به همراه رسم نقشهها و محاسبههای مربوط مورد توجه قرار میگیرد.
کاروانسراها یادگاری از تاریخ چند هزار ساله راهسازی ایران هزاران سال است که انسان ها در این سرزمین زندگی می کنند. انسان ها در روزگاران دور نمی توانستند بی دغدغه در راهی قدم گذارند که سخت، ناامن و ناهموار بود.
آنها از کویرهای سخت می گذشتند و در کوهستان های صعب العبور قدم برمی داشتند اما با این همه برای گذران زندگی بر همه این مشکلات فائق می آمدند. راه و راهسازی در میان ایرانیان چه در دوران باستان و چه دوره های پس از آن همواره یک ضرورت اجتناب ناپذیر تلقی شده است. بر همین اساس باید علل گرایش ایرانیان را به راه سازی و به تبع آن توسعه و افزایش مهارت آنها در این بخش تا اندازه زیادی ناشی از شرایط و ویژگی های حاکم بر سرزمین ایران دانست. گذری بر تاریخچه راه و راهسازی در ایران کاروانسراها یادگاری از تاریخ چند هزار ساله راهسازی ایران هزاران سال است که انسان ها در این سرزمین زندگی می کنند. انسان ها در روزگاران دور نمی توانستند بی دغدغه در راهی قدم گذارند که سخت، ناامن و ناهموار بود.آنها از کویرهای سخت می گذشتند و در کوهستان های صعب العبور قدم برمی داشتند اما با این همه برای گذران زندگی بر همه این مشکلات فائق می آمدند. راه و راهسازی در میان ایرانیان چه در دوران باستان و چه دوره های پس از آن همواره یک ضرورت اجتناب ناپذیر تلقی شده است. بر همین اساس باید علل گرایش ایرانیان را به راه سازی و به تبع آن توسعه و افزایش مهارت آنها در این بخش تا اندازه زیادی ناشی از شرایط و ویژگی های حاکم بر سرزمین ایران دانست. ایران کشوری نیمه خشک است و بارندگی در آن بسیار اندک. آبادی ها و شهرها در فلات ایران از یکدیگر دورند. ایرانیان برای پیوند این آبادی های دور از هم تلاش های سازمان یافته بسیاری را در حوزه راه سازی انجام دادند و بر همین اساس بود که در دوره هخامنشی به دلیل اهمیت راه سازی سازمانی مستقل در این زمینه مسئولیت داشته و فعالیت می کرده است. ایرانیان در راه سازی از تجربه رومیان بسیار سود بردند. رومیان برای نگهداری امپراتوری خود راه های خوبی ساختند که هنوز نیز این راه ها به عنوان راه های باستانی پا برجا هستند. رومیان بستر راه را در حدود یک متر می کندند و از پایین به بالا یک لایه سی سانتی متری بالاشه سنگ و ملات و روی آن لایه ای به ضخامت نزدیک به 25 متر با پاره سنگ، قلوه سنگ می ساختند روی لایه دوم نیز لایه دیگری پایین و خرده سنگ به درستی خندق یا گرد و قرار می گرفت و لایه نهایی راه را لایه ای به ضخامت 20 سانتی متر شن و ماسه تشکیل می داد. ایرانیان نیز از این شیوه برای راه سازی استفاده کردند اگر چه در دوره ساسانی اغلب راه های احداث شده در ایران با اهداف تجاری و درآمدزایی انجام می شد، اما روند راه سازی پس از ورود اسلام به ایران تغییرات بسیاری به خود دید. در دین اسلام، هر فرد مسلمان مکلف در صورتی که مستطیع باشد، باید به زیارت خانه خدا برود. به همین دلیل لازم است راهی برای عبور زائران خانه خدا ساخته شود. در زمان خلافت عباسیان بغداد به لحاظ پایتخت بودن و مکه به لحاظ قداست و انجام مناسک حج در وضعی قرار داشتند که می بایستی راهی برای ورود به آنها ساخته شود. زیارت خانه خدا در پرتو احداث راه ها آسان شد و مسافرتی که از سرزمین های شرق به حجاز می رفتند، از دجله گذشته و از راه هایی که احداث آنها را اعراب از ایرانی ها فرا گرفته بودند، عبور می کردند. معروف ترین شاه راه آن زمان راه بزرگ خراسان بود که به شرق می رفت و بغداد را به شهرهای ماوراء النهر تا حوالی چین، متصل می کرد. این راه از دروازه خراسان در خاور بغداد شروع می شد و از صحرا و پل های مستحکمی که بر رودها ساخته بودند، عبور می کرد تا به «حلوان» و از آن جا به کوه های ایران می رسید. این راه از شهرهای بزرگ و کوچکی در جهان عبور می کرد و در حال حاضر نیز شاه راه بزرگ خراسان همچنان هم راه پستی و چاپاری ایران است و امروز تهران، نزدیک ری، نقطه مرکزی این شاه راه شده است. پس از انقراض خلافت عباسیان، چون شهر سلطانیه رونق یافت، مسیر جاده ها تغییر کرد. اما این تغییرات در مسیر راه های اساسی تاثیر چندانی نداشت. در این دوره راه های مهم بسیاری در سطح کشور ساخته شد. راه های ساخته شده در ایالت خوزستان از جمله راه های مشهور این زمان بودند.از اهواز راهی بود که به سمت مغرب به «نهر تیرا» و از آن جا به «واسط» عراق می رفت. راه شمالی اهواز به شوشتر می رسید و از آن جا از جندی شاپور و شوش به سمت مغرب و کوه های لر و از آن جا به گپایگان و اصفهان می رفت. در همین دوران راه های ایالت فارس همه از شیراز منشعب می شدند و قسمت زیادی از آنها به سیراف، جزیره کیش و هرمز که در این زمان های طولانی مهم ترین بنا در خلیج فارس بودند، منتهی می شد.
راه های کرمان در دوره خلافت عباسیان نیز از راه های مهم ایران محسوب می شوند. در این دوره از سیرجان تا بردسیر کرمان دو روز راه بود و از «بردسیر» تا «زرند» نیز باید مسافران دو روز زمان طی می کردند.
در دوره اسلامی نه تنها راه ها در سطح کشور ایران بسیار گسترش یافت و ایرانیان در روند راه سازی به تجارب ارزنده ای دست یافته به گونه ای که شمال به جنوب، شرق و غرب کشور با راه های مختلف و شاهراه های بزرگ به هم متصل بود، ایجاد بناهایی با ویژگی های گوناگون در شهر و روستاها و جاده های حاشیه کویر و معابر کوهستانی با نام های مختلف چون رباط و کاروانسرا رواج یافت. عملکردهای گوناگون کاروانسرا در گذشته موجب شده که این مکان دارای نام های متفاوتی چون «کاربات»، «رباط»، «ساباط» و «خان» باشد. این بناها در واقع مشابه کاروانسرا بودند اما به لحاظ معماری در برخی جزییات با آن تفاوت پیدا می کردند. پیدایش این گونه بناها را باید در نیاز مبرم کاروان و کاروانیان به حمایت در طول سفر جست و جو کرد.
اطلاعات موجود در مورد کاروانسراهای اوایل اسلام اندک است. سلسله های دوره های آغازین اسلامی مانند «سامانی»، «آل بویه»، «آل زیار» برای ایجاد بناهای عام المنفعه چون کاروان سرا و آب انبار اهمیت زیادی قایل بودند و «رباط چاهه» یا «ماهی» کنار جاده مشهد _ سرخس که به صورتی بنایی با چهار ایوان بنا شده، از جمله یادگارهای آن زمان است. قرن پنجم قمری عصر شکوفایی هنرهای اسلامی به ویژه معماری است. ایجاد راه های تجاری متعدد و همچنین تامین امنیت جاده ها باعث رونق روزافزون تجارت و اقتصاد شد و در نتیجه در مسیر جاده ها و داخل شهرها برای آسایش کاروان و کاروانیان، کاروانسراهای متعدد ساخته شد. شیوه و سبک معماری این دوره در احداث بناهایی چون مساجد و کاروانسراها تقریبا یکسان شد.
زیباترین نمونه کاروان سراهای این دوره رباط با کاروانسرای «شرف» در خراسان است که اکنون به صورت نیمه ویرانه ای بر جای مانده است. این کاروانسرا یادآور زمانی است که جاده خراسان اهمیت بسیار داشت.
افول عباسیان
طومار زندگی عباسیان با همت ایرانیان به ویژه خواجه نصرالدین طوسی، ریاضی دان و منجم ایرانی در هم نوردیده شد و ایرانیان توانستند خود را از زیر یوغ حکومت عباسیان و ترکان نجات دهند، اما با این همه دیری نپائید که مغولان جای آنها را گرفتند. هنوز ملت ایران کمر از زیر بار حمله مغولان نکرده بود که تیمور بار دیگر به ایران تاخت و پس از جهانگشایی و تسخیر سراسر آسیای مرکزی و ایران به فکر نگهداری از راه ها و ایجاد ارتباط بین شهرها افتاد. چنگیز و تیمور به هیچ وجه در فکر راه سازی نبودند. کار اصلی آن تسخیر ممالک و تاراج اموال مردم بود. به طوری که «کلاویخو» سفیر اسپانیا در دربار تیمور که در ایران سیاحت های بسیار داشته است، نوشته، نسخی از راه سازی در این دوره نبوده اما تیموریان در نگهداری از راه ها نهایت کوشش خود را به کار می بردند. در هر حال در دوران پس از خلافت عباسیان ایران همواره در معرض تاخت و تاز مغولان و تیموریان بود. حکومت های بعدی نیز آن چنان درگیر مشکلات خود بودند که توجهی به احداث راه های جدید نداشتند. در این دوره اگر چه حکومت ها برای احداث راه های جدید تلاشی نکردند اما به دلیل این که همین حاکمان برای حفظ محدوده حاکمیت خود به راه هایی امن و هموار نیاز داشتند، در نگهداری از راه هایی که عمده آن ساخته حکومت های پیشین از جمله عباسیان بود، همت فراوان به خرج می دادند.شاید روزگاری فرانسوی ها گمان نمی کردند که بتوانند بنایی بلندتر از برج ایفل بسازند. اما در آستانه پلی بر روی دره و رودخانه تارن(واقع در جنوب فرانسه افتتاح شد.که ارتفاع یکی از پایه های ان ( که بلندترین پایه پل نیز میباشد) 343 متر یعنی کمی بیشتر از(19 متر) ارتفاع برج ایفل است .این پل که میلاثو نام دارد در حال حاضر بلندترین و مرتفع ترین پل جهان است.
•ارتفاع این پل از کف دره تارن به متر می رسد و حدود 5/2 کیلومتر طول دارد و برای ساخت آن بیش از 36000 تن فولاد بکار رفته و همچنین طول اجزاء نوارنگهدارنده آن (کابلهای حمایت کننده) حدود 1000 کیلومتر است.
•معمار و طراح این پل یک مهندس بریتانیایی بنام نورمن فوستر و مجری طرح شرکت مهندسی ایفاژ (شرکت سازنده برج ایفل) می باشند. به طور متوسط روزانه 28000 دستگاه خودرو از روی پل تردد می کنند که در نوع خود رقمقابل توجهی محسوب می گردد
•هدف عمده از ساخت این پل یکی کاهش بار ترافیک منطقه (بخصوص در فصل تعطیلات تابستان) و دیگری گشایش یک راه ارتباطی آسان میان شمال اروپا و جنوب آن (بویژه کشورهای فرانسه و اسپانیا) می باشد.لازم به توضیح است که تا پیش از سال 2005 که این پل توسط ژاک شیراک (رئیس جمهور وقت فرانسه)افتتاح شد، مقام بلندترین پل جهان از آن پل گلدن گیت سانفرانسیسکو بود(پلی که بر روی خلیج سانفرانسیسکو واقع در کالیفرنیایی آمریکا احداث شده است).
•پل عبارت از سازه ای است که روی یک جریان آب ساخته می شود تا از روی آن آمد و شد انجام شود . در حالی که آبرو عبارت از سازه ای است که جهت عبور آبهای سطحی از یک طرف راه به طرف دیگر آن احداث می شود . مرزبندی بین این دو اختیاری است اما معمولاً سازه هایی از این قبیل که دهانه آن تا 6 متر است را آبرو و بیشتر از 6 متر را پل می نامند .
•طبقه بندی پلها ( Classification of bridges )
•پل ها هم می توانند بر حسب مصالحی که جهت ساخت آنها به کار می رود طبقه بندی شوند نظیر پلهای فلزی ، بتنی ، چوبی و سنگی و غیره و هم به لحاظ سیستم سازه ای می توانند . طبقه بندی شوند یعنی پلهای معلق ، پلهای کنسولی و پلهای متحرکmovable. علاوه بر این طبقه بندی ها پلها ممکن است به لحاظ ابعاد و چگونگی طبقه بندی شوند که عبارتند از :
•1- پلهای اصلی با دهانه بزرگ : که در آن دهانه پل بیشر از 45 متر است
•2- پلهای اصلی با دهانه متوسط : دهانه از 15 تا 45 متر است .
•3- پلهای کوچک : دهانه از 6 تا 15 متر است .
•4- آبروها : دهانه تا 6 متر است .
•گاهی پلها به لحاظ زمان و دوره استفاده از آنها مورد بحث قرار می گیرند . ( نظیر پلهای موقت و دایم ) نوع دیگر طبقه بندی ممکن است بر حسب میزان بار قابل تحمل توسط پل باشد که معمولاً توسط سازمانهای مختلف مرسوم است .
•انتخاب محل پل ( selection of site for bridge )
•انتخاب محل پل از عوامل خیلی مهم در مهندسی پل می باشد . در پلهای اصلی هزینه ساختمان راه ممکن است به تنهایی قابل مقایسه با بقیه قسمت های راه باشد . بنابراین انتخاب محل پل اگر در قسمتی باشد که پی بر روی بستر سنگی قرار گیرد و یا در عمق کمی به بستر سنگی برسد خیلی مناسب خواهد بود .به این دلیل محل مناسب برای پل در یک مسیر راه معمولاً از نقاط اجباری میسر می شود .