خوانندگانی که با برنامههای تلوزیونی انگلستان آشنا هستند احتمالاً نام برنامه ای به نام «دیسکهای جزیره متروک» را شنیده اید. در این برنامه از افراد مشهور دعوت میشود تا برای سفری احتمالی به جزیره ای متروک 8 دیسک موسیقی، یک کتاب و یک شیئی نفیس انتخاب نمایند. افراد دلایل انتخاب خود را ذکر کرده و موسیقیهای انتخاب آنها نیز در خلال برنامه پخش میشوند. این برنامه در واقع یک تصور بسیار رومانتیک ایجاد کرده و حال و هوایی خیالی دارد.
An Evidence Base for WHO “Essential Analegesics” Pain Clinical Updates Volume VIII, No.1, March 2001
رشد بی رویه جمعیت جهان و منابع محدود حدمات بهداشتی درمانی را در بسیاری از کشورها مشابه طب در جزیره متروک نموده است.
بسیاری از مردم جهان از چنین جزایر متروکی دور هستند اما در معرض فاکتورهای مختلف دیگری نیز مانند فقر، کمبود، تبعیضهای اقتصادی، و یا فجایع (چه طبیعی و چه سیاسی) قرار دارند. افرادی که به چنین گروههایی خدمات بهداشتی ارایه مینمایند باید یک هسته مرکزی طب کم هزینه و در دسترس برای مواجهه با شرایطی که در طی طبابتشان ممکن است بوقوع بپیوندند ایجاد نمایند. روشها و انتخابهای بسیاری در این زمینه وجود دارد: کتاب فاماکوپه مارتین دیل اشاره شده است که حدود 000/50 داروی مجاز و انحصاری وجود دارند. انتخاب یک گروه داروی موثر و مفید از بین این چنین مجموعه بزرگی کار بسیار مشکلی خواهد بود.
مفهوم «داروهای پایه» توسط سازمان بهداشت جهانی
نسبت داروهای پایه یا EDL گزارشی ارائه شده به بیست و هشتمین گردهمایی سازمان بهداشت جهانی در سال 1975 اقتباس شد تا دسترسی به داروهای مناسب توسط جمعیتی که با سیستم توزیع دسترسی محدودی داشتند آسان تر شود. هدف تهیه و تدارک لیستهایی مختلف براساس نیازهای بهداشتی منطقه ای در هر کشور بود. این فرمها همگی توسط مشاوره با متخصصین بهداشت عمومی، فارماکولوژی پزشکی، مرتباً به روز میشود. در گردهمایی سالیانه WHO در سال 1975 قطع نامه ای بطور رسمی از دبیرکل درخواست کرد تا مدل اولیه داروهای ضروری را تهیه نماید. این لیست اولیه بطور مرتب در فواصل تقریباً دو سال یکبار مورد بازنگری قرار میگیرد. تازه ترین آنها که بازنگری یکصد و دهمی است در نوامبر و دسامبر 1999 منتشر شده است.
Essential drugs list (EDL)
لیست داروهای ضروری از نظر سازمان جبهداشت جهانی به عنوان هسته مشترک طب برای پوشش اکثر نیازها اعلام شده است.
WHO برای اخذ تصمیمات و سیاستهای ملی که منجر به همکاریهای منطقه ای شود تاکید دارد. اصول راهنمایی برای برنامههای مربوط به داروهای ضروری عبارتند از:
فرم EDL اولیه باید به عنوان جیک نقطه شروع تلقی شود
اسامی ژنریک تا حد امکان باید از مورد استفاده کرده و داروها همراه با یک اندکس اساسی انحصاری باشند.
اطلاعات دارویی ذقیق و جامه باید همراه با لیست فوق ارایه شوند.
کیفیت دارو، شامل ثبات و دسترسی بیولوژیکی اجزاء فعال آن باید بطور مرتب توسط مراجع و منابع عرضه داروهای ضروری آزمایش شوند.
مقامات منطقه ای باید میزان تخصص لازم جهت تجویز و یا توزیع دارو در لیست هر کشور را مشخص نمایند. در بعضی کشورها داروهای لیست فوق در بیمارستانهای آموزشی، مقادیر کمتری در بیمارستانهای منطقهای و نیز مقادیر باز هم کمتری در درمانگاههای بهداشت عمومی عرضه میشود.
موفقیت این رویکرد وابسته است به تامین ذخیره و توزیع مناسب و کارآمد دارو در تمام مراحل.
در مواردی جهت انتخاب مناسب یک محصول بخصوص براساس احتیاجات منطقهای احتیاج به انجام مطالعه و تحقیق بیشتر میباشد.
لیست دارو های ضروری نمونه
EDL نمونه شامل 27 قسمت مختلف است که براساس حروف الفبای انگلیسی مرتب شده اند. لیست کل شامل حدود 300 دارو همراه با دلایل انتخاب آنها در وب سایت پزشکی WHO موجود است. داروهای ضد درد موجود در این فرم در جدول یک ذکر شده اند. توصیههای ذکر شده نیز در رابطه با داروها و انواع موجود آنها میباشند. به عنوان مثال پاراستامل (استامینوفن) در انواع قرصهای 100 تا 500 میلی گرمی، شیافهای 100 میلی گرمی و شربت 125 میلی گرمی در میلی لیتری عرضه میشود. داروهای به خصوص که توسط ستاره مشخص شده اند نمونههایی از گروههای درمانی هستند. بقیه داروهای یک گروه میتوانند به عنوان جایگزین مصرف شوند. لیستهای فوق، که توسط اتفاق آراء تهیه میشوند، گاهی نکات جالب نیز در بر دارند.
در طی سالهای گذشته WHO رو به رویکردی بر پایه شواهد و دلایل آورده است. در حال حاضر گزارشی ابتکاری که دلایل و شواهدی که EDL را تعریف کند در حال تهیه و گردآوری است. بعنوان مثال جدول 1 مناطقی را نشان میدهد که مطالعات کنترله اتفاقی یا RCT و یا بازنگری کلی در آنها انجام شده، همچنین مناطقی را که احتیاج به تحقیقات بیشتری دارند و همچنین مناطقی که شواهد قوی تری برای یکی از چند داروی مشابه را نشان میدهند نیز ذکر کرده است. این اطلاعات از دو منبع جمع آوری شده اند، کتابخانه کاکرن[1] و فهرست آکسفورد از بازنگریهای جامعی[2] که در وب سایت واحد تحقیقات درد[3] وجود دارد. این وب سایت جزو شبکه جامع اینترنتی درد آکسفور است.
جدول 1 نشان دهنده دامنه تغییر ریه در شواهد و دلایل برای داروهای ضد درد موجود در EDL است. روشن است که بعضی از این داروها بدون هیچگونه دلیل واقعی و یا منطقهای به این لیست وارد شده اند. خوانندگان میتوانند پیشنهاد هرگونه تغییری را در این جدول به همراه دلایل بر پایه RCT[4] و یا بازنگری جامع به نگارنده و یا WHO منتقل نمایند.
در EDL خیلی از داروهایی که اکثریت معتقدند در این زمینه مفید هستند، مانند مورفین با ترشح کنترله، وجود ندارد. تا کنون یک مطالعه بصورت بازنگری جامع در رابطه با چنین فرآوردههایی منتشر نشده است. با این وجود چنین مطالعاتی برای قانع نمودن مراجع تصمیم گیرنده ضروری و لازم میباشد. دسترسی به مورفین در ادامه توضیح داده میشود.
مطالعات بازنگری جامع[5]
یک برتری واضح چنین مطالعاتی امکان استفاده از اطلاعات تلفیقی تحقیقات مختلف جهت بررسی و تخمین تاثیر یک دارو و یا یک روشی جدید است. این مطالعات دارای دقت بیشتری نسبت به تحقیقات واحد میباشند. یک دیدگاه آماری مفید برای مطالعات بازنگری جامع تعداد نمونه مورد نیاز بریا درمان و یا انجام تحقیق (NNT)[6] میباشد. NNT شاخصی از کارآی یو کارآمدی است که ورای دیگاه استاندارد اثربخشی[7] برای حرفه پزشکی عمل مینماید. توصیف NNT عبارت است از تعداد افرادی که باید یک مداخل خاصی را دریافت کنند تا در یک نفر اثر مفید و مثبت تعریف شده ایجاد شود.
NNT= چه تعداد بیمار باید تحت یک درمان قرار بگیرند تا در یک نفر از آنها فایدهای تعریف شده ایجاد شود. NNT برای یک داروی کاملاً موثر برابر یک است.
NNT برای یک داروی کاملاً مؤثر برابر یک است. بهترین داروهای مسکن NNT حدود 2 تا 3 دارند. محاسبه NNT میتواند امکان ترسیم طی طبقه بندی برای داروهای EDL را فراهم نماید. (شکل 1). شکل 1 امکان مقایسه دزهای مختلف دارو بین داروهای یک گروه و میز داروهای گروههای مختلف را فراهم مینماید.
بعضی پزشکان در کشورهای در حال توسعه تصور میکنند که EDL در واقع نشان دهنده پائین ترین سطح عمومی جامعه است. لیستی از داروهایی ارزان و ژنریک که برای افرادی که توانایی استفاده از روشهای مدرن پزشکی (اکثراً با اسامی تجارتی) را ندراند تهیه شده است. جدول ترسیمی ما نشان میدهد که در موارد بسیاری این مسئله درست نمی باشد. داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی گروهی از داروها هستند که به روشنی تسکینی درد خوبی در دردهای حاد ایجاد مینمایند. Jadad و Capeda در یکی از شمارههای قبلی تازههای بالینی درد 10 چالش در رابطه با بررسیهای بالینی در زمینه تسکین درد را ذکر کرده اند. دو تا از این چالشها در رابطه با احتیاج ارائه نتایج به استفاده کنندگان خط اول و نیز حصول اطمینان از در دسترس قرار گرفتن سریع این نتایج میباشد. این موارد خصوصاً در کشورهای در حال توسعه مطرح میباشند چون اطلاعات در آنها با سرعت کمتری در دسترس قرار گرفته و معمولاً فقط از طریق بازاریابیهای دارویی انجام میشود.
مسایل مربوط به پخش و انتشار اطلاعات در مطالعهای بر روی مسئولین فروش دارویی بمبئی مورد تاکید قرار گرفته است. این مطالعه مشاهدهای[8] به بررسی رفتار و عکس العملهای مسئولین فروش پزشکی با پزشکان و مسئولین دارویی را در محدوده وسیعی از محلات که شامل طبقان اجتماعی متفاوتی میباشند پرداخته است. نویسندگان این مطالعه تخمین زده اند که 5000 مسئول فروش پزشکی در بمبئی وجود دارند که حدوداً یک نفر به ازاء هر چهار دکتر در شهر میباشد. حقوق چنین افراید بسته به نوع عمل و میزان موفقیت آنها و نیز شرکتی که برای آن کار میکنند متفاوت است. بیشترین حقوق را شرکتهای چند میلیتی پرداخت میکنند. یک نفر از این افراد اظهار نظر کرده است «کمپانیهای بی شماری وجود دارند که باعث بروز رقابت بسیار زیاد و نیز فشار بیشتری جهت فروش شده اند. طب در هند فقط به معنای انگیزه و تشویق است. تشویق برای درمان بهتر بیماران، تشویق دکرتها برای خرید محصولات مربوطه، و تشویق ما برای فروش بیشتر داروهایمان حتی بیماران نیز ربای آن که داروی خود را از کدام داروخانه بخرند احتیاج به ا نگیزه دارند. روشن است که در مراحلی که تصمیمات اجرایی اخذ میشوند احتیاج به شواهد و دلایل محکمی میباشد.