مقدمه:
کبد بزرگترین عضو بدن است که کانون بسیاری از رویدادهای ضروری فیزیولوژیک از قبیل تعادل قند خون (کلوکز)، تولید پروتئین پلاسما، چربی، لیپوپروتئین، تولید اسیدهای صفراوی و ترشح آن، ذخیره‌سازی ویتامین‌های (B12، A،D،K،E) و نیز محل متابولیسم، سم‌زدایی و دفع بسیاری از مواد ساخته شده در بدن یا مواد وارد شده به آن است.
تظاهرات بالینی بیمارهای کبدی نیز به همین ترتیب متنوع بوده و ممکن است کاملا خفیف و یا حتی ناگهانی و شدید باشند. هپاتیت به معنی ایجاد التهاب و تورم در کبد است و به علل مختلف از قبیل داروها، الکل، ویروسها یا عوامل ایمنی و.... ایجاد می‌شود. هپاتیت خود به دو نوع حاد و مزمن تقسیم می‌شود.
هپاتیت حاد به مواردی اطلاق می‌شود که کمتر از شش ماه ادامه یافته وبیماری کبد به طور کامل بهبود می‌یابد و کار کبد به حد طبیعی باز می‌گردد یا آنکه جمله حاد ظرف مدت کوتاهی منجربه از بین رفتن بافت کبد و مرگ می‌شود. هپاتیت مزمن به مواردی اطلاق می‌شود که تغییرات التهابی بیشتر از شش ماه در کبد ادامه داشته باشد. یکی از علل مهم ایجاد هپاتیت ویروسها می‌باشند و هپاتیت ویروسی عمدتا توسط پنج ویروس هپاتیت A، B، C، D و E ایجاد می‌شود. البته علاوه بر این ویروسها، ویروسهای دیگری هم در ایجاد التهاب و هپاتیت موثرند.
ویروس هپاتیت:
بیماری هپاتیت ویروسB انتشار جهانی دارد به طوری که در حال حاضر بیشتر از 2 میلیار نفر در جهان مبتلا به عفونت HBV (hepatitis B virus) می‌باشند و حدود 300 میلیون نفر از این افراد حاملین یا ناقلین مزمن این عفونت هستند که علائم بیماری کبدی را هم ندارند. شیوع جهانی عفونت ویروس هپاتیت B (HBV) در حال کاهش می‌باشد و این اتفاق علاوه بر ساخت و استفاده از واکسن، به علت رعایت بهداشت و نیز ترس و نگرانی از بیماری AIDS/HIV می‌باشد چراکه اکثر راههای انتقال ویروس هپاتیت B و ایدز مشابه هستند شیوع هپاتیت B در جمعیت‌های نرمال در ایالات متحده آمریکا و اروپای غربی نادر، (1 تا 5 درصد است) ولی در کشورهای خاور دور و در بعضی از کشورهای حاره بین 5 تا 20 درصد است.
در ایران حدود دو میلیون نفر آلوده به HBV وجود دارد که حدود 3 درصد کل جامعه را تشکیل می‌دهد سالانه حدود 50 میلیون مورد جدید عفونت، ویروس هپاتیت B در سطح جهان به وجود می‌آید. آلودگی ویروس هپاتیت B بسیار شایع‌تر از ایدز و احتمال مسری بودن آن نیز به مراتب بیشتر از ویروس ایدز است.
علائم بیماری هپاتیت B:
اکثر افرادی که به هپاتیت B مبتلا می‌شوند علامت و یا شکایت مشخصی ندارند (مهمترین علامت این بیماری بی‌علامتی است) برخی موارد در ابتدای ایجاد عفونت ممکن است علائمی شبیه آنفولانزا، بی‌اشتهایی، تهوع و استفراغ، تب، ضعف، خستگی و درد خفیف شکم را داشته باشند که معمولا با این علائم نمی‌توان هپاتیت را تشخیص داد ممکن است فرد دچار علائم زردی (یرقان) شود و در آزمایشات آنزیم‌های کبدی تغییر کنند.
راههای انتقال:
ویروس هپاتیت B در خون و ترشحات بدن فرد آلوده وجود داشته و عمدتا از راههای غیرخوراکی منتقل می‌شود.
از جمله راههای انتقال عبارتند از:
از مادر آلوده به نوزاد در زمان تولد، از بافت خون و فرآورده‌های خونی آلوده، تماس جنسی با فرد آلوده، استفاده از وسایل فرد آلوده، وسایل دندان‌پزشکی، خالکوبی، سوراخ کردن گوش با روش‌های غیربهداشتی، استفاده مشترک از تیغ ریش‌تراش، ناخن‌گیر، مسواک و یا سرنگ آلوده و سابقه هپاتیت در خانواده و....
افرادی که در معرض خطر ابتلاء به عفونت ویروس هپاتیت B هستند عبارتند از:
شرکای جنسی آلوده (به خصوص مردان همجنس‌باز)، کارکنان مراکز بهداشتی-درمانی به ویژه جراحان، دندانپزشکان، کارکنان آزمایشگاههای بالینی، کارکنان بخش دیالیز، استفاده‌کنندگان از داروهای وریدی و شیرخواران به دنیا آمده از مادران آلوده و بیمارانی که به میزان زیاد در معرض دریافت خون یا فرآورده‌های خونی هستند و یا دچار اختلال ایمنی می‌باشند.
به یاد داشته باشید که هپاتیت B از طریق حیوانات، و تماس‌های عادی و روزمره نظیر دست دادن، معاشرت کردن، در یک کلاس حضور داشتن و در یک مکان غذا خوردن خطر انتقال بیماری را به دنبال ندارد. مبتلایان به هپاتیت B می‌توانند ازدواج کنند ولی قبل از ازدواج باید همسرشان بر علیه هپاتیت B واکسینه شود.
پیشگیری از هپاتیت B:
1- از تماس با خون آلوده خودداری شود.
2- از لوازم شخصی مانند ریش‌تراش، تیغ، ناخن‌گیر، حوله و... به طور مشترک استفاده نشود.
3- از حجامت، خالکوبی، سوراخ کردن گوش و طب سوزنی با روش‌های غیر بهداشتی خودداری کنید.
4- با واکسیناسیون به موقع از ابتلا کودک به هپاتیت جلوگیری نمایید.
5- در صورتی که در خانواده شما فرد مبتلا به هپاتیت وجود دارد حتما افراد خانواده را واکسینه نمایید.
6- مبتلایان به هپاتیت B برای درمان و کنترل بیماری خود به پزشک متخصص مراجعه نمایند.
7- خانم‌هایی که در زمان ازدواج واکسن هپاتیت را نزده‌اند و قصد دارند باردار شوند از پزشک خود درخواست نمایند تا وجود آلودگی به ویروس هپاتیت را در آنها بررسی نماید و در صورت آلوده بودن مادر با تزریق واکسن و ایمونوگلوبولین اختصاصی از سرایت این ویروس به نوزاد پیشگیری کنند.
هپاتیت B به ندرت از طریق مسیر مدفوعی- دهانی منتقل می‌شود ولی بهتر است از تماس با ترشحات و مواد دفعی بیماران پرهیز شود.
واکسن هپاتیت دو نوع است:
1- نوعی که از سرم انسانی گرفته می شود (پلاسمای خون ناقلین به ظاهر سالم)
2- فرم نوترکیب (از طریق مهندسی ژنتیک و استفاده از مخمرها)
3- قبلا در مورد فرم استفاده از سرم انسانی واکسن نگرانی وجود داشت زیرا تصور بر این بود که موجب انتقال بیماری‌هایی مانند ایدز می‌شود که این موضوع کاملا رد شده است و واکسن هیچ خطری نداشته و اثربخشی هر دو نوع واکسن مشابه است. توصیه‌های فعلی برای تزریق واکسن را می‌توان به توصیه‌های مربوط به قبل از تماس و پیشگیری پس از تماس تقسیم نمود.
برای پیشگیری قبل از تماس علیه هپاتیت B در شرایطی که تماس مکرر وجود دارد سه تزریق در ماههای صفر، یک و شش توصیه می‌شود.
برای پیشگیری پس از تماس HBV می‌توان از ترکیبی از HBIC (ایمونوگلوبین اختصاص هپاتیت B ) و واکسن استفاده نمود.
درمان:
برای نوع حاد هپاتیت ویروسی درمان خاصی وجود ندارد و اکثر بیماران نیازی به مراقبت بیمارستانی ندارند مگر آنکه بیماری شدید باشد. استراحت اجباری در بستر و طولانی مدت لازم نیست ولی کاهش فعالیت بدن باعث بهبود بسیاری از بیماران می‌شود. در نوع مزمن در بعضی از موارد می‌توان از داروهایی مثل اینترفرونها استفاده نمود.
هپاتیت B
کبد به‌‌عنوان فعالترین غده بدن بیش از 5000 عملکرد حیاتی را به‌عهده داشته ویکی از عوامل تصفیه خون از میکروبها و خنثی کننده بسیاری از مواد سمی است . در صورت التهاب و تورم کبد، هپاتیت ایجاد می‌شود که علل آن می‌تواند داروها، الکل، ویروسها و . . . باشد.
ویروس هپاتیت B یکی از جدی‌ترین انواع هپاتیت را سبب می‌شود. این بیماری شایع‌تر و 100 برابر مسری‌تر از ایدز می‌باشد. برآورد می‌شود که تا کنون بیش از دو میلیون نفر از مردم جهان به این بیماری مبتلا شده‌اند و هم‌اکنون حدود 350 میلیون نفر ناقل ویروس هستند. ناقلین ویروس منبع اصلی انتشار آن در جامعه می‌باشند. بر اثر آمار به‌دست آمده، حدودا بیش از 2 میلیون نفر از جمعیت کشورمان ناقل هپاتیت B هستند که حدود یکصد هزار نفر سالیانه به علت این ویروس بیمار می‌شوند و از این تعداد حدود 5 4 هزار نفر فوت می‌کنند. حدود سیصد هزار نفر از این ناقلین، مبتلا به هپاتیت مزمن نوع B بوده و نیازمند درمان و مراقبت پزشکی می‌باشند. مشکل عمده بهداشتی در رابطه با این بیماری این است که اکثر افراد آلوده تا مراحل آخر بیماری بدون علامت هستند و به همین دلیل به‌راحتی این ویروس را به نزدیکان خود منتقل می‌کنند.
هپاتیت عبارت است از التهاب کبد (جگر). هپاتیت علل متفاوتی دارد. الکل، بعضی از داروها، بعضی بیماریهای ارثی، میکروبها، انگلها، ویروس ها و بالاخره بیماریهای خود ایمنی ممکن است ایجاد هپاتیت کنند. ویروس ها شاید بیشتر از بقیه علل دیگر، ایجاد هپاتیت کنند. ویروسهای متعددی می توانند التهاب کبد بوجود آورند که مهمترین آنها ویروس هپاتیت A، ویروس هپاتیت B، ویروس هپاتیت C، ویروس هپاتیت D، ویروس هپاتیت E و ویروسهای دیگر را می توان نام برد.
هپاتیت ها را به دو گروه حاد و مزمن طبقه بندی می کنند. اصطلاح حاد نشان دهنده زمان بروز علائم و تداوم آنها است و نشان دهنده خطرناک بودن یک بیماری نیست. مثلا اگر علائم هپاتیت کمتر از 6 ماه از بین بروند و بیمار بهبودی کامل پیدا کند، هپاتیت را حاد می گوئیم و در صورتی که علائم هپاتیت بیش از 6 ماه ادامه یابد، هپاتیت را مزمن می گوئیم. هپاتیت های حاد معمولا به خودی خود بهبودی کامل می یابند و فقط درصد بسیار کمی از بیماران فوت می کنند. هپاتیت ناشی از ویروس های B یا C را بیشتر می توان در بیماران مزمن دید. هپاتیت های مزمن معمولا بهبودی کامل پیدا نمی کنند و سالها ادامه می یابند . اما چنانچه خیلی پیشرفت کنند و کبد کاملاً آسیب دیده و تخریب شود، به بیماری سیروز کبدی تبدیل می شود. سیروز کبدی عوارض متنوع و خطرناکی دارد و امکان بهبود قطعی ندارد. گاهی برای بیماری سیروز پیشرفته کبدی، پیوند کبد انجام می دهند که این روش هم موفقیت صد در صد ندارد. هپاتیت حاد ایجاد شده توسط ویروسهای ذکر شده درمان خاصی نداشته و بیماری خود به خود معمولا بعد از چند هفته بهبودی کامل می یابد. اگر هپاتیت حاد پس از 6 ماه بهبودی نیافت، مزمن شده و برای تعیین نوع و میزان آسیب رسیده به کبد بایستی نمونه برداری از کبد انجام گیرد. نمونه برداری از کبد با سوزن مخصوص در بیمارستان و با بی حسی موضعی انجام می شود.
تاریخچه
بقراط، بیماری عفونی را که احتمالا " توسط هپاتیت های ویروس هپاتیت ایجاد میشده، در بیش از 2000 سال قبل توصیف کرده است . هپاتیت به فراوانی در جمعیت‌های ارتشی در جنگ ها شیوع داشتهاست ، وخیلی از اوقات اهمیت آن همسان با وبا و طاعون، بعنوان علت پاندمی در اروپا بوده است . در زمانهای قدیم، بیماریهای دیگر مثل لپتوسپیروز، تب زرد و مالاریا غیر قابل تشخیص از هپاتیت ویروسی بوده است. مطالعاتی که در اوایل قرن حاضر صورت گرفت ، اشکال اپیدمیولوژیک یک هپاتیت‌عفونی رامعرفی کرد. اولین گزارش از این هپاتیت بوسیله Lurman در سال 1855 داده شد. در 1926، Flaum و همکاران، در سوئد گزارشی دادند که در آن به بیماران مبتلا به هپاتیت اشاره شده بود که بوسیله سرنگهای‌آلوده و عفونی، به بیماری مبتلا شده بودند. در این کلینیک‌ها سرنگهایی که بطور ناکامل استریل شده بودند ، علت انتقال هپاتیت بوده اند. در ابتدا دو عامل برای ایجاد هپاتیت ویروسی مطرح شد که HAV و HBV بودند . پیدا کردن آنتی‌ژن ویروسی (که‌اکنون HBsAG خوانده می‌شود). درخون بیماران با هپاتیت سرمی در 1960، وانتقال ویروس بهمین صورت در شمپانزه، اولین گام درشناسایی ویروسی بود که‌اکنون ویروس هپاتیت B نامیده‌می‌شود. با ویروسی که از مدفوع انسان مبتلا به هپاتیت ویروسی گرفته شده بود و پیدا کردن آنتی‌ژن ویروسی در مدفوع‌همین بیماران، هپاتیت A نیز کشف گردید.