گیاهان داروئی:
در فصل دوم رساله تذکره البیب فی ملاحظات الطبیب؛ حضرت آیت الله سیدعبدالله بلادی بوشهری به توصیف و شرح داروها و گیاهان دارویی که عام النفع و در طی سالیان دراز شایعترین انواع کاربردی بوده اند پرداخته است. او این دارونامه را جهت راهنمایی خانواده ها از موارد استفاده و کاربرد گیاهان دارویی برای بیماری های گوناگون تدوین کرده است. البته خود او متذکر شده است که هر گاه خانواده ها بیماران خود را در وضعیت سخت مرضی یافتند می بایست به اطباء حاذق ارجاع نمایند و پیش خود دوا ندهند تا در خطر بزرگ تر نیفتند.
در هر صورت پیکره طب گیاهی اسلامی که وارث مکتب های طب هند، چین، ایران، مصر باستان و یونانی بوده است انباشته از گیاهان دارویی متنوع است؛ اما در فصل دوم رساله آیت الله بلادی او ذکر دارو و گیاهانی دارویی پرداخته است که عموماً سمی نبوده و پژوهش های کافی در مورد اثرات درمانی آنها در گستره زمان انجام شده است.
آیت الله سیدعبدالله بلادی بوشهری در آغاز این فصل می نویسد:
”باید دانسته شود آنکه عقاقیر و ادویه که در این فصل مذکورند فقط قسمتی معدود از ادویه ایست که اطباء یونان و پس از آنها اطباء ایرانیان و اطباء عرب ها پس از سال های دراز و امتحانات زیاد پی به منفعت آنها و بی خطر بودن آنها برده اند و از ادویه مشهوده معروفه است در نزد آنها که همه وقت و همه جا و به همه کس حتی به اطفال کوچک هم داده اند و اگر چندان از بعضی از آنها نفع ندیده باشند، ضرر هم ندیده اند و ادویه سمیه هم در آنها نادر است و اگر بعضی سمیت داشته است تصریح بسمیت آن نموده اند. “
این حکیم روحانی نزدیک به 200 دارو و گیاه دارویی اشاره نموده است که ما در این بخش به تعدادی از کیاهان دارویی به همان اسامی که او نام برده است مطابق با نام تاکسونومیک آنها اشاره می کنیم و به کاربردهای شناخته شده و مورد تأیید طب مدرن آنها که ماحصل کار آزمایی های بالینی طی پژوهش های پزشکی بالینی و طب گیاهی متکی بر شواهد Evidence-basd Herbal Medicine بوده و در بانک های اطلاعات طب گیاهی ثبت شده است اشاره می کنیم. بی شک این بخش می تواند بعنوان ماده خام جهت طراحی و اجرا پروژه های پژوهشی در گستره گیاهان دارویی، مورد استفاده دانشجویان و دانش پژوهان قرار گیرد.
Myrtus Communis
اس :برگ های آن قابض، تونیک و ضدعفونی کننده است. دم کرده برگ های آن بصورت استعمال خارجی، توانایی ایجاد بهبودی و ضدعفونی زخم ها و جراحات را دارد و مصرف آن نیز می تواند در درمان بیماری های سیستم ادراری و گوارشی مؤثر باشد. عصاره روغنی آن نیز بشدت، اثر ضدعفونی کننده و ضد نزله داشته و در اسپانیا برای درمان عفونت های برونش ها و شش ها استفاده می شود.
Cymbopogon olivieri
اذخر:از تیره غلات است. گیاهی است پایا مخصوص نواحی گرم و مرطوب جنوب ایران. برگ های باریک و دراز با غلاف کاسه ای شکل، سنبلک های بازو به تعداد زیاد در طول سنبله انتهایی، از علائم مشخصه گیاه است.
ابوعلی سینا، فایده آن را در وهله اول در گل و بعد در شکوفه، ریشه و ساقه آن دانسته است. او متذکر شده است که ریشه این گیاه، معده را قوت می بخشد و اشتها را برمی انگیزد و در مداوای ورم معده و کبد مفید است و در تسکین درد زهدان بسیار مؤثر است. برگ های زیرین آن را نیز تا زمانی که تر و تازه اند، چنانچه بر جای نیش زدگی حشرات زهری بگذارند، تسکین بخش است.
Asarum europaeum
اسارون: در زمان یونان باستان از گیاهان دارویی مشهور بوده و برای درمان ناراحتی های کلیوی و برای معطر ساختن شراب بکار می رفته است. برای مصارف دارویی، ریزوم و بعضی مواقع، برگ های آن را جمع آوری می کنند.
ایزوم گیاه را پس از درآوردن از خاک، تمیز کرده و به شکل لایه های نازک در حرارتی که از 35 درجه سانتی گراد فراتر نرود خشک می کنند. این ریزوم دارای یک اسانس روغنی است که در صورت کریستال کردن آن، آزارون، نشاسته، رزین و مواد ضد باکتری حاصل می شود. مزه آن تلخ است و از آن بعنوان قی آور، مدر و سهلی ضعیف استفاده می شود. آزاره در درمان ناراحتی های کلیوی یا مجاری ادرار، کبد و همچنین در درمان ورم های مجرای تنفسی استفاده می گردد. طب سنتی علیه الکلیسم با بکار بردن این گیاه در ترکیبات دفع سموم سودمی جسته است. تمام این گیاه از جمله ریزوم آن سمی است و مصرف مقدار زیادی از آن باعث غلبه خون در ناحیه لگن خاصره می شود که این امر خصوصاً برای خانم های باردار خطرناک است.
Nepeta menthoides
اسطوخودوس: گیاهی است پایا، علفی و مخصوص نواحی پرآب که برگ هایی کشیده و بیضوی شکل آن، کناره های دندانه دار داشته، گل های آن به تعداد زیاد بصورت اجتماعاتی در طول ساقه و متراکم در انتهای شاخه ها دیده می شوند. این محصول به عنوان برطرف کننده دردهای معدی و نیز آرام بخش و تب بر مصرف سنتی دارد.
ابوعلی سینا، آپ پز آن را بعنوان مسکن دردهای پی و دنده ها ذکر کرده است و یادآور شده است که شربت آن در مداوای بیماری های سرد عصب، بهترین دارو است و آن راد ر علاج مالیخولیا و صرع سودمند جسته است.
Dorema ammoniacum
اشق: هنوز در طب غربی و هم طب هندی
کاربرد دارد و در فارما کوپه انگلیسی در لیست
داروهای ضد اسپاسم و خلط آور محرکه رفع
موکوس غلیظ از دستگاه تنفسی قرار دارد.
این گیاه بعنوان درمان اختصاصی برونشیت
مزمن، آسم و سرفه های دائم استفاده می شود.
همچنین گاهی بعنوان محرک عرق و قاعدگی کاربرد دارد.
Glycyrrhiza glabra
اصل سوس: در طب یونانی برای آسم، بیماری های ریوی و زخم های دهانی استفاده شده است. در کار آزمایی های بالینی متعددی، نقش مشتقات آن در درمان زخم های معده ای نشان داده شده است. در یک مطالعه از انگلستان، استفاده از Caved-S که حاوی گلیسیریزین (Glycyrrhizin) بوده است در یکصد بیمار باز زخم گاستریت توانسته اند تأثیر مساوی آن را با داروی رانی تیدین پس از 8 هفته مصرف نشان دهند.
بیش از 25 سال، در چین و ژاپن برای درمان هپاتیت مزمن استفاده می شده است. در یکی از مطالعات ژاپنی، نشان داده شده که گلیسیریزن می تواند مانع از ایجاد سیروز و سرطان کبدی شود. در یک مطالعه که در اروپا انجام شد، اثر بهبودی آن در فعالیت کبدی در بیماران با هپاتیت C نیز نشان داده شد. از استفاده های دیگر، کاربرد آن در بیماری آدیسون برای تحریک غدد آدرنال است. همچنین بعنوان یک مسهل ملایم نیز کاربرد دارد.
افسنتین: پژوهش ها بر روی این گیاه از سال 1970 آغاز گردید و نشان دادند که طیفی از محتویات آن عامل اثرات طبی اش می باشد. بسیاری از این اجزاء تلخ بوده و با تحریک گیرنده های روی زبانی، موجب تحریک معده و ترشحات دیگر دستگاه گوارش می شوند. در مطالعه ای که در سال 1995 در پاکستان انجام شد، نشان داده شد که این گیاه، نقش بسیار پراثری در محافظت از کبد از طریق مهار آنزیم های متابولیکی در درون کبد دارد. نقش بسیار مهمی در رفع قوای هضم ضعیف دارد و موجب افزایش اسید معده و تولید صفرا شده و هضم را بهبود و جذب مواد مغذی را تسریع می کند. همچنین بعنوان داروی سنتی برای رفع کرم استفاده شده است که به نظر می رسد اثر متوسطی در این خصوص داشته باشد.