شرح گیاه گیاهی است یکساله ، دارای یک ریشه اصلی راست و ریشه های فرعی فراوان، در روی ریشه های کوچک لوبیا غده های قهوه ای رنگ نامنظم ، تثبیت کننده ازت قرار گرفته است برگهای مرکب که از سه جفت برگچه تشکیل شده اند بادمبرگ طولانی به طور متناوب روی ساقه آن قرار گرفته اند.
ممکن است برگچه ها از کرکهای ریز پوشیده شده باشند.
برگها لوبیا دارای گشواره هستند گل های لوبیا به صورت خوشه ای یا منفرد از جوانه های جانبی کنار برگها بوجود می آیند جام گل لوبیا سفید یا ارغوانی میباشد گل لوبیا خودگشن است.
براثر تلقیح گل میوه آن که به صورت غلاف یا نیام می باشد، بوجود می آید نیام لوبیا بلند، باریک و گاهی ممکن است خمیده باشد.
در هر بنام تعداد 4 تا 12 عدد بذر و جود دارد.
نیام نارس لوبیا به صورت سبز مصرف می شود و به آن Snap beans می گویند.
نیام ممکن است نخ دار و یا بدون نخ باشد.
انواع بدون نخ آن ، بخصوص زمانیکه به صورت نارس برداشت می شود، بیشتر مورد توجه است و آنرا Strangles bean می نامند.از نظر طول بوته، لوبیا به دو دسته تقسیم می شود.
دسته اول بالا رونده است و به آن Pole beans و یا Runner beans می گویند.
طول بوته در انواع بالا رونده ممکن است به 5/1 تا 2 متر برسد.
دسته دوم غیر بالا رونده و یا کوتاه (Dwarf type) می باشد و به آن Bush beans می گویند طول بوته در انواع پاکوتاه از 40 تا 50 سانتی متر تجاوز نمی کند.
انواع بالا رونده احتیاج به قیم دارند و دارای دوره رشد طولانی بوده، از میزان محصول بالایی برخوردار می باشند.
در حال حاضر بیش از چند صد رقم لوبیا سبز در دنیا کشت می شود آنها را از نظر عادت رشد رنگ گل، اندازه گل، شکل غلاف ، شکل و رنگ دانه، تقسیم بندی می کنند.
نیاز اکولوژیکی لوبیا سبز جزء گیاهان فصل گرم محسوب می شود.
لوبیا سبز نسبت به سرما و یخبندان کاملاً حساس است.
دمای مناسب و مطلوب برای رشد لوبیا بین 15 تا 30 درجه سانتی گراد می باشد.
دمای بالا و پائین به بوته آن خسارت وارد می کند اگر دما مناسب باشد بذر آن در مدت 6 روز جوانه می زند.
بذر در دمای صفر درجه سانتی گراد و یا بالای 35 درجه سانتی گراد جوانه نمی زند.
لوبیا نسبت به طول روز یک گیاه بی تفاوت (Day neutral) می باشد بدین ترتیب تشکیل دانه و نیام آن تحت تاثیر طول روز واقع نمی شود انواع بالا رونده آن نسبت به رطوبت زیاد و بارندگی فراوان مقاوم است ولی ارقام پا کوتاه آن رطوبت زیاد را تحمل نمی کند.
آماده سازی خاک لوبیا سبز در هر نوع خاک رشد می کند بهترین خاک برای لوبیا سبز، خاکهای رسی شنی می باشد pH بین 5/5 تا 5/6 را می پسندد.
کودهای آلی و شیمیایی برای زمین لوبیا مناسب هستند میزان مصرف کودهای حیوانی برای لوبیا سبز تا 40 تن در هکتار می باشد که قبل از آماده شدن زمین به زمین اضافه می کنند.
کودهای شیمیایی که دارای فسفر و پتاسیم باشند برای لوبیا لازم است و آنها باید قبل ازکشت به زمین اضافه شوند.
آزمایشهای نشان داده است که لوبیا چندان نیازی به تثبیت ازت ندارد.بنابراین نسبت به اضافه کردن کودهای ازته عکس العمل مثبت نشان می دهد.
اگر در زمینی که باید محصول لوبیا در آن کاشته شود قبل از لوبیا کود سبز در آن کاشته باشند باید زمین را در پائیز سال پیش از کاشت لوبیا شخم زد و آنرا تا بهار بعد با کلوخ به حال خود، باقی گذاشت تا کود سبز در خاک بپوسد و زمین آماده برای کاشت لویبا گردد.
در غیر اینصورت می توان زمین را در پائیز سال قبل از کاشت و یا در بهار سال کاشت لوبیا شخم کرد.
در کل برای لوبیای پاکوتاه با توجه به مقدار مواد غذایی زمین معمولاً حدود 40 کیلوگرم ازت، 60 کیلوگرم فسفات 120 کیلوگرم کودهای پتاسه در هکتار نیاز است برای لوبیای بلند مقدار کود ازته بیشتر بوده (حدود 80 کیلوگرم) و نیز 80 کیلوگرم کود فسفاته و حدود 160 کیلوگرم کود پتاسه بسته به نوع زمین و مواد موجود در آن در هر هکتار در نظر می گیرند مضاماً باید توجه داشت که زمین مورد نظر بایستی از نظر منیزیم نیز غنی باشد.
تاریخ و فواصل کاشت فاصله دو بوته در ارقام پاکوتاه 10 سانتی متر و فاصله دو خط حدود 90 سانتی متر در نظر گرفته میشود در ارقام پا بلند فاصله دو بوته 40-30 سانتی و فاصله در خط کشت از یکدیگر 90 سانتی متر می باشد.
کاشت قبل از کاشت زمین را با دیسک کاملاً نرم کرده و پس از آن در صورت لزوم با کولتیواتور کلوخه های حاصل از دیسک را خردتر می کنند به طوریکه زمین موردکاشت کاملاً پوک و نرم گردد.
باید توجه داشت که بذرها را قبلاً با مواد شیمیایی ضد عفونی کرده و یا این که از بذرهای ضد عفونی شده استفاده کنند برای جوانه زدن لوبیا نیاز به دمای بیش از 15 درجه سانتی گراد است.
لوبیا در بهار بعد از رفع یخبندان زمانیکه دمای خاک حدود 12 تا 16 درجه سانتی گراد می باشد کاشته می شود در مناطق جنوبی کشور مانند خوزستان در اوایل بهار کاشته می شود.
کشت آن بصورت ردیفی انجام می گیرد.
عمق کاشت بذر آن در حدود 2 تا 3 سانتی متر می باشد.
فاصله دو بوته در ارقام پا کوتاه 10 سانتی متر و فاصله دو خط کشت حدود 90 سانتی متر در نظر گرفته می شود.
در ارقام پا بلند فاصله دو بوته 30 تا 40 سانتی متر و فاصله دو خط کشت از یکدیگر حدود 90 سانتی متر می باشد ارقام پا کوتاه نیازی به قیم ندارند، ولی برای انواع پابلند و رونده باید قیم در نظر گرفته شود.
نصب قیم قبل از گل دهی انجام می گیرد.
معمولاً ارقام پاکوتاه نسبت به ارقام پابلند زودتر میوه می دهند و این زمان حدود 50 تا 60 روز از زمان کاشت تا موقع برداشت طول می کشد، ولی دوره میوه دهی آنها کمتر است برای این که برای یک مدت طولانی محصول داشته باشیم کشت آن هر 2 تا 3 هفته تکرار می شود.
کشت لوبیا سبز تا 8 هفته قبل از یخبندان پائیز ادامه دارد.
در ارقام پابلند از زمان کاشت تا موقع برداشت محصول 60 تا 70 روز طول می کشد.
انواع پابلند لوبیا سبز دوره میوه دهی طولانی تری دارند و تا سرد شدن هوا در پائیز میوه دهی آنها ادامه دارد.
داشت بلافاصله پس از پاشیدن بذر مبارزه شیمیایی برای از بین بردن علفهای هرز آغاز می شود.
باید توجه داشت که هنگام سمپاشی زمین قدری مرطوب باشد بطورکلی در زراعت لوبیای پاکوتاه یک باروجین و یک بار سله شکنی انجام می دهند.
در صورتیکه در زراعت لوبیای پا بلند حداقل به 2 تا 3 بار وجین نیاز است در آب و هوای نسبتاً خنک باید برای آبیاری اقدامات لازم صورت گیرد.
همچنین باید دانست که لوبیای پا بلند را در اوایل دوره رشد گاهی اوقات با دست روی قیم می پیچانند (برعکس عقربه ساعت) تا کاملاً بتواند روی آن استوار باشد.
آفات و بیماریهای لوبیا را می توان با اقداماتی از قبیل، تناوب، استفاده از بذر مرغوب، کاشت انواع مقاوم و ضد عفونی نمودن بذر جلوگیری کرد.
بیماری لکه سیاه لوبیا را می توان طبق دستورالعمل فوق از بین برد.
شته لوبیا را باید توسط سمپاشی با سموم گیاهی از بین برد.
برداشت بخش خوراکی لوبیا سبز غلاف نارس آن می باشد زمان برداشت آن وقتی است که بذر در داخل غلاف نارس تشکیل شده باشد و قبل از اینکه رنگ غلاف به سفیدی بگراید، برداشت شوند بعضی معتقدند برداشت آن زمانی است که بذور تشکیل شده در داخل غلاف نارس حدود 25 درصد اندازه واقعی خود را داشته باشند.
بطورکلی زمانیکه دانه در داخل غلاف تشکیل شده باشد و طول غلاف یک سوم اندازه واقعی خود رسیده باشد لوبیا سبز قابل برداشت است زمان برداشت آن نیام باید سبز، جوان ، آبدار ، ترد و شکننده باشد اگر غلاف دیر برداشت شود در این صورت حالت شکنندگی و ترد خود را از دست می دهد و حالت فیبری به خود می گیرد و یا نخ دار می شود غلاف لوبیا را به دو دسته تقسیم می کنند نخ دارو بی نخ نوع بی نخ برای مصرف تغذیه مناسب تر می باشد و از ارقام نخ دار برای تهیه کنسرو استفاده می کنند.
برداشت لوبیا سبز معمولاً با دست انجام می گیرد.
بطورکلی انواع پاکوتاه در 2 تا 3 مرحله و لوبیای پابلند را 5 تا 6 مرحله برداشت می کنند مقدار محصول برای انواع پاکوتاه حدود 8 تا 13 تن و برای لوبیای پابلند 20 تا 28 تن در هکتار است.بعد از برداشت کیفیت لوبیا سبز شدیداً تحت تاثیر عوامل محیطی بخصوص گرما قرار می گیرد، بنابراین چنانچه کیفیت بالا مورد نظر باشد باید 24 ساعت بعد از برداشت غلاتها بصورت تازه مصرف شوند در غیر اینصورت در دمای صفر درجه سانتی گراد و رطوبت 80 تا 90 درصد نگهداری میگردند بخش خوراکی لوبیا سبز غلاف نارس آن می باشد زمان برداشت آن وقتی است که بذر در داخل غلاف نارس تشکیل شده باشد و قبل از اینکه رنگ غلاف به سفیدی بگراید، برداشت شوند بعضی معتقدند برداشت آن زمانی است که بذور تشکیل شده در داخل غلاف نارس حدود 25 درصد اندازه واقعی خود را داشته باشند.
بطورکلی انواع پاکوتاه در 2 تا 3 مرحله و لوبیای پابلند را 5 تا 6 مرحله برداشت می کنند مقدار محصول برای انواع پاکوتاه حدود 8 تا 13 تن و برای لوبیای پابلند 20 تا 28 تن در هکتار است.بعد از برداشت کیفیت لوبیا سبز شدیداً تحت تاثیر عوامل محیطی بخصوص گرما قرار می گیرد، بنابراین چنانچه کیفیت بالا مورد نظر باشد باید 24 ساعت بعد از برداشت غلاتها بصورت تازه مصرف شوند در غیر اینصورت در دمای صفر درجه سانتی گراد و رطوبت 80 تا 90 درصد نگهداری میگردند تاریخچه لوبیا بیش از چهار قرن است که لوبیا در سراسر جهان مصرف میشود؛ و پیش از آن برای دنیای متمدن ناشناخته بود.
درسال ۱۵۳۳ میلادی لوبیا به نام مکزیکی اولیه اش «ایاکوک» از آمریکا به اروپا آورده شد واز آنجا به سایر نقاط عالم راه یافت واکنون همه ساله ملیونها تن به مصرف میرسد ویکی از مواد غذایی نسبتاً ارزان وفراوان است.
خواص لوبیا از ۲۲ درصد پروتئین ، ۶۲ درصد مواد نشاستهای ، ۲ درصد مواد چربی تشکیل شده ویکی از مقوی ترین حبوبات (بقولات) روی زمین است.
وچون مواد پروتینی وباصطلاح «گوشتی» آن خیلی زیاد است، عدهای از دانشمندان آن را (گوشت فقراء) هم نامیدهاند.
زیرا بخوبی میتواند جای خالی گوشت را در یک برنامهٔ غذایی پر کند و همان مواد لازم در گوشت را به بدن برساند.
لوبیا برای بعضی از مردم که دارای معده ضعیف هستند غذای سنگینی به شمار میرود و ممکن است به دشواری هضم شود.
اما اگر چند روزی آن را در آب خیس کنند و هنگامی که لوبیا میخواهد جوانه بزند آنرا به پزند، هم زودنر پخته میشود وهم سریعتر هضم وجذب میگردد.
ضمناً این لوبیای تازه جوانه زده، دارای ویتامینهای گوناگون هم خواهد بود که مهمترین آنها عبارتاند از انواع ویتامین «ب» ویتامین «ث» ویتامین «د».
بنا براین فواید چنین لوبیایی خیلی بیش از لوبیای خیس نشده وجوانه نزده میباشد.
لوبیا برای مبتلایان به رماتیسم ، نقرص ، فشارخون و بیماریهای کلیوی غذای مطلوبی به شمار میرود.
اما اشخاص چاق و مبتلایان به بیماری قند (سکری) وکسانی که اورهٔ خونشان بیشتر از حد طبیعی است باید در مصرف آن احتیاط کنند واز لوبیای سبز استفاده نمایند.
کلیات گیاه شناسی لوبیا گیاهی است از تیره بقولات ، علفی و بالا رونده که به دور درختان و گیاهان دیگر میپیچد.
برگهای آن سبز رنگ ، پهن ، بزرگ و نوک تیز است که شامل سه برگچه به شکل قلب میباشد.
گلهای آن سفید مایل به زرد یا بنفش و میوه آن باریک و غلاف مانند است که دانههای لوبیا در آن قرار دارد.
از پوست و دانههای لوبیا هنگامی که لوبیا سبز است استفاده میشود که به نام لوبیای سبز معروف است ولی هنگامی که پوست غلاف سفت میشود دانههای داخل آن به صورت لوبیای خشک که به رنگ قرمز یا سفید میباشد مورد استفاده غذایی قرار میگیرد.
برگهای لوبیا دارای مادهای به نام آلانتوئین میباشد.
خواص داروئی لوبیا قرمز از نظر طب قدیم ایران گرم و تر است و لوبیای سفید معتدل است.
ادرار آور است و حجم ادرار را زیاد میکند.
درمان کننده بیماریهای دستگاه ادراری است.
سنگ کلیه را برطرف میکند.
سینه و ریه را نرم میکند.
آب را از بدن خارج میسازد.
لوبیای سبز مقوی قلب است.
نیروی جنسی را تحریک میکند.
قاعده آور است.
کلسترول خون را پائین میآورد.
ضد سرطان است.
برای رفع بیماریهای قلبی مفید است.
به دلیل داشتن مقدار زیادی الیاف رودهها را تمیز میکند.
فشار خون را پائین میآورد.
یبوست را برطرف میکند.
در استعمال خارجی لوبیا را خمیر کرده و روی زخمهای اگزما بگذارید تا آنها را التیام دهد.
مضرات لوبیا به علت داشتن پروتئین برای شخصی که مبتلا به بیماری نقرس بوده و اسید اوریک خونشان بالاست مناسب نیست.
ضمنا لوبیا به دلیل اینکه گاز زیادی در معده و روده تولید میکند باید به مقدار کم استفاده شود و همچنین با طریقه پخت مناسب آن را قابل هضم کرد.
بدین منظور باید لوبیا را بعد از شستن در آب گرم ریخته و به مدت چند ساعت بگذارید خیس بخورد سپس آب آنرا دور ریخته، آب تازه روی آن بریزید و بپزید.
ترکیبات شیمیایی: در صد گرم لوبیای سبز مواد زیر موجود است آب 92 گرم پروتئین 1/6 گرم چربی 0/2 گرم مواد نشاسته ای 4/5 گرم سدیم 4 میلی گرم پتاسیم 150 میلی گرم کلسیم 50 میلی گرم فسفر 35 میلی گرم آهن 0/6میلی گرم ویتامین آ 540 واحد ویتامین ب 1 0/16 میلی گرم ویتامین ب 2 0/1 میلی گرم ویتامین ب 3 0/5 میلی گرم ویتامین ث 15 میلی گرم اینوزیت 0/75 میلی گرم ساکارز 1/5 گرم در صد گرم لوبیای خشک مواد زیر موجود است آب 10 گرم پروتئین 22 گرم چربی 1/5 گرم سدیم 15 میلی گرم پتاسیم 1 گرم کلسیم 130 میلی گرم فسفر 420 میلی گرم آهن 7 میلی گرم ویتامین آ 20 واحد ویتامین ب 1 0/55 میلی گرم ویتامین ب 2 0/2 میلی گرم ویتامین ب 3 2/4 میلی گرم برگهای لوبیدارای ماده ای بنام آلان توئین می باشد .
مضرات : لوبیا بعلت داشتن پروتیئن برای شاخاصی که مبتلا به بیماری نقرس بوده و اسید اوریک خونشان بالاست مناسب نیست .
ضمنا لوبیا بدلیل اینکه گاز زیادی در معده و روده تولید می کند باید بمقدر کم استفاده شود و همچنین با طریقه پخت مناسب آنراقابل هضم کرد .
بدین منظور باید لوبیا را بعد از شستن در آب گرم ریخته و بمدت چند ساعت بگذارید خیس بخورد سپس آب آنرا دور ریخته ،آب تازه روی آن بریزید و بپزی.
منبع دکتر: جایلورد هاوزر ، ترجمه: احمد قدامه ، (الغذاء یَصنَع المعجزات ) ، دار النفائس للطباعه والنشر والتوزیع، بیروت ، لبنان، چاپ چهارده هم سال ۲۰۰۶ میلادی به (عربی(.