پیشگفتار
ورزش شامل فعالیت هر کس با یک منظور و در محیطی متفاوت از محیط روزانه برای مسابقه، لذت بردن ، برای کسب برتری، برای پیشرفت مهارت یا ترکیبی از تعدادی از این هاست. تفاوت منظور همراه با در نظر گرفتن مهارت فرد یا گروه یا دلیری علامت مشخصه ورزش است.
بنابر این پریدن از روی یک مانع در مقابل دیدگان هزاران نفر در یک میدان سر پوشیده ورزش است در حالی که پریدن از روی یک چشمه هنگام پیاده روی در روستا فقط تلاش برای خیس نشدن پای فرد است.
انواع مختلفی از ورزش وجود دارند و انسان ها قسمت مهمی از وقت، پول و دلبستگی خود را نه فقط به عنوان شرکت کننده بلکه به عنوان تماشاگر به آن ها اختصاص می دهند.
ورزش امروزه در جهان به وسیله ای مبدل شده که انسان ها را با هم متحد و آشنا کرده و بین آن ها پیوند اخوت و برادری برقرار می کند و مهمترین هدف و وظیفه ورزش همین است ایجاد مودت و دوستی بین ورزش کاران که هر چند در میدان رقیب هم هستند اما در خارج از میدان به عنوان رفیق همدیگر می باشند .
ورزش ترکیبی از فعالیت های فیزیکی عادی و معمول و مهارت های شخصی و به عنوان تفریح و یک سری از قوانین که برای مسابقه ، لذت بردن و رسیدن به برتری است. ترکیب شخصیت هایی با مهارت های متفاوت در یک ملت، شجاعت و دلاوری آن ملت را افزایش می دهد[1] .
تاریخچه ورزش
تمدن ها در ورزش سراسر تاریخ ، توانستند یک معامله بزرگ که تغییر اجتماع و ماهیت در ورزش است را آموزش بدهند . آن ها چیزهای بسیار جدیدی از هنر را در فرانسه ، آفریقا و استرالیا ی ما قبل تاریخ که مدرک آن در مراسمات رسمی تهیه شد را کشف کنند . این کسب مهارت ها وابسته به سفارش مردم است که برای یافتن معانی فعالیت ها در ورزش به صورت یک مروارید گران بها می درخشد . مثلا ورزش ژیمناستیک در میان چینی ها پیشینه‌ی زیادی دارد .
ورزش های دیگر شامل : پرتاب نیزه ، پرتاب دیسک و پرش بلند و کشتی است. رسوم سنت گرایی ورزش باستانی ایرانی ، هنر زورخانه ای بود که اکنون با این روش تماس اندکی دارند . در میان دیگر ورزش های ایرانی چوگان و پرتاب نیزه هم وجود داشت. دسترسی به ورزش های عمومی با تاسیس یونان قدیم ، ایجاد شد . کشتی ، دومیدانی ، بوکس ، پرتاب نیزه ، پرتاب دیسک و مسابقه ارابه سواری نیز در آن زمان متداول بود.
اهمیت ورزش
امروزه ورزش یکی از اموری است که به عناوین مختلف در جهان مطرح شده و گروه زیادی به اشکال گوناگون با آن سرو کار دارند. برخی از مردم، ورزشکار حرفه ای اند و گروهی ورزشکار آماتور . گروهی طرفدار و علاقه مند به ورزش و دیدن برنامه ها، مسابقات و نمایش های ورزشی بوده، وعده ای نیز از راه ورزش امور زندگی خویش را می گذرانند.
وزارتخانه ها و ادارات ورزشی فراوانی تاسیس شده و مخارج زیادی صرف ورزش ، ساختن استادیوم ها، مجتمع ها و باشگاه های ورزشی و نیز تهیه وسائل و لباس های ورزشی و یا تماشای مسابقات ورزشی می شود. بخش های قابل توجهی از برنامه های تلویزیون ، رادیو، مجلات و سایر رسانه های گروهی، به ورزشی و اخبار ورزشی اختصاص دارد و خلاصه ورزش یکی از اموری است که در جهان به صورت جدّی مطرح بوده و از جهات مختلف دارای اهمیت می باشد[2].
ورزش دو و میدانی چیست؟
ورزشهای دو و میدانی عبارت از فعالیتهای بدنی شامل حرکات طبیعی مانند دویدن، جهیدن و پریدن و پرتاب کردن می باشد. ورزشهای دو و میدانی ورزش چندگانه ای است که هر نوع آن ،کاملاٌ متفاوت از انواع دیگر است.
انواع مختلف ورزشهای دو و میدانی نه تنها از لحاظ اجرا با هم متفاوتند، بلکه از نظر وسایل و امکانات تمرین و سابقه نیز اختلاف زیادی دارند.
به خاطر سابقه، جهانی بودن و شهرت داشتن و همچنین به علت وسعت و مقدار مهارتهای مختلف که این ورزش در احاطه دارد،ورزش پایه یا مادر لقب گرفته است.رقابتهای دو و میدانی امروزه قسمت اعظم بازیهای المپیک را تشکیل می دهد، به خاطر اهمیت تربیتی آن ، این ورزش در تمام کشورهای جهان اجرا می گردد و به علت نقشی که در بهتر ساختن شرایط جسمانی جهت اجرای انواع دیگر ورزشها دارد اغلب پیشرفت در آن معیاری از توسعه کشورها تلقی می شود.گذشته از این که ، این ورزش ، ورزشکار را در شرایط و اجرای عالی نگه می دارد، زمینه ای برای تحقیقات و تجربیات درباره انسانها را فراهم کرده و خصوصیت پیشرفت در طریق صحیح آن را بررسی می نماید، بنابراین زمینه های علمی مربوط به این رشته وسیع و مختلف است[3].
تاریخچه ورزش دو و میدانی
«دو و میدانی» یک ورزش طبیعی است، چرا که با رفتار و حرکات طبیعی انسان مطابقت دارد. بنابراین، می توان گفت که دو و میدانی، از زمان پیدایش بشر وجود داشته و بلکه از نخستین اسلحه های انسان در برخورد با محیط زندگی و خطرهای آن به شمار می رفته است.
انسان های اولیه، برای آنکه طعمه حیوانات وحشی نشوند، مجبور به دویدن و فرار از خطر بوده اند. در این حال، عبور از موانع طبیعی هم با جهیدن و پریدن، صورت می گرفته و اگر لازم می شد که میان آن با حیوانات و با دیگر دشمنان مبارزه ای صورت گیرد، انسان های اولیه از پرتاب سنگ یا دیگر اشیا کمک می گرفتند.
به این ترتیب، انسان اولیه پی برد که اگر تندتر بدود، بیشتر بپرد و زیادتر پرتاب کند، بهتر خواهد توانست با مشکلات و خطرات پیرامون خود مبارزه کند.
با گذشت زمان، که انسان به تدریج متمدن و شهرنشین شد، آن حرکات طبیعی را هم جزئی از زندگی خود قرار داد و به شکل بازی های ورزشی در اوقات فراغت اجرا کرد. با این همه، در دوران باستان، بیشتر ورزش ها و تمرین های ورزشی به خاطر مهارت یافتن برای جنگ و عملیات جنگی صورت می گرفت:
پرش ارتفاع، برای مهارت پیدا کردن در عبور از دیوار و موانع و یا پریدن به پشت اسب.
پرش طول، برای بهتر گذشتن از روی نهرها و خندق، و سنگرها.
انواع پرتاب ها، برای بیشتر و بهتر پرتاب کردن نیزه و سنگ.
دویدن، برای تعقیب دشمن یا گریز از مهلکه.
این قبیل مهارت ها را سربازان در دوران صلح تمرین و تکرار می کردند تا اگر جنگی در گرفت، بتوانند با قدرت بیشتری وارد میدان شوند. مردم عادی و مخصوصا نوجوانان و جوانان هم به تقلید از حرکات سربازان، به این گونه کارها می پرداختند و میان خود بازی ها و مسابقاتی ترتیب می دادند.
در مصر باستان و در روزگار فراعنه، نوعی ورزش «دو و میدانی» متداول بود که به صورت دویدن های انفرادی و جمعی اجرا می شدند.
در موزه های دنیا، ظرف ها و اشیایی از دوران باستان موجود است که بر روی آن تصویر ورزشکاران در حال دویدن و نیزه انداختن و وزنه پرتاب کردن دیده می شود.
در دوران امپراطوری روم باستان، لژیونر ها (سربازان عضو لژیون = ارتش) با پرداختن به انواع دو ها و پرتابها، خود را برای مسابقات شمشیر زنی و نبردهای تن به تن آماده می کردند[4].
در ایرلند، ورزش میدانی مخصوصی رایج است به نام تیل تین (Tailtean) که پیشینه ای چند هزار ساله دارد.
اما در میان کشورها و تمدن های دوران باستان، در یونان بیش از دیگران به ورزش دو و میدانی اهمیت داده می شد. اهمیت دو و میدانی نزد یونانیان به اندازه ای بود که نوجوانان را زیر نظر و تعلیمات مربیان کارآزموده قرار می دادند تا آن ها را متناسب با استعدادی که دارند برای سریعتر دویدن، بیشتر پریدن، و بهتر پرتاب کردن آماده کنند.
در افسانه های اساطیری یونان باستان، سخن از موجودی پر شور و شر، به نام مرکور است. این موجود افسانه ای، جوانی است بلند بالا و سرشار از شادمانی و نشاط و حرارت. او، در دو طرف کلاه و مچ پای خود بال هایی کوچک دارد و با همین بال ها و گام های چابک و تیز، سفرهای پر ماجرایی را در جنگل ها و کوه ها و سرزمین های مختلف انجام می دهد و آسمان و زمین میدان فعالیت ها و دوندگی های اوست.
وجود چنین قصه ای و چنان موجودی در میان قصه ها و افسانه های اساطیری یونان باستان، حکایت از توجه و علاقه آن مردم به «تیزپایی»، «چابکی» و «دویدن» دارد.
بازی های المپیک
اما نخستین اجرای سازمان یافته و قانون دار «دو و میدانی» در بازی های المپیک یونان باستان دیده می شود.
ورزشکاران یونانی برای مسابقات ورزشی خود چهار جشنواره بزرگ و مهم داشتند.
در بازی های المپیک یونان باستان، «دو و میدانی» در رأس دیگر رشته های ورزشی قرار داشت و رشته اصلی مسابقات بود. مسابقه دو، با شرکت، دوندگان آماده و تیز پا، به مسافت یک استاد (برابر با 182 متر) انجام می شد که واژه استادیوم نیز برگرفته از همین واژه استاد است.
یک پژوهشگر به نام جان کی یران (John Kieran) از دونده ای یونانی به نام کوروبوس نام برد و می نویسد که وی اولین قهرمان رسمی دو در نخستین دوره بازی های المپیک باستان است.
با توجه به مدارک تاریخی، پرش طول در چهارمین دوره بازی ها به مواد مسابقات دو و میدانی افزوده می شود. کرونوس (از کشور اسپارتا) نخستین رکورددار این ماده بود که 7 متر پرید[5]
تصویری از دوندگان یونان باستان بر یک کوزه سفالین، به جای مانده از سال 530 ق.م.
در دوره های بعدی المپیک باستان، به تدریج رشته های دیگری همچون پرتاب نیزه،
پرتاب وزنه، و پرتاب دیسک هم به فهرست مسابقات دو و میدانی افزوده شد.
در قرن دوازدهم میلادی، مسابقات میدانی و مخصوصاً دو در انگلستان رایج شد.
در اواخر قرن پانزده و اوایل قرن شانزده، مسابقات دو و میدانی در انگلستان به شدت رواج یافت و ورزش اول در جامعه آن روز شد.
در قرن های 17 و 18 میلادی، در انگلستان نوعی شرط بندی ورزشی مرسوم شد که در آن دوندگانی با هم شرط می بستند و درحالی که انبوه مردم به تماشا می ایستادند، دونده ها بر سر ربودن جایزه مسابقه می دادند.
نقش انگلستان در زنده شدن دوباره «دو و میدانی» بسیار زیاد است. در سال های 1860 – 1820 ورزش دو و میدانی به دانشگاه ها و مدارس انگلستان راه یافته بود و دانشجویان دلبستگی بسیاری به این ورزش پیدا کرده بودند.
در سال 1849 آکادمی ارتش انگلیس برای اهمیت دادن به دو و جلب توجه و علاقه نظامیان به آن ، یک مسابقه بزرگ ترتیب داد و افزون بر آن، انواع دوهای سرعت و استقامت را جز دروس رسمی دانشجویان دانشکده افسری قرار داد.
در سال 1866، اولین باشگاه دوندگان، با نام کلوپ آتلتیک آماتور در لندن تأسیس شد و در پی آن، باشگاه ها و کلوپ های دیگری به وجود آمدند.
واژه آتلتیک (Athletic) را انگلیسی ها در مورد ورزش دو و میدانی به کار می برند. اما کلمه آتلت (Athlete) در اصل به معنی جوان قوی هیکل و چابکی است که برای انواع مسابقات سنگین سرعتی و استقامتی ورزش می کند و خود را آماده می سازد.
رونق دوباره دو و میدانی در انگلستان سبب شد که دیگر کشورهای اروپایی هم به آن روی بیاورند و این ورزش را در مدارس، دانشگاهها و سربازخانه های خود متداول کنند. سربازهای کشورهای استعماری اروپا هم به هر جا از جهان که قدم گذاشتند، مواد مختلف دو و میدانی را رواج دادند و به مردم سرزمین های دیگر معرفی کردند[6].
بعد از انگلستان، دومین کشوری که ورزش «دو و میدانی» در آن بسیار رونق گرفت آمریکا بود. استقبال مهاجران ساکن در قاره جدید (آمریکا) از ورزش دو و میدانی به قدری زیاد بود که در سال 1868 کلوپ آتلتیک نیویورک تأسیس شد تا مسابقاتی منظم برای علاقه مندان دو، پرتاب، و پرش ترتیب دهد.
در قرن نوزدهم، سربازان ارتش برای نشان دادن قدرت خود به پرتاب گلوله توپ می پرداختند و با هم مسابقه می دادند.
المپیک نوین
در اواخر قرن نوزدهم، بارون پیردو کوبرتن (فرانسوی) با تلاش و کوشش بسیار موفق شد بازیهای المپیک را پس از 1500 سال تعطیلی، بار دیگر زنده کند و در اندازه های بین المللی به مورد اجرا بگذارد.
نخستین دوره این بازی ها در سال 1896 در آتن برگزار شد و از همان اولین دوره بازی ها مسابقات دو و میدانی در ردیف مهمترین بازی ها درآمد.
در تاریخ هفدهم ماه ژوئیه سال 1912 در کشور سوئد کنگره ای بر پا شد که در آن نمایندگان سازمان های دو و میدانی کشورهای بلژیک، اتریش، کانادا، شیلی، دانمارک، مصر، فنلاند، آلمان، انگلستان، یونان، مجارستان، نروژ، شوروی، آمریکا، سوئد و استرالیا شرکت داشتند و برای ایجاد یک سازمان بین المللی دو و میدانی مشور کردند. سازمان مورد نظر سرانجام در ماه اوت سال 1913 با نام فدراسیون بین المللی دو و میدانی موجودیت یافت تا قوانین و مقررات مورد نیاز رشته های مختلف دو و میدانی را تدوین کند
فعالیت های فدراسیون بین المللی دو و میدانی سبب شد که این ورزش در سراسر دنیا گسترش یابد و براساس قوانین و مقررات یگانه ای به اجرا در آید.
در حال حاضر، تقریبا هیچ کشوری در جهان نیست که عضو فدراسیون بین المللی دو و میدانی نباشد و از قوانین آن پیروی نکند[7]. .
دو و میدانی در ایران
ورزش دو و میدانی در ایران، به ویژه در دوران باستان و روزگاران قدیم به اندازه سوارکاری، چوگان بازی، تیراندازی، کشتی، شمشیرزنی و نیزه اندازی رایج نبوده است. اما بی تردید جنگاوران و سربازان ایرانی در هر دوره تاریخ برای آماده سازی و تقویت جسم خود از این ورزش هم غافل نبوده اند.
شاطر ها را شاید بتوان نخستین افرادی به شمار آورد که ورزش و تمرین اصلی آن ها از دوران کودکی دویدن بود.
در دوره صفویه و پس از آن چنین رسم بود که مردانی چابک و تیزرو در پیشاپیش اسب بزرگان می دویدند و راه را برای عبور آن ها باز می کردند. این دوندگان را شاطر می نامیدند.
شاطرها، دویدن و تند رفتن را از کودکی تمرین می کردند و چون در این کار مهارت می یافتند، در یک آزمون مانند مسابقه دو، نیز شرکت می کردند تا اگر قبول شدند، حکم شاطردوانی یا استادی بگیرند.
در دربار پادشاهان صفوی و بعد از آن، همواره تعداد شاطر آماده به خدمت بودند و رئیس شاطرها را شاطردوانی می گفتند. شاطرها در اوقات فراغت به تمرین دو می پرداختند و از آن جا که افرادی تیزپا و تندرو بودند، برای رسانیدن پیامها نیز مورد استفاده قرار می گرفتند.
اما، از عهد مشروطیت به بعد و به دلیل رواج کالسکه و اتومبیل در ایران، کار و بار شاطرها هم به تدریج از رونق افتاد و این پیشه از میان رفت.
پیدایش ورزش دو و میدانی در ایران، به صورت نوین، حدود سال 1300 هجری شمسی است.
در این سال، میر مهدی ورزنده (معلم ورزش) دو و میدانی را در ایران معرفی کرد و به شاگردان مدارس آموزش داد.
در سال 1303 در میدان مشق تهران، مسابقه ای به نام المپیک ایران ترتیب داده شد که در آن ورزشکاران سفارتخانه های خارجی و ورزشکاران ایرانی شرکت کردند. مهمترین رشته های این رویداد ورزشی دو و میدانی بود. [8]
در آن سالها، وزارت معارف ایران همه ساله جشنواره ای ورزشی برای دانش آموزان ترتیب می داد که بیشتر بر پایه دو و میدانی، شمشیر بازی، حرکات ژیمناستیک بود.
احمد ایزدپناه که او را پدر دو و میدانی در ایران می خوانند از سال 303 به بعد، به کمک شمس الدین شایسته و شعاع معتمد شیرازی در مسجد سپهسالار آن زمان تشکیلاتی به راه انداختند که هدف آن برگزاری مسابقات دو و میدانی بین ورزشکاران و محلات و مدارس تهران بود.
در سال 1311، کانون ورزش ایران به همت احمد ایزدپناه تأسیس شد. این کانون در گسترش فوتبال و دو و میدانی ایران به همت این کانون، در کالج تهران برگزار شد.
در آن سال ها (1312111310) بیشتر مسابقات دو و میدانی با وسایل ابتدایی و معمولی انجام می شد و دسته بیل و ریسمان و سنگ ترازو برای پرش با نیزه و پرش ارتفاع و پرتاب وزنه به کار می رفت.
در سال 1313 هجری شمسی از سوی وزارت معارف یک اردوی ورزشی در باغ منظریه تهران ترتیب یافت که اولین سمینار دو و میدانی هم در آن جا تشکیل شد تا این رشته از ورزش را در ایران پایه ریزی کند و گسترش دهد.
به این ترتیب، رشته های مختلف دو و میدانی به تدریج در شهرهای بزرگ و کوچک ایران رواج یافت. [9]