در گذشتههای دور تا کنون حشرات به شکلهای مختلف با زندگی انسان ارتباط داشتهاند و براساس این ارتباط حشرات را به دو گروه تقسیم میکنیم: 1- حشرات مفید؛ 2- حشرات مضر.
آیا تغذیه زنبورها از گلها باعث خسارت به آنها می شود؟
تحقیقات نشان داده است که زنبور عسل به ازای هر یک ریال عسلی که تولید می کند 4 برابر آن در افزایش کمی و کیفی محصولات کشاورزی از طریق گرده افشانی نقش دارد؛ و لذا این نظریه به هیچ وجه درست نیست.
گروه دیگر از حشرات مفید، حشرات حشرهخوار هستند و به دو گروه شکارگرها و پارازیتوئیدها تقسیم میشوند.
حشرات شکارگر، حشراتی هستند که از طریق تغذیه حشرات آفت را مورد استفاده قرار میدهند و جمعیت آنها را در طبیعت کنترل میکنند مانند کفشدوزکهای خانواده ککسی نلیده ( Coccinellidea ) که حشرات کامل که لاروهای آنها از شته تغذیه میکنند یا بال توریهای خانوادهی کرایزوپیده ( Chrysopidae ) که آنها هم شکارگر شته هستند.
گروه دیگر از حشرات مفید پارازیتوئید ها هستند که تخم خود را بر روی بدن میزبان یا در داخل بدن میزبان قرار میدهند و بعد از اینکه لاروشان از داخل تخم خارج شد محتویات بدن میزبانشان را مورد تغذیه قرار میدهند و بعد از کامل شدن، و از بدن میزبان خارج میشوند و میزبان هم از بین خواهد رفت.
چه حشراتی در بعضی از شرایط مفید و در بعضی از شرایط دیگر مضر میباشند؟
از سال 1900 تا 1920 چندین گونه از کاکتوسها وارد استرالیا شدند.
کاکتوسها فاقد دشمن طبیعی بودند و هیچ موجود زندهای از این گیاهان تغذیه نمی کرد.
به همین دلیل به آفت بسیار مهمی تبدیل شدند و میلیونها هکتار از مزارع استرالیا را تحت پوشش قرار دادند.
بعدها محققین استرالیایی پروانهایی بنام ( Cactoblastis cactorum ) را وارد استرالیا کردند و کاکتوسها را بطور کامل تحت کنترل در آوردند در حالیکه همین حشره ممکن است در شرایط دیگر بعنوان یک آفت مطرح شود.
گروه دیگر از حشرات مفید، حشرات پاکسازی کننده محیط هستند و به دو گروه اصلی تقسیم میشوند: الف) حشرات مدفوعخوار؛ مانند سوسکهای خانواده اسکارابیده ( Scarabaeidae )که از مدفوع جانوران در اکوسیستمها تغذیه میکنند، و به این طریق محیط را هم از فضولات حیوانات پاک میکنند، و هم از افزایش جمعیت مگسهای مضر جلوگیری میکنند.
ب) حشرات لاشهخوار؛ مانند مگسهای خانواده کالیفوریده ( Calliphoridea ) و سوسکهای خانواده درمستیده ( Dermestidae ) ، که لاشه جاندارانی را که در طبیعت از بین میروند مورد تغذیه قرار میدهند و بدین ترتیب محیط را پاکسازی میکند.
گروه دیگر از حشرات مفید، حشرات خاکزی هستند بسیاری از حشرات یک بخش یا کل دوره زندگی خودشان را در داخل خاک سپری میکنند و از این طریق میتوانند در بهبود خصوصیات فیزیکی خاک نقش داشته باشند.
گروه بعدی از حشرات مفید، حشراتی هستند که بعنوان غذای سایر جانداران و یا حشرات با ارزش غذایی مطرح هستند.
حشرات توسط گروههای مختلفی از موجودات مورد تغذیه قرار میگیرند، بعنوان مثال دوزیستان مانند قورباغهها، مارمولکها، بعضی از موشها و بعضی از گونههای پرندگان به ویژه بعضی از آنها که مختصراً از حشرات تغذیه میکنند.
این پرندگان ارزش زیبایی شناختی دارند و چنانچه این حشرات در محیط نباشند این پرندگان هم که در واقع بصورت تخصصی از حشرات تغذیه می کنند از بین میروند.
انواع حشرات 1- حشرات مفید 1- حشرات گرده افشان 2- حشرات تولید کننده فرآوردههای تجاری و غذایی 3- حشرات حشرهخوار الف- شکارگرها ب- پارازیتوئیدها 2-حشرات مضر 4- حشرات پاکسازی کننده محیط الف- مدفوعخوار ب- لاشهخوار 5- حشرات خاکزی 6- حشراتی با ارزش غذایی 7- حشراتی با ارزش هنری حشرات مضر حشرات مضر بطور کلی به سه گروه اصلی تقسیم می شوند: ۱- حشراتی که از گیاهان تغذیه میکنند؛ ۲- حشراتی که از فرآوردههای انباری تغذیه میکنند؛ ۳- حشراتی که انسان و سایر جانوران را مورد حمله قرار میدهند.
حال به شرح هر یک از این سه گروه میپردازیم.
1- حشراتی که از گیاهان تغذیه میکنند الف) حشراتی که از گیاهان تغذیه میکنند ممکن است بصورت مستقیم به گیاه خسارت وارد کنند.
مثل ملخها، لارو پروانهها و سوسکها که مستقیماً از بخشهای مختلف گیاه تغذیه میکنند اعم از برگ، گل، میوه و چوب.
ب) ایجاد خسارت از طریق تخم گذاری است، بعضی از حشرات مخصوصاً زنجرکهای خانواده سیکادیده (Cicadidae ) و زنجرکهای خانواده سیکادلیده (Cicadellidae ) از طریق تخمگذاری در سر شاخههای ظریف گیاهان به آنها خسارت وارد میکنند.
ج)ایجاد خسارت از طریق انتقال بیمارهای ویروسی،باکتریایی و مایکوپلاسمائی و احتمالاً قارچی در بین حشرات دو گروه شتهها و زنجرکهای خانواده سیکادلیده (Cicadellidea ) از اهمیت بیشتری در نقل و انتقال عوامل بیماریزا گیاهی برخوردار هستند.
همچنین سخت بالپوشان خانواده اسکولیتیده (Scolytidae ) در نقل و انتقال عوامل قارچی نقش دارند.
۲-حشراتی که به فرآوردههای انباری خسارت میزنند و خود نیز به سه دسته تقسیم میشوند الف) اولین گروه آفات چوب میباشند.
چوب یکی از مهمترین محصولات است که در زندگی بشر نقش دارد.
چوبهای صنعتی گاهی مورد حمله بعضی از حشرات قرار میگیرند از جمله مهمترین این حشرات موریانهها هستند.
چگونگی هضم چوب بوسیلهی موریانهها.
موریانهها خود قادر به هضم سلولز یا چوب نیستند.
در داخل دستگاه گوارش موریانه تک سلولیهای فلازلداری زندگی میکنند که آنزیمهای مورد نیاز برای تجزیه سلولز را تولید میکنند و آن تک سلولیها هستند که باعث هضم سلولز میشوند.
در واقع نوعی همزیستی بین تک سلولی و موریانهها از این طریق ایجاد شده است.
ب) دومین گروه از آفات فرآوردههای انباری، آفات پارچه و منسوجات هستند.
تعدادی از حشرات از جمله پروانههای خانواده تینیده (Tineidae) و سخت بالپوشان درمستیده (Dermestidae) گاهی به منسوجات خسارت سنگینی وارد میکنند.
ج) سومین گروه از آفات مواد غذایی، انباری است.
حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد محصولات کشاورزی بعد از مرحله کاشت و پس از برداشت در انبار توسط آفات مختلف از بین میروند.
در بین آفات انباری سوسکهای خانواده درمستیده (Dermestidae ) و بروخیده ( Bruchidae ) و کورکولینیده (Curculionidae)، در بین پروانهها تعدادی از گونههای خانواده پیرالیده (pyralidae ) مثل پلودیا اینترپونکتلا (Plodia interpunctella) و افیستیا کونیلا (Ephestia Kuhniella ) از اهمیت زیادی برخوردارند.
3- حشراتی که انسان و سایر جانوران را مورد حمله قرار میدهند.
آنها نیز به چند گروه تقسیم میشوند: الف) حشرات آزار دهنده مثل تعدادی از پشهها و مگسها.
گرچه ممکن است که ناقل بیماری مهمی نباشد ولی به هر ترتیب باعث سَلب آسایش از انسان میشوند.
ب) حشراتی که نیش آنها سمی است.
تعدادی از زنبورهای خانواده وسپیده (Vespidae) و اسفسیده (Sphecidae) و در مواردی زنبورهای بالاخانواده آپویدا (Apoidea ) که جزء حشرات مفید و گرده افشان هستند و انسان را نیش میزنند.
بعضی از انسانها به نیش زنبورها حساسیت شدیدی دارند و دچار شوک شدیدی میشوند و در مواردی مشاهده شده که نیش زنبور منجر به مرگ انسانی شده است.
ج) سومین گروه از حشراتی که به انسان خسارت میزنند حشرات انگل هستند و به دو گروه تقسیم میکنیم.
گروه دیگر از حشرات مفید پارازیتوئیدها هستند که تخم خود را بر روی بدن میزبان یا در داخل بدن میزبان قرار میدهند و بعد از اینکه لاروشان از داخل تخم خارج شد محتویات بدن میزبانشان را مورد تغذیه قرار میدهند و بعد از کامل شدن، و از بدن میزبان خارج میشوند و میزبان هم از بین خواهد رفت.
گروه دیگر از حشرات مفید حشراتی هستند که ارزش هنری دارند مانند پروانهها، حتی در شعر بسیاری از شعرای ما از پروانه استفاده شده است.
حشرات مضر حشرات مضر بطور کلی به سه گروه اصلی تقسیم می شوند: ۱- حشراتی که از گیاهان تغذیه میکنند؛ ۲- حشراتی که از فرآوردههای انباری تغذیه میکنند؛ ۳- حشراتی که انسان و سایر جانوران را مورد حمله قرار میدهند.
حشرات انگل 1) انگل خارجی؛ 2) انگل داخلی.
1) حشرات انگل خارجی مثل ککها و شپشها و در مواردی ساسها که با تغذیه از خون انسان گاهی بیماریهایی را به انسان منتقل میکنند.
ساسها در واقع نوعی سن هستند.
در مبحثهای بعدی توضیح داده خواهد شد.
2)حشرات انگل داخلی مخصوصاً تعدادی از مگسها مثل خانواده کالیفوریده (Calliphoridae) و خانواده اُستریده (Oestridae) و خانواده تابانیده (Tabanidae) که از اهمیت زیادی برخوردارند.
این مگسها عموماً تخم خودشان را بر روی چهارپایان وحشی و اهلی قرار میدهند.
بعد از اینکه لارو از تخم خارج میشود وارد بدن چهار پایان میشود و مراحل نشو و نمای لاروی خود را در داخل بدن طراحی میکند و زمانی که میخواهد تبدیل به حشره کامل بشود در بسیاری از مگسها پوست سوراخ میکند.
مثل خانواده استریده (Oestridae) که از اهمیت زیادی برخوردارهستند.
سپس وارد خاک میشوند و تبدیل به شفیره و حشره کامل میشوند.
و از این طریق کاملاً باعث ضعف جانوران مخصوصاً احشام و چهارپایان وحشی میشوند.
آخرین گروه از حشراتی که به انسان حمله میکنند حشرات ناقل از جمله خانواده کولیسیده (Culicidae) و سایکودیده (Psychodidae) هستند که از اهمیت زیادی برخوردارند.
پشههای خانواده کولیسیده مراحل نشو و نمای لاروی خودشان را در داخل آب سپری میکنند.
حشرات ماده قادر هستند انسان را نیش بزنند و همراه نیش زدن عوامل مختلف ویروسی و باکتریایی را وارد بدن میکنند.
مثل پشهی مالاریا که چندین مرحله را در بدن انسان طی میکنند و در گذشته منجر به مرگ انسان میشده اما در حال حاضر واکسن مخصوص بیماری مالاریا ساخته شده است.
نمونه دیگر پشههای خاکی خانواده سایکودیده زیر خانواده فلابوتومینا (phlaebotominae) هستند که عامل بیماری سالک در انسان میباشند.
این پشهها وقتی در روی صورت مستقر میشوند یک تک سلولی بنام لشمانیوز را وارد بدن میکنند و ایجاد بیماری سالک در روی پوست میکنند.
جایگاه حشرات و کنهها بعنوان مهمترین آفات گیاهان زینتی شاخه بندپایان یا آرتروپودا (Arthropoda) به چهار زیر شاخه تقسیم میشوند : 1- تریلوبیتا (Trilobita) 2- کراستاسهآ (Crustaceae) 3- کلیسراتا (Chelicerata) 4- آتلوسراتا (Atelocerata) تریلوبیتا (Trilobita) تریلوبیتا که اولین بندپایان هستند در دریاها زندگی میکردند و حدود 500 تا 600 میلیون سال قبل بیشترین فراوانی را داشتند و در حال حاضر تعدادی از گونههای آنها بصورت فسیل شناسایی شدهاند .
کلیسراتا (Chelicerata) در این بندپایان که فاقد شاخک هستند بدن از دو قسمت تشکیل شده است.
قسمت اول سفالوتوراکس (Cephalothorox ) و قسمت دوم آبدومن (Abdomen ) است .
در قسمت سفالوتوراکس 6 پیوست وجود دارد که پیوستهای اول بنام کلیسر ( Chelicer ) است که در واقع اندامهای تغذیهای آنها را تشکیل میدهد .
پیوستهای دوم به اعضای حسی بنام (Pedipalp ) تبدیل شده است و 4 پیوست دیگر برای راه رفتن مورد استفاده قرار میگیرد .
این زیر شاخه بطور کلی شامل سه رده است که در بین آنها رده عنکبوتها مانند آراکنیدا (Arachnida) از اهمیت بیشتری برخوردار است و در منابع مختلف شامل یازده راسته بوده بعضی از آنها به شرح ذیل است: - راسته عقربها یا اسکورپیوز (Scorpiones) است در این بندپایان شکم بصورت عریض به قفسه سینه یا سفالوتراکس متصل میشود و از دو قسمت تشکیل شده است، قسمت ابتدائی عریض (Mesosoma) و قسمت انتهایی (Metasoma) که به نیش ختم می شود کاملاً باریک است.
عقربها موجوداتی هستند که دارای فعالیت شبانهاند، روزها در محیطهای مختلفی مخفی میشوند و عموماً از حشرات و سایر بندپایان تغذیه میکنند.
- راسته عنکبوتها یا آرانه(Araneae) است.
شکم عنکبوتها باریک و به سفالوتراکس (Cephalothorax) متصل میشود.
شکم فاقد ساختمان حلقه حلقه بوده و یکپارچه بنظر میرسد.
اندامهای حسی مخصوصاً در عنکبوتهای نر رشد زیادی کرده و در انتها کاملاً متورم هستند و اندام جفتگیری عنکبوتها در روی پیدیپالپها قرار دارد.
عنکبوتها از چه موادی تغذیه میکنند؟
عنکبوتها از جمله مفیدترین بندپایان هستند که در اکوسیستم های طبیعی نقش بسیار ارزندهای در کاهش جمعیت گونههای آفت دارند.
در واقع همه آنها حشرهخوار یا از سایر بندپایان تغذیه میکنند.
- راسته آکاری (Acari) یا کنهها: بدلیل اهمیتی که تعدادی از کنهها مخصوصاً کنههای خانواده تترانیکیده (Tetranychidae) بعنوان آفات گیاهان زینتی دارند در جلسات بعدی بطور مفصل توضیح داده خواهند شد.
- راسته رطیلها (Sulifugae): اندازه رطیلها بزرگتر از عنکبوتهاست.
کلیسرهای آنها رشد بسیار زیادی دارد و به آنها ظاهر ترسناکی داده است.
آیا رطیلها نیش میزنند؟
بر خلاف تصوری که در بین مردم وجود دارد رطیلها فاقد نیش و غده سمی هستند اگر چه ممکن است بعضی از رطیلها مانند مورچه گاز بگیرند ولی چون کلیسرهایشان خیلی قوی است امکان آلوده شدنشان به ویروسها و باکتریها وجود دارد و لذا در انسان ایجاد بیماری میکنند ولی بطور کلی رطیلها فاقد نیش هستند.
کراستاسهآ (Crustaceae) یکی دیگر از شاخه سختپوستان کراستاسهآ (Crustacea) بزرگترین گروههای بندپایان را تشکیل میدهند و تغییرات زیادی در قسمتهای مختلف بدن آنها دیده میشود .
در بین سخت پوستان رده مالاکستراکا (Malacotraca) از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است که شامل سه راسته بوده که عبارتند از : - راسته آمفیپودا (Amphipoda ) که شامل انواع میگوها میباشد.
از جنبه غذایی حائز اهمیتاند.
- راسته ایزوپودا (Isopoda) یا مساویپایان که از جمله آنها خرخاکی است.
خرخاکیها و بعضی از گونههای آنها بنام پرسیلو اورناتوس (Porcelio ornatus ) ممکن است تحت شرایطی تبدیل به آفت شوند و از ریشههای گیاهان مختلف از جمله گیاهان زینتی در شرایط گلخانهای تغذیه کنند .
- راسته دکاپودا (Decapoda) همانند آمفیپودا مخصوصاً در کشورهای خارجی از جنبه تغذیه انسان فوقالعاده حائز اهمیت هستند و انواع خرچنگها (Crabs)و لابسترها (Lobsters) را در بر میگیرد.
آتلوسراتا (Atelocerata) راسته دیگر که فوقالعاده برای ما مهم بوده آتلوسراتا (Atelocerata ) یا شاخکداران هستند.
این زیر شاخه در واقع بندپایانی هستند که دارای یک جفت شاخک هستند و به پنج رده تقسیم میشوند که عبارتند از : 1- کیلوپودا (Chilopoda) 2- دیپلوپودا (Diplopoda ) 3- سیمفیلا (Symphyla ) 4- پائوروپودا (Pauropoda) 5- هگزاپودا (Hexapoda) در اینجا فقط به بعضی از ردهها اشاره میکنیم: - رده دیپلوبودایا (Diplopoda) یا هزارپایان: دیپل به معنای دو و پودا به معنای پا است .
(ِDiplopda ) یعنی در هر حلقهای از بدن دارای دو جفت پا هستند.
این بندپایان عموماً در سنگها و روی خزهها دیده میشوند و از انواع گیاهان تغذیه میکنند.
- رده کیلوپودا (Chilopoda) یا صدپایان: کیلو به معنای آرواره و پودا به معنای پا است.
جفت اول پاها در این بندپایان به آرواره تبدیل شده است.
آروارههای سمی این بندپایان در زیر سنگها و کنده درختان فعالیت میکنند و از انواع حشرات و سایر بندپایان تغذیه میکنند.
- رده هگزاپودا (Hexapoda) یا حشرات (Insecta): موجوداتی هستند که دارای یک جفت شاخک و شش عدد پا هستند و بزرگترین رده جانوری در سطح کره زمین میباشند و تاکنون متجاوز از یک میلیون از آنها شناسایی شدهاند.
مهمترین آفات محصولات گلخانهای و گیاهان زینتی متعلق به راسته هوموپترا (Homoptera) یا جوربالان است.
که این راستهها در برگیرنده پسیلها، سفید بالکها، شتهها و شپشکها است.
مهمترین دشمنان طبیعی آفات محصولات گلخانهای و گیاهان زینتی زنبورهای پارازیتویید، بالتوریها، کفشدوزکها، دوبالان و تعدادی از کنهها هستند.
مهمترین دشمنان طبیعی متعلق به راسته (Hymenoptera) مخصوصاً خانوادههای اِنسیرتیده (Encyrtidae) و آفیلینیده (Aphelinidae) هستند.
در مواردی بعضی از خانوادههای دو بالان مثل سسیدومیده (Cecidomyiidae) گونه آفیدولتس آمیدومیزا(Aphidoletes amidomyza) و همچنین (Chrysoperla carnea) بعنوان یک بالتوری که متعلق به راسته نوروپترا است، اشاره شد.
همچنین به قارچهای کنترل کنندهی حشرات نیز اشاره شد.
دستیابی به تکنولوژی تکثیر انبوه دشمنان طبیعی آفات محصولات گلخانهای یکی از شروط اصلی موفقیت در کنترل بیولوژیک این گروه از آفات میباشد.
استفاده از گیاهان مقاوم به آفات و کنترل زراعی از دیگر روشهای مهم مبارزه با آفات محصولات گلخانهای و گیاهان زینتی است.
از جمله روشهای بسیار جالب روش رهاسازی نرهای عقیم است، که البته تاکنون در مورد کنترل آفات گیاهان گلخانهای و زینتی مورد استفاده قرار نگرفته است.
از روشهای دیگری مثل فرومونها برای اختلال در جفتگیری و اختلال در رفتار طبیعی حشرات برای کنترل آنها نیز استفاده میشود.
نهایتاً گفته شد که در کنترل آفات هیچگاه بر یک روش خاص پافشاری نکنید.
استراتژی صحیح در مبارزه با آفات محصولات گلخانهای و گیاهان زینتی مدیریت تلفیقی آفات یا استفاده از روشهای مختلف میباشد.
انواع حشرات1- حشرات مفید1- حشرات گرده افشانانواع حشرات1- حشرات مفید2- حشرات تولید کننده فرآوردههای تجاری و غذاییانواع حشرات1- حشرات مفید3- حشرات حشرهخوار الف- شکارگرها ب- پارازیتوئیدهاانواع حشرات2-حشرات مضر4- حشرات پاکسازی کننده محیط الف- مدفوعخوار ب- لاشهخوارانواع حشرات2-حشرات مضر5- حشرات خاکزیانواع حشرات2-حشرات مضر6- حشراتی با ارزش غذاییانواع حشرات2-حشرات مضر7- حشراتی با ارزش هنری