دانلود مقاله بررسی فراینى حمل و نقل و کاربری آن در ایران

پیشگفتار

حمل و نقل جریانی پویا و فراگیر به وسعت همه عالم و با پیشینه ای به گستره همه تاریخ است به ویژه توسعه جهان امروز در ابعاد گوناگون آن به «صنعت حمل و نقل وابسته است.

اما حمل و نقل در ایران با همه تلاش و همتی که به آن معطوف است هنوز بیش از نیم قرن با جهان توسعه یافته فاصله دارد و به نظر می رسد که جبران آن چندان ساده و سریع نخواهد بود.

حمل و نقل جاده ای به دلیل ویژگی خاص خود از اهمیتی به مراتب بالاتر نسبت به سایر بخش های حمل و نقل برخوردار می باشد. موقعیت خاص جغرافیایی ایران عدم وجود راه های آبی داخلیف از یک سو و عدم گستردگی و پوشش کافی شبکه ریلی و هوایی زمینه ساز توسعه و اهمیت حمل و نقل جاده ای را در کشور فراهم ساخته است. به نحوی که در سالهای اخیر بیش از 90 درصد کل بار جابجا شده در کشور ما از طریق جاده صورت گرفته است.

در ساختار حاکم بر حمل و نقل جاده ای مدرن، اصلی بر رقابت جدی، قدرت یافتن تشکل ها، مقررات زدایی، انظباط و شفافیت فعالیت های اقتصادی، توجه به حقوق و مصالح عمومی، تجارت بدون کاغذ و ... است و از طرفی به موازات این آزاد سازی به صورت جدی به نظارت و کنترل و به جرایم حقوقی و قضایی بسیار جدی و شفاف و روشن توجه شده است.

حمل و نقل جاده ای بار:

بخش حمل و نقل جاده ای کشورهان در سال های گذشته به اقتضای شرایط اقتصادی، اجتماعی سیاسی حاکم بر کشور نتوانسته است به موازات تحولات منطقه ای و جهانی پیش  برود و صرفاً ساختار سنتی خود را توسعه داده است.

بنابراین در راستای پیشرفت در این بخش مستلزم ایجاد تغییر در ساختار و مناسبات حمل و نقل سنتی، زدودن برخی ناهنجاری های موجود در حمل و نقل کشور، تغییر در ساختار شکل یافت ناموزون فعلی، تغییر در نگرش و دیدگاهها و دانش مدیریتی مسئولان و مدیران و هدفمند کردن بخش حمل و نقل جاده ای می باشد.

حمل و نقل جاده ای در کشور ما رایج ترین و دسترس ترین روش جابجایی کالاست.به نحوی که در حال حاضر حدود 85 درصد جابجایی کالا کشور از طریق جاده ها انجام می شود طبق یک برآورد انجام شده سالانه بالغ بر 245 میلیون تن کالا و مواد در سطح کشور توسط ناوگان جاده ای به جابجا می شود .

 برای انجام این فعالیت 3.580 شرکت و موسسه حمل و نقل کالا، با 180.154 دستگاه از انواع وسایط نقلیه باربری و 278717 راننده باربری جاده ای ، به کار اشتغال دارند بررسی های موجود حاکیست که حدود 8 درصد جمعیت کشور به طور مستقیم و غیرمستقیم از طریق حمل و نقل ارتزاق می کنند .

 جدول زیر میزان کالای جابجا شه در سطح کشور را در سال 1380 ه . ش.  نشان می‌دهد .

 بر اساس آمار موجود طی سال 1380 ه. ش تعداد 180.154 کامیون ، طی 9.524.414 سفر ، مقدار 104.440.087 تن کالا از مبادی بارگیری به مقاصد مورد نظر،‌حمل نموده اند از این مبادی تعداد 2.449.958 سفر (‌معادل 26 درصد ) درون استانی و 7.074.456 سفر‌(‌معادل 74 درص ) برون استانی انجام شده است

 از نقطه نظر حجم کالا ومواد حمل شده مواد معدنی و ساختمانی با 1/37 میلیون تن (‌معادل 5/35 درصد ) کالاهای کشاورزی و دامی با 34 میلیون تن (معادل 5/32 درصد) کالاهای فلزی با 5/10 میلیون تن (‌معادل 1/10 درصد ) کالاهای شیمیایی با 6/7 میلیون تن ( معادل 3/7 درصد ) بیشترین سهم را درگروه کالاهای حمل شده در سال 1375 ه. ش به خود اختصاص داده اند از نقطه نظر نوع ، سیمان  با 4/14 میلیون تن معادل 8/13 درصد ) گندم با 5/6 میلیون تن (‌معادل 2/6 درصد ) آجر با 9/5 میلیون تن (‌معادل 6/5 درصد ) وزین ترین اقلام حمل شده در سال  مذکور محسوب می گردند .

از نقطه نظر وسیله حمل بار ، کامیونهای اتاق دار 1/47 میلیون تن (‌معادل 1/45 درصد)‌کامیونهای کفی 4/20 میلیون تن ( معادل 5/19 درصد ) کامیونهای کمپرسی 4/16 میلیون تن ( معادل 7/15 درصد ) و بونکره 8/9 میلیون تن ( معادل 4/9 درصد)‌ بیشترین سهم را به لحاظ وزن کالا و تعداد سفر در ناوگان حمل عمومی بار کشور بر عهده داشته اند

 از نقطه نظر میزان کالای حمل شده استان تهران ، با 4/15 میلیون تن (‌معادل 7/14 درصد ) استان اصفهان با 4/13 میلیون تن ( معادل 9/12 درصد ) و استان خوزستان با 6/11 میلیون تن ( معادل 2/11 درصد ) بیشترین سهم جابجایی کالا را بر حسب مبدأ و مقصد در سال 1375 ه . ش به خود اختصاص داده اند .

 از دیگر عوامل مهم در تعیین بازده و عملکرد ناوگان حمل ونقل جاده ای میزان تن در کیلومتر جابجایی بار است به موجب نمونه گیری انجام شده از 2.125 کامیون باری، میانگین حمل بار 4.179 تن در کیلیومتر بوده است همچنین سرعت متوسط وسایل نقلیه باری بدون بار و با بار بدین شرح است:

کامیون اتاق دار 2/43 و 2/35 کیلومتر در ساعت، کامیون کفی 3/38 و 7/26 کیلومتر در ساعت، کامیون کمپرسی 9/41 و 1/48 کیلومتر در ساعت و کامیون یخچالی دار 2/38 و 3/37 کیلومتر در ساعت.

حمل یک سربار و دو سربار

 بخشی از محموله ها که از مراکز تولید و یا نگهداری و توزیع نظیر پالایشگاه ها ، معادن کارخانجات پایانه ها و تأسیسات ذخیره ای توسط برخی از کامیونها ، بونکرها و تانکرها بارگیری و حمل می شوند پس از تخلیه بار در مقصد ، سفر برگشت خود را بدون بار انجام می دهند این نوعحمل ، که اصطلاحاٌ یک سربار خوانده می شود یکی از معضلات اساسی حمل و نقل جاده ای محسوب میگردد /در حالی که کامیونهای اتاق دار در سفر برگشت نیز می توانند بارگیری نمایند و اصطلاحاً دور سربار می باشند.

 نتایج آمارگیری نمونه ای وسایل نقلیه باری حاکیست که حدود 36 درصد سفرهای باربری به صورت یک سرانه انجام می شود به عبارت دیگر از 36 درصد ظرفیت بالقوه ناوگان باربری کشور استفاده مطلوب نمی شود به طور کلی در ایجاد ظرفیت خالی دو عامل نقش اساسی دارند   نخست این که بسیاری از سفرهای باربری به صورت یک سربارند ، و کامیونی که باری را به مقصد حمل میکند در بازگشت بدون بار طی طریق می کند سفرهیا بدون بار عمدتاً معلول عدم تقارن ارسال و دریافت بار هر منطقه با منطقه دیگر است. بدین لحاظ است که رانندگان باربری و مسافربری ترجیح می دهند به مقاصدی بار حمل کنند که در بازگشت هم دارای بار و مسافر باشند.

عامل دیگر در ایجاد یک سربار، حمل بارهای حجیم است. این گونه محموله ها، که به علت وزن کم و حجم زیاد در حد ظرفیت ورنی کامیون بارگیری نمی شوند، به ناچار بخشی از ظرفیت وزنی کامیون بدون استفاده می ماند.

مقایسه وزنی ظرفیت خالی و میزان بار حمل شده، به تفکیک درون استان و بین استانی، نشان می دهد که در حمل و نقل بین استانی، در برابر یک تن بار جابه جا شده میزان 96/0 تن ظرفیت خالی جابه جا شده است. در حالی که در حمل و نقل درون استانی این رقم به 96/1 تن می رسد. به عبارت دیگر حمل و نقل دوون استانی، در مقایسه با حمل و نقل استانی، در مقایسه با حمل و نقل بین استانی، به میزان دو. برابر ظرفیت خالی ایجاد می کند.

به موجب آمارگیری نمونه ای به عمل آمده در سال 1373 ﻫ. ش.، نسبت سفرهای با بار 7/68 درصد و سفرهای بدون بار 3/31 درصد ظرفیت وسایل نقلیه باربری را تشکیل داده است. این ارقام، در مقایسه با آمار سال 1366 ﻫ. ش.، بر بهبود نسبی ظرفیت به کار رفته وسایل نقلیه باربری دلالت دارد. قابل ذکر است که به موجب بررسی انجام شده در آذر ماه 1366 ﻫ. ش.، در برابر 971، 285، 4 تن بار حمل شده، مقدار 836 ، 757 ، 5 تن ظرفیت باربری (معادل 35/1) جابه جا شده است.