برنامه ریزی نیروی انسانی: یکی از مسائل بسیار مهمی که امروزه در فرآیند استراتژیک سازمان های صنعتی بزرگ جهان جایگاه ویژه ای را بخود اختصاص داده است مسئله برنامه ریزی نیروی انسانی است.
مسئله برنامه ریزی نیروی انسانی از چند دیدگاه قابل بررسی و علاقه است: 1-از دید اهداف سازمانی، هرچه برنامه ریزی نیروی انسانی در یک سازمان سنجیده تر و دقیق تر انجام شود تحقق اهداف سازمانی را تسهیل میکند.
2-از نظر صرفه جویی در هزینه ها برنامه ریزی صحیح نیروی انسانی عاملی موثر در جهت محدود کردن هزینه ها است.
3-از نظر استفاده از توانائی های بالقوه انسانی در سازمان برنامه ریزی نیروی انسانی عاملی موثر و برانگیزاننده میباشد.
بقول یکی از کارشناسان مدیریت فی الواقع برنامه ریزی نیروی انسانی عبارت است از فرآیندی استراتژیک که کسب و جذب- بکارگیری- توسعه قابلیتها و حفظ منابع انسانی سازمان را در نظر دارد.
اصولا مهمترین فعالیت هر سازمان برنامه ریزی صحیح بر روی منابع و انسانها میباشد اگر ما با دیدی سیستماتیک و همه جانبه به مسئله مدیریت منابع انسانی بنگریم برنامه ریزی نیروی انسانی یکی از مهمترین اجزای این سیستم میباشد که کنترلی فراگیر و همه جانبه به مدیریت منابع انسانی میدهد.
عوامل یک برنامه ریزی نیروی انسانی: 1-برآورد- ارزشیابی – بکارگیری و استخدام – جایگذاری مناسب در سازمان با تعداد کافی 2-استفاده بهینه از نیروی انسانی در سازمان 3-انگیزش- پاداش- ارج نهادن به ارزشها و خلاقیتهای پرسنل 4-ایجاد یک سیستم کارآمد آموزش پرسنلی در سازمان 5-سعی در حفظ پرسنل در سازمان مهمترین مبنا در پیش بینی نیروی انسانی اهداف سازمان است این اهداف سازمانی است که میتواند خط مشی صحیح و حساب شده ای را به تمام سیستمهای جاری در سازمان از جمله سیستم مدیریت برنامه ریزی نیروی انسانی بدهد مدل اصلی برنامه ریزی نیروی انسانی: همانگونه که در مدل فوق مشاهده میشود مهمترین عواملیکه در برنامه ریزی نیروی انسانی باید مد نظر قرار گیرد اهداف سازمان و تقاضای بازار برای کالا یا خدمات سازمان میباشد که چهارچوب برنامه ریزی نیروی انسانی را برای سازمان ترسیم میکند.
بطور کلی ابعاد اصلی سیستم مدیریت منابع انسانی را میتوان چنین تقسیم بندی کرد: 1-هدف یا هدفهای سیستم (برون دار) 2-وظایف اصلی و فرعی – خط مشی ها و روشهای مربوط به نحوه انجام وظایف (میان داد) 3-منابع مادی و انسانی لازم برای انجام وظایف (درون داد) 4-عوامل داخل و خارجی موثر در سیستم اهداف سیستم مدیریت نیروی انسانی را میتوان جزئی از اهداف مجموعه ای در نظر گرفت که این سیستم در آن قرار گرفته است و در نهایت پاره ای از اهداف سازمان دانست.
یکی از مهمترین مسائلی که امروزه در رابطه با مدیریت منابع انسانی مورد تاکید فراوان میباشد تحقق سه هدف زیرا است: 1-تامین نیروی انسانی (کارآ) با حداقل هزینه لازم 2-تامین اهداف کارکنان و رفع نیازهای مادی و معنویشان 3-تامین اهداف اجتماعی با توجه به مسائل و رویدادهای محیط اجتماعی سازمان و پاسخگوئی به موقع به این مشکلات و مسائل مربوط به آن اینکه ما در جهت هدف اول گام برداریم مستلزم استخدام نیروی انسانی مورد نیاز است به نحویکه ظرفیت و توان کاری آنان با خواستها و اهداف سازمان تطابق و هماهنگی داشته باشد.
در این راستا ما باید مقدمتا نیازهای نیروی انسانی مان را بدانیم و اینکه در هر سطح از نیاز کدام نیرو و با کدام توان تجربی و تحصیلی موثرتر میتواند باشد لازمه چنین ارزیابی آن است که در درجه اول ما شناخت دقیق و صحیحی نسبت به مشاغل موجود د سازمان داشته باشیم و برای هر شغل شرح شغلی متناسب بر مشخصات کامل فیزیکی –فکری و مسئولیت خواهی داشته باشیم.
چنین شناختی به ما امکان آنرا میدهد که ویژگیهای مورد نیاز مشاغل هر شغل مشخص را بتوانیم تعیین نمائیم بطور کلی توانائیها و مهارتهای مورد لزوم هر شغل را در 5 دسته تقسیم بندی کرده اند 1-توانائیها فکری 2-توانائیهای جسمی 3-مسئولیت 4-مهارت و تخصص 5-توانائیهای روحی بدیهی است که توان مورد نیاز برای هر شغل از هر رده از توانائیهای فوق با توجه به مشخصات آن شغل متفاوت است بطور نمونه برای مشاغل مثل بخاری بیشتر نیاز به مهارت و توانائی جسمی است.
حال آنکه در مشاغل تحقیقی بیشتر مسئله توان فکری و روحی اهمیت دارد از طرفی در رابطه با مشاغلی که بیشتر به توانائیهای جسمی نیاز دارند مسئله توانائیهای فکری چندان حساسیتی ندارد و بالعکس همین موارد میتواند راهنمای ما در رابطه با تعیین مشخصات مورد نیاز شاغل هر شغل باشد و بسوی تعیین شرح شغل مشاغل و شاغل مورد نیاز هدایت نماید.
بنابراین یکی از مهمترین مسائلی که در رابطه با انتخاب فرد یا افراد برای مشاغل سازمانی باید مد نظر داشته باشیم مسئله سازگاری فرد با شغل مورد انتخاب میباشد.
در این راستا لازم است که هم فرد و هم سازمان بطور آگاهانه نسبت به انتخاب متقابل اقدام نمایند.
فرد در انتخاب شغل نبایستی صرفا به مسئله تامین معاش فکر نماید بلکه میبایستی محیط شغلی را به منزله محیطی مناسب برای اشتغال به شغل مورد علاقه خود در نظر داشته باشد.
مراحل استخدام شامل مرحله کوشش فرد برای ورود به سازمان و کوشش سازمان برای جذب فرد می باشد که از مرحله پرکردن فرم استخدام توسط شخص تا طی مراحل نهایی استخدام گزینش و معاینات پزشکی را شامل میشود.
اصولا فرآیند استخدام شامل دو فرآیند مجزا است: 1-انتخاب فرد توسط سازمان 2-انتخاب سازمان توسط فرد در این میان فرد در رابطه با سازمانهایی که متقاضی او هستند سازمانی را بر می گزینند که بهترین پاسخ را به خواسته ها و انتظارات شغلی او بدهد.
ناحیه 1-فرد دارای مهارت و توانایی مورد نیاز است ولی محیط سازمان برای او ارضاء کننده نیست.
ناحیه 2- محیط سازمان جوابگوی حداقل نیاز فرد نیست.
ناحیه 3-محیط سازمان با حداقل نیاز فرد هماهنگی دارد.
ناحیه 4-یک ناحیه هماهنگی و سازگار بین اهداف فرد و سازمان می باشد یعنی فرد از حداقل توان مورد نیاز سازمان برخوردار است و محیط سازمانی نیز برای او سازگار است.
بودن فرد در یک ناحیه لزوما به معنی استقرار دائم او در ان ناحیه نیست بلکه فرد در مرور زمان ممکن است مثلا از ناحیه 1 و 2 به ناحیه 4 انتقال پیدا کند یا اینکه سازمان به کار فرد در ناحیه 2 و 3 خاتمه دهد یا اینکه فرد در ناحیه 1 و2 سازمان را ترک کند.
از طرفی استخدام شخص به دلایلی مانند انصراف فرد یا عدم گزینش فرد متوسط سازمان کلا منتقل گردد.
کلا عواملیکه گاه به تنهایی و گاه بصورت جمعی برانگیزه فرد برای ورود به سازمان اثر میگذارند تحت سه عنوان کلی فردی سازمانی و محیطی تقسیم بندی میشود عوامل فردی: آن دسته از صفات و ویژگیهای فرد هستند که هر کدام به طریقی بر رفتار فرد تاثیر می گذارند مانند نیازها وضعیت اجتماعی، تحصیلات تجربه میل به تحقیق میل به خودیابی هوش شخصیت ارزشها علائق عوامل سازمانی: فرد سازمانی را انتخاب می کند که حداکثر امکانات را برای برآوردن نیازهایش در برداشته باشد مانند سیستم حقوق و دستمزد، روش گزینش، سیستم پاداش و تنبیه، وضعیت شغل، وسعت شغل و...
عوامل طبیعی: منظور عواملی است که خارج از حیطه اقتدار فرد و سازمان میباشد و در عین حال بر رفتار و تصمیمات فرد حالت اثر گذارنده دارد.
از جمله این عوامل میتوان از خانواده سوابق اجتماعی، الگوی اجتماعی، فرهنگ اقلیم شرایط اقتصادی نیازمندیهای اجتماعی، ...
نام برد.
نظارت و کنترل: در خاتمه این جزوه لازم است قسمتی را به مسئله مهم نظارت و کنترل که از مهمترین ؟
سازمان می باشد اختصاص دهیم.
اصولاً مسئله کنترل باید در تمامی مراحل کار در سازمان وجود داشته باشد و هر برنامه ای چه قبل از اجرا، و چه در حین اجرا و نیز پس از انجام بصورت مداوم و مرتب با اهداف از پیش تعیین شده سازمانی مورد مقایسه و کنترل قرار گیرد و سعی در رفع انحرافات بعمل آید در این راستا باید مهمترین ابعاد کار در سازمان یعنی اهداف سازمانی بخوبی شناخته شده و تعیین گردیده باشد با بتوان کنترل سازمان را بر آن اساس انجام داد اما از نظر کنترل انسان در سازمان آنچه که در سازمانهای غربی متداول است از آنجائیکه انسان را نیز مانند یک ابزار ماشینی در محیط تولید بشمار می آورند نمی تواند راهی اسلام و انسانی باشد.
مهمترین راه برای تقویت کنترل انسان در سازمان توسعه ابعاد و فرهنگ اسلامی میباشد که این از اهم وظایفی است که بر دوش مدیران اسلامی قرار گرفته است فرد در سازمان اسلامی باید همواره در اعمال و کردار خود ترس از خدا را در نظر داشته باشد و اگر سازمانهای ما انشاء ا...
بر آن درجه از رشد اسلامی و انسانی برسد دیگر نگرانی از بابت کنترل افراد در سازمان ضرورتی ندارد.
اما علاوه بر مسئله رشد فرهنگ و تعالیم اسلامی در سازمان که خود مسئله بسیار مهم است مدیر باید بطور مداوم از نحوه انجام امور در سازمان و گردش عملیات مطلع باشد تا بتواند بنحو مطلوب و شایسته ای اعمال مدیریت نماید.
ارکان اساسی در مدیریت ایمنی 1-انسانها: (PEOPLE) کلیه کارکنان (در همه سطوح سازمانی)، پیمانکاران، مشتریان، بازدید کنندگان و کلیه کارکنان صنایع همجوار که در صورت بروز مشکل ممکن است دچار مخاطره گردند.
2-تجهیزات: (EQUIPMENT) ابراز و ماشین آلاتی که کارکنان بصورت مستقیم و یا غیر مستقیم با آن کار می کنند و یا با آن در تماس هستند.
3-مواد: (MATERIAL) شامل مواد خام، مواد شیمیایی، کاتالیست که در فرآیند مورد استفاده قرار می گیرند.
4-محیط زیست: (ENVIRONMENT) تمام محوطه و ساختمانهایی که تجهیزات، دستگاهها و نیروی انسانی را در بر گرفته است.
-شرایط ناایمن: شرایطی که در صورت مهیا بودن به وقوع حادثه کمک می کند -اعمال ناایمن: اشکالات فردی که سلامت و ایمنی افراد را به خطر می اندازد -حادثه: (ACCIDENT) یک اتفاق ناخواسته که ممکن است به مرگ، بیماری، جراحت، آسیب و خسارت منجر شود.
-رویداد: (INCIDENT) هر واقعه یا شرایطی که پتانسیل لازم برای ایجاد حادثه در خود را دارد (وقایعی که هیچگونه آسیب های جانی و مالی ندارد NEAR MISS نامیده می شود و جزء رویدادها محسوب می گردند) مراحل کنترلی جهت جلوگیری از بروز حادثه 1-مراحل قبل از وقوع حادثه: (PRE-CONTACT) 2-در زمان وقوع حادثه: (CONTACT) 3-بعد از وقوع حادثه: (POST-CONTACT) پیش بینی های قبل از وقوع حادثه این پیش بینی ها شامل کلیه اقداماتی است که بمنظور جلوگیری از ایجاد ضرر و زیان، کنترل و کاهش خطرات و همچنین اقداماتی که منجر به کاهش هزینه های در صورت بروز حادثه می باشد.
1-توجه کافی به مسائل ایمنی و ارگونومی در زمان طراحی و یا در زمان تغییراتی که در محیط کار بایستی ایجاد گردد.
2-پیاده سازی دستور العملهای موثر و خط مشی مشخص در زمینه کنترل ضرر و زیان ناشی از حوادث 3-تاکید بر رعایت قوانین و مقرارت ایمنی در جلسات و گردهمائیها و مکاتبات 4-آموزش ایمنی کلیه کارکنان در همه سطوح سازمان و بازآموزی آنها در مقاطع مختلف 5-اطمینان از انجام موثر و صحیح بازرسی ایمنی 6-اطمینان از انجام اقدامات اصلاحی پیشنهادی و حصول اطمینان از موثر بودن آنها با انجام نظارت در زمان انجام بازرسی دوره ای 7-استفاده از مکانیزم تشویق مناسب جهت افرادی که با مسائل ایمنی در انجام فعالیتها توجه خاص دارند.
8-دقت و نظارت بر استفاده مناسب از وسائل استحفاظی شخصی 9-توجه کافی به جنبه های ایمنی بهداشت و محیط زیست در زمان خرید وسائل و تجهیزات مورد نیاز و همچنین واگذاری فعالیتها به پیمانکاران 10-بکارگیری افراد مناسب و فراهم نمودن امکانات بهداشتی و توجه به سلامت کارکنان با انجام آزمایشات منظم دوره ای 10-بکارگیری افراد مناسب و فراهم نمودن امکانات بهداشتی و توجه به سلامت کارکنان با انجام آزمایشات منظم دوره ای 11-برنامه ریزی جهت شرکت و حضور فعال در برنامه های آموزشی ایمنی، بهداشت و محیط زیست در حین کار و یا دوره های خارج از کشور 12-بکارگیری نتایج حاصل از انجام اقدامات اصلاحی و تلاش در جهت بهبود مستمر فعالیتهای مرتبط با ایمنی، بهداشت شغلی و محیط زیست کنترل در زمان حادثه حوادث بزرگ خصوصا در واحدهای شیمیای معمولا با یک منبع انرژی که بصورت ناگهانی آزاد می گردد در تماس می باشند که در زمان وقوع حادثه بایستی با اقدامات ذیل تماس با منبع انرژی را به حداقل کاهش داد.
1-کنترل و کاهش میزان انرژی آزاد شده 2-دقت در بکارگیری صحیح و بموقع سیستمهای کنترلی پیش بینی شده و انجام عملیات کنترل در شرایط FAIL Safe 3-جایگزینی آلترنایتو مناسب بجای منبع انرژی که در معرض خطر قرار گرفته است با انرژی دیگری که دارای خطرات کمتر است 4-استفاده از موانع مناسب جهت قطع ارتباط منبع انرژی با کارکنان و یا تجهیزات 5-تقویت دستگاهها و تجهیزاتی که در معرض خطر قرار گرفته اند.
کنترل های بعد از وقوع حادثه کنترلهای بعد از وقوع حادثه از وقوع حادثه جلوگیری نمی کند اما موجب کاهش خسارت می گردند این کنترلها می توانند از تبدیل یک جراحت به مرگ، یک خسارت جزئی به خسارت جبران ناپذیر و از یک بسته شدن کوتاه مدت به یک ورشکستگی کامل شرکت جلوگیری نمایند.
-استفاده از طرح مقابله با حوادث اضطراری -استفاده مناسب از کمکهای اولیه و مراقبتهای ویژه پزشکی در صورت لزوم -انجام عملیات امداد و نجات در صورت لزوم -کنترل آتش و جلوگیری از خطرات انفجار -جمع آوری دستگاههای آسیب دیده تجهیزات و مواد موجود در منطقه -تعمیر، جایگزینی و بکارگیری سریع دستگاهها و تجهیزات -تهویه سریع مکانها و محلهای آلوده -جمع آوری ضایعات و تمیز کاری سریع و مناسب محلهایی که در اثر آتش سوزی یا وقوع حادثه آلوده شده اند.
قانون علتهای چندگانه Multiple causes Principle یک حادثه (ACCICENT) و یا یک رویداد (INCIDENT) دارای یک علت خاص نمی باشد و معمولاً علل چند گانه (Multi-factoral) باعث بروز یک حادثه می گردند که در بررسی علت حادثه بایستی بدقت کلیه عوامل در نظر گرفته شود.
حوادث معمولاً دارای علت چندگانه هستند و بر اثر طی مراحل طولانی تغییر (CHANGE) و خطا (ERROR) توسعه می یابد.
-تغییر: (CHANGE) نتیجه یک تصمیم و اقدام حساب شده به صورت حذف، اضافه کردن، جایگزینی، تبدیل و اصلاح در فرآیندها، تجهیزات و کنترلهای مرتبط با فعالیتها، محصولات و یا خدمات شرکت (معمولا این اقدام به نوعی پتانسیل ایجاد شرایط نا ایمن را دارا می باشد.) 1-تغییرات اداری: (ADMINISTRATIVE CHANGE) اصلاح و تغییر روشهای انجام امور، مانند تغییر در مستندات یا تغییر در زمان انجام برخی فعالیتها 2-تغییرات سازمانی: (ORGANIZATIONAL CHANGE) اصلاح و تغییر در ساختار سازمانی، مانند کاهش یا افزایش ساعات کار، تعداد پرسنل یک واحد تغییر سمت ها و یا استفاده از خدمات پیمانکاران جهت انجام برخی از فعالیتها 3-تغییرات فنی: (TECHNICAL CHANGE) تغییر در فرآیند عملیات که اغلب به منظور رفع تنگناها، افزایش تولید و کاهش مخاطرات انجام می شود مانند تغییر خط تولید یا تجهیزات یا مواد اولیه مصرفی انواع تغییر TYPES OF CHANGE 1-تغییرات مشابه / یا غیر مشابه IN-KIND/NOT IN-KIND CHANGA 2-تغییرات بحرانی (اساسی) CRITICAL 3-تغییرات جزیی/ تغییرات بزرگ SMALL/LARGE CHANGE 4-تغییرات اضطراری EMERGENCY CHANG 5-تغییرات موقت TEMPORARY CHANGE 6-تغییرات در تجهیزات INSTRUMENTATION CHANGE 7-پیشنهادات حاصل از سیستم تجزیه و تحلیل خطرات فرآیند برای تغییر PHA RECOMMENDATION FOR CHANGE فرآیند تغییر THE PROCESS CHANGE 1-مشخص نمودن مشکل (IDENTIFY PROBEEM) 2-ارزیابی تغییر پیشنهادی (EVALUATE PROPOSED CHANGE) 3-تجزیه و تحلیل علت بروز مشکل (ANAL YZE ROOT CAUSES) 4-اخذ مجوزهای مورد نیاز جهت انجام تغییر (OBTAIN APPROVAL) 5-به روز نمودن اطلاعات پس از انجام تغییر (UPDATE INFORMATION) 6-مطلع نمودن کلیه افراد ذیربط (NOTIFY ALL INVOLVED) 7-به اجرا در آوردن تغییر (IMPLEMENT CHANGE) 8-نظارت و پایش بر تغییر (MONITOR CHANGE) خطاهای انسانی -خطاهای ناشی از بی توجهی یا فراموشکاری – اعلام پیشاپیش به کار بر و یا بررسی منظم -خطاهای ناشی از درک اشتباه- آموزش، بررسی قبلی و استاندارد کردن رویه انجام کار -خطاهای ناشی از کم تجربه گی یا بی تجربه بودن- ایجاد مهارت در نیروی کار خطاهای ناشی از خود سری – آموزش اولیه و افزایش تجربه -خطاهای ناشی از کندی – کسب مهارت و آموزش -خطاهای ناشی از فقدان استاندارد تدوین دستورالعملهای کاری و روشهای اجرایی -خطاهای غیر منتظره- آموزش و انجام تعمیرات پیشگیرانه فراگیر -خطاهای غیر عمد- افزایش دقت و احتیاط -خطاهای عمدی – دقت در بکارگیری افراد، آموزش اولیه و برقراری نظم و انضباط SEQENCESOFERRORS AND CHANGES شکل مدیریت مخاطرات RISK MANAGEMENT خطر (Hazard): خطر، خاصیت بالقوه یک ماده یا فرآیند است که می تواند صدمه و آسیب وارد کند آسیب بالقوه ممکن است آسیب انسانی صدمه به محیط، صدمه به اموال یا ترکیبی از اینها باشد.
ریسک (Risk) ریسک یعنی احتمال اینکه صدمه و آسیب حاصل از یک خطر بوقوع بپیوندد.
در واقع ریسک ترکیبی از احتمال وقوع یک حادثه خطرناک و پیامدهای آن می باشد.
انواع مخاطرات: 1-مخاطرات اولیه: مخاطراتی که در ابتدای تاسیس یک شرکت یا طراحی و تولید یک محصول جدید (اجرای طرح توسعه) بوجود می آیند.
2-مخاطرات ثانویه: آتش سوزی، انفجار و آلودگی محیط زیست مخاطره: مخاطره یک احتمال مربوط به آینده است که از اعمال کنونی نشات می گیرد به همین دلیل مدیریت باید برای هر مساله چند راه حل پیش بینی کرده و نتایج هر یک را ارزیابی نماید.
اکثر مخاطرات غیر مترقبه نیستند ولی ممکن است به از بین بردن عمر و سلامتی انسانها و یا خسارات سنگینی به اموال و دارائیها منجر شوند.
و لذا باید برای اجرای مدیریت مخاطرات از وقوع حوادث و وقایع نامطلوب جلوگیی نمود.
مخاطرات مهم: مخاطراتی که برای شرکتها حائز اهمیت است عبارتند از: -محیط زیست (Environment) -ایمنی نیروی کار (Safety of Employees) -آتش سوزی و انفجار (Fire & Explosion) -مسئولیت محصول (product Liability) -توقف فعالیت یا ورشکستگی (Business Interruption) -سیب به وجهه شرکت (Image Impairment) -امنیت اموال (Security of Property) -خطرات سیاسی (Political Risk) مخاطرات احتمالی و اثرات آن تجزیه و تحلیل مخاطرات با دیدگاه «HSE» تجزیه و تحلیل ریسک: در آنالیز کمی ریسک سعی بر آن است که اندازه و احتمال ضرر و زیان که در آینده مکن است اتفاق بیفتد پیش بینی شود.
آنالیز کمی ریسک آنالیز کیفی ریسک در آنالیز کیفی از توضیحات و توصیفات به جای اعداد و ارقام استفاده می شود تا ریسکها به ترتیب اهمیت درجه بندی شوند.
روشهای سیستماتیک شناسایی خطرات 1-روش مطالعه مخاطرات و راهبری (Hazop, Hazard & Operability Study) 2-روش تحلیل حالتهایی خرابی و تاثیر آنها (FMEA, Failure modes & Effects Analysis) 3-روش تحلیل مقدماتی خطرات (PHA, Preliminary Hazard Analysis) 4-روش تحلیل اگر – آنگاه (What-If) 5-روش تحلیل پرسشهای طبقه بندی شده اگر-آنگاه (SWIFT, Structured What-If Checklist Techniques) ارزیابی ریسک: در مرحله ارزیابی، ریسکها در مقابل معیارهای قابل قبول مقایسه می شوند و ملاحظاتی در مورد پایان دادن به فعالیتهای دارای ریسک بالا صورت می گیرد ضمنا بایستی هزینه ها و منفعتهای حاصل از ریسکها مورد بازنگری قرار گیرند.
بعضی مواقع بدلایل قانونی و یا افکار عمومی لازم است که ابتدا به ریسکهای مرتبه پائین (Low Risks) توجه بیشتری مبذول داشت ریسکهایی که سریعاً و بدون هزینه زیاد قابل کاهش هستند حق تقدم دارند.
کنترل مخاطرات: حذف مخاطرات کاهش مخاطرات انتقال مخاطرات تامین مالی مخاطرات: شامل جبران زیان و ضرر ناشی از مخاطرات می شود زیرا علیرغم تاثیر روشهای کنترل در کاهش مخاطرات، نمی توان احتمال وقوع آنها را به صفر رسانید.
مدیریت خاطرات در کاهش هزینه ها به شرکتها کمک می کند و باعث می شود احتمال خطراتی نظیر ورشکستگی، از دست دادن سهم بازار، عدم توان رقابتی، پائین بودن کیفیت محصول عدم توان مالی مناسب و غیره کاهش یابد مدیریت مخاطرات به مدیران شرکت در تشخیص اینکه کدامیک از خطرات مهم تر هستند و باید آنها را مد نظر قرار دهند یاری می رساند.
فرآیند مدیریت مخاطرات تعیین اهداف شناسایی مخاطرات ارزیابی مخاطرات بررسی راه های جایگزین و انتخاب ابزار با شیوه مواجهه با مخاطرات اجرای تصمیم ارزیابی و بازنگری نتیجه گیری -خطر و ریسک در هر فعالیت وجود دارد -مخاطرات هر فعالیت از جنبه ایمنی، بهداشت شغلی و محیط زیست بایستی شناسایی گردند.
-در جهت کنترل، کاهش و حذف ریسک فعالیتها بایستی اقدام نمود -بمنظور پیشگیری از وقوع حوادث بایستی کارکنان از خطرات بالقوه فعالیتهای مرتبط شغلی آگاهی کامل بدست آورند.
-با توجه به شناخت مخاطرات آمادگی کامل جهت مقابله و کنترل حوادث ایجاد شود.
-در مقاطع مختلف، مخاطرات مورد بازنگری قرار گیرند.
و در نهایت با بکار بستن کلیه روشها و دستور العمل های ایمنی، محیط کار خود را: پاکیزه (E)، ایمن (S) و سالم (H)، نگه داریم.
HSE نگرشی به استقرار سیستم یکچارچه مدیریت کیفیت با انتشار ویرایش سوم استاندارد مدیریت کیفیت در قالب ISO 9001:2000 و تغییرات اساسی صورت گرفته در آن و با توجه به اینکه یکی از اهداف این تغییرات سازگاری بیشتر با استاندارد ISO 14001:1996 بوده است، ایده استقرار یکپارچه این استاندارد بیش از پیش قوت گرفت از طرفی با توجه به شباهت های غیر قابل انکار بین استاندارد مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه ای OHSAS 18001:1999 و ISO 14001:1996 و اشتراکات غیر قابل انکار میان این دو استاندارد استقرار یکپارچه این سه استاندارد مطرح گردید.
بنظر می رسد استقرار یکپارچه این سه سیستم می تواند زمینه ای لازم را برای بهبود مستمر در هر یک از سه زمینه ایجاد نموده و فرصت قابل توجهی برای سازمان ها در جهت انطباق با استانداردهای مطرح در سطح جهان ایجاد نماید.
1-معرفی اجمالی سه سیستم: 1-1- ISO 9001:2000 این استاندارد سومین ویرایش استاندارد سیستم مدیریت کیفیت می باشد که با تغییرات اساسی در ساختار و شکل با ویرایش های قبلی استاندارد تدوین شده است.
این استاندارد مبتنی بر هشت اصل مدیریت کیفیت می باشد و توجه کامل و جامعی به دو اصل مشتری مداری و بهبود مستمر در چارچوب رویکرد فرآیند دارد.بطور کلی استانداردهای سری 900 در سال های اخیر با اقبال بسیاری مواجه گردیده است 1-2- ISO 14001:1996 این استاندارد در سال 1996 توسط سازمان جهانی استاندارد (ISO) و در راستای توجه به مسائل زیست محیطی انتشار یافت.
در این استاندارد حرکت به سمت توسعه پایدار در قالب یک مدل بهبود مستمر مدیریت زیست محیطی مورد نظر می باشد و نیازمندیهایی را به منظور توسعه و اجرای آن ارائه می نماید.
این استاندارد با توجه به اهمیت یافتن مسائل مربوط به محیط زیست در سال های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است و در سال 2000 رشدی معادل 63% نسبت به سال 1999 داشته است 1-3-OHSAS 18001:1999 این استاندارد در سال 1997 با همکاری تعدادی از موسسات استاندارد کشورها، موسسات گواهی دهنده، دانشگاه ها و ...
تدوین گردیده است.
هدف از این استاندارد تعیین الزامات و الگویی برای پیاده سازی سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه ای در سازمان ها می باشد.
از لحاظ ساختاری نیز از ساختاری بسیار نزدیک به استاندارد ISO 14001:1996 برخوردار است.
این استاندارد از استانداردهای مورد تائید سازمان جهانی استاندارد (ISO) نمی باشد.
2-نکات مشرک بین سه سیستم: 2-1-اشتراک مربوط به تفکر بهبود مستمر و چرخه دمینگ PDCA طراحی استانداردهای نامبرده براساس چرخه دمینگ می باشد.
بطوریکه شکل، طبقه بندی و ساختار استانداردهای ISO 14001 و OHSAS 18001 کاملا منطبق بر چرخه فوق بوده و با کمی توجه به ساختار حاکم بر ISO 9001:2000 این اشتراک کاملا مشهود می باشد 2-2-اشتراک در دامنه کاربرد هر سه استاندارد به منظور اجرا در هر سازمانی اعم از کوچک یا بزرگ، تولیدی یا خدماتی در نظر گرفته شده اند و به فعالیت و ماهیت سازمان بستگی ندارند.
2-3-اشتراک مربوط به مدون بودن این سه استاندارد مدون (Documented) هستند و یک سیستم کما بیش بروکراتیک را الزام می نمایند با توجه به چرخه PDCA به موارد زیر توجه دارند: -مدون کردن کار درست -اجرای کار درست مدون شده -ایجاد سوابق -بررسی سوابق -اقدامات اصلاحی جهت بهبود 2-4-اشتراک مربوط به رویکرد فرآیندی مجموعه ای از فعالیت های هم کنش که با استفاده از منابع، داده ها را به ستاده ها تبدیل می کنند فرآیند نامیده می شوند.
در استاندارد ISO 9001:2000 توجه خاصی به رویکرد فرآیندی شده است در یک تعریف کلی رویکرد فرآیندی یعنی شناسایی و مدیریت نمودن فرآیندهای بکار گرفته شده در یک سازمان و بویژه تعامل میان این فرآیندها به شکل سیستماتیک نمودار زیر برای به نمایش در آوردن آن ارائه شده است.
شکل در این استاندارد اشاره شده است که سازمان باید: الف: فرآیندهای مورد نیاز سیستم مدیریت کیفیت و کاربرد آنها در سراسر سازمان را شناسایی نماید: ب:توالی و تعامل آنها را تعیین نماید.
ج: معیارها و روش های مورد نیاز برای حصول اطمینان از اثر بخشی عملیات و کنترل فرآیندها را تعیین نماید.
د:از وجود منابع و اطلاعات لازم برای پشتیبانی عملیات و پایش فرآیندها اطمینان حاصل نماید.
و: اقدامات اصلاحی لازم را برای دستیابی به نتایج برنامه ریزی شده و بهبود مستمر این فرآیندها اجرا نماید.
در استاندارد ISO 14001:1996 نیز ذکر شده است که سازمان باید: روش یا روش هایی برای شناسایی جنبه های زیست محیطی فعالیت ها و محصولات و خدماتی که بر محیط زیست اثر نامطلوب می گذارد و می تواند آنها را کنترل نماید یا تحت تاثیر قرار دهد ایجاد نموده و برقرار نگهدارد.
روشی را که می توان در شناسایی این جنبه ها به کاربرد با توجه به رویکرد فرآیندی حاکم در سازمان عبارت است از شناسایی فرآیندهای اصلی موجود در سازمان و تقسیم آن به فرآیندها و فعالیت ها و شناسایی و تعیین اثرات نامطلوب زیست محیطی ورودی و خروجی آنها با توجه به جنبه های زیست محیطی مربوط به هوا، مواد اولیه، خاک، آب و سایر موارد زیست محیطی در استاندارد OHSAS 18001:1999 نیز ذکر شده که سازمان باید: روش یا روش هایی برای شناسایی جنبه های مخاطره آمیز و ارزیابی ریسک مد نظر قرار دهد و بایستی کلیه شرایط مخاطره آمیز ناشی از فعالیت های عادی و غیر عادی عمومی و سوابق مربوط به بازدید کنندگان و پیمانکاران را نیز مورد شناسای قرار دهد.
برای شناسایی این موارد تکنیک های مختلفی وجود دارد که توجه به رویکرد فرآیندی دارد و با توجه به شرایط حاکم در مورد جنبه های زیست محیطی، شناسایی جنبه های مخاطره آمیز و ارزیابی ریسک در مورد آنها امکان پذیر می گردد.
در واقع مهم ترین نکته در این مبحث و مزایایی که رویکرد فرآیندی در ادغام این سه سیستم می تواند به بار آورد.
شامل موارد زیر می باشد: 1-شناسای فرآیندهای موثر در سیستم کیفیت 2-ادغام و اصلاح فرآیندها برای ارتقاء اثر بخشی و کارآیی در قالب ارزش افزوده 3-شناسایی فعالیت ها و فرآیندهای کوچکتر در هر یک از فرآیندهای اصلی 4-شناسایی اثرات و جنبه های زیست محیطی موثر در هر فرآیند 5-شناسایی شرایط مخاطره آمیز و ارزیابی ریسک در فرآیندها 6-دسته بندی و اولویت بندی جنبه های زیست محیطی و جنبه های مخاطره آمیز در فرآیند.
در ضمائم هر سه استاندارد جداولی وجود دارد که نقاط اشتراک بین استانداردها را می توان با توجه به آنها مشخص نمود این اشتراک در دو استاندارد ISO 14001 و OHSAS 18001 کاملا مشخص بود و با کمی تامل اشتراکات آنها با ISO 9001:2000 نیز مشخص می شود.
وضعیت اشتراکات در مفاد استانداردها با حالت های مختلف وجود دارد که می توان آنها را به سه دست تقسیم کرد، بطور مثال به موارد زیر توجه نمایید: -مواردی که دارای شباهت کامل می باشند از جمله: مسئولیت مدیریت، توجه به مشتری، سازماندهی و تعیین نماینده مدیریت، مستند سازی و کنترل مستندات و سوابق، ممیزی داخلی، کالیبراسیون و...
-مواردی که دارای شباهت های زیادی بوده و می توانند در یک قالب ایجاد گردند از جمله: خط مشی، اهداف، طرح ریزی، الزامات قانونی، ایجاد ارتباط مناسب در داخل و خارج از سازمان، تامین منابع، پایش و اندازه گیری -مواردی که به صورت اختصاصی در هر استاندارد شناسایی شده و بصورت مستقل قابل طرح خواهند بود.
3-مدل اجرایی پیشنهادی استقرار یکپارچه: برای شروع استقرار یکپارچه پیشنهاد می گردد مراحل ابتدایی مطابق فلوچارت زیر طی گردد.
انواع مخاطراتآثار اولیهاثر نهاییخطرات آلودگی محیط زیستشهرت بد، نارضایتی همسایگان و مشتریان عکس العملهایی قانونی، جریمه قانونیضررهای مالی ضربه به اعتبار شرکتخطرات ایمنی و بهداشتشهرت بد، خسارات به کارکنان نارضایتی شغلی، جریمه قانونیضررهای مالی عدم رضایت کارکنانخطر آتش سوزیآسیب کارکنان، آسیب و خسارت به اموال و دارائی هاضررهای مالیخطر کیفیت محصولبرگشت کالا، دوباره کاری، نارضایتی مشتریضررهای مالی ضره به اعتبار شرکتخطر ارزیابیکاهش درآمد و از دست دادن سهم بازارضررهای مالی ضرر به اعتبار شرکت محیط زیست (Environment)ایمنی (Safaty)بهداشت شغلی (Health)محیط زیست (Environment)کنترل خسارت Loss Controlبهداشت شغلی (Health)